POKOJOWE ROZSTRZYGANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Zobowiązanie do rozwiązywania sporów miedzy państwami wyłącznie metodami pokojowymi - art. 2.3 Karty NZ

Napięcie - stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień, lub tez pojęci przedmiotu, istotne dla racjonalne dyskusji, pozostaje na dalszym planie. Ich następstwem często są kryzysy międzynarodowe. Kryzys powstaje dopiero, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia.

Spór - sytuacja, w której punkty widzenia stron są wyraźnie przeciwstawne

Spór - różnica stanowisk odnośnie do elementów prawa lub faktów, konflikt poglądów prawnych lub interesów pomiędzy dwoma stronami - orzeczenie MTS w sprawie świątyni Preah Vihear z 1960r. powtarzające orzeczenie STSM w sprawie koncesji palestyńskich Mavrommatisa z 1924 r.

Istnienie sporu jest obiektywne, niezależne od woli stron i uznania z ich strony. Fakt, ze wcześniej nie był przedmiotem debaty nie oznacza, ze wcześniej nie istniał. Spór czy mamy spór też jest sporem - BREARD

Konflikt międzynarodowy - spór, który przybrał ostrzejszą formę i grozi użyciem sił zbrojnych (albo siły te już zostały użyte).

Spór a sytuacja: (KNZ posługuje się jednym i drugim pojęciem) - art. 34 KNZ - RB może badać każdy spór lub sytuację w celu ustalenia, czy dalsze trwanie sporu lub sytuacji zagraża międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu.

Rozróżnienie między sporem a sytuacją - przede wszystkim polityczne - gdy państwa zobowiązały się do podawania sporów określonej procedurze, państwo, które chce uniknąć takiej procedury będzie twierdzić, że nie mamy do czynienia ze sporem, a jedynie z sytuacją. W każdym razie za sytuację należy rozumieć określony co do czasu i miejsca układ stosunków międzynarodowych; pojęcie szersze od sporu - sytuacja, w której państwa występują ze sprzecznymi, skonkretyzowanymi roszczeniami i stanowiskami.

Drogą wojenną lub pokojową (przy pomocy wykształconych w prawie międzynarodowym środków). Zadaniem prawa mnar. było nadanie prawu wojny charakteru możliwie humanitarnego (III-XIII konwencja haska z 1907r. ), ale i tworzenia ram organizacyjnych umożliwiających załatwienie spraw droga pokojową. I Konwencja Haska zawiera szczegółowe postanowienia dotyczące środków pokojowego załatwiania sporów (np. powołanie Stałego Trybunału Rozjemczego). Też rozdział VI KNZ.

Przy rozwiązywaniu sporów międzynarodowych obowiązują pewne ogólne zasady:

1. państwa są zobowiązane do poszukiwania sprawiedliwego rozwiązania w dobrej wierze i w duchu współpracy

2. strony zobowiązane są powstrzymać od działań pogarszających sytuację i utrudniających stosunki pomiędzy nimi, a w szczególności powinny powstrzymywać się od użycia siły.

Środki pokojowego rozstrzygania sporów można podzielić na:

1/ środki pozasądowe - dyplomatyczne

a/ negocjacje - rokowania bezpośrednie

b/ dobre usługi

c/ mediacja - pośrednictwo

d/ komisje badań

e/ koncyliacja - pojednanie

2/ środki sądowe

a/ arbitraż międzynarodowy - rozjemstwo

b/ sądownictwo międzynarodowe

Pozasądowe środki rozstrzygania sporów:

NEGOCJACJE

Rokowania bezpośrednie.

Proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia

1. jest to najczęściej stosowany środek załatwiania sporów

2. w rokowaniach mogą brać udział nie tylko strony uczestniczące w sporze

3. brak stosunków dyplomatycznych nie wyklucza prowadzenia rokowań między stronami

4. jest rzeczą wskazaną, by strony sporu przed oddaniem sporu do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego przeprowadziły rokowania dla ustalenia stanowisk.

5. obecnie w wielu przypadkach strony zgadzają się na rokowania ze względu na opinię publiczną bez zamiaru osiągnięcia porozumienia.

6. Rokowania bezpośrednie nie zawsze prowadzą do załatwienia sporu - mogą być zerwane albo odroczone na bliżej nieokreślony okres czasu („utknąć w martwym punkcie”).

DOBRE USŁUGI

W rozstrzygnięciu sporu bierze udział państwo trzecie

Państwo udzielające dobrych usług dąży do ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, doprowadza je do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach przedwstępnych, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach i nie może wysuwać własnych propozycji załatwienia sporu.

Przykłady: Francja w konflikcie wietnamskim (w konsekwencji zawarcie pokoju między USA i Wietnamem w 1973 roku), USA w konflikcie miedzy Izraelem a Egiptem (Camp David, 1978), USA w konflikcie między Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny (1993)

MEDIACJA

Instytucja podobna do dobrych usług, ale państwo bierze udział w rokowaniach.

Funkcja mediatora może polegać na:

1. przejmowaniu inicjatywy w toku rokowań

2. dyskutowanie ze stronami

3. przedstawianie własnych propozycji, lub propozycji stron w celu zakończenia sporu

4. stworzenie kanału komunikacyjnego między stronami sporu

Zakres uprawnień mediatora określa porozumienie stron sporu. Zachowuje on neutralność w stosunku do stron sporu, dążąc jedynie do ułatwienia znalezienia kompromisu. Funkcja mediatora jest zatem bardziej aktywna, może być gwarantem osiągniętego porozumienia. Mediator nie jest sędzią czy arbitrem, a jedynie doradcą, może jednak udzielać zaleceń stronom.

Zarówno mediacje jak i dobre usługi mogą być wynikiem zwrócenia się o pomoc do państwa je świadczącego, ale mogą tez być zaoferowane przez państwo trzecie, organizacje lub nawet jednostki fizyczne. I Konwencja Haska z 1907 w art. 8 przewidywała możliwość szczególnego rodzaju mediacji, w której każde państwo pozostaje w sporze oddzielnie wybiera jedno państwo i to te państwa prowadza dalsze rozmowy. Postępowanie to miało nie trwać dłużej niż 30 dni a w tym czasie państwa pozostaje w sporze nie kontaktują się ze sobą ale i nie zrywają stosunków dyplomatycznych (artykuł sekundantów).

KOMISJE BADAŃ

Powoływane przez strony w celu wyjaśnienia kwestii spornej dotyczącej stanu faktycznego. Badanie stanu faktycznego jest integralną częścią procedury arbitrażowej i koncyliacyjnej. Orzeczenie Komisji badań ograniczone jest do stwierdzenia faktów.

Sprawozdanie komisji nie ma charakteru wiążącego dla stron.

Przykład - incydent na Dogger Bank. Rosyjskie torpedowce wzięły brytyjskie statki rybackie (na Morzu Północnym) za japońskie okręty wojenne i otworzyły ogień - komisja śledcza składała się z oficerów marynarki Rosji, UK, USA i Francji. Ostatecznie strony przyjęły raport Komisji (nie było podstaw do otwarcia ognia) i zgodziły się na zaproponowaną kwotę odszkodowania (65.000 funtów).

KONCYLIACJA

Koncyliacja polega na rozpatrzeniu sporu przez specjalną komisję stałą lub powołaną ad hoc przez strony sporu, która to komisja formułuje następnie propozycję rozstrzygnięcia, które byłoby do przyjęcia przez strony sporu, albo pozwoliłoby im na wypracowanie własnego rozstrzygnięcia.

Tryb powołania komisji koncyliacyjnej: każda ze stron sporu powołuje swoich koncyliatorów, skład zostaje uzupełniony o koncyliatorów neutralnych w liczbie zapewniającej im większość w komisji. Nie można wszcząć postępowania koncyliacyjnego bez zgody drugiej strony sporu.

Komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu, a nie wspólnie ze stronami sporu. Wnioski komisji są tylko propozycją skierowaną do stron, bez jakiejkolwiek mocy wiążącej. Komisja nie jest w swych propozycjach skrępowana przepisami prawa międzynarodowego i może także zaproponować zmianę obowiązującego stanu prawnego (komisja koncyliacyjna ustanowiona w sporze o szelf kontynentalny wyspy Jan Mayen między Islandią a Norwegią w 1981 zaproponowała utworzenie wspólnej strefy eksploatacji bogactw mineralnych).

Sposób bardziej sformalizowany niż mediacja. Procedura ma charakter poufny, materiały zebrane przez komisję nie mogą być wykorzystane w dalszym postępowaniu bez wyraźnej zgody stron.

Sądy międzynarodowe

Nie każdy spór nadaje się do rozstrzygnięcia w drodze orzeczenia sądu międzynarodowego (arbitrażu lub MTS). Spór musi być sporem prawnym. Spór nadający się do rozstrzygnięcia sądowego lub rozjemczego dotyczy:

1. interpretacji traktatu

2. zagadnień prawa międzynarodowego

3. zaistnienia faktu, który stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

4. charakteru lub rozmiarów odszkodowania za naruszenie takiego zobowiązania

ARBITRAŻ MIĘDZYNARODOWY

Art. 37 Konwencji Haskiej z 1907 roku

Polega na załatwianiu sporu między państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony. Podstawą poddania sporu rozstrzygnięciu arbitrażowemu jest zawsze porozumienie miedzy stronami. Arbitraż może mieć charakter fakultatywny (jeśli wymagana jest zgoda obu stron) lub obligatoryjny (gdy arbitraż przewidziany jest w umowie międzynarodowej). Kompromis arbitrażowy określa przedmiot sporu, sposób powoływania arbitrów kompetencje trybunału, procedura i ewentualnie prawo, jakie powinno mieć zastosowanie. Postępowanie kończy ogłoszenie przez trybunał arbitrażowy sentencji arbitrażowej, która jest wiążąca dla stron i nadaje przedmiotowi sporu powagę rzeczy osądzonej.

Procedura ustalana jest przez strony, może mieć charakter poufny.

Dwa modele arbitrażu (historycznie)

1. model europejski - arbitrem jest głowa wybranego trzeciego państwa

2. model amerykański - arbitrem jest komisja mieszana

Stały Trybunał Arbitrażowy: powołany Konwencją haską z 1899 i 1907 roku, składa się z arbitrów wpisanych na listę przez poszczególne państwa będące stronami konwencji. Jeżeli państwa decydują się na poddanie sporu procedurze arbitrażowej powołują trybunał spośród arbitrów umieszczonych na liście. Jedynym stałym organem STA jest biuro międzynarodowe w Hadze, stanowiące sekretariat.

Znaczenie: do II wojny wiele, potem stopniowo maleje - ale parę sławnych: Rann of Kutch, szelf między Wielką Brytanią a Francją w Kanale La Manche, obecnie niewiele (po 1994 - pięć, toczy się jedno - Erytrea v. Jemen).

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

MTS jest kontynuacją istniejącego w międzywojniu i powołanego traktatem o ustanowieniu Ligi Narodów Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. MTS należy do głównych organów ONZ, ale wyroki i opinie wydawane są w imieniu własnym Trybunału.

Składa się z 15 sędziów, wybieranych na 9 lat z prawem reelekcji, wybierani przez Radę Bezpieczeństwa i Zgromadzenie Ogólne bezwzględną większością głosów spośród kandydatów proponowanych przez grupy narodowe sędziów Stałego Trybunału Arbitrażowego. Sędziowie powinni reprezentować najważniejsze porządki prawne świata - konieczność zachowania reprezentacji geograficznej przy wyborze (4 z Europy Zachodniej, 2 z Europy Środkowej i Wschodniej, 1 z USA, 2 z Ameryki Łacińskiej, pozostałych 6 z Azji i Afryki). Sędziowie są niezależni, nieusuwalni i zobowiązani do absolutnej bezstronności

W Trybunale może zasiadać tylko jeden sędzia z jednego państwa. Dopuszcza się delegowanie sędziego narodowego przez państwo uczestniczące w sporze, a nie mające sędziego w składzie osobowym.

Organy MTS:

• Prezes i Wiceprezes (president, na 3 lata spośród sędziów, obecnie Rosalyn Higgins)

• Sekretarz

MTS orzeka w pełnym składzie, może powoływać wyspecjalizowane izby orzekające [w 1993 powołał izbę orzekającą w sporach dotyczących międzynarodowego prawa ochrony środowiska, lub dla rozpatrzenia danej sprawy - izby ad hoc - np. delimitacja Zatoki Maine w 1984]

Siedzibą jest Haga.

MTS wydaje:

1. Wyroki (art. 54)

2. opinie doradcze (art. 65). O opinie doradcze mogą występować ONZ (zawsze) i jej organizacje wyspecjalizowane (jeśli organizacja wyspecjalizowana jest upoważniona przez ZO do występowania o opinię, podniesiona kwestia ma charakter prawny, kwestia należy do właściwości danej organizacji)

Wyroki

Zasadą jest, że państwa muszą wyrazić zgodę na jurysdykcję Trybunału

W odniesieniu do państw MTS uzyskuje jurysdykcję w czterech generalnych przypadkach:

1. państwa-strony sporu zawrą porozumienie o przekazaniu sporu do rozstrzygnięcia MTS [porozumienie między Słowacją a Węgrami w sprawie Gabcikovo-Nagymaros] - zgoda ad hoc

2. na podstawie klauzuli traktatowej, jurysdykcyjnej - klauzuli zawartej w umowie, która przewiduje, że wszystkie spory wynikłe na tle niniejszej konwencji poddane będą rozstrzygnięciu MTS

3. na podstawie klauzuli fakultatywnej - art. 36.2 - jednostronna deklaracja państwa o poddaniu się jurysdykcji MTS. [Polska złożyła takie oświadczenie w 1990]

4. zaakceptowanie przez dane państwo pozwu wniesionego do MTS przez drugą stronę sporu - forum prorogatum [sprawa cieśniny Korfu]

Kompetencje personalne (rationae personae):

• tylko państwa mają prawo stawać przed MTS (locus standi)

• państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem MTS może domagać się uczestniczenia w procesie jako interwenient.

Kompetencje materialne (rationae materiae):

• obejmują wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz sprawy wyraźnie wymienione w Karcie Narodów Zjednoczonych, albo w obowiązujących traktatach i konwencjach

• kompetencja ma charakter dobrowolny

• kompetencja może mieć charakter obligatoryjny, gdy strony przyjmą tzw. klauzulę fakultatywną (art. 36 § 2)

Kompetencje rationae iuris:

• Trybunał orzeka na podstawie prawa międzynarodowego - art. 38.1

• Trybunał może orzekać również ex aequo et bono - w praktyce nie zdarzyło się.

Postępowanie przed MTS opisane w statucie w rozdziale III.

Możliwość prowadzenia postępowania in absentia - art. 53.

Wyroki: zapadają większością głosów, głos rozstrzygający należy do prezesa. Wyroki są uzasadniane z urzędu. Sędziowie mogą składać zdania odrębne (seperate opinions, jeśli nie zgadzają się z sentencją wyroku) lub opinie indywidualne (dissenting opinions, jeśli nie zgadzają się z uzasadnieniem wyroku).

Związanie wyrokami - art. 59

MTS może pełnić funkcje:

1. sądu o kompetencji dobrowolnej - sądzi, co mu dają

2. sądu o kompetencji obowiązkowej - z klauzuli fakultatywnej

3. doradcy prawnego ONZ - opinie doradcze

4. sądu polubownego - gdy orzeka ex aequo et bono

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ PRAWA MORZA

Powstał w 1996 roku na podstawie Konwencji o Prawie Morza z 1982 i przyjętego do niej Aneksu VI. Składa się z 21 niezawisłych sędziów, z zachowaniem reprezentacji geograficznej. Kompetencja obejmuje spory dotyczące interpretacji lub stosowania konwencji z 1982 r. orzeczenie jest ostateczne i wiążące dla stron sporu.

Pierwsze orzeczenie MTPM to orzeczenie w sprawie m/v Saiga (St. Vincent i Grenadyny v. Gwinea)

Inne mechanizmy:

• Międzynarodowy Ośrodek Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych - pod auspicjami Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, kieruje arbitrażami ad hoc w sprawach dotyczących inwestycji

• Trybunał Arbitrażowy Międzynarodowej Izby Handlu

• W Europie - konwencja RE o pokojowym rozstrzyganiu sporów - spory powinny zostać oddane do MTS, wcześniej koncyliacja

• NATO: dobre usługi, koncyliacja, arbitraż [mediacja w „wojnie dorszowej” między Wielką Brytanią a Islandią

• OBWE: utworzony w 1994 Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu (siedziba w Genewie), też misje rozjemcze do państw członków (za zgodą)

1

1

---