12.Współczesne środki rozwiązywania sporów międzynarodowych

5 METOD POKOJOWEGO ROZSTRZYGANIA SPORÓW (Agenda for Peace – Boutros Ghali – 1992)

1. dyplomacja prewencyjna – państwa lub org. międzyn. podejmują działania zapobiegające powstaniu sporu lub przekształceniu się sporu w konflikt lub ograniczeniu zasięgu konfliktu; 5 środków prowadzenia dyplomacji prewencyjnej:

   1. środki budowy zaufania – np. systematyczna wymiana misji wojskowych, tworzenie ośrodków monitorujących rozwój sytuacji, zawieranie umów międzyn., nadzorowanie przestrzegania zasad układów międzyn.

   2. zbieranie faktów – wysyłanie przez odpowiednie organy (np. ONZ) misji obserwacyjnych

   3. wczesne ostrzeganie – pozyskiwanie informacji o możliwości wystąpienia kataklizmów, epidemii, klęsk głodu, aby osłabić ich skutki dla zagrożenia bezpieczeństwa międzyn.

   4. prewencyjne rozmieszczenie sił ONZ na terytorium danego państwa

   5. tworzenie stref zdemilitaryzowanych nadzorowanych przez wojskowy i cywilny personel międzyn.

2. tworzenie pokoju – środki typu peacemaking – zaangażowanie społeczności międzyn. na podstawie rozdziału VII Karty NZ (pokojowe metody rozwiązywania sporów) – wydawanie przez RB zaleceń, zaangażowanie się w spór państw trzecich (mediacje, rokowania)

3. utrzymywanie pokoju – peacekeeping – rozmieszczenie sił zbrojnych z ramienia org. międzyn., tam, gdzie pokój już jest, ale kruchy i trzeba mu pomóc się utrzymać; np. UNPROFOR w Bośni w 1995r.

4. wymuszanie pokoju – peace enforcement – kiedy poprzednie środki nie pomagają, rozdział VII Karty NZ – wykorzystanie siły militarnej przez upoważnione do tego wojska (Korea 1950, Irak 2001)

5. budowanie pokoju – peacebuilding – działania w celu utrwalenia pokoju (pokój już jest), tworzenie poczucia bezpieczeństwa na danym terenie (np. nadzorowanie wyborów, budowa dróg, szkół, szpitali), rozbrojenie żołnierzy, pomoc byłym żołnierzom w powrocie do życia cywilnego, szkolenie sił politycznych i wymiaru sprawiedliwości

KLASYFIKACJA SPOSOBÓW ROZWIĄZYWANIA SPORÓW I KONFLIKTÓW WG NAUKOWCÓW

dyplomatyczne – strony konfliktu same między sobą rozstrzygają o rozwiązaniu konfliktu lub sporu – mają na to wyłączność, nawet jeżeli włączy się strona trzecia:

rokowania międzyn. (bezpośrednie) – bezpośrednia wymiana stanowisk, poglądów (jawna bądź poufna), strony same próbują rozwiązać konflikt; najprostszy i najczęstszy sposób rozwiązywania sporów i konfliktów

dwustronne

wielostronne (na forum org. międzyn.)

dobre usługi – środek pomocniczy wobec rokować bezpośrednich, wprowadzane przez stronę trzecią, która ma za zadanie doprowadzić do stołu rokowań (i tylko tyle!)

pośrednictwo – włącza się strona trzecia – mediator uczestniczący w rozmowach stron sporu (państwo, org. międzyn., osoba fizyczna), proponuje rozwiązanie, ale jego przyjęcie zależy tylko od stron sporu, pośrednik z nimi współdziała

badania międzyn. – kiedy państwa nie są zgodne co do stanu faktycznego, strony powołują na drodze specjalnej umowy międzyn. komisję badań, która stwierdza fakty; komisje mogą być stałe lub doraźne ; zapoznają się z zeznaniami, dowodami, przesłuchują świadków i sporządzają raporty, w którym stwierdzają fakty, ale nie jest to wiążące dla stron

koncyliacja (pojednanie) – rozszerzenie koncepcji badań międzyn., strony powołują komisję koncyliacyjną, która ustala stan faktyczny i przedstawia propozycję pokojowego rozwiązania sporu, którą wypracowuje bez udziału stron sporu; może podać rozwiązanie, którego nie przewiduje PM, więc nie podałby go trybunał międzyn., propozycja rozwiązania sporu jest niewiążąca dla jego stron

sądowe – kiedy państwa decydują się na przekazanie sporu do rozstrzygnięcia przez trybunał międzyn., wynik postępowania sądowego(wyrok) jest zawsze wiążący dla stron, trybunały są raczej stałe, czasem powoływane do rozstrzygnięcia konkretnych sporów (Międzyn. Trybunał ds. Zbrodni w Byłej Jugosławii; ds. Rwandy)

MTS

jako jedyny organ ONZ ma swój własny statut, będący częścią Karty NZ

pierwszym stałym trybunałem międzyn. był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, działający przy Lidze Narodów w latach 1922-45

zastąpił go MTS z siedzibą w Hadze

stronami statutu MTS są wszystkie państwa członkowskie ONZ (tylko państwa!)

spór musi mieć charakter prawny (nie polityczny)

państwa same decydują o oddaniu sprawy w ręce MTS

wyrok jest ostateczny, nieodwołalny

rewizja wyroku możliwa jest tylko w przypadku odkrycia nowych faktów, mogących mieć wpływ na wyrok

jeżeli państwo nie wykona wiążących na nim zobowiązań, druga strona ma prawo odwołać się do RB, która zadecyduje co z delikwentem zrobić

sądownictwo arbitrażowe (rozjemstwo międzynarodowe)

państwa same decydują o oddaniu sprawy przed trybunał arbitrażowy

te same 3 drogi oddania się pod trybunał, co w przypadku MTS

państwa same ustalają listę sędziów

państwa mogą ustalić podstawę prawną rozwiązania sporu, zawrzeć w umowie zasady działania sądu arbitrażowego

wyrok kończy spór ostatecznie i nieodwołalnie, decyzja jest wiążąca dla stron

sądy są powoływane doraźnie, ale istnieje Stały Trybunał Arbitrażowy, powołany w Hadze w 1899r., stała jest tylko lista sędziów

organizacyjne – rozstrzyganiem sporów zajmują się org. międzyn., upoważnione przez strony do jego rozwiązania, coraz częściej się to zdarza

ONZ – najbardziej predestynowana do rozwiązywania sporów (RB, ZO, MTS)

OBWE – 3 mechanizmy reagowania na sytuacje kryzysowe:

berliński – rozmawiają, jeśli pojawiła się niepokojąca sytuacja

wiedeński – rozmawiają, kiedy pojawiło się nagłe podjęcie działań zbrojnych

moskiewski – wysyłają ekspertów misji obserwacyjnej