Pokojowe rozstrzyganie sporów międzynarodowych
Mediacja, koncyliacja i dobre usługi
Dobre usługi i mediacja są procedura pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie ich zerwania. Rola mediatora polega na pogodzeniu przeciwnych pretensji i na złagodzeniu niechęci, jaka mogłaby wynikać między państwami spór wiodącymi.
Mediatorami mogą być nie tylko państwa ale także osoby fizyczne.
Protokół podpisany przez państwa Organizacji Jedności Afryki przewidują powoływanie jako mediatora jednego lub kilku członków komisji, w której skład wchodzi po jednym obywatelu każdego państwa członkowskiego.
Koncyliacja
Koncyliacja różni się od mediacji tym, że komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu, a nie wspólnie ze stronami uczestniczącymi w sporze.
Według definicji uchwalonej przez instytut prawa międzynarodowego w roku 1961 „koncyliacja jest metodą załatwienia sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą strony powołują komisję bądź to na podstawie stałej, bądź też w trybie ad hoc dla zajęcia się sporem; komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia warunków rozwiązania, które mógłby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaka one się zwrócą”.
Sądownictwo międzynarodowe a arbitraż międzynarodowy
Sady międzynarodowe możemy podzielić na sądy rozjemcze czyli arbitraż międzynarodowy i sądy stałe.
Arbitraż międzynarodowy czyli rozjemstwo polega na załatwieniu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony. Pierwsza konwencja haska w art.37 podaje ,że arbitraż „ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów z własnego wyboru i na zasadzie prawa”.
Cecha charakterystyczna arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu sądzącego a także możność ustalenia przez strony podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych. Procedura może mieć charakter poufny.
Arbitraż może mieć charakter :
fakultatywny- jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron
obowiązkowy- jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się ,że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż
fakultatywny niezorganizowany- strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów i arbitraż
fakultatywny zorganizowany- gdy istnieje stały sad rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory
Arbitraż różni się od koncyliacji tym, że arbitrzy rozstrzygają spór, stosując przepisy obowiązujące prawa, natomiast organ koncyliacyjny może oprzeć swe wnioski na zasadach słuszności. Ponadto orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron.
W skład sądu rozjemczego wchodzą: po jednym przedstawicielu stron uczestniczących w sporze i trzech arbitrów wybranych spośród państw trzecich. W przypadku sądu rozjemczego nie ma odwołania.
Rola Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w rozstrzyganiu sporów międzynarodowych
Organizacja MTS
trybunał składa się z piętnastu niezawisłych sędziów wybranych spośród osób w wysokim poziomie moralnym
nie może zasiadać w trybunale równocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa
kandydatów na sędziów proponują grupy narodowe stałego trybunału rozjemczego
za wybranych na sędziów uważa się te osoby, które uzyskały bezwzględną większość głosów w zgromadzeniu ogólnym i w radzie bezpieczeństwa
sędziowie wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji, przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów
sędziami polskimi byli w MTS Bohdan Winiarski i Manfred Lachs
sędziowie nie mogą zajmować stanowisk politycznych lub administracyjnych ani wykonywać innych zajęć o charakterze zawodowym
sędziowie w trakcie załatwiania spraw trybunału korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
trybunał zasiada w składzie piętnastu sędziów
Kompetencje MTS
Kompetencje RATIONE PERSONAE (właściwość podmiotowa)
artykuł 34 statutu głosi, że tylko państwa maja prawo stawać jako strony przed trybunałem
zgodnie z art.62 statutu, państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta
Kompetencje ratione materiae
kompetencje trybunału wg. Art. 36 ust.1 statutu obejmują „wszelkie spory, które strony doń wniosą oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach”
Statut przewiduje jednak możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencję obligatoryjną, to znaczy stworzeniu sytuacji, w której trybunał będzie działał na wniosek jednej tylko strony. Tę kompetencję obligatoryjną określa art.36 ust.2 statutu, nazywany zazwyczaj „klauzulą fakultatywną”
Kompetencje ratione iuris
Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art.38 ust. 1 statutu. Zgodnie z tym postanowieniem trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, jakie zostaną mu przekazane, stosuje:
Konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór
zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo
ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
z zastrzeżeniem art.59, według którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do danego sporu, wyroki sadowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego, różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych
Funkcje MTS
Sąd o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygający spór między państwami przedłożony mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze
Sąd o kompetencji obowiązkowej opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art.36 ust.2 statutu, działającego na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron
Doradca prawny ONZ i organizacji wyspecjalizowanych ONZ, wydając opinie doradcze na żądanie zgromadzenia ogólnego, Rady Bezpieczeństwa lub innych organów i organizacji upoważnionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sąd polubowny orzekający ex aequo et bono (wg tego, co słuszne i dobre), jeśliby strony się na to zgodziły.
Postępowanie przed MTS
Postępowanie to składa się z dwóch części- pisemnej i ustnej
w toku postępowania pisemnego strony przedkładają trybunałowi memoriały, kontrmemoriały i w razie potrzeby repliki, akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska
doręczenie odbywa się za pośrednictwem sekretarza trybunału
rozprawa przed trybunałem jest publiczna
rozprawą kieruje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes lub sędzia najstarszy wiekiem
przedstawiciele, doradcy i adwokaci stron przed trybunałem korzystają z przywilejów i immunitetów
Wyrok:
zapada większością głosów zaś w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego
trybunał nie jest związany precedensami
wyrok wydany przez trybunał jest ostateczny
Obowiązuje regulamin uchwalony przez trybunał z roku 1978 z poprawkami z 5 grudnia 2000r.