METODY I ŚRODKI

POKOJOWEGO

ROZSTRZYGANIA

KONFLIKTÓW

Definicja sporu:

Sytuacja, w której państwa

występują ze
skonkretyzowanymi, sprzecznymi
stanowiskami i roszczeniami,
dotyczącymi prawa lub faktów.

Podstawy prawne do załatwiania
sporów przy użyciu środków
pokojowych zostały zawarte w
Karcie Narodów Zjednoczonych
oraz w konwencjach haskich
(1899 i 1907) o pokojowym
załatwianiu sporów
międzynarodowych.

METODY ROZSTRZYGANIA

SPORÓW

Wśród pokojowych metod

wyróżnia się metody:

1. Dyplomatyczne:

a) Negocjacje (rokowania)
b) Dobre usługi i mediacja
c) Komisja badań
d) Koncyliacja (pojednanie)

2. Sądowe środki:

a)

Arbitraż międzynarodowy

b)

Międzynarodowy Trybunał

Sprawiedliwości

c)

Europejski Trybunał

Sprawiedliwości

d)

Międzynarodowy Trybunał Praw

Człowieka

e)

Międzynarodowy Trybunał Prawa

Morza

Metody dyplomatyczne
cechuje:

obustronna chęć znalezienia
porozumienia, a więc współpraca
stron, które zachowują dla siebie
możliwość podjęcia ostatecznej
decyzji
w przypadku udziału podmiotów
trzecich nie istnieje możliwość
podporządkowania się
werdyktowi

NEGOCJACJE (ROKOWANIA)

są procedurą najprostszą i

najczęściej wykorzystywaną

przez strony sporów.
jest to proces komunikowania

się w celu osiągnięcia

obopólnie satysfakcjonującego

porozumienia
jest to najwłaściwsza metoda,

jeśli nie do rozstrzygnięcia

sporu, to przynajmniej do

wyjaśnienia istoty

nieporozumienia

Podstawowe zalety metod

negocjacyjnych:

=>najmniej ryzykowna forma rozstrzygania

sporu pozwalająca każdej ze stron na

zachowanie maksimum kontroli nad jego

rozwiązaniem
=> strony mają największy wpływ na rezultat
=> zawarte w wyniku negocjacji porozumienie

jest kompromisem,
=> obowiązująca w ramach negocjacji zasada

„coś-za-coś” , czyli zachowanie pewnej

równowagi, a nie stosowanie opcji zerowej
=>najtańszy i najskuteczniejszy sposób

pozwalający na wypracowywanie między

stronami określonych metod i środków w

dzielących je kwestiach spornych

Negatywna strona negocjacji:

=> brak pewności, że wypracowane

porozumienie będzie przestrzegane

=>negocjacje mogą ujawnić słabe lub dobre

przygotowanie stron, niemniej nie ukazują

ich siły rzeczywistej

=> negocjacje zawsze podlegają presji

określonych grup interesu.

=>kurczowe trzymanie się określonych

zasad reprezentowanych przez stronę w

negocjacjach może doprowadzić do chęci

narzucenia własnej opcji drugiej stronie

DOBRE USŁUGI I MEDIACJA

Dobre usługi- procedura ta
polega na udziale strony nie
uczestniczącej w sporze (może to
być państwo, organizacja
międzynarodowa lub osoba
ciesząca się autorytetem) w
skłonieniu stron do
bezpośrednich negocjacji.

CELEM dobrych usług=>

jest doprowadzenie stron do stołu
obrad, żeby umożliwić
porozumienie. Procedura ta może
przejawiać się poprzez różnorodne
działania. Strona trzecia może
uczestniczyć w rozmowach
przedwstępnych.

Modelowym
przykładem dobrych
usług jest udział
prezydenta USA
Theodore’a
Roosevelta w
zakończeniu wojny
rosyjsko- japońskiej
w 1906r., dzięki
któremu rozpoczęto
negocjacje pokojowe
w Portsmouth.

Mediacja- w przeciwieństwie do dobrych

usług mediacja, zapisana jest w KNZ,

zakłada znacznie bardziej aktywną rolę

strony trzeciej w procesie negocjacyjnym.

Może być prowadzona przez państwo,

organizację międzynarodową,

jak i osobę fizyczną,
która musi zostać
zaakceptowana przez
strony sporu.

Granica między obiema

procedurami jest bardzo

płynna i zależy od

okoliczności, wykazując

tendencję do ich

łączenia.

Skuteczność mediacji to

nie tylko rozstrzygnięcie

sporu lub sytuacji

konfliktowej, ale również

minimalizowanie ryzyka

niepewności i sposób

zarządzania konfliktem.

Zadaniem

mediatora jest

doprowadzenie

stron do

spotkania i

rozpoczęcia

przez nie

negocjacji, przy

czym odbywają

się one z jego

udziałem

Według takiego wzorca przebiegał
bliskowschodni proces mediacyjny
prowadzony przez Henry’ego Kissingera
w latach 1973-1974, którego celem było
zawarte w 1978r. izraelsko- egipskie
porozumienie z Camp David.

KOMISJE BADAŃ

Powstają w wyniku rozbieżności zdań

między stronami sporu odnośnie do stanu
faktycznego.

Strona trzecia sporu reprezentowana jest

wówczas przez niezależną, bezstronną
komisję złożoną z ekspertów. Ich
zadaniem jest sporządzenie określonego
raportu, który bynajmniej nie musi być
wiążący dla stron, ale może sugerować
warunki zawarcia porozumienia za ich
aprobatą.

Ważną cechą charakterystyczną komisji
badań jest ograniczenie wynikające z
jej zastosowania tylko w przypadkach,

w których nie wchodzą w grę

honor ani żywotne interesy stron,
koncentruje się ona tylko wokół
konkretnych problemów.

Metoda ta po raz pierwszy została ujęta
w Konwencji haskiej z 1899r, a
następnie z 1907r. po incydencie Dogger
Bank z 1904r., związanym z atakiem
rosyjskich okrętów na brytyjskie statki
rybołówcze, które mylnie wzięto za
japońskie okręty wojenne. Powołanie
międzynarodowej komisji przyczyniło się
do pokojowego rozstrzygnięcia sporu,
ale w praktyce do tego typu rozwiązań
sięgano bardzo rzadko.

KONCYLIACJA (POJEDNANIE)

zawiera elementy badania i mediacji,
polega na załatwianiu sporów poprzez
powołanie ad hoc lub stałe komisje.
Ustalają one konkretne fakty,
proponując w konsekwencji rozwiązanie
sporu, przy czym nie ma ono charakteru
wiążącego, gdyż nie musi opierać się na
prawie, a propozycja rozstrzygnięcia
kwestii spornej może zostać oparta na
zasadzie słuszności.

Od mediacji odróżnia ją przede
wszystkim cel, jakim jest doprowadzenie
do porozumienia poprzez propozycje
ustępstw poczynionych przez strony
konfliktu, podczas gdy w trakcie
mediacji zadaniem strony trzeciej jest
kierowanie rokowaniami w celu
zoptymalizowania potrzeb każdej ze
stron.

W koncyliacji jeśli dochodzi do
bezpośredniego kontaktu stron to jest
on niezmiernie rzadki.

Procedura koncyliacyjna
ma długą tradycję.

Po raz pierwszy zalecała
ją Konwencja haska z
1907r., pełnego
charakteru nabrała w
latach

1913-1915 jako praktyka

przewidywana w tzw
Traktatach Bryana.

Współcześnie procedura koncyliacji jest

przewidywana w wielu traktatach

międzynarodowych jako sposób rozstrzygania

sporów.

Należą do nich m.in:

-Amerykański traktat o pokojowym rozstrzyganiu

sporów (1948)
-Europejska konwencja o pokojowym rozstrzyganiu

sporów (1957)
-Protokół organizacji Jedności Afrykańskiej o mediacji,

koncyliacji i arbitrażu (1964)
-Konwencja wiedeńska w sprawie traktatów (1969)
-Układ o utworzeniu Organizacji Państw Wschodnio-

karaibskich (1981)
-Konwencja o prawie morza (1982)
-Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej

(1985)

Praktyka pokazuje, iż odwołanie się do

procedur koncyliacyjnych następuje w

przypadku długotrwałego sporu,

którego nie można rozwiązać na drodze

dyplomatycznej lub sądowej, zwłaszcza

kiedy jedna lub obie strony starają się

uniknąć wiążącego wyroku sądowego.

Przykład: spór islandzko-norweski w

sprawie szelfu kontynentalnego między

Islandią a Wyspą Meyna, w którym

znaczącą rolę przypisać należy komisji

koncyliacyjnej, gdyż żaden werdykt

sądowy nie byłby tak korzystny dla obu

stron.

SĄDOWE ŚRODKI

ROZSTRZYGANIA

SPORÓW

MIĘDZYNARODOWYCH

ARBITRAŻ
MIĘZYNARODOWY

jest to sposób pokojowego rozstrzygania

sporów na drodze sądu rozjemczego.

Stosowany od starożytności w Grecji,

Chinach i państwach Bliskiego Wschodu.
Procedura ta polega na przekazaniu

sporu do rozpatrzenia niezaangażowanej

w niego stronie trzeciej, która cieszy

powszechnym poważaniem.
Według Richarda Bildera strony same

ustalają zagadnienie, które ma zostać

poddane arbitrażowi, oraz cały zestaw

procedur, w tym metodę wyboru strony

pełniącej funkcję arbitra.

Cechami

charakterystycznymi

arbitrażu są:

Dobrowolność (strony same

decydują o jego powołaniu)

Ustalenie składu sądzącego przez

strony sporu

Swobodne ustalenie norm i

poddanie się wyrokowi – który

musi opierać się na prawie

Rodzaje arbitrażu:

arbitraż fakultatywny- polega na

przekazaniu sporu pod arbitraż po

jego zaistnieniu, przy czym może on

mieć formę ad hoc i dotyczy osądzenia

konkretnego sporu na podstawie

umowy zwanej kompromisem

arbitraż zorganizowany- opatrzony

klauzulą arbitrażową lub traktatem

arbitrażowo- rozjemczym, a dotyczący

wszystkich sporów bądź ich określonej

kategorii, kiedy istnieje określony sąd

rozjemczy.

W oparciu o kryterium
wyznaczania arbitra rozróżnia
się 2 sposoby:

Europejski (klasyczny)-

polega na przekazaniu

sprawy do rozstrzygnięcia

szefowi państwa trzeciego,

przy wyjściu z założenia, iż

osoba ta jest niezależna i

cieszy się autorytetem.

Amerykański-

chodzi o

powoływanie do życia

komisji mieszanej. Zaletą

tego sposobu są:

fachowość i kompetencje

członków komisji.

Obecnie system
arbitrażowy nie
należy do często
stosowanych
praktyk
rozstrzygania
sporów.

Jeśli do niego
dochodzi,
najczęściej
wykorzystuje się
model
amerykański.

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ

SPRAWIEDLIWOŚCI

W 1920r. powstał Stały

Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowej, który

rozpoczął działalność w

1922r., a zakończył w

1945r.
W 1945r. na jego miejsce

powołano do życia

Międzynarodowy

Trybunał Sprawiedliwości

będący głównym

organem ONZ, którego

Statut jest integralną

częścią Karty Narodów

Zjednoczonych.

Siedziba w Hadze

Kompetencje MTS

Przed MTS mają prawo stawać jedynie państwa, a

sam Trybunał dostępny jest dla państw członkowskich

lub innych państw nie będących stronami Statutu.

Trybunał rozpatruje sprawy wniesione na wokandę

przez strony, a także wszelkie sprawy wymienione w

traktatach i konwencjach, co oznacza działanie tylko

na dobrowolnie złożony wniosek.

MTS może wydawać opinie doradcze na wniosek

Rady Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego.

Decyzje wydawane na mocy Statutu oraz w oparciu o

konwencje międzynarodowe , w których zawarte są

reguły postępowania uznane przez strony, zwyczaj

międzynarodowy, oparty na ustalonej praktyce.

Wyroki MTS są obowiązujące dla wszystkich stron

sporu, a w przypadku niezastosowania się do orzeczeń

Trybunału zagwarantowano możliwość odwołania się

do Rady Bezpieczeństwa posiadającej prawo podjęcia

odpowiednich środków w celu egzekucji wyroku.

W skład

Międzynarodowego

Trybunału

Sprawiedliwości

wchodzi piętnastu

sędziów wybieranych

przez Zgromadzenie

Ogólne i Radę

Bezpieczeństwa na

dziewięcioletnią

kadencję, ale co trzy

lata wymienia się jedną

trzecią składu.

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ

SPRAWIEDLIWOŚCI

Został utworzony w 1957r. jako jedna z głównych

instytucji Wspólnot Europejskich.
Ma siedzibę w Luksemburgu.

Wyposażony jest w
takie rodzaje kompetencji:

= wiążące się z jego funkcją strażnika prawa

wspólnotowego w zakresie nie wypełniania zobowiązań

traktatowych przez państwa.
= w zakresie kontroli legalności aktów tak zwanego

wtórnego prawa wspólnotowego
=w zakresie wydawania orzeczeń wstępnych
=rozpatruje spory między państwami członkowskimi a

Komisją Europejską
=może rozstrzygać skargi wniesione przez osoby

fizyczne i prawne do sądu pierwszej instancji

Orzeczenia ETS mają moc wiążącą dla
uczestników postępowania, w
przypadku, gdy poszczególne akty
prawne Unii Europejskiej są uznane za
nieważne lub nieobowiązujące,
decyzja ta działa na rzecz każdego o
przeciw każdemu. Wykonaniu
podlegają tylko te orzeczenia, które
nakładają zobowiązania płatnicze i
które mogą być wykonane przez
państwa członkowskie.

Reasumując, funkcje ETS są
porównywalne z funkcjami
trybunałów konstytucyjnych i
sądów administracyjnych w
poszczególnych państwach. W
praktyce spory między
państwami rzadko wchodzą na
wokandę.

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW

CZŁOWIEKA

Powołany do życia w 1998r. na
miejsce Europejskiej Komisji Praw
Człowieka i Trybunału Praw Człowieka,
których zadaniem była kontrola nad
przestrzeganiem praw człowieka.

Siedziba w Strasburgu

Zadaniem jest

wydawanie orzeczeń w

sprawie praw człowieka

zapisanych w Europejskiej

konwencji praw człowieka,

której formalnie jest organem

Skład sędziowski

tworzą

przedstawiciele wszystkich

stron konwencji ( po jednym z

każdego kraju), jednak żaden

z sędziów po objęciu urzędu

nie może reprezentować

własnego państwa.

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ

PRAW MORZA

Powstał w 1996r. na mocy zawartej w 1982r z

inicjatywy ONZ Konwencji o prawie morza, której

stroną jest 145 państw.

Zapewnia ona ramy prawne racjonalnemu

zarządzaniu zasobami morskimi i ich zachowaniu

dla przyszłych pokoleń, stanowiąc jednocześnie

instrument promowania zrównoważonego i

pokojowego wykorzystania mórz i oceanów.

Siedziba w Hamburgu.

W skład Trybunału wchodzi 21 sędziów

reprezentujących główne systemy prawne świata

Pokojowe rozstrzyganie sporów

w świetle Karty Narodów

Zjednoczonych…

… „Utrzymać międzynarodowy pokój i

bezpieczeństwo i w tym celu

podejmować skuteczne środki

kolektywne dla zapobieżenia lub

usunięcia zagrożenia dla pokoju oraz

powstrzymania ataków agresji lub

innych naruszeń pokoju: dokonywać

tego środkami pokojowymi, zgodnie z

zasadami sprawiedliwości i prawa

międzynarodowego, pokojowego

załatwiania sporów, porozumień

międzynarodowych lub stanowisk,

które mogłyby prowadzić do

zachowania pokoju”

Rozdział VI KNZ artykuł 33

przedstawia wachlarz nie

militarnych środków rozstrzygania

sporów, wśród których wyróżnia:

Rokowania
Koncyliacja
Badania
Arbitraż
Pośrednictwo
Postępowanie sądowe
Odwołanie się od organów lub

porozumień regionalnych

Bibliografia

1.

P. Ostaszewski, Międzynarodowe
stosunki polityczne. Zarys
wykładów, Warszawa 2008.

2. Jóźwiak A., Marcinkowski Cz.,

Wybrane problemy
współczesnych operacji
pokojowych, wyd. AON,
Warszawa 2002.