Pokojowe metody rozwiązywania sporów

Środki pokojowego rozstrzygania sporów i konfliktów na forum międzynarodowym

Kwestia pokojowej regulacji sporów i konfliktów międzynarodowych należy do najważniejszych problemów współczesnego świata. Z jednej strony występują tendencje określające przemoc jako formę całkowicie niedozwoloną i niecywilizowaną z drugiej jednak państwa nie wyrzekają się jej. Współczesne mechanizmy minimalizują prawdopodobieństwo siłowego rozwiązywania sporów i konfliktów . Do rozważań teoretycznych pozostaje pytanie - czy wynika to ze świadomości organizacji państw i osób odpowiedzialnych za ład międzynarodowy czy jest to rezultat wyboru innych środków realizacji własnych celów.

Sprecyzowanie pojęć;

Spór- według Międzynarodowego Trybunału sprawiedliwości dotyczy przeciwstawnych punktów widzenia stron.

John G . Merrills uważa , że na zagadnienie sporu składają się:

- Brak porozumienia w danej sprawie , co oznacza że musi być ona w pełni jasna i określona tak aby stwierdzić co jest przedmiotem sporu

- Brak porozumienia tworzy roszczenia lub twierdzenia stron konfliktowych to oznacza że każda z nich musi określić własne postulaty czyli to czego się domaga lub że uważa się za osobę do wysuwania roszczeń , druga musi przedstawić argumenty przeciwne.

Richard B . Bilder pisze o powodach sprecyzowania pojęci spór

1. Możliwe jest rozróżnienie sprzecznych postaw , które osiągnęły poziom roszczeń i interpretacje argumentów mogących mieć wymiar międzynarodowy

2. Pozwala określić poziom sprzeczności pozwala przez to zastosować metody i środki do załatwienia sporu

Z perspektywy międzynarodowego systemu prawnego spór międzynarodowy może być postrzegany jako nieporozumienie między narodami a załatwienie może polegać na wydaniu odpowiednich orzeczeń.

Konflikt - pojęcie ściśle związane z pojęciem spór. Stanowi on ostrzejsza formę, oznacza to iż jest w nim zawarta groźba użycia siły lub sam fakt odwołania się do niej jako metody do rozwiązania sporu.

Konflikt w stosunkach międzypaństwowych rozgrywa się na szerszej płaszczyźnie. Istotne jest istnienie względów politycznych , strategii państwa i interesów.

Potrzeba rozwiązania sporów i konfliktów międzynarodowych

Spór i konflikt są zapisane w koegzystencję państw. Stanowią wypadkową ścierania się różnych interesów. Bez mechanizmów pokojowego rozwiązywania sporów i konfliktów międzynarodowych światem nadal rządziłaby siła jako potencjał państw. Nowoczesny ład międzynarodowy w większym stopniu został oparty na sile argumentu . W praktyce od każdego systemu wymaga się wypracowania takich metod i środków rozwiązywania sporów i konfliktów , żeby nie stanowiły one zagrożenia dla międzynarodowego ładu i stabilizacji.

Klasyfikacja sporów międzynarodowych

Karta Narodów Zjednoczonych jako podstawowy dokument prawa międzynarodowego rozróżnia spory;

Międzynarodowe zagrażające i niezagrażające bezpieczeństwu międzynarodowemu.

Inna klasyfikacja to podłoże i charakter, dlatego dokonuje się rozróżnienia na spory polityczne i prawne.

Polityczne- to te ,wobec których nie można zastosować reguł prawnych a ich miara oceny to kryteria interesów politycznych.

Prawne - jego ocenę można oprzeć na określonej normie prawa międzynarodowego (przy czym argumenty stron opierają się na przepisach prawnych)

Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej(STSM)

Do grupy sporów prawnych zalicza;

1.Spory wynikające z wykładni umowy

2.Każdą kwestię prawa międzynarodowego

3.Ustanowienie faktu stanowiącego pogwałcenie prawa międzynarodowego

4.Rodzaj i zakres odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązań międzynarodowych

Richard B. Bilder- Kryteria według których można sklasyfikować spory i konflikty międzynarodowe w oparciu o:

- przedmiot sporu (roszczenia terytorialne, zobowiązania traktatowe)

- charakter sporu(nieporozumienia odnośnie faktów, zastosowania prawa i jakie prawo powinno być zastosowane i kto ma decydujący głos w powyższych sprawach

- charakter relacji między stronami ( okazjonalny czy długa praktyka załatwiania sporu)

- znaczenie sporu dla stron (kategoria żywotnych interesów czy mniej istotny w którym można znaleźć szybki kompromis)

- Konsekwencje ( te ,które spór może mieć dla całej międzynarodowej społeczności )

- Możliwość znaczenia prawnego rozwiązania sporu (rozróżnienie sporu polityczny czy prawny)

Model powstania sporu międzynarodowego

Model sporu międzynarodowego:

1. Państwo postrzega siebie jako stronę pokrzywdzoną

2. Wskazuje na inne państwo jako na winnego

3. Stwarza poczucie , iż należy mu się zadość uczynienie

4. Formułuje określone żądania , które zostają odrzucone przez stronę przeciwną

Środki prewencyjne i możliwość uniknięcia sporu

Pakiet środków skutecznych w przeciwdziałaniu sporu to np. wcześniejsze ustalenie zasad i problemu wobec którego strony prezentują stanowisko i obopólną chęć niedopuszczenia do powstania sporu. Powiadomienie drugiej strony o zaistnieniu sytuacji spornej , istocie problemu oraz możliwości konsultacji i formowanie wspólnej komisji mającej rozpatrzeć sprawę we wczesnej fazie.

Zalety konsultacji

1. Wczesne wyeliminowanie występującego między stronami tarcia, zanim dojdzie do spolaryzowania stanowisk

2. Uzmysłowić stronie propozycje konsultacji (zakres negatywnego oddziaływania i modyfikacja zdania w taki sposób aby było ono do przyjęcia przez drugą stronę)

3. Wyraźny dowód ukazania dobrej woli ( gotowość polubownego załatwienia sprawy)

Czynniki negatywne konsultacji

1. Ujawnienie pozycji jednej ze stron, która może dla drugiej stanowić ostrzeżenie i doprowadzić do poszukiwania twardszego stanowiska wobec sporu .

2.Wskazanie na gotowość zmiany stanowiska to osłabia pozycję jednej ze stron a ta może nawet prowadzić opinię publiczną w błąd.

3. Notyfikacja o gotowości przeprowadzenia konsultacji może równie dobrze świadczyć o chęci zyskania na czasie.

4. Oświadczenie o gotowości przeprowadzenia konsultacji może zostać odebrane przez stronę przeciwną jako szansa na wypracowanie mniej pojednawczego stanowiska .

Dyplomatyczne środki rozstrzygania i załatwiania sporów międzynarodowych: negocjacje , dobre usługi i mediacja , komisja badań, koncyliacja

Negocjacje (rokowania)- procedura najprostsza , najczęściej wykorzystywana przez strony sporów. Jest to proces komunikowania się w celu osiągnięcia obopólnie satysfakcjonującego porozumienia. Jest ona najwłaściwsza do wyjaśnienia istoty nieporozumienia.

Zalety:

- jest to najmniej ryzykowna forma rozstrzygania sporu pozwala na zachowanie maksimum kontroli nad jego rozwiązaniem gdyż zawsze istnieje możliwość zerwania negocjacji bądź zakończenia ich bez porozumienia

- strony maja największy wpływ na rezultat

- zawarte w wyniku negocjacji porozumienie jest kompromisem (istnieje większa szansa na ustabilizowanie sytuacji)

- obowiązująca w ramach negocjacji zasada „ coś za coś”( zachowanie pewnej równowagi a nie stosowanie opcji zerowej wykluczającej istotę negocjacji , pozwala zachować formę współpracy stron w utrzymaniu porozumienia)

- najtańszy i najskuteczniejszy sposób pozwalający na wypracowanie między stronami określonych metod i środków w dzielących je kwestiach

Negatywne strony negocjacji

- brak pewności przestrzegania wypracowanego stanowiska

- prawdopodobieństwo działania stron w postaci możliwości zerwania negocjacji

- mogą ujawnić słabe i dobre przygotowanie stron ale nie ukazują ich siły rzeczywistej

- zawsze podlegają presji określonych grup interesu ( porozumienie może spotkać na opór w kraju)

- kluczowe trzymanie się określonych zasad reprezentowanych przez stronę (chęć narzucenia własnej opcji stronie)

- nieprzygotowanie stron do negocjacji w skutek różnic w postrzeganiu danych i faktów

Ogólny Wzór efektywnych negocjacji ;

-analiza i ocena sytuacji

- planowanie

- potrzeba wzięcia pod uwagę problemów przy negocjacjach

Dobre usługi i mediacja

Pierwsza z procedur polega na udziale strony nie uczestniczącej w sporze w skłonieniu stron do negocjacji. Procedura ta została ujęta w konwencjach haskich z 1899 i 1907. Brak zapisu o dobrych usługach w Karcie Narodów Zjednoczonych nie przekreśla ich znaczenia w rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego i stosowania przez sekretarza generalnego ONZ.

Mediacja - zapisana w Karcie Narodów Zjednoczonych , zakłada aktywną rolę strony trzeciej w procesie negocjacyjnym. Może być prowadzona przez państwo , organizację międzynarodową i osobę fizyczną . Musi zostać zaakceptowana przez strony sporu. Granica między obiema procedurami jest płynna. Zadanie mediatora to doprowadzenie do spotkania stron i rozpoczęcie między nimi negocjacji a te odbywają się z jego udziałem.

Komisje badań - powstają w wyniku rozbieżności zdań między stronami sporu. Strona trzecia jest reprezentowana przez niezależną komisję złożoną z ekspertów. Ich zadanie to sporządzenie raportu sugerującego warunki porozumienia. Po raz pierwszy ujęto ja w konwencji haskiej w 1899 i 1907 r.

Koncyliacja (pojednanie ) zawiera elementy badania i mediacji. Polega na załatwianiu sporów poprzez powołanie lub stałe komisje. Ustalają one konkretne fakty proponując rozwiązanie sporu przy czym nie ma ona charakteru wiążącego bo musi opierać się na prawie . Od mediacji odróżnia ją cel jakim jest doprowadzenie do porozumienia przez propozycje ustępstw. Niezmiernie rzadko dochodzi do bezpośredniego kontaktu stron. W praktyce koncyliacja następuje w przypadku długotrwałego sporu, gdy obie strony chcą uniknąć wyroku sądowego.

Sądowe środki rozstrzygania sporów międzynarodowych: arbitraż międzynarodowy i sądy stałe

Arbitraż międzynarodowy to sposób pokojowego rozstrzygania sporów na drodze sądu rozjemczego. Procedura ta polega na przekazywaniu sporu do rozpatrzenia niezaangażowanej w to stronie trzeciej, która cieszy się powszechnym poważaniem.

Cechy charakterystyczne arbitrażu:

-dobrowolność (strony te same decydują o jego powołaniu)

-ustalenie składu sądzącego przez strony sporu (swobodne ustalenie norm i podanie się wyrokowi, który musi opierać się na prawie).

Istnieją dwa rodzaje arbitrażu:

1. fakultatywny -polega na przekazywaniu pod arbitraż sporu po jego zaistnieniu i dotyczy osądzenia konkretnego sporu na podstawie umowy zwanej kompromisem

2. zorganizowany -opatrzony klauzulą arbitrażową lub traktatem arbitrażowo rozjemczym .

Kryterium wyznaczania arbitra (sposób europejski) polega na przekazywaniu sprawy do rozstrzygnięcia szefowi państwa trzeciego jako niezależnego i cieszącego się autorytetem .

Negatywna strona to zazwyczaj brak fachowości i kompetencji co rzutuje na werdykt .

Sposób amerykański -powoływanie do życia trój lub pięcioosobowej komisji mieszanej. W jej składzie znajdują się członkowie reprezentujących stron i jeden za obopólna zgodą w charakterze super arbitra. Zaletą jest fachowość i kompetentność członków komisji , wadą zbyt emocjonalne zaangażowanie członków .

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości [MTS]; główny organ ONZ ,którego Statut jest integralną częścią Karty Narodów Jednoczonych .Wymienia on kompetencje MTS ,do których należą:

1. przed MTS mają prawo stawać jedynie państwa, a sam Trybunał dostępny jest dla członków lub innych państw niebędące członkami ONZ może przystąpić do Statutu ]

2.Trybunał rozpatruje wszelkie sprawy wniesione na jego wokandę przez strony ,a także wszelkie sprawy wymienione w Karcie lub traktatach i konwencjach, co oznacza działanie tylko na dobrowolnie złożony wniosek stron

3. MTS może wydawać opinie doradcze na wniosek Rady Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego

4. decyzje wydawane na mocy statusu oraz w oparciu o konwencje międzynarodowe ,w których zawarte są reguły postępowania uznane przez strony, zwyczaj międzynarodowy oparty na ustalonej praktyce.

Wyniki MTS są obowiązujące dla wszystkich stron sporu , a w przypadku niezastosowania się do orzeczeń Trybunału zagwarantowano możliwość odwołania się do Rady Bezpieczeństwa .

W skład MTS wchodzi piętnastu sędziów wybranych przez Zgromadzenia Ogólne i Radę Bezpieczeństwa na dziesięcioletnią kadencję, przy czym co trzy lata wymieniana jest jedna trzecia składu. Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Sądu rozjemczego w Hadze lub specjalnie powołane grupy narodowe państw członkowskich niereprezentowanych w Sądzie Rozjemczym.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości [ETS]; Został utworzony 1957r. jako jedna z głównych instytucji Wspólnot Europejskich. Ma siedzibę w Luksemburgu.

Europejski Trybunał Praw Człowieka; Został powołany do życia w 1998r. na miejsce Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Trybunału Praw Człowieka, których zadaniem była kontrola nad przestrzeganiem praw człowieka. Ma siedzibę w Strasburgu. Jego zadaniem jest wydawanie orzeczeń w sprawie praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, której formalnie jest organem . Skład sędziowski tworzą przedstawiciele wszystkich stron konwencji (po jednym z każdego kraju), jednak żaden z sędziów po objęciu urzędu nie może reprezentować własnego państwa.

Narodowy Trybunał Prawa Morza; powstał w 1996r na mocy zawartej w 1982r z inicjatywy ONZ Konwencji o prawie morza ,której stroną jest obecnie sto czterdzieści pięć państw. Zapewnia ona ramy prawne racjonalnemu zarządzaniu zasobami morskimi i ich zachowaniu dla przyszłych pokoleń ,stanowiąc jednocześnie instrument promowania zrównoważonego i pokojowego wykorzystania mórz i oceanów .W skład Trybunału wchodzi dwudziestu jeden sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata. Ze swego składu Trybunał wyłonił Izbę ,w której gestii pozostawiono kwestie dotyczące dna mórz i oceanów. Jego decyzje mają moc wiążącą dla wszystkich stron sporu.

5

---