Okrzejski Tomasz BNII

T: Działalność organizacji międzynarodowych ONZ, NATO, UE na rzecz umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Organizacja Narodów Zjednoczonych - uniwersalna organizacja międzynarodowa powołana na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej w 1945 r. na konferencji w San Francisco. Obecnie zrzesza 192 państwa.

Do głównych zadań ONZ należy:

• utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego;

• rozwijanie i umacnianie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na zasadach suwerennej równości i prawie do samostanowienia narodów;

• popieranie rozwoju gospodarczego i społecznego wszystkich narodów oraz współpracy państw w celu rozwiązywania problemów społecznych, gospodarczych, humanitarnych i kulturalnych;

• popieranie podstawowych wolności i praw człowieka.

W myśl Karty - ONZ nie staje się organizacją ponadnarodową, ani swoisty rządem ponadnarodowym, Karta podkreśla również, że Narody Zjednoczone nie mają prawa do interwencji w sprawy narodowe innych państw, gdyż gwarantem Karty jest zasada nieingerencji.

Organem ONZ bezpośrednio odpowiedzialnym za międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo jest Rada Bezpieczeństwa. Do jej kompetencji należy:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• badanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz rekomendowanie sposobów ich rozwiązania,

• stwierdzanie istnienia zagrożeń dla pokoju lub agresji,

• decydowanie o zastosowaniu odpowiednich środków w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, w tym zastosowania sankcji ekonomicznych lub użycia siły.

Podstawą działań ONZ zmierzających do utrzymania pokoju są punkty 40 i 48 Karty Narodów Zjednoczonych. Zawarta jest w nich możliwość wezwania stron konfliktu do zastosowania się do tymczasowych zarządzeń oraz podjęcia koniecznej akcji w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Istnieje także ewentualność użycia siły przeciwko krajom stanowiącym zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Podstawowym celem operacji pokojowych jest wprowadzanie lub nadzorowanie realizacji postanowień dotyczących przerwania działań wojennych, rozdzielenia walczących stron, całkowitego lub częściowego rozwiązania konfliktu oraz zabezpieczenie pomocy humanitarnej.

Funkcje operacji pokojowych:

• Utrzymanie zawieszenia broni (nadzór nad rozejmem, monitorowanie zawieszenia broni, obserwacja sytuacji militarnej). Realizacja polega m.in. na rozdzieleniu walczących stron, tworzeniu stref buforowych, weryfikacji przestrzegania warunków zawieszenia broni, obserwacji wycofywania wojsk.

• Rozbrojenie walczących stron (część porozumienia pokojowego najczęściej w wojnach domowych). Obejmuje zebranie, przechowanie i zniszczenie broni złożonej przez walczące strony. Najczęściej uzupełnienie demobilizacji i reintegracji uczestników walk. Część wielowymiarowej operacji pokojowej.

• Demobilizacja i reintegracja stron konfliktu (część porozumienia pokojowego, najczęściej w konfliktach wewnętrznych jako uzupełnienie rozbrojenia walczących stron). Obejmuje demobilizację uczestników walk i udzielenie niezbędnej pomocy materialnej umożliwiającej byłym bojownikom powrót do życia cywilnego.

• Usuwanie min - obejmuje rozminowanie terenu, przygotowanie map obszarów zaminowanych oraz baz danych, szkolenie saperów itd.

• Pomoc humanitarna - polega na pomocy humanitarnej (głównie żywności i lekarstw) dostarczanej przez agencje Organizacji Narodów Zjednoczonych i inne organizacje.

• Pomoc przy organizacji wyborów - obejmuje m.in. dostarczenie wzorów prawa wyborczego, przygotowanie ustawodawstwa w tym zakresie, szkolenie personelu wyborczego, organizację i nadzorowanie wyborów, obserwację procesu wyborczego i liczenia głosów.

• Promocja praw człowieka - obejmuje prowadzenie akcji informacyjnej na temat podstawowych praw człowieka, nadzorowanie ich przestrzegania przez władze centralne i lokalne, pomoc w przygotowaniu odpowiedniego prawodawstwa, tworzeniu instytucji, szkolenie, sprawdzanie informacji o łamaniu praw człowieka i przygotowanie raportów na ten temat.

• Pomoc policyjna - obejmuje pomoc w tworzeniu i szkoleniu służb policyjnych, obserwowanie działania policji lokalnej, budowanie zaufania między społeczeństwem a służbami policyjnymi, nadzorowanie przestrzegania prawa i praw człowieka przez policję.

• Współpraca z organizacjami regionalnymi - obejmuje koordynację polityczną i praktyczne działania w celu wygaszenia walk i zawarcia pokoju. Współpracę z organizacjami regionalnymi omawia się na organizowanych cyklicznie konferencjach.

„Program dla pokoju” to program działania NZ z 1992r. wobec nowych wyzwań świata postzimnowojennego. Na jego podstawie rola ONZ ma polegać na zastosowaniu:

• Dyplomacji prewencyjnej( ustanowienie systemu wczesnego ostrzegania o zagrożeniach dla pokoju, prewencyjne rozmieszczenie sił pokojowych ONZ);

• Peacemaking- tworzenie pokoju(zbliżenie stanowisk zwaśnionych stron, mediacja/negocjacje/ przy wykorzystywaniu środków pokojowych, stosowanie formuły Peaceenforcement-egzekwowania pokoju. Cechy Pe: zmuszenie walczących stron do zawarcia rozejmu, nadzór nad jego utrzymaniem, użycie broni w przypadku złamania zawieszenia broni- nie tylko do obrony, zachowanie neutralności w konflikcie,);

• Peacekeeping- utrzymanie pokoju/misja pokojowa(rozmieszczenie sił pokojowych za zgodą skonfliktowanych stron, po wcześniejszym zawieszeniu broni.Siły ONZ mają możliwość użycia broni tylko w obronie własnej.);

• Peacebuilding- budowa i wspieranie pokoju(pomoc w odbudowie, rozwój infrastruktury społecznej, politycznej i gospodarczej, nadzór rozwoju demokratycznych instytucji).

Od 1948 roku na całym świecie przeprowadzono 60 operacji pokojowych, w których wzięło udział ponad 750 tys. osób personelu wojskowego, policyjnego oraz cywilnego, pochodzących z ponad 110 krajów.Przykłady misji pokojowych ONZ:

• Kambodża (1992-1993)- obejmowała działania w dziedzinie praw człowieka, zorganizowanie i przeprowadzenie wyborów, utrzymanie porządku i bezpieczeństwa, powrót uchodźców i odbudowę infrastruktury w Kambodży.

• Angola (1997-1999)- udział w umocnieniu pokoju i narodowej zgodzie, wzmocnienie zaufania między stronami konfliktu, dążenie do długoterminowej stabilizacji, rozwoju demokratycznego i odbudowy kraju.

• Afganistan (2002)- pomoc w odbudowie państwa, pomoc i monitorowanie procesu pokojowego, promowanie praw człowieka, pomoc techniczna i humanitarna).

• Czad i Rep. Środkowoafrykańska (od 2007)- monitorowanie sytuacji w obu krajach, pomoc w powrocie uchodźców i tworzenie ku temu dogodnych warunków.

• Libia (2011)- RB ONZ uchwaliła rezolucję nr 1973, zezwalającą na użycie siły w celu obrony ludności cywilnej przed atakami sił wiernych Kaddafiemu. Koalicja USA, Francji, W. Brytanii, Kanady i Włoch przystąpiła do operacji "Świt Odysei".

NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego) - sojusz polityczno- wojskowy państw Europy Zach., USA i Kanady powołany w 1949r. w wyniku podpisania w Waszyngtonie Traktatu Północnoatlantyckiego. Obecnie należy do niego 28 państw.

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie - środkami politycznymi i militarnymi - wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów;

• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;

• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa;

• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

NATO zamierza koncentrować swoje wysiłki na rzecz ochrony pokoju oraz wzmocnienia stabilności i bezpieczeństwa na następujących głównych kierunkach działania:

• zachowanie jedności transatlantyckiej - jako wyrazu niepodzielności bezpieczeństwa Europy i Ameryki Północnej;

• utrzymanie zdolności militarnych - niezbędnych dla odstraszania i obrony oraz wykonywania innych zadań stabilizacyjnych i kryzysowych (zapobieganie konfliktom, opanowywanie kryzysów, współpraca partnerska);

• rozwijanie w ramach NATO Europejskiej Tożsamości w Dziedzinie Bezpieczeństwa i Obrony (ESDI) - jako czynnika wzmacniającego wkład sojuszników europejskich w realizację zadań NATO w sferze bezpieczeństwa i obrony;

• rozszerzanie aktywności w dziedzinie zapobiegania konfliktom i opanowywania kryzysów - jako efektywnego sposobu wspólnego z innymi podmiotami międzynarodowymi przeciwstawiania się nowym zagrożeniom;

• kontynuowanie idei partnerstwa, współpracy i dialogu - jako środków promowania stabilności i bezpieczeństwa w obszarze euroatlantyckim;

• utrzymywanie ciągłej otwartości NATO na nowych członków - co powinno służyć politycznym i strategicznym interesom Sojuszu oraz wzmocnić stabilność i bezpieczeństwo w Europie;

• wspieranie kontroli zbrojeń, rozbrojenia i zapobiegania proliferacji broni - co powinno umożliwić zapewnienie bezpieczeństwa przy możliwie najniższym poziomie sił zbrojnych.

Zagrożenia dla bezpieczeństwa wg Koncepcji Strategicznej NATO z 1999r.:

• proliferacja broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia

• akty terroryzmu

• sabotaż

• zorganizowana przestępczość

• zakłócenia przepływu żywotnych środków.

Od czasu zamachów z 11 września terroryzm islamski jest postrzegany przez Sojusz jako jedno z głównych zagrożeń dla światowego pokoju i bezpieczeństwa. Dowodem na to jest przyjęty przez Sojusz Plan Działań Partnerstwa Przeciwko Terroryzmowi (dokument mający na celu określenie zasad i priorytetów współpracy pomiędzy NATO i partnerami w dziedzinie zwalczania terroryzmu. Celami współpracy antyterrorystycznej są: rozszerzenie dialogu politycznego i wymiany informacji, wzmacnianie zdolności do walki z terroryzmem, likwidacja warunków ułatwiających działanie ugrupowań terrorystycznych, skuteczne zwalczanie skutków ataku terrorystycznego oraz wsparcie państw partnerskich w ich walce z terroryzmem) oraz Ogólna Koncepcja Wojskowa Obrony Przeciwko Terroryzmowi[która zawiera cztery kategorie możliwych działań wojskowych: antyterroryzm (środki obronne), zarządzanie konsekwencjami ataku (przywracanie pożądanego stanu po ataku), przeciwterroryzm (użycie środków ofensywnych) oraz współpraca wojskowa (z państwami i organizacjami)].

NATO może uczestniczyć w operacjach pokojowych zgodnie z doktryną"operacji wspierania pokoju"(NATO Doctrine for PeaceSupport Operations). Podzielono je na poszczególne typy: zapobieganie konfliktom, tworzenie pokoju, utrzymanie pokoju, wymuszanie pokoju, budowanie pokoju i pomoc humanitarną.

Na szczycie NATO w Stambule w 2004r. określono 3 filary działania w celu sprostania nowym zagrożeniom i wyzwaniom:

• operacje i misje- zwiększenie zaangażowania w Afganistanie, na Bałkanach, w Iraku, w obszarze Morza Śródziemnego;

• rozwój potencjału- rozwój zdolności i zacieśnianie współpracy w zakresie transportu morskiego i powietrznego, zwalczania terroryzmu, wspólnego planowania, obrony przed bronią masowego rażenia;

• partnerstwo- kontynuowanie i zacieśnianie współpracy z państwami o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa obszaru transatlantyckiego (m.in. z Rosją, Ukrainą, państwami Zatoki Perskiej ,czy niektórymi państwami basenu Morza Śródziemnego takimi jak np. Egipt, Izrael, Maroko).

Przykłady operacji pokojowych i militarnych:

Bośnia i Hercegowina (1995-1996)- misja pokojowa IFOR

(1996-2004)- misja pokojowa SFOR

Jugosławia (1999)- bombardowanie Federalnej Rep. Jugosławii (Serbii)

Kosowo (od 1999)- misja pokojowa KFOR

Afganistan (od 2003)- misja stabilizacyjna ISAF

Libia (2011)- United Protector; w celu ochrony ludności cywilnej i terenów zamieszkałych przez cywilów przed atakami reżimu Kadafiego

Unia Europejska- powstały w 1993r. na mocy traktatu z Maastricht gospodarczo-polityczny związek demokratycznych państw europejskich. Jako organizacja międzynarodowa funkcjonuje od 1 grudnia 2009. Zrzesza 27 państw.

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa jest jednym z obszarów działalności UE, który zajmuje się kwestiami polityki zagranicznej, bezpieczeństwa, polityką obronną. Powołana na mocy traktatu z Maastricht, a następnie rozwinięta przez traktaty z Amsterdamu (1997 r.), z Nicei (2001 r.) oraz z Lizbony (2007 r.)

CELE WPZiB:

• ochrona wspólnych wartości, interesów, niezależności i integralności UE;

• umacnianie bezp. UE we wszelkich formach;

• zachowanie pokoju i umacnianie bezp. międzynarodowego;

• wspieranie współpracy międzynarodowej;

• rozwijanie i umacnianie demokracji, rządów prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Podstawą wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE jest tzw. „łagodna siła”: stosowanie dyplomacji, w razie konieczności popartej środkami handlowymi, pomocą i misjami pokojowymi, w celu rozwiązania konfliktów i doprowadzenia do porozumienia międzynarodowego.

Istotne zmiany zostały wprowadzone w ramach Traktatu Lizbońskiego, m.in.:

• stworzenie urzędu Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Ma on za zadanie przygotowywać i wprowadzać w życie decyzje dotyczące WPZiB. Jest on także reprezentantem UE na arenie międzynarodowej. Jako pierwsza na to stanowisko została powołana Catherine Ashton z WB.

• wprowadzenie tzw. „klauzuli sojuszniczej”. Zgodnie z nią, w przypadku gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków.

Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) stanowi integralna cześć Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Jej celem ma być zapewnienie Unii zdolności operacyjnej opartej na środkach cywilnych i wojskowych, z których UE może korzystać w przeprowadzanych poza jej terytorium misjach petersberskich. Są to działania podejmowane w celu utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom, wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, misje humanitarne, ratunkowe, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju, wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów.Wszystkie te misje mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach.Traktat Lizboński precyzuje zobowiązania Państw Członkowskich wynikające z uczestnictwa w EPBiO. W celu jej realizacji nakłada na nie obowiązek oddania do dyspozycji Unii swoich zdolności cywilnych i wojskowych, które umożliwią osiągnięcie celów.

Cywilne zdolności UE odnoszą się do czterech dziedzin: policji, umacniania rządów prawa, umacniania administracji cywilnej i ochrony ludności.

W ramach realizacji Europejskiego Celu Operacyjnego, UE rozpoczęła tworzenie europejskich sił szybkiego reagowania. Ich struktura opiera się na związku niezależnych jednostek narodowych armii, nie stanowią one jednolitej formacji.

W 2003r. przyjęto Europejską Strategię Bezpieczeństwa. Określono w niej

Cele strategiczne UE:

• ochrona bezpieczeństwa i wartości UE;

• budowanie bezp. w najbliższym sąsiedztwie( poprzez m.in. integrację, stabilizację, współpracę);

• umacnianie społeczności międzynarodowej, wpieranie właściwego funkcjonowania instytucji międzynarodowych i prawa międzynarodowego;

• współpraca z krajami, które podzielają cele i wartości UE i są skłonne ją wspierać, m.in. z USA, Rosją, Japonią, Chinami, Kanadą, Indiami.

Główne zagrożenia:

• terroryzm;

• proliferacja broni masowego rażenia;

• konflikty regionalne;

• upadek państwa;

• przestępczość zorganizowana.

Unia nie posiada stałej armii, polega natomiast na wojskach państw członkowskich doraźnie oddelegowanych na misje pokojowe, kryzysowe i humanitarne. Aby zwiększyć swoją gotowość do szybkiej reakcji, Unia utworzyła grupy bojowe liczące po 1500 żołnierzy.

Przykłady działań:

Pierwsze misje wojskowe UE prowadzone były na Bałkanach. W 2005 roku UE objeładowództwo nad misją stabilizacyjną w Bośni i Hercegowinie.

W maju 2007 r. UE wysłała misję policyjną na trzy lata do Afganistanu, a na początku 2008 roku siły zbrojne UE liczące ponad 3 tys. żołnierzy zaczęły stacjonować w obszarach przygranicznych Czadu i Republiki Środkowoafrykańskiej, żeby chronić uchodźców, którzy uciekają przed walkami w pobliskim regionie Darfuru (Sudan).

W grudniu 2008 roku Unia rozpoczęła pierwszą operację na morzu. Jej celem jest ochrona statków przed piratami wzdłuż wybrzeża Somalii, w szczególności zaś statków dostarczających żywność do Somalii.

Źródła:

Ostaszewski P. „Międzynarodowe stosunki polityczne”

„Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg”, red. nauk. Łoś-Nowak T.

Koziej S. „Strategie bezpieczeństwa NATO i UE”

www.europa.eu (13.01.2011)

www.unic.un.org.pl (09.2006)

www.stosunki-miedzynarodowe.pl (29.12.2009/13.03.2010/28.01.2011)

---