Czy wiemy, że w łonie matki rozgrywa się
cud natury?
A. Informacje wstępne
Każdy człowiek powstał jako jedna ze 144 bilionów możliwych kombinacji, gdyż tylko spotkanie jednego z milionów plemnika, który przekazał informacje od ojca i jednej komórki jajowej - informacji od matki, dało początek nowej istocie ludzkiej. I wszystkie informacje o naszej osobowości, temperamencie, wyglądzie zewnętrznym i zdolnościach zawarte już były w zapłodnionej mikroskopijnej komórce jajowej. Moment poczęcia zadecydował, jakimi cechami zostaliśmy obdarowani. Nasze "człowieczeństwo" rozpoczęło się na poziomie mikroskopowym, a przebieg rozwoju w znacznej mierze zależał od wpływów zewnętrznych i wewnętrznych okresu płodowego. Najbardziej intensywny rozwój (można porównać do eksplozji) odbywa się w I trymestrze ciąży. Godziny wtedy liczą się jak miesiące, a dni jak lata. Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje nowa istota, która przypomina miniaturowego człowieka. Ma on już wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne.
B. Jak rozpoczyna się życie człowieka?
1. "KRÓTKI ŻYCIORYS KAŻDEGO CZŁOWIEKA":
- bicie serca między 18-25 dniem;
- pełny system nerwowy zostaje ukształtowany od 20 dnia,
- w 42. dniu jest ukształtowany szkielet i obecne są już odruchy,
- elektromagnetyczne fale mózgowe zarejestrowano już w 43 dniu,
- mózg i wszystkie układy fizjologiczne są ukształtowane do 8 tygodnia życia,
- między dziewiątym a dziesiątym tygodniem dziecko mruży oczy, płacze, rusza językiem, a także jeżeli uderzy się jego dłoń, zaciśnie piąstkę,
- między jedenastym a dwunastym tygodniem dziecko ssie swój kciuk, połyka ptyn owodniowy,
- paznokcie pojawiają się do jedenastego-dwunastego tygodnia, a rzęsy w szesnastym tygodniu,
- wszystkie systemy organizmu zaczynają funkcjonować przed upływem dwunastego tygodnia.
2. ROZWÓJ DZIECKA W UJĘCIU PSYCHOFIZYCZNYM.
Do niedawna okres prenatalny omawiany był jedynie w aspekcie rozwoju biologicznego, a więc pod względem anatomiczno-funkcjonalnym. Przyzwyczailiśmy się do tego, aby kojarzyć rozwój psychiczny człowieka dopiero po narodzinach, tak jakby dopiero od tego momentu następowało "uczłowieczenie" osoby.
Dziecko wykazuje ogromną ruchliwość, jest aktywne, np. wybiera dogodne miejsce do implantacji, pozycję w macicy, ćwiczy funkcje np. ssanie, reguluje uczucie sytości pijąc wody płodowe, jeżeli jest mu niewygodnie, próbuje znaleźć inną pozycję. Z chwilą urodzenia cechy dziecka z okresu łonowego nie znikają i wiele cech funkcjonowania jego ustroju będzie nadal taka sama. Stąd nowa nauka - PSYCHOLOGIA PRENATALNA. Zajmuje się ona noworodkiem ze szczególnym uwzględnieniem jego potrzeby "symbiozy" z matką. Podstawowym jej celem jest poznanie prawidłowości i mechanizmów rozwoju oraz funkcjonowania psychiki człowieka w okresie życia płodowego.
3. ROZWÓJ UKŁADU NERWOWEGO.
Już w 13 dniu można zauważyć zawiązki tego układu (mózgu i rdzenia kręgowego), w 33 dniu zaczyna się formować kora mózgowa, a w 7 tygodniu mózg wysyła impulsy, by już w 3 miesiącu koordynować funkcje wytworzonych organów. Praca rozwoju mózgu trwa do około 4 miesiąca po urodzeniu. Jest to dowód na nieprzerwany rozwój człowieka, niezależnie od tego, czy jest on już urodzonym dzieckiem, czy jeszcze "nie urodzonym płodem", bo poród nie jest znaczącą granicą w rozwoju układu nerwowego.
4. WSPÓŁPRACA UKŁADU NERWOWEGO I MIĘŚNIOWEGO DZIECKA.
Pierwsze ruchy dziecko zaczyna wykonywać w 6 tygodniu, kiedy to już wspólnie pracują i mięśnie i nerwy.
W 12 tygodniu dziecko "tańczy" w macicy. Jest to swoisty trening w intensywnym ćwiczeniu mięśni i nabywaniu sprawności ruchowych potrzebnych w przyszłym życiu.
Od 4 miesiąca rozwijają się narządy artykulacyjne, potrafi już płakać. Od swej matki (jej aktywności) uczy się trybu życia: jedzenie, sen, odpoczynek, ruch. Można zaobserwować fazowość tych czynności (sen i czuwanie).
5. ROZWÓJ ZMYSŁÓW:
a) Zmysł równowagi. Chód matki przyzwyczaja dziecko do kolebania się, dlatego niemowlę uspokaja się i rozluźnia, gdy się je kołysze. Daje to dziecku poczucie bliskości z matką i ciągłości doświadczeń.
b) Zmysł dotyku. Już w 7 tygodniu warga dziecka reaguje na dotyk, a w 15-16 tygodniu cała powierzchnia ciała jest wrażliwa na dotyk.
c) Zmysł bólu. Dr R. Goodlin twierdzi, że gdyby w macicy zamiast płynu było powietrze, dziecko płakałoby z powodu niewygody, bólu; ucisku, np. podczas skurczów macicy wymachuje ono rękami i nogami, wykrzywia całe ciało, zachowując się charakterystycznie dla człowieka odczuwającego ból.
d) Zmysł smaku. Już w trzecim miesiącu różnicują się podstawowe smaki. W życiu płodowym dziecko posiada większą powierzchnię odbioru wrażeń smakowych niż dorośli.
e) Zmysł węchu. Dziecko rodzi się ze zdolnością odróżniania zapachów i reaguje pozytywnie na zapach np. wanilii, truskawek, bananów, a przede wszystkim ciała matki.
f) Zmysł wzroku. Zaczątki oka możemy zaobserwować już w 3. tygodniu życia. Rozwój soczewki w ok. 7 tygodniu, a już w 8 miesiącu następuje szczyt jej dojrzałości. W macicy panuje półmrok koloru pomarańczowobrązowego, dlatego kiedy oświetli się powierzchnię brzucha matki silnym strumieniem światła, dziecko odwraca głowę i zwiększa aktywność ruchową, co wskazuje na przestrach dziecka.
g) Zmysł słuchu. Słuch jest najlepiej rozwiniętym zmysłem w pierwszych trzech miesiącach życia. Dziecko w łonie matki przez wzmożenie ruchów silnie reaguje na dźwięki matki. Najlepiej oczywiście słyszy głos matki i zapamiętuje go. Tak więc po narodzeniu reaguje na ten dźwięk i modulację głosu. Całemu życiu płodowemu towarzyszył dźwięk bicia jej serca. Ten rytm był dla niego wyrazem stałości i bezpieczeństwa. To zostało zapamiętane, zakodowane i dlatego po urodzeniu niespokojne dziecko przytulone do jej serca ucisza się. Pamięć wrażeń prenatalnych dotyczy też muzyki, a nawet poezji. Powtarzane utwory muzyczne czy czytane na głos te same bajki w ostatnich tygodniach ciąży, a później po urodzeniu, dowodzą, że noworodki zapamiętały je, bo umieją odbierać i reagują na nie. Dostosowują na przykład swoje ruchy do rytmu mowy lub "tańczą" całym ciałem w ten rytm.
C. Powiązanie rozwoju dziecka z odczuciami i przeżyciami matki.
Każda matka winna zdawać sobie sprawę, jak bardzo ważny jest okres prenatalny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Trzeba więc absolutnie wyeliminować alkohol i papierosy, a także zapewnić dziecku harmonijny rozwój poprzez miłość do niego. Bez miłości dziecko nie może dobrze wzrastać, cierpi na psychiczne osamotnienie i stałą deprywację, jego rozwój jest hamowany i to zarówno w organizmie matki, jak i po urodzeniu. Dlatego ważne jest, aby często o nim myśleć, rozmawiać spokojnie, aby otaczała go miła intonacja głosu. Można mu śpiewać, opowiadać bajki, głaskać przez powłokę brzucha. Dziecko doświadcza matkę przez jej zachowanie i rytm życia. Najgroźniejszą sytuacją dla dziecka nie narodzonego jest wroga postawa matki, zerwanie więzi uczuciowej z dzieckiem. Uczucia te mogą skomplikować rozwój, a nawet poród. Równie ważny jest stosunek ojca do swego dziecka. Jeżeli ojciec akceptuje dziecko, jeżeli go nie odrzuci, wówczas promieniuje to na matkę. Łatwiej jej przychodzi przystosowanie się do "odmiennego" stanu. Od ojca zależy, czy pokocha dziecko, czy będzie się go bała i odrzuci. Ingrid Trobish mówi, że mężczyzna z chwilą, kiedy dowie się, że stał się ojcem, winien otaczać kobietę jakby ciepłym płaszczem, w którym nie byłoby żadnej dziury, przez którą przenikałby wiatr. Tym "ciepłym płaszczem" jest oczywiście miłość, serdeczność, opiekuńczość ojca dziecka w stosunku do żony. Tylko wtedy dziecko będzie szczęśliwe, jeżeli jego matka jest szczęśliwa. Jeżeli będzie się czuła bezpieczna i kochana - to tę miłość przeniesie na dziecko. Będzie to więc najwspanialszy "posag" dla owocu ich wspólnej miłości.
Mgr Teresa Król - doradca metodyczny ds. przysposobienia w rodzinie, WOM Kraków.
Literatura pomocnicza:
1. Fijałkowski W., Początek i rozwój życia ludzkiego, Objaśnienia do przezroczy, Warszawa 1983.
2. Fijałkowski W., Dar rodzenia, Warszawa 1988.
3. Kornas-Biela D., Rozwój psychofizyczny dziecka przed narodzeniem, Warszawa T991.
4. Kornas-Biela D., Z zagadnień psychologii prenatalnej, w: W imieniu dziecka poczętego, Rzym - Lublin 1988.
5. Kornas-Biela D., Wokół początku życia ludzkiego, Nasza Księgarnia, Warszawa 1993.
6. Nitecka E., Staszewska D., Pietkiewicz-Rok E., Miłość od poczęcia, Warszawa 1987.
7. Ombach M., W poszukiwaniu prawdziwej miłości. Przysposobienie do życia w rodzinie, Warszawa 1994.
8. Quoist M., Rozmowy o miłości, Warszawa 1990.
9. Rugh R., Shettes B., Odpoczęcia do narodzin, Warszawa 1988.
10. Wędrując ku dorosłości. Przygotowanie do życia w rodzinie dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej. Praca zbiorowa, Warszawa - Kraków 1994.