• W większości krajów na świecie udary stanowią trzecią, co do częstości przyczynę śmierci i główny powód trwałego upośledzenia sprawności i niesamodzielności osób dorosłych.

• w Polsce zajmuje czwarte miejsce ze względu na niezwykle wysoką umieralność z powodu urazów, głownie w wyniku wypadków komunikacyjnych i przy pracy

• Udar [Author ID1: at Wed Feb 4 19:02:00 2004 ]mózgu [Author ID1: at Wed Feb 4 19:02:00 2004 ] jest najczęstszą przyczyną inwalidztwa u osób po 50 roku życia

• Liczbę zgonów z powodu udaru mózgu na świecie szacuje się na 4,6 milionów rocznie

• W Polsce na udar mózgu choruje 60 000 osób, z których 1/3 umiera w ciągu roku. Umieralność jest różna u obu płci, wyższa u mężczyzn niż u kobiet

• Zachorowalność szybko wzrasta z wiekiem, jest wyższa w populacji czarnej i latynoamerykańskiej, niższa u osób rasy białej

Udar mózgu jest wg definicji WHO zespołem klinicznym charakteryzującym się nagłym wystąpieniem ogniskowego, a czasem również uogólnionego zaburzenia czynności mózgu, którego objawy utrzymują się dłużej niż 24 godziny i którego przyczyną jest choroba naczyniowa.

Istnieją również przypadki nagłych, ogniskowych, naczyniowo- pochodnych zaburzeń mózgowych, w których objawy utrzymują się zwykle kilkanaście minut, nie dłużej niż 24 godziny. Są to tak zwane przemijające lub przejściowe napady niedokrwienne mózgu (ang. Transient Ischemic Attack - TIA), całkowicie odwracalne. Ich  charakter zależy od lokalizacji niedokrwienia.

Objawy ostrzegawcze (mogą wystąpić jednocześnie):

1. Nagle występujące drętwienia połowicze obejmujące twarz, kończynę górną i dolną z uczuciem braku kontroli nad nimi.

2. Zaburzenia widzenia zwłaszcza przemijająca ślepota jednooczna lub niedowidzenie połowicze jednoimienne.

3. Zaburzenia mowy pod postacią problemów z mówieniem i/lub rozumieniem słów (mowa bełkotliwa, utrata zdolności mówienia).

4. Nagłe silne bóle i zawroty głowy z towarzyszącymi zaburzeniami w utrzymaniu równowagi, nagłymi upadkami.

Objawy te mogą różnić się u poszczególnych osób, ale zawsze szybkie rozpoznanie i diagnostyka zwiększa szansę na skuteczne leczenie

Podział udarów mózgu

• Niedokrwienne (ok.80%)

• Spowodowane zmianami zakrzepowymi w dużych naczyniach szyjnych i mózgowych (ok.30%)

• Spowodowane zmianami w małych tętnicach mózgowych (ok.20%)

• Spowodowane zatorem (ok.30%)

Krwotoczne (ok.20%)

• Krwotoki śrómózgowe (ok.15%)

• Krwotoki podpajęczynówkowe (ok.5%)

Objawy udaru mózgu

• Osłabienie (hemiparesis) lub paraliż (hemiplegia) jednej połowy ciała.
  Może to dotyczyć całej połowy, lub jednej kończyny, przy czym objawy dotyczą strony przeciwnej uszkodzeniu. Jeżeli na przykład uszkodzona jest lewa połowa mózgu , osłabienie lub paraliż będą dotyczyły prawej połowy ciała.

• Problemy z równowagą i koordynacją.
  Mogą polegać na trudności z siadaniem, staniem lub chodzeniem, nawet jeżeli siła mięśniowa nie jest osłabiona.

• Problemy z mową (afazja i dyzartria).
  Osoba z dyzartrią potrafi dobrać słowa ale ma problemy z ich wypowiedzeniem. Kiedy pacjent rozumie, co się do niego mówi, ale sam nie może mówić mamy do czynienia z afazją ruchową . W przypadku afazji czuciowej chory nie rozumie kierowanych do niego słów; jest w stanie mówić, ale jego wypowiedzi nie są zrozumiałe.

• Nieświadomość lub ignorowanie jednej strony ciała.
  Często osoba po udarze nie zauważa słabości jednej strony ciała, lub nawet je z jednej połowy talerza.

• Ból, drętwienie lub przeczulica.
  Może przyczynić się do obniżenia komfortu życia przez niemożność odprężenia

• Problemy z pamięcią, myśleniem, uwagą lub uczeniem się (poznawaniem).
  Osoba po udarze może mieć zaburzonych wiele funkcji umysłowych. Może na przykład mieć problemy z kierunkami, łatwo rozpraszać się pod wpływem drobiazgów, lub zupełnie stracić kontakt z rzeczywistością.

• Nieświadomość i zła ocena sytuacji.
  Osoba po udarze może mieć problemy z krytyczną oceną i zachowywać się w sposób niebezpieczny nie zdając sobie z tego sprawy

• Problemy z przełykaniem (dysfagia).
  Może to przyczynić się do upośledzonego odżywiania jak również do aspiracji treści pokarmowej do płuc.

• Problemy z kontrolą oddawanie moczu i stolca.
  Może istnieć potrzeba noszenia pieluch lub zacewnikowania cewki moczowej pacjenta.

• Szybka męczliwość

• Nagłe wybuchy emocji takich jak płacz, śmiech, gniew.
  Te emocje mogą wskazywać na potrzebę pomocy i zrozumienia w przystosowaniu się pacjenta do życia po udarze

Depresja.
Często zdarza się u ludzi po udarze. Może być zauważalna od razu po udarze , lub wiele tygodni później, często najpierw przez członków rodziny. Najczęściej pacjenci po udarze zgłaszają się do lekarza dopiero po 24 godzinach od wystąpienia objawów, to jest 21 godzin za późno! To oznacza mniejsze możliwości efektywnego leczenia, łącznie z odwróceniem skutków udaru.

CZYNNIKI RYZYKA

Czynniki ryzyka modyfikowalne:

Czynniki ryzyka które podlegają zmianie (zależne od pacjenta):

• nadciśnienie tętnicze jest uważane za najczęstszy i najważniejszy czynnik podlegający aktywnej prewencji, zwiększa ryzyko udaru niedokrwiennego od około 3  do 5 razy

• palenie papierosów, nikotyna podwyższa ciśnienie tętnicze krwi, zwiększa agregację płytek i stężenie fibrynogenu

• choroby serca największe ryzyko wystąpienia udaru mózgu jest związane z niezastawkowym migotaniem przedsionków. Wiąże się to z formowaniem skrzeplin w przedsionku

• wysoki poziom cholesterolu

• nadużywanie alkoholu

• otyłość zwłaszcza typ brzuszny

• siedzący tryb życia

• cukrzyca predysponuje ona do wystąpienia udaru około 2 - 3 krotnie częściej niż w populacji osób bez cukrzycy

• bezobjawowe zwężenie tętnicy szyjnej do 75% powoduje z każdym rokiem zwiększenie ryzyka udaru o 1,5%, a w przypadku zwężenia powyżej 75% ryzyko to zwiększa się o do wartości 3,3% na rok

• podwyższony hematokryt (wzrost liczby krwinek czerwonych)

• doustna antykoncepcja (szczególnie dla kobiet palacych)

Homocysteina jest aminokwasem zawierającym siarkę powstającym na szlaku przemian metionina - cysteina. Zawartość tego aminokwasu w niskim stężeniu jest obojętna dla zdrowia, jednak podwyższone stężenie może powodować zaburzenie funkcji komórek, zwłaszcza podlegających intensywnemu rozwojowi. W procesie prawidłowej przemiany homocysteiny ważną rolę odgrywają między innymi witamina B₆ , witamina B₁₂ oraz kwas. Aminokwas ten ma właściwości cytotoksyczne, które powodują uszkadzanie komórek śródbłonka. Suplementacja preparatami witaminy B daje możliwość łatwego sposobu zapobiegania skutkom podwyższonego poziomu homocysteiny zarówno w ramach profilaktyki pierwotnej jak i wtórnej niedokrwiennych udarów mózgu.

• stres

Czynniki ryzyka niemodyfikowalne

Czynniki nie podlegające zmianie:

• wiek - ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Dwie trzecie udarów występuje u osób po 65 roku życia

• płeć - z niewyjaśnionych powodów, udary występują 25% razy częściej u mężczyzn niż u kobiet

• rasa - występowanie udaru różni się u różnych ras, prawdopodobnie z powodów genetycznych. Warunki socjalne, takie jak styl życia i środowisko również mogą grać rolę. Afroamerykanie maja wyższą częstość nadciśnienia niż rasa kaukazka, to samo dotyczy udarów. Ponadto częściej występuje u nich udar w młodszym wieku.

• rodzinne, lub indywidualne uwarunkowania - historie chorób naczyń mózgowych w rodzinie

• Osoby, u których wystąpił przejściowy atak niedokrwienny (transient ischemic attac- TIA) lub dokonał się udar mózgu, obarczone są dużym ryzykiem udaru lub powtórnego udaru. Ryzyko jest największe w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po przejściowym niedokrwieniu mózgu, kiedy częstość nawrotów wynosi około 20%.

Depresja po udarze

Po udarze pacjent ma prawo być smutny z powodu samych objawów, jednak niektórzy mają nasiloną depresję, która powinna być szybko zdiagnozowana i leczona. Osoba z dużą depresją ma objawy prawie każdego dnia, przez cały dzień przez co najmniej 2  tygodnie.

Objawy

• uczucie smutku i beznadziejności

• utrata zainteresowania rzeczami, które dotychczas sprawiały przyjemność.

Oraz inne objawy fizyczne, lub psychologiczne, jak:

• Uczucie zwolnienia lub zmęczenia, niemożność usiedzenia na miejscu

• Poczucie winy i bezwartościowości

• Wzrost lub spadek apetytu lub wagi

• Problemy z koncentracją, myśleniem, zapamiętywaniem, lub podejmowaniem decyzji

• Bezsenność, lub nadmierna senność

• Utrata energii lub ciągłe uczucie zmęczenia

• Bóle głowy

• Inne bóle

• Problemy żołądkowe

• Problemy z potencją

• Pesymizm

• Zamartwianie się i niepewność

• Myśli samobójcze

Jeżeli pacjent po udarze ma objawy depresji, szczególnie myśli o śmierci i  samobójstwie, potrzebuje jak najszybciej pomocy specjalisty, ponieważ właściwe leczenie eliminuje te myśli. Można leczyć depresję lekami, psychoterapią lub stosować obie te metody. Nie włączenie leczenia powoduje cierpienie i gorszą rehabilitację po udarze.

Ocena ryzyka udaru mózgu

Odpowiedz tak, lub nie na zadane pytania:

• Czy miałeś kiedy atak serca?

• Czy miałeś kiedyś utratę przytomności, przejściowy napad niedokrwienny, lub udar?

• Czy masz ciśnienie krwi wyższe niż 140/90?

• Czy chorujesz na cukrzycę?

• Czy palisz tytoń?

• Czy masz wysoki poziom cholesterolu i lipidów?

• Czy prowadzisz siedzący tryb życia?

• Czy ktoś z członków rodziny miał udar, lub atak serca?

Jeżeli odpowiedziałeś pozytywnie na 2, lub więcej pytań, jesteś w grupie ryzyka zawału i udaru.

Cele rehabilitacji

• dla większości pacjentów po udarze realistycznym celem jest możliwość chodzenia, przynajmniej przy użyciu balkonika, lub laski

• dla większości realistycznym celem po udarze jest możliwość zadbania o siebie przy użyciu specjalistycznych pomocy

• dla niektórych realistycznym celem jest możliwość prowadzenia samochodu

• praca zarobkowa może być realistycznym celem dla ludzi, którzy pracowali przed udarem. Dla niektórych możliwy będzie powrót do poprzedniej pracy, dla innych może to być praca ochotnicza

W 1994 roku w USA opublikowano wytyczne postępowania z chorym w ostrym udarze niedokrwiennym mózgu, 8 -10 listopada 1995 roku w Europie w Szwecji, na zlecenie Europejskiego Biura WHO, zostało zorganizowane sympozjum, którego wynikiem było opublikowanie dokumentu nazwanego „ Deklaracją Helsingborską” oraz wspólnego stanowiska dotyczącego postępowania w udarze mózgu

W 1997 roku z inicjatywy Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, Zespołu Konsultantów do spraw Neurologii i pracowników Instytutu Psychiatrii i Neurologii powstało opracowanie pod nazwą „ Narodowy Program Profilaktyki i Leczenia Udaru Mózgu”. Głównymi celami tego programu było zmniejszenie wczesnej śmiertelności, poprawa stanu funkcjonalnego chorych, ograniczenie zapadalności na udar. Opracowano polskie wytyczne postępowania w udarze niedokrwiennym mózgu.

---