Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał składa się z dwudziestu pięciu sędziów i ośmiu rzeczników generalnych.
Jeżeli Trybunał tego zażąda, Rada, stanowiąc jednomyślnie, może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych.
Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat, a ich mandat jest odnawialny. Są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawnikami o uznanej kompetencji.
Sędziowie Trybunału wybierają spośród siebie Prezesa Trybunału na okres trzech lat. Jego mandat jest odnawialny. Prezes kieruje pracami i administracją Trybunału, a także przewodniczy rozprawom i obradom, w największych składach orzekających.
Rzecznicy generalni wspomagają Trybunał w wypełnianiu jego misji. Ich zadaniem jest publiczne przedstawianie, przy poszanowaniu zasad całkowitej bezstronności i niezależności, opinii w każdej sprawie, chyba, że Trybunał zadecyduje inaczej w przypadkach, gdy w danej sprawie nie występuje żadne nowe zagadnienie prawne. Funkcji rzeczników generalnych nie należy mylić z funkcją oskarżyciela publicznego albo innego podobnego organu.
Pełny skład i izby |
Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów. Trybunał obraduje w składzie wielkiej izby, jeśli zażąda tego Państwo Członkowskie albo instytucja będąca stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie istotnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów. Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach bardzo wyjątkowych enumeratywnie wyliczonych w Traktacie (kiedy ma za zadanie zdymisjonować Rzecznika Praw Obywatelskich, orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył zobowiązania, które na nim ciążą) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. Piętnastu sędziów stanowi kworum posiedzenia w pełnym składzie.
Sekretariaty i administracja |
Sekretarz jest mianowany przez Trybunał na okres sześciu lat. Pełni on takie same funkcje sądowe, co sekretarz sądu krajowego, jest jednak zarazem sekretarzem generalnym instytucji. Jako instytucja niezależna i autonomiczna, Trybunał posiada oprócz sekretariatu własny aparat administracyjny, który obejmuje, między innymi, służbę językową (tłumaczenie pisemne, tłumaczenie konferencyjne), albowiem Trybunał jest powołany do wypełniania swej misji we wszystkich językach urzędowych Unii.
Właściwość |
Trybunał Sprawiedliwości czuwa nad poszanowaniem prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz przepisów stanowionych przez właściwe instytucje Wspólnoty. W celu skutecznego wykonywania tego zadania Trybunał został wyposażony, między innymi, w szerokie kompetencje w zakresie orzekania, które wykonuje w ramach różnego rodzaju skarg. W szczególności Trybunał jest właściwy do orzekania w przedmiocie skarg o unieważnienie lub na bezczynność wniesionych przez Państwo Członkowskie lub przez instytucję, skarg na uchybienie zobowiązaniom skierowanych przeciwko Państwom Członkowskim, odesłań prejudycjalnych oraz odwołań od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Różne rodzaje skarg
Skarga na uchybienie zobowiązaniom:
Skarga ta umożliwia Trybunałowi kontrolę wypełniania przez Państwa Członkowskie zobowiązań, które na nich ciążą na mocy prawa wspólnotowego. Wniesienie sprawy do Trybunału poprzedzone jest postępowaniem wstępnym wszczętym przez Komisję i polegającym na umożliwieniu Państwu Członkowskiemu udzielenia odpowiedzi na stawiane mu zarzuty. Jeśli postępowanie to nie doprowadzi Państwa Członkowskiego do zaprzestania uchybianiu jego zobowiązaniom, może zostać wniesiona do Trybunału skarga w przedmiocie naruszenia prawa wspólnotowego. Skarga ta może zostać wniesiona przez Komisję - w praktyce są to najczęstsze przypadki - bądź przez inne Państwo Członkowskie. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że miało miejsce uchybienie zobowiązaniom, dane Państwo jest zobowiązane do bezzwłocznego zaradzenia temu uchybieniu. Jeśli wskutek kolejnej skargi Komisji Trybunał Sprawiedliwości stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na wniosek Komisji nałożyć na nie ryczałt lub okresową karę pieniężną.
Skarga o unieważnienie:
Skargą o unieważnienie skarżący wnosi o unieważnienie aktu prawnego wydanego przez instytucję (rozporządzeń, dyrektyw, decyzji). Skarga o unieważnienie może być wniesiona przez Państwa Członkowskie, przez instytucje wspólnotowe (Parlament, Radę, Komisję) lub przez osobę prywatną, jeśli jest ona adresatem tego aktu lub akt ten dotyczy jej bezpośrednio i indywidualnie.
Skarga na bezczynność:
Umożliwia ona Trybunałowi lub Sądowi Pierwszej Instancji kontrolę legalności braku działania instytucji wspólnotowych. Niemniej jednak skarga ta może zostać wniesiona dopiero po tym, jak dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Jeżeli została stwierdzona nielegalność zaniechania, dana instytucja jest zobowiązana do podjęcia właściwych środków zmierzających do położenia kresu owej bezczynności.
Skarga odszkodowawcza:
Skarga ta, oparta na odpowiedzialności pozaumownej, daje Trybunałowi uprawnienia do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności Wspólnoty za szkody wyrządzone obywatelom lub przedsiębiorstwom przez instytucje lub ich urzędników w związku z pełnionymi przez nich funkcjami.
Odwołania:
Trybunał Sprawiedliwości może rozpoznawać odwołania, ograniczone wyłącznie do kwestii prawnych, od wyroków Sądu Pierwszej Instancji. Jeżeli odwołanie jest dopuszczalne i zasadne, Trybunał uchyla orzeczenie Sądu Pierwszej Instancji. Jeżeli dana sprawa jest w toku, Trybunał jest władny ją rozstrzygnąć. W przeciwnym wypadku przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Pierwszej Instancji, który jest związany orzeczeniem wydanym w postępowaniu odwoławczym.
Odesłanie prejudycjalne:
Odesłanie prejudycjalne jest postępowaniem specyficznym prawa wspólnotowego. Choć Trybunał jest ze swej istoty najwyższym strażnikiem legalności prawa wspólnotowego, nie jest on tym samym jedynym sądem stosującym prawo wspólnotowe.
Zadanie to spoczywa również na sądach krajowych, albowiem administrowanie prawa wspólnotowego, które co do zasady jest powierzone organom administracji Państw Członkowskich, pozostaje pod ich kontrolą; liczne przepisy Traktatów i prawa wtórnego (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) przyznają bezpośrednio pewne prawa jednostkom, będącym obywatelami Państw Członkowskich, którym to prawom sądy krajowe winny udzielić ochrony.
Zatem, sądy krajowe Państw Członkowskich są ze swej istoty pierwszymi gwarantami prawa wspólnotowego. W celu zapewnienia skutecznego i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego oraz uniknięcia wszelkich rozbieżności w jego wykładni, sędziowie krajowi mogą, a czasami muszą, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o sprecyzowanie wykładni danej kwestii prawa wspólnotowego tak, aby mieli oni, dla przykładu, możliwość zweryfikowania zgodności ich ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym.
Wniosek prejudycjalny może mieć również na celu kontrolę ważności aktu prawa wspólnotowego. Trybunał Sprawiedliwości nie udziela odpowiedzi w formie zwykłej opinii, lecz w formie wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Sąd krajowy, będący adresatem orzeczenia jest związany dokonaną w nim wykładnią. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które zetkną się z identycznym problemem.
To także w ramach odesłań prejudycjalnych każdy obywatel europejski może domagać się sprecyzowania przepisów wspólnotowych, które go dotyczą.
W rezultacie, mimo że odesłanie to może zostać wniesione jedynie przez sąd krajowy, który jest wyłącznie uprawniony do podjęcia decyzji o jego celowości, każdy z uczestników, którego sprawa dotyczy, a mianowicie Państwa Członkowskie, uczestnicy występujący przed sądami krajowymi, i między innymi Komisja, mogą uczestniczyć w postępowaniu toczącym się przed Trybunałem Sprawiedliwości.
W ten sposób na podstawie pytań prejudycjalnych, przedkładanych niejednokrotnie przez sądy krajowe pierwszej instancji zostało sformułowanych wiele istotnych zasad prawa wspólnotowego.
Procedura |
Procedura przed Trybunałem Sprawiedliwości wzorowana jest na postępowaniu przed sądami krajowymi. Niezależnie od charakteru sprawy składa się ono z części pisemnej i prawie zawsze z części ustnej, która jest jawna.
Należy jednak odróżnić procedurę dotyczącą skarg bezpośrednich od procedury odesłania prejudycjalnego.
Procedura dotycząca skarg bezpośrednich
Wszczęcie postępowania
Skargę wnosi się do Trybunału w formie pisma skierowanego do Sekretariatu Trybunału. W momencie przyjęcia skarga zostaje wpisana do rejestru sądowego. Sekretarz publikuje w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej obwieszczenie dotyczące skargi, określając zarzuty i wnioski skarżącego. Następnie wyznaczony zostaje sędzia sprawozdawca i rzecznik generalny, którzy będą śledzić przebieg postępowania w sprawie. W tym samym czasie pismo zawierające skargę doręcza się pozwanemu, który ma miesiąc na wniesienie odpowiedzi na skargę. Skarżący ma prawo do repliki, a pozwany do dupliki, w obu przypadkach w terminie jednego miesiąca. Strony zobowiązane są przestrzegać tego terminu, chyba, że Prezes Trybunału zgodzi się na jego przedłużenie.
Dochodzenie i sprawozdanie na rozprawę
Po zamknięciu procedury ustnej wzywa się strony do wypowiedzenia się, w terminie miesiąca, czy domagają się wyznaczenia rozprawy. Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego Trybunał podejmuje decyzję, w przedmiocie tego czy sprawa wymaga przeprowadzenia dochodzenia oraz jakiemu składowi orzekającemu należy powierzyć jej rozstrzyganie. Prezes określa datę rozprawy jawnej. Sędzia sprawozdawca streszcza w sprawozdaniu na rozprawę stan faktyczny i argumenty przytoczone przez strony oraz interwenientów, jeżeli miała miejsce interwencja. Sprawozdanie to zostaje przedstawione publicznie podczas rozprawy w języku postępowania.
Rozprawa jawna i opinia rzecznika generalnego
Sprawa jest rozpoznawana na rozprawie jawnej w obecności sędziów składu orzekającego i rzecznika generalnego, chyba, że dana sprawa jest rozstrzygana bez opinii rzecznika generalnego. Sędziowie i rzecznik generalny mogą zadawać uczestnikom pytania, które uznają za celowe.
Kilka tygodni później, ponownie w czasie rozprawy jawnej, rzecznik generalny przedstawia przed Trybunałem Sprawiedliwości swoją opinię. Dokonuje on w niej szczegółowej analizy w szczególności kwestii prawnych sporu oraz przy zachowaniu pełnej niezależności proponuje Trybunałowi rozwiązanie, które uważa za właściwe w zakresie danego problemu. W ten sposób kończy się procedura ustna.
Narada i wyrok
Następnie sędziowie, i tylko oni, przeprowadzają naradę w oparciu o projekt wyroku przygotowany przez sędziego sprawozdawcę. Każdy z sędziów może zaproponować zmiany. Ustalony wyrok zostaje ogłoszony na posiedzeniu jawnym.
Procedura dotycząca odesłania prejudycjalnego
Sądy krajowe przedkładają Trybunałowi Sprawiedliwości pytania dotyczące wykładni albo ważności przepisu wspólnotowego przeważnie w formie orzeczenia wydanego zgodnie z przepisami proceduralnymi danego państwa.
Po zleceniu przetłumaczenia wniosku na wszystkie języki Wspólnoty sekretarz zawiadamia o nim uczestników, których dotyczy sprawa przed sądem krajowym, a także Państwa Członkowskie i instytucje. Publikuje on także w Dzienniku Urzędowym notę przedstawiającą, w szczególności, uczestników, których sprawa dotyczy oraz treść pytań.
Uczestnicy, Państwa Członkowskie i instytucje wspólnotowe maja dwa miesiące na przedłożenie Trybunałowi Sprawiedliwości swoich uwag na piśmie. Ciąg dalszy procedury jest identyczny, jak w przypadku skarg bezpośrednich. Wszyscy ci, którzy mają prawo przedłożenia uwag na piśmie mogą też przedstawić swój punkt widzenia ustnie podczas rozprawy, jeżeli taka rozprawa ma miejsce. Po przedstawieniu opinii rzecznika generalnego, i po zakończeniu narady sędziowskiej, ma miejsce ogłoszenie wyroku na posiedzeniu jawnym. Następnie sekretarz przekazuje wyrok zainteresowanemu sądowi krajowemu oraz zainteresowanym Państwom Członkowskim i instytucjom.
Procedury szczególne
Procedura zmierzająca do wydania postanowienia z uzasadnieniem.
Kiedy pytanie przedłożone w trybie prejudycjalnym jest identyczne z pytaniem co do którego Trybunał Sprawiedliwości już się wypowiedział lub odpowiedź na to pytanie nie pozostawia miejsca na żadną uzasadnioną wątpliwość lub można ją wywnioskować z orzecznictwa, Trybunał Sprawiedliwości może orzec w drodze postanowienia z uzasadnieniem powołując się w szczególności na wyrok już wydany w przedmiocie tego pytania bądź na powyższe orzecznictwo. W tym przypadku Trybunał informuje sąd krajowy, który dokonał odesłania oraz wysłuchuje uprzednio zarówno zainteresowanych, jak i rzecznika generalnego.
Wnioski o zastosowanie środka tymczasowego
Wnioski o zastosowanie środka tymczasowego mają na celu uzyskanie zawieszenia wykonania aktu prawnego wydanego przez instytucję lub zastosowanie innego środka tymczasowego, który jest niezbędny w celu uniknięcia poważnej i niepowetowanej szkody. Postępowanie w sprawie wniosku o zastosowanie środka tymczasowego jest postępowaniem, ubocznym w stosunku do postępowania głównego.
Procedura przyspieszona
Procedura przyspieszona pozwala Trybunałowi na szybkie orzekanie w sprawach niecierpiących zwłoki. W następstwie wniosku złożonego przez jednego z uczestników oraz po wysłuchaniu pozostałych uczestników, prezes Trybunał podejmuje decyzję, co do tego czy szczególnie pilny charakter sprawy wymaga rozpoznania jej w trybie procedury przyspieszonej. Procedura przyspieszona jest również przewidziana w przypadku odesłań prejudycjalnych. W tym przypadku wniosek jest składany przez sąd krajowy, który wystąpił do Trybunału z odesłaniem.
Wyroki
Decyzje Trybunału Sprawiedliwości są podejmowane większością głosów. Jeśli nie zgłoszono zdania odrębnego, wyrok zostaje podpisany przez wszystkich sędziów, którzy brali udział w naradzie, a następnie ogłoszony na posiedzeniu jawnym. W dniu ogłoszenia wyroku i przedstawienia opinii rzecznika generalnego dokumenty są dostępne na stronie internetowej Trybunału Sprawiedliwości we wszystkich językach urzędowych Unii. Są one następnie publikowane w Zbiorze Orzeczeń Trybunału.
Język postępowania
Językiem postępowania może być którykolwiek z dwudziestu języków urzędowych Unii. Z zasady wyboru języka dokonuje skarżący. Jeżeli pozwanym jest Państwo Członkowskie albo osoba fizyczna posiadająca przynależność Państwa Członkowskiego lub osoba prawna ustanowiona w Państwie Członkowskim, językiem postępowania jest język urzędowy tego Państwa Członkowskiego. Jeśli w państwie tym obowiązuje kilka języków urzędowych, skarżący wybiera ten, który mu najbardziej odpowiada. W przypadku odesłań prejudycjalnych językiem postępowania jest język sądu, który kieruje pytanie do Trybunału Sprawiedliwości.
Zastępstwo procesowe
Uczestnik, który nie jest w stanie w całości lub w części ponieść kosztów postępowania, może w każdym czasie złożyć wniosek o przyznanie bezpłatnego zastępstwa procesowego. Wniosek powinien zawierać wszelkie informacje, z których wynika istnienie takiej potrzeby. Izba, w skład, której wchodzi sędzia sprawozdawca podejmuje decyzję o przyznaniu bądź odmowie przyznania bezpłatnego zastępstwa procesowego.
Schemat postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości
Procedura pisemna |
|
Skargi bezpośrednie i odwołania
- Skarga na piśmie |
Odesłania prejudycjalne
- Postanowienie lub wyrok sądu krajowego |
Procedura ustna |
|
- (Rozprawa) |
|
1