1. Szyb górniczy - wyrobisko górnicze pionowe lub pochyłe o kącie nachylenia 45˚ przeznaczony do jazdy ludzi, transportu urobku i materiałów, wętylacji lub innych celów związanych z ruchem kopalni. A). Wyróżniamy szyby połączone z powierzchnią i szyby ślepe, wykonane z jednego poziomu do drugiego. B). Ze względu na wielkość przekroju poprzecznego szybu wyróżniamy: - szybiki średnica w świetle obudowy do 3m, - szyby powyżej 3m.
C). Ze względu na kształt przekroju poprzecznego: - prostokątne ( stosunek wykorzystania tarczy szybu 1,0), - beczkowy ( stosunek wykorzystania tarczy szybu 0,78), - eliptyczny ( stosunek wykorzystania tarczy szybu 0,73), - krągły ( stosunek wykorzystania tarczy szybu 0,70).
D). Z uwagi na funkcjonalne przeznaczenie szybu dzielimy na: - wydobywcze, - wydobywczo - zjazdowe, - materiałowy, - pomocniczo zjazdowy, - szyby podsadzkowe, - wentylacyjne
E). Ze względu na lokalizację: - szyby główne (centralne), - peryferyjne
F). Ze względu na sposób głębienia „metody”: - szyby głębione metodą zwykłą, - szyby głębione metodą specjalną.
2. Tarcza szybu - przekrój poprzeczny w świetle obudowy wraz z urządzeniami w nim zabudowanymi, możemy mówić o tarczy szybu ostatecznej, i tarczy szybu wgłębieniem.
A). Przedziały w tarczy szybu: - klatkowy, - skipowy, - drabinowy, - kablowo drabinowy.
B). Przekrój podłużny szybu: - głowica szybu, - rura szybowa wraz z wlotami podszybia, - rząpie szybowe.
3. Prowadniki szybowe - mogą być wykonane jako:
A). Prowadniki sztywne stalowe - wykonuje się z szyn kolejowych lub ze stali profilowej o przekroju skrzynkowym. Na prowadniki szynowe stosuje się normalne szyny kolejowe np. 138/42 i dł. 12m. Do mniejszych urządzeń można użyć szyn o mniejszym profilu np. 130/36 lub 115/24,4. Prowadniki stalowe są trwałe zużycie jest ich bardzo małe a przy zastosowaniu elastycznych prowadnic tocznych praktycznie odpada ich naprawa lub wymiana. Prowadniki łączy się ze sobą na dźwigarach przy pomocy specjalnych uchwytów. Oprócz prowadników szynowych stosuje się prowadniki stalowe spawane z dwóch ceowników lub tylko prowadniki z samych ceowników. Prowadniki stalowe stosuje się w szybach skipowych.
B). Prowadniki półsztywne drewniane - były stosowane przy wyciągach klatkowych. Używano w tym celu drewna sosnowego, modrzewiowego lub dębowego o dł. 6,1m czasem 4,1m. W przekroju poprzecznym prowadnik ma kształt prostokąta od 110/110mm do 220/240mm.
Prowadniki drewniane i stalowe mogą być czołowe lub boczne. Prowadniki czołowe częściej stosowane mają szereg zalet a mianowicie: - pozwalają na lepsze prowadzenie naczyń wyciągowych szczególnie długich klatek, - stwarzają dodatkowe zabezpieczenie przeciwko wysunięciu się wozu z klatki, - zezwalają na łatwiejszą kontrolę prowadników z wnętrza klatki.
Wady to: - konieczność przerywania ich ciągu na podszybiach dla umożliwienia załadunku wozów do klatek, w związku z tym konieczne jest wykonanie specjalnej konstrukcji tzn. oszybia, umożliwiającej zastąpienie prowadników czołowych kątownikami, umieszczonych w rogach klatki. Połączenia prowadników wykonuje się na dźwigarach w sposób sztywny.
C). Prowadniki elastyczno linowe - używane z zasady do wyciągów kubłowych, przy głębieniu szybów wykorzystywane są szczególnie do głównych urządzeń wyciągowych. Liny prowadnicze zawiesza się na wierzy szybowej. U dołu są one napięte za pomocą urządzenia ciężarowego zapobiegającego wahaniom liny, umieszczonego w rząpiu szybu. Z zasady stosuje się 4 liny prowadnicze rozmieszczone parami w pobliżu naroży dłuższego boku naczynia.
4). Dźwigary szybowe - wykonuje się najczęściej ze stali o profilu ceowym lub dwuteowym. Normalny odstęp między dźwigarami w szybie przyjmuje się 3 m. Ze względu na korozję stali w wilgotnym powietrzu w szybie, a przede wszystkim w szubach mokrych, należy dźwigać dźwigary ze stali z dodatkami antykorozyjnymi.
5). Przedział drabinowy - służą do wyjścia załogi na powierzchnię ziemi lub na znajdujący się powyżej czynny poziom, a także dla dojścia do miejsca uszkodzenia w szybie w celu naprawy. Tylko wyjątkowo przedział drabinowy nie musi być wykonany w jednym z szybów bliźniaczych, gdy mają one pod ziemią połączenie umożliwiające załodze wydostanie się na powierzchnię. Szyb bez przedziału drabinowego powinien mieć wówczas 2 urządzenia wyciągowe z maszynami o niezależnym doprowadzeniu energii
Na całość przedziału drabinowego składają się :
A). Pomosty spoczynkowe - wykonywane w odstępach nie większych niż 8m, najczęściej jednak co 6m, wykonane są z blachy pełnej lub perforowanej. W pomoście spoczynkowym wykonany jest otwór o wymiarach 60/70 cm.
B). Drabiny stalowe - ustawiane z nachyleniem nie większym niż 80˚ do poziomu, pomiędzy pomostami spoczynkowymi. Długość drabiny powinna być tak dobrana aby ponad otworem pomostu spoczynkowego wystawał jej odcinek wysokości ≥ 1m lub były umocowane uchwyty. Drabiny powinny być ustawione na pomostach tak ustawione aby człowiek schodzący nie trafił nogą do otworu pomostu spoczynkowego.
C). Opierzenie - oddzielające przedział drabinowy od pozostałej części szybu wykonane z siatki stalowej. Obramowane segmenty siatki montuje się do dźwigarów.
6). Głowica szybu - sięga od wylotu szybu na powierzchnię do pierwszego wieńca podstawowego (stopy szybowej) stanowiącego posadowienie dla obudowy głowicy. W głowicy szybu wydobywczego a zarazem wdechowego muszą być przewidziane następujące otwory:
a). - otwór wlotowy chodnika wyjściowego prowadzącego z szybu na powierzchnię
b). - otwór wlotowy do kanału grzewczego dla powietrza w porze zimowej
c). - otwór wlotowy do kanału wodnego służący do wyprowadzenia rurociągów wodnych z szybu na powierzchnię
d). - otwór wlotowy do kanału doprowadzający rurociąg sprężonego powietrza z powierzchni do szybu
e). - otwór wlotowy do kanału kablowego doprowadzającego kable z powierzchni do szybu
Głowica szybu wentylacyjnego musi mieć:
- otwór wlotowy do kanału wentylacyjnego odprowadzające zużyte powietrze do wentylatora na powierzchni
- otwór wlotowy do kanału doprowadzającego rurociągi sprężonego powietrza do szybu.
W pewnych przypadkach przy nietypowym rozwiązaniu szyb wentylacyjny służy równocześnie jako szyb podsadzkowy może mieć wtedy w głowicy dodatkowy otwór dla wprowadzenia rurociągów podsadzkowych do szybu. W rozwiązaniu typowym wlot kanału podsadzkowego do szybu na większej głębokości, a więc poniżej głowicy szybu.
Poza tym w szybach urządzeniem wyciągowym głowica musi być dostosowana do należytego umocowania trzonu wierzy szybowej i przyjęcia z tego tytułu odpowiedniego obciążenia. Obudowę głowicy szybu projektuje się zawsze jako ogniotrwałą i to najczęściej z tego samego materiału co obudowę szybu, jednak o grubości odpowiednio większej. Grubsza obudowa głowicy jest konieczna zarówno ze względu na jej osłabienie otworami jak i obciążenie konstrukcją wierzy szybowej. Poza tym głowica szybu narażona jest na wpływy atmosferyczne i zmiany temperatur, a także na dodatkowe zmienne obciążenia dynamiczne wywołane przez poruszające się naczynia wyciągowe.
Obudowa głowicy ma zwykle od strony zewnętrznej 2 lub 3 występy cylindryczne o wysokości od 3 do 5 m. Najwyższy występ powinien być zakładany poniżej linii zamrażania gruntu. Grubość obudowy najwyższego występu przyjmuje się zwykle od 1 do 1,5m czasem większy, a następnego od 0,5 do 1m. Występ 3 jeśli ma grubość pośrednią pomiędzy grubością występu 2 a obudową szybu. Wieniec podstawowy głowicy szybu należy zasadniczo obsadzać w skałach zwięzłych (mocnych) najlepiej 2 do 3m poniżej słabych skał nadkładowych.
7). Głębokość krytyczna - jest to głębokość poniżej której dana warstwa górotworu obciąża obudowę szybu. Głębokość krytyczna - jest to głębokość poniżej której w skutek koncentracji naprężeń nastąpi na ociosie szybu przekroczenie granicy wytrzymałości skał na ściskanie. Wyrobisko szybowe znajdzie się wówczas w otoczeniu strefy spękań, skały objęte strefą spękań mają tendencję do oddzielenia się od masywu pierwotnego i przemieszcza się ku wybranej przestrzeni tak więc obudowa wyrobiska zabezpieczająca jego kontur przed obwałem lub zawałem obciążona jest statycznie ciężarem skał otaczających. Obciążenie to zwane jest potocznie ciśnieniem statycznym górotworu na obudowę szybu.
8). Głębokość graniczna - jest to głębokość poniżej której obciążenie obudowy szybu ze strony danej warstwy geologicznej górotworu nie rośnie wraz ze wzrostem głębokości.
9). Ciśnienie piezometryczne - jest to rzeczywiste ciśnienie naporowej wody podziemnej panujące w stropie warstwy wodonośnej.
10). Rząpie szybu - stanowi ostatnią najniższą część szybu leżącą poniżej podszybia najniższego poziomu i sięga do samego dna szybu. W szybach z urządzeniem wyciągowym rząpie służy do:
a). - umieszczenia urządzenia zwrotnego dla liny wyrównawczej, zakończenia prowadników sztywnych, umocowania