Grzegorz Smoliński

Farmacja I

Wsparcie społeczne w zdrowiu i chorobie

Wpływ wsparcia społecznego na stan zdrowia fizycznego i psychicznego był wielokrotnie podkreślany. Wsparcie to rozumiane jest jako układ społecznych relacji i więzi, pozytywnie oddziałujący na jednostkę, a także bezpośrednią i pośrednią pomoc udzielaną tej jednostce.

• Co to jest wsparcie społeczne?

- pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych

- konsekwencja przynależności człowieka do sieci społecznych

- zachowania pomocne

- zaspokojenie potrzeb w trudnych sytuacjach, gwarantowane przez osoby znaczące i

grupy odniesienia

Dyskusyjna rola wsparcia społecznego wynika z faktu, że nie skraca ono samej choroby i nie oznacza zmniejszenie się skutków choroby w trakcie oddziaływania stresu, ale jego pozytywna rola polega na uruchomieniu mechanizmów mobilizacji w celu opanowania choroby.

• Modele wsparcia.

1) Model efektu głównego: koncentruje się na podstawowych więziach, relacjach i sieciach społecznych. Te aspekty wsparcia społecznego opisywane są niekiedy jako struktura wsparcia społecznego. Obejmuje ona takie czynniki, jak stan cywilny, role społeczne, praktyki religijne i przynależność do organizacji. Przynależność do kościoła jest przykładem wsparcia strukturalnego. Przynależność ta według modelu głównego wzmaga dobrostan niezależnie od tego, jak wysoki jest poziom doznawanego stresu.

2) Model buforowy: koncentruje się z kolei na tych aspektach wsparcia, które pełnią rolę „bufora” chroniącego przed negatywnymi skutkami stresu. Zwolennicy tego modelu uważają, że w sytuacji trudnej, krytycznej, istnienie i spostrzeganie wsparcia społecznego działa jak „bufor”, powodując obniżenie napięcia i zagrożenia patologią. Buforowy wpływ wsparcia polega również na zmianie oceny dotyczących własnych kompetencji, zwiększeniu wiary we własne możliwości, wzroście poczucia własnej skuteczności. Znaczącą rolę w buforowym efekcie wsparcia odgrywa np. liczba osób gotowych do udzielenia pomocy, a także poziom ich zaangażowania. Model ten skupia się głównie na wsparciu funkcjonalnym, które dzieli się na trzy często współistniejące typy:

-Wsparcie instrumentalne: polega na udzielaniu bezpośredniej pomocy w formie pożyczek, darów lub usług. Jest to także przekazywanie informacji o konkretnych sposobach postępowania oraz forma modelowania skutecznych zachowań zaradczych. Formą takiego wsparcia może być na przykład działanie na rzecz osób potrzebujących: karmienie, udostępnianie schronienie, mieszkania, przekazywanie środków do życia, zaopatrzenie w lekarstwa. Ten typ wsparcia, podobnie jak wsparcie informacyjne, jest najbardziej oczekiwany i potrzebny w sytuacjach katastrof, klęsk żywiołowych, choć nie można wykluczyć instrumentalnego wsparcia dla jednostki. Poprawienie poduszki czy odrobienie pracy domowej również jest przykładem udzielania tego typu wsparcia.

-Wsparcie informacyjne: to wymiana i udzielenie informacji oraz dawanie rad, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, własnego położenia życiowego i problemów. Chodzi tu także o dostarczanie informacji zdrowotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych oraz dzielenie się własnym doświadczeniem przez osoby przeżywające podobne problemy, co ma miejsce w na przykład w grupach samopomocy (np. Anonimowych Alkoholików). . Wsparcie informacyjne odpowiada za potrzebę rozumienia sensu krytycznych wydarzeń i ich przyczyn. Tego rodzaju wsparcia udzielają nam najczęściej osoby z którymi łączą nas kontakty towarzyskie. Posiadanie znajomych, którzy razem z nami bawią się i odpoczywają, stanowi również pewną formę wsparcia.

-dowartościowanie: daje nam poczucie, iż jesteśmy doceniani i szanowani przez środowisko. Wysoka samoocena odgrywa istotną rolę w skutecznym zwalczaniu stresu. Wzmacnianie samooceny uzyskujemy od ludzi, z którymi jesteśmy w zażyłych stosunkach. Takie związki upewniają nas, że jesteśmy kochani i komuś na nas zależy. Ten typ wsparcia odgrywa szczególną rolę w przypadku ograniczania depresji poporodowej

• Wyróżniamy również inne rodzaje wsparcia społecznego:

-Wsparcie emocjonalne: dzielenie myśli i uczuć z innymi. Szczególnie istotne w sytuacjach ważnych życiowych kryzysów, kiedy to wyrażanie swych uczuć i podzielenie się nimi z innymi osobami jest próba rozładowania napięć. Największe znaczenie ma tu wsparcie pochodzące od członków rodziny, a jego efekt zależy od sposobu w jaki jednostka spostrzega rolę rodziny oraz od relacji chorego z innymi członkami rodziny. Istotne jest również emocjonalne wsparcie ze strony przyjaciół i znajomych.

-Wsparcie duchowe: związane jest ze szczególnie krytycznymi sytuacjami życiowymi (nieuleczalna choroba, stany terminalne). Dotyczy opieki hospicyjnej. W której pomoc wobec cierpienia i bólu duchowego, związanego z sensem życia i śmierci, wymaga odniesienia się do sfery życia i ducha. Ten typ wsparcia wymaga od osób wspierających szczególnej wrażliwości i zrozumienia.

Istnieje relacja pomiędzy oczekiwanym wsparciem i tym, które w rzeczywistości otrzymujemy. Osoby, które zmagają się z trudnymi wydarzeniami życiowymi mogą chcieć otrzymywać więcej wsparcia niż te, których życie składa się z pozytywnych wydarzeń. Dotyczy to również osób, które gorzej radzą sobie w sytuacjach stresujących. Jednak ich nadmierne przywiązanie do środowiska może mieć negatywne skutki, ponieważ istotną rolę w zwalczaniu choroby ma poczucie samodzielnego zwalczania jej skutków.

Wpływ wsparcia społecznego:

-Pozytywny wpływ wsparcia społecznego na zdrowie:

• Wsparcie społeczne należy do najlepiej zbadanych zasobów odporności na stres

• Istnieje związek między więziami społecznymi a umieralnością. Mianowicie stwierdzono, że u ludzi, którzy mieli wiele kontaktów społecznych wskaźnik umieralności jest najniższy, natomiast u mających najmniej kontaktów- najwyższy.

• Osoby powracające do zdrowia, odzyskują je szybciej, jeśli mają rodzinę, która im pomaga.

• Bliskie związki z innymi osobami mogą prowadzić do pozytywnych emocji i zwiększenia pewności, ze w przyszłości wsparcie będzie również dostępne.

• Największe znaczenie przypisywane jest wsparciu pochodzącemu od członków rodziny, a efekt jego oddziaływania zależy od sposobu, w jaki jednostka spostrzega role rodziny oraz od relacji chorego z innymi członkami rodziny, od układ więzi rodzinnych, mogących wpływać na kliniczną ocenę sytuacji rodzinnej jednostki.

• Badania dotyczące pracy potwierdzają istnienie związku między wsparciem społecznym a zdrowiem fizycznym. Dane uzyskane w programie badawczym Framingham Heart Study wykazały, ze urzędniczki nie wspierane przez przełożonych są bardziej narażone na chorobę wieńcową niż te, których przełożeni mają postawę wspierającą. Późniejsze badanie ukazało, że większe wsparcie ze strony przełożonych związane jest z niższym ciśnieniem krwi.

-Negatywne strony wsparcia społecznego:

• Zasada wzajemności: kiedy otrzymujemy coś kogoś oczekiwany jest rewanż za przysługę. Dla ludzi mających niewiele zasobów, przyjęcie wsparcia społecznego może być luksusem, na który ich nie stać.

• Poczucie panowania sytuacją: u osób, u których takie poczucie jest słabe, wsparcie społeczne może wzmagać poczucie, że jest się ciężarem dla innych.

• Poczucie zależności: przyjmowanie wsparcia może u niektórych wywołać poczucie zależności.

• Brak wytworzenia własnych zasobów: np: rodzice chroniący swoje dzieci przed każdym stresorem.

• Podsumowanie

Wsparcie społeczne ma ogromne znaczenie w zachowaniu zdrowia oraz procesie codziennego zmagania się ze stresem. Jego pozytywna rolę udowodniono również w zwalczaniu stresu pourazowego i zawodowego, kryzysu psychicznego, walce z uzależnieniem i chorobami somatycznymi. Salmon powołując się na liczne badania, uważa że dla osoby chorej korzyści ze wsparcia (zwłaszcza emocjonalnego) są o wiele większe, niż z niejednej terapii medycznej. W przypadku poważnych chorób somatycznych, takich jak choroba wieńcowa lub rak piersi, pacjenci z większym wsparciem szybciej wracają do zdrowia i żyją dłużej. Ochronny wpływ wsparcia emocjonalnego odgrywa również role w przebiegu ciąży oraz lżejszych chorobach, na przykład infekcjach górnych dróg oddechowych. Ponadto pacjentom mającym wsparcie łatwiej jest stosować się do zaleceń lekarskich, maja oni również niższy ogólny poziom napięcia emocjonalnego, co pozytywnie wpływa na ich zdrowie. Uważa się, że najistotniejszym elementem wsparcia jest dostarczanie jednostce przekonania, że jest osobą kochaną, lubianą, potrzebną, co powoduje podejmowanie przez nią najkorzystniejszych decyzji.

• Bibliografia:

• Radmacher S., Sheridan Ch., Psychologia zdrowia, Wyzwanie dla biomedycznego modelu zdrowia, Instytut Psychologia Zdrowia, Warszawa

• Knoll N., Schwarzer R. ,,Prawdziwych przyjaciół“-wsparcie społeczne, stres, choroba i śmierć [w]: Sęk H. Cieślak R. Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, PWN Warszawa 2004 s.29-49

• Sęk H. O wieloznacznych funkcjach wsparcia społecznego, [w]: L. Cierpiałkowska, H. Sęk, Psychologia kliniczna i psychologia zdrowia, Wydawnictwo Humaniora, Poznań 2001, s. 13-33

• Tobiasz-Adamczyk B., Relacje lekarz-pacjent w perspektywie socjologii medycyny, Wydawnictwo UJ, Kraków 2002

---