Socjologia - nauka, zajmująca się społecznymi uwarunkowaniami, czyli tym, co wpływa na zachowania ludzi, organizacji społecznych i społeczeństw. Prekursorem myśli socjologicznej był A. Conte.

Przedmiot zainteresowania socjologii:

1. nauka o zachowaniach i związkach społecznych - interakcje między ludźmi i odniesienie do zbiorowości

2. nauka o zbiorowościach ludzkich, która bada:

• zjawiska i procesy tworzenia się środowisk społecznych

• struktury zbiorowości

• zjawiska i procesy zachodzące w zbiorowości wynikające z oddziaływania na siebie ludzi

• siły skupiające i rozbijające zbiorowości

• zmiany i przekształcenia w zbiorowościach.

Metody i techniki stosowania:

I metoda eksperymentu

(tworzenie sytuacji i obserwacja zjawisk, porównanie zachowań funkcjonujących grup z innymi)

II metoda ankiety, wywiady

(dobór próby, badanie jej i charakterystyka, ważne są właściwości, cechy zbiorowości, np. miejsce zamieszkania, wykształcenie, wiek)

III obserwacje uczestniczące

(obserwowanie zachowań ludzi)

IV metoda historyczna

(badanie dokumentów, pamiętników, w których zawarte są fakty i emocje i ocena tych stanów rzeczywistości)

V metoda badań statystycznych

(korelacje - zależności między czynnikami społecznymi, badanie poziomów istotności, zmienne zależne i niezależne)

Funkcje socjologii:

1. diagnostyczna (analiza, ocena, formułowanie diagnoz)

2. prognostyczna (przewidywanie stanów rozwoju, jak społeczeństwa wyższego ryzyka będą kształtować się w przyszłości)

3. pragmatyczna, aplikacyjna, socjotechniczna (kreacja zachowań, wykorzystanie wyników badań i technik dla jednostek i organizacji, badanie marketingowe, reklama)

Model struktury wewnętrznej orientacji teoretycznej:

Założenia filozoficzno - teoretyczne (meta teoria)

Model pojęciowy zjawisk społecznych (kategorie i opcje)

Abstrakcyjna teoria rzeczywistości społecznej (szkoła)

Teorie średniego zasięgu oraz teorie szczegółowe

Metody zbierania i analizy danych empirycznych

Szkoły w Socjologii:

Cecha ogólna - próba naukowego poznania rzeczywistości, objaśnienie przyczyn i sposobów funkcjonowania zjawisk i procesów społecznych.

Struktura szkoły (teorii):

1. główne założenie - (hipotezy), sposoby postrzegania rzeczywistości = paradygmat

2. procesy i zjawiska będące przedmiotem głównego zainteresowania

3. najważniejsze kategorie, pojęcia

4. tradycje

5. preferowane metody badań

6. procedura badawcza świata empirycznego.

Teorie Konfliktowe

(socjologia antagonizmu społecznego)

(reprezentanci: Marks, Weber, Dahrendorf, Coser)

1. paradygmat

Systemy społeczne (społeczeństwa) są pełne napięć i konfliktów a siłą napędową konfliktów są różnego rodzaju nierówności. W stosunkach między ludźmi dominują konflikty.

2. przedmiot zainteresowania

• klasy i walka klas (M)

• podział na uprzywilejowanych i podporządkowanych - asymetryczność stosunków władzy (D)

• deprywacja - nierówność uświadomiona, deligitymizacja władzy

3. kategorie

• klasy, konflikt klasowy, antagonizm (M)

• związku oparte na panowaniu, interesy, instytucjonalizacja władzy (D)

• konflikty funkcjonalne i dysfunkcjonalne, napięcie emocjonalne (C)

4. tradycja

• kumulacja napięć

• determinizm konfliktu (M)

• deferencjacja struktury, prawdopodobieństwo konfliktu (W)

• stabilizujące funkcje konfliktu (C)

5. metody badań

Wyróżnia się badania historyczne, wskaźniki i typy nierówności w badaniach statystycznych, badania ankietowe zróżnicowane wg klas, warstw i grup społecznych- zawodowych czy etnicznych.

Teorie Funkcjonalne

(strukturalne)

(reprezentanci: Spencer, Durkheim, Parsons, Merton)

1. paradygmat

Rzeczywistość społeczna = system wzajemnie powiązanych części, które pełnią odpowiednie względem siebie funkcje, zapewniając funkcjonalność systemu.

- Funkcjonalność to zdolność do funkcjonowania i rozwoju

- System zawiera w sobie podsystemy, jak: ekonomiczny, polityczny, kulturowo-społ.

2. przedmiot zainteresowania

• funkcje podsystemów

•czynniki stabilizujące systemy i instytucje

• procesy przygotowania (adaptacji i reakcji na zmiany)

• przyczyny dysfunkcjonalności

3. kategorie

• role społeczne

• konformizm

• siły kompensacyjne - mechanizmy obronne, instytucje i sytuacje tworzone przez ludzi

• dewiacje

• kontrola społeczna

• anomia społeczna

4. tradycje

• podstawowe zasady funkcjonowania społ.: operacyjna, dystrybucyjna, kontrolna (S)

• motywy integracyjnych zachowań ludzi, rola systemów i symboli kulturowych (D)

• znaczenie ról, zachowań, instytucji, kontrola społeczna (P)

• anomia i zachowania anomijne (M)

5. metody badań

Wyróżnia się badania antropologiczne i kulturowe (pochodzenia i funkcji symboli), badania historyczne, uwarunkowania zachowań dewiacyjnych (samobójstwa), funkcje i patologie instytucji)

Teorie Wymiany Społecznej

(utylitarne)

(reprezentanci: Homans, Emerson)

1. paradygmat

Życie społeczne to wymiana dóbr o mniej/więcej tej samej wartości między jednostkami i zbiorowościami społecznymi.

2. przedmiot zainteresowania

• przedmiot wymiany

• podstawy trwałości związków

• wymiana a normatywne struktury (prawo, moralność, religia)

• motywy wymiany

• społeczne uwarunkowania rachunku korzyści i strat

3. kategorie

1. transakcje

2. negocjacje

3. umowy

4. korzyści społeczne

5. racjonalne wybory

6. wartości

7. interakcje

8. związku interpersonalne

4. tradycje

• utylitaryzm (kalkulacja - max korzyści, min strat, A. Smith)

• normatywne ograniczenia interakcji (H)

• władza jako wartość (E)

5. metody badań

Wyróżnia się eksperymenty terenowe, wywiady, badania obserwacyjne i obserwacje uczestniczące.

Oddziaływanie KULTURY na życie społeczne

Kultura to:

• styl życia dominujący w pewnych zbiorowościach, społeczeństwach

• system symboli, ludzie organizują interakcje i kierują swoimi zachowaniami

• typowe dla świata, człowieka zjawiska obejmujące dążenia do celów i wartości

• ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnej i niematerialnej, będących dziedzictwem, przekazywane przez pokolenia.

Wartości dzielą się na:

• etyczne (etyczno-moralne)

• estetyczne (piękno, harmonia, ekspresja)

• pragmatyczne, sytuacyjne (skuteczność, sprawność, efektywność)

Elementy składowe kultury:

1. kultura bytu - produkcji, konsumpcji, sposób wytwarzania i wykorzystania, działalność materialna

2. kultura społeczna - wzory zachowań, instytucje, wartości, w obszarze ładu społecznego, funkcje władzy, komunikacji

3. kultura symboliczna - religia, moralność, wiedza, obyczaje, czas wolny

1. ludowa, popularna (masowa - obecnie)

2. elitarna - dokonania: literatura, sztuka

Systemy symboli:

1. językowe - język świata i język dziedzin działalności człowieka, np. j. matematyki czy biznesu

2. wartości - inf. o zasadach dobra i zła (w k. symbolicznej)

3. przekonań - porządkują ludzkie zachowania

4. norm - dost. szczegółowych inf. o zachowaniach i o oczekiwaniach do innych ludzi.

Społeczne oddziaływanie kultury na życie społeczne:

1. kształtowanie osobowości społecznej człowieka (funkcja socjalizacyjna)

2. tworzenie wartości i ich hierarchii (np. praca)

3. tworzenie wzorców zachowań (przewidywalność, podstawa komunikacji)

4. tworzenie porządku, ładu społecznego (obejmuje funkcjonowanie podstawowych instytucji społecznych

5. zabezpieczenie i tworzenie podstaw do funkcjonalności systemu społecznego, zdolności do adaptacji, przystosowania do zmian otoczenia

6. czynnik zmiany, dynamiki społecznej (pojawienie się kultury masowej - media), pojawiły się dwa zjawiska:

• dyfuzja kultury czyli przenikanie się, oddziaływanie

• zderzenie kultury czyli wędrówka idei

• funkcja strukturotwórcza:

• na poszczególnych ludzi czy grup w zależności od dostępu do kultury

• `habitus' czyli sposób na życie grupy, wybory estetyczne, dokonywane w sferze kultury symbolicznej, czas wolny, sposób odżywiania

• kształtowanie kultury ubóstwa wyraźnie występuje, odludność, kontakty w ramach pokrewieństwa, poczucie bezradności, brak aspiracji do sukcesu, życie carpe diem, bez perspektywy, brak determinacji do skutecznego działania.

• czynnik globalizacji kultury - zjawisko kontrkultury, lata 60-70.

Kształtowanie osobowości społecznej człowieka za pomocą kultury!

Osobowość społeczna człowieka składa się z:

• Kulturowy ideał osobowości (w każdym społeczeństwie)

• Role społeczne (powodują interakcje miedzy ludźmi)

• Jaźń subiektywna (moje ego - co ja myślę o sobie, jak siebie oceniam, jak się wyrażam wobec innych, co mnie charakteryzuje)

• Jaźń odzwierciedlona (superego, przewartościowanie moich sądów, co inni myślą o mnie)

Etapy procesu SOCJALIZACJI (inaczej konformizacji, akulturacji):

I pierwotna - w rodzinie, w szkole, w grupie rówieśników, opiera się na emocjach, więziach wartościach

II wtórna - w organizacji, instytucji, grupie wtórnej, opiera się na racjonalności, wyborach, przewidywalności, jednostka dynamicznie dokonuje wyborów, rozwija się, staje się jednostką autonomiczną.

Funkcje socjalizacji:

1. wprowadzanie jednostki w życie społeczne (w I etapie, w drugim ona sama)

2. wyuczenie wzorów zachowań

3. wyuczenie rozumienia kultury (przyswojenie i świadomość dlaczego)

4. kształtowanie zdolności do wykonywania różnych ról społecznych

5. kształtowanie zasad życia wg wartości i hierarchii wartości, preferencji.

Mechanizmy procesu socjalizacji:

I - mechanizm ulegania - podstawą jest władza, podporządkowanie, szacunek np. w szkole, rodzinie

II - mechanizm identyfikacji - atrakcyjność kształtuje nasze postawy, zachowania

III - mechanizm internalizacji - oparty na wiarygodności, przyswojeniu wartości, traktowanie norm jako własne.

Efekty socjalizacji:

• panowanie nad popędami i umiejętność zaspokajania potrzeb

• tworzenie aspiracji i panowanie nad aspiracją

• umiejętność grania ról społecznych

• sprawności, kwalifikacje, kapitał kulturowy

• postępowanie zgodne z normami, wzorami

• skłonność do bycia leaderem, gry towarzyskie (TO)

• dziedziczenie zawodów jako kontynuacja statusu społecznego (TO)

• łamanie wzorów postępowania np. artyści, przestępcy (TO)

• otwarte - dynamiczne, wiara we własne siły, poczucie bezpieczeństwa, kontrola zachowań, tolerancja, ludzie o pewnym statusie społecznym, duża wiedza i wykształcenie

• zamknięte (autorytarne) - konformizm, brak tolerancji, uprzedzenia, zachowania agresywne, niepewność.

Wykład 3

SPOŁECZEŃSTWO

Społeczeństwo jest to system obejmujący:

• grupy społeczne

• strukturę charakteryzującą społeczeństwo

• wzory, normy zachowań.

Poziomy struktury społeczeństwa:

1. jednostkowy (najniższy poziom, wyznacza pozycje każdego z nas, możemy realizować swe cele i zaspokajać potrzeby)

• status

• role spełniane przez nas

• usytuowania w określonych elementach struktury społecznej (grupach)

pojawia się „napięcie strukturalne”, które wynika z rozbieżności, konfliktu między celami, potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia.

2. mikrostruktury społecznej - całość relacji między jednostką a społeczeństwem, lub między grupami społecznymi,

3. mezzo (średni) - obejmuje większe zbiorowości i grupy, np. lokalne, etniczne, zawodowe, ekonomiczne),

4. makrostruktury społecznej - klasy, organizacje, instytucje, duże grupy i zbiorowości społeczne.

POZIOM II - MIKROSTRUKTURY SPOŁECZNE

Grupy społeczne:

• w nich dokonują się ważne procesy społeczne jak socjalizacja

• oddziałują na nasze postawy, aspiracje, świadomość

• sytuują nas w społeczeństwie i dają możliwości rozwoju

• mają wpływ na zaspokojenie ludzkich potrzeb

• dają podstawy do normalnego funkcjonowania społeczeństwa

• „zmienna socjologiczna” - istotne oddziaływanie na jednostkę i procesy społeczne.

Różnica miedzy zbiorowością a grupą społeczną: grupy społeczne opierają się, tworzą i funkcjonują na podstawie więzi społecznej:

• o trwałym charakterze

• opartej na normach postępowania

• przebiegającej na zasadzie interakcji miedzy ludźmi.

Cechy grup społecznych:

1. określona ilościowo grupa (minimum 3 osoby)

2. występowanie trwałej więzi

3. występowanie zasady odrębności (my - oni)

4. wewnętrzna organizacja

5. wartości, ośrodki skupienia, idee, symbole.

Rodzaje więzi społecznej:

• osobista: bezpośredni kontakt emocjonalny

• pośrednia: symbole, wartości

• całkowita: typowa dla wspólnot (silna, szeroka kontrola)

• częściowa: zrzeszenia, organizacje

• formalna: statusy, kodeksy, przepisy

• nieformalna

• organiczna

• nieorganiczna

• solidarnościowa

• dychotomiczna: w momentach konfliktu, napięcia.

Procesy wpływające na więź społeczną:

1. wzbudzanie kulturowe więzi - wspólne wartości

2. wzbudzanie organizacyjne więzi - wspólna praca

3. wzbudzanie strukturalne więzi - obrona interesów w obliczu zagrożenia

Czynniki charakteryzujące grupy społeczne:

• poziom konformizmu - produkt socjalizacji

• wspólne wartości

• ważność interesów grupy, gotowość do poświęceń i ofiarności

Kryteria klasyfikacji grup społecznych:

• typ więzi charakteryzujący grupę

• wielkość grupy

• otwartość i hermetyczność grupy

• solidarność

• charakter członkostwa.

Rodzaje grup społecznych:

PIERWOTNE - małe, rodzina, przyjaźnie szkolne

- więź emocjonalna

- bezpośrednie kontakty

- struktura autorytarna, demokratyczna

- forma członkostwa: automatyczne, pokrewieństwo

WTÓRNE - duże

• członkostwo - zapis,

• charakter formalny, pośredni

• kontakty oparte na zasadach, symbolach

• celowość działania

• struktura autokratyczna, demokratyczna

OTWARTE (inkluzywne)

ZAMKNIĘTE (ekskluzywne) - trudno się do nich dostać, są hermetyczne, członkostwo na

zasadzie zapisu, np. sekty, kasty, mafia.

GRUPY ODNIESIENIA - tworzą mechanizmy psycho - społeczne, dot. funkcjonowania

społeczeństwa

• porównawcze - biorą pod uwagę wzory innych

• relatywne - porównanie celów

• audytoryjne - ocena własnych zachowań

Relacje między jednostką a grupą:

- grupa zapewnia realizację potrzeb jednostki: bezpieczeństwa, uznania, przynależności, status, uczestniczenie w życiu grupy.

- jednostce potrzebna jest więź emocjonalna z grupą i pomoc w trudnych sprawach.

- jednostka zdobywa umiejętności, kształtowana jest jej ambicja,

- jednostka działa na rzecz trwałości grupy - konformizm

- jedność, solidarność, odpowiedzialność,

- prestiż, obraz grupy - działanie na rzecz grupy

- działanie na rzecz realizacji celów wtórnych grupy

- akceptacja wewnętrznej struktury grupy - wybór przywództwa

- gotowość do poświęceń.

RODZINA JAKO GRUPA SPOŁECZNA

Rodzina - najważniejsza grupa pierwotna, posiada trwałe cechy, spełnia wiele ważnych funkcji strukturalnych, jako instytucja, kształtuje człowieka, oparta jest na silnej więzi emocjonalnej, członkostwo na zasadzie autonomicznej, pokrewieństwa, adopcji.

Typologia charakteryzująca rodzinę:

1. typ małżeństwa - monogamiczne i poligamiczne

2. środowisko - np. rodziny: miejskie, wiejskie, robotnicze, inteligenckie, szlacheckie.

3. czasowo (kulturowo) - cywilizacyjne - rodziny tradycyjne, współczesne

Różnice między rodziną tradycyjną a współczesną:

Rodzina tradycyjna	Rodzina współczena
- duża, wielodzietna, 2-3 pokoleniowa - r. patriarchalne lub matriarchalne (dynastyczność) - autorytarne stosunki rodzice - dzieci, przywództwo, hierarcha - łączenie funkcji	- mała, 2 -4 osobowa, 1-2 pokoleniowa - bezdzietność, max 2 dzieci - r. wielkomiejskie - proces urbanizacji i uprzemysłowienia wpłynęły na rozwój typu r. - struktura demokratyczna - stosunki partnerskie, relacje emocjonalne + autorytety - zmienność ról - matki (kariera i praca) i ojca - rozdzielenie czasu pracy i czasu wolnego

Funkcje rodziny:

1. materialna - zdobywanie środków materialnych i ich pomnażanie, funkcja związana z funkcjonowaniem gosp. domowych

2. opiekuńczo-zabezpieczająca - czyli obowiązki małżonków wobec siebie i dzieci, również zabezpieczenie materialne, regulacja przepisów prawnych

3. prokreacyjna (seksualna) - demografia, przyrost naturalny, uregulowanie życia seksualnego przez np. zakaz kazirodztwa, wybór partnera

4. kontrolna - kontrola zachowań i ich kształtowanie, tworzenie norm zachowań

5. socjalizacyjna - kształtowanie osobowości socjologicznej

6. rekreacyjno-towarzyska - rozwój czasu wolnego, media!

7. kulturalno-edukacyjna

8. emocjonalno-ekspresyjna.

Zjawiska związane z rodziną:

• zwiazki o charakterze konkubinatu czy kohabitatu

• single z wyboru lub z konieczności.

POZIOM IV - MAKROSTRUKTURA SPOŁECZNA

Definicja: Struktura społeczna:

• stan nierówności społecznej w danym społeczeństwie

• trwały układ relacji między elementami społeczeństwa i pewien stan nierówności społecznej

• charakterystyczny dla danego systemu społecznego układ klas, warstw, kategorii społecznych powiązanych ze sobą w pewien sposób.

Elementy definicji:

system stosunków społecznych występujących miedzy elementami struktury

mechanizmy strukturotwórcze - procesy i zjawiska które kreują strukturę

stany nierówności

najważniejsze instytucje tworzące i kreujące strukturę społeczną i mają wpływ na jej

funkcjonowanie, np.:

- system skonomiczny (rynek)

- instytucje władzy

- rodzina

- religia, kościoły

- system edukacyjny

- zjawiska ruchliwości społecznej: wertikalna czyli pionowa (awans, degradacja) oraz

horyzontalna czyli pozioma (zajmowanie od jednej do paru pozycji jednocześnie.

Podejścia do zjawiska struktury społecznej:

1. podejście relacyjne - stosunki i zależności między członkami struktury, zależności jedno- i wielostronne

Zjawiska dotyczące relacji:

• występienie więzi społecznej

• zjawisko dystansu

• antagonizm, konflikt, walka

• podporządkowanie

• podział społeczeństwa

2. podejście dystrybucyjne - (podział) poszczególne segmenty struktury społecznej posiadają zasoby, symbole, nierówności społeczne.

Czynniki strukturotwórcze wg Maxa Webera:

określone atrybuty i zasoby ekonomiczne (określają stan i zakres własności)

władza i instytucje tworzące ją

cz. Prestiżowe związane z kapitałem kulturowym (np. poziom wykształcenia)

stratyfikacja społeczna - umieszczenie grup ludzi zależnie od czynników na piętrach hierarchii usytułowania.

Główne segmenty struktury społecznej:

1. Klasy społeczne - grupy społeczne charakteryzują się istotnymi cechami jak posiadane zasoby, wspólnota losu. Jest to główny segment struktury, zarazem dynamiczny wg podejścia relacyjnego.

2. Warstwy społeczne - występują wewnątrz klas i poza jako autonomiczne elementy struktury , które przekształcają się w klasy o cechach prestiżowych

3. Grupy społeczno-zawodowe - grupy o określonych kwalifikacjach zawodowych i zajmujące swoje miejsce w określonej strukturze

4. Elity społeczne - podział charakterystyczny dla społeczeństw:

• biznesu (kapitału, przedsiębiorców)

• władzy (klasa polityczna)

• wpływu (4 władza - świat massmediów,

specjalistów, profesjonalistów)

Stanowisko Karola Marksa wobec struktur i klas:

a) system ekonomiczny kreuje klasy

b) klasy przekształcają się w struktury (klasa dla siebie)

c) solidarność jako typ więzi

d) tworzą się partie polityczne, by zmienić istniejący stan rzeczy

e) tworzenie programów, związków zawodowych

f) biegunowy model struktury społecznej

Model struktury społecznej:

BIEGUNOWY - biegun bogactwa, władzy, kapitaliści - A

- biegun robotników, proletariat - B

- powstają nowe klasy na szczycie - managerowie, część z nich przekracza barierę klas

- własność środków prod. wyznacza linia podziału społecznego - bariera klas, poniżej tej bariery następują przeobrażenia społeczne

GRADACYJNY - elity społeczne - biegun A

- klasy trzecie - B

- relikt społeczny - biegun C (dawny biegun B)

- w miejscu podziału klas pojawiają się grupy społeczno-zawodowe a w miejsce walki klas rywalizacja grup interesów.

Klasy trzecie: stanowią od 40 do 60 % społeczeństwa, składają się na nie stare klasy, wolne zawody oraz nowe klasy (np. profesjonaliści, białe kołnieżyki)

Funkcje klas trzecich:

utrzymywanie równowagi systemu skonomicznego

najważniejsi konsumenci dóbr trwałego użytku (młode klasy)

stabilizująca funkcja polityczna (system demokratyczny)

pewność pracy, stabilizacja społeczna, ubezpieczenie jest w interesie grup

stabilizacja rozwoju (intelektualiści)

Zmiany w polskim społeczeństwie:

1. pojawianie się „społeczeństwa w drodze”

2. dominujące procesy w strukturze społecznej to:

• proces odtwarzania, restytucji dawnych klas i powstawania nowych, zmiany w starych klasach (klasa robotnicza, chłopska)

• proces kształtowania nowych czynników strukturotwórczych np. doświadczenie, pojawianie się gospodarstw rozwojowych

• proces zróżnicowania społecznego - postępujące z punktu widzenia dochodowego

KONFLIKT SPOŁECZNY

- jest podstawą teorii socjologicznych

- jest jednym z obliczy społeczeństwa (współpraca a walka, napięcie)

- postacie: wojna domowa, debata parlamentarna, strajki, negocjacje

- funkcjonowanie organizacji: Konflikt jako element zarządzania przez konflikt

Definicje:

• walka ludzi reprezentujących różne wartości

• walka o dostęp do władzy, statusów społecznych, ograniczonych dóbr

• celem walki jest osiągnięcie wartości, zasad i statusów, ograniczonych dóbr, wyeliminowanie lub zneutralizowanie przeciwnika

• szereg zjawisk powstających na gruncie rozbieżności interesów, proces w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia swych celów, interesów przez wyeliminowanie lub zneutralizowanie przeciwnika.

Przyczyny konfliktu:

1. strukturalne (obiektywne) - generowane przez strukturę społeczną procesy które występują na poziomie mikro (k. interpersonalne), mezzo i makro. Są to stany nierówności społecznej, interesy, kształt gradacyjny, dychotomiczny struktury

2. psychospołeczne (subiektywne) - zjawiska, które kształtują charakter i dynamikę konfliktu, czyli poczucie dystansu, napięcia, frustracje, różne typy zjawisk anomii społecznej, typy deprywacji społecznej (wrogość, antagonizm).

Przyczyny te wzajemnie oddziałują na siebie, nakładają się na siebie i tworzą układy, które oddziałują na konflikt. Z tego wynikają również typy zachowań.

Typy zachowań:

• strategie egzystencjalne - związane z warunkami bytu, sytuacją wrogości, ostrymi zachowaniami

• strategie kalkulatywne - biorą pod uwagę cele i możliwości przeciwnika.

Teorie Konfliktowe:

KAROL MARKS:

• konflikt klasowy i między dwiema klasami społecznymi

• podstawą konfliktu to interesy (antagonistyczne, ekonomiczne, polityczne), następuje kumulacja konfliktu

• pojawiają się czynniki psychospołeczne związane z powstawaniem świadomości, artykulacji interesów i ich uzyskania.

• prostolinijne postrzeganie konfliktu społecznego

• polaryzacja i dychotomizacja (podział na dwie części) K społecznego.

RALF DAHRENDORF:

• poglądy krytyczne do K.Marksa

• w warunkach współpracy społecznej, kapitalizmu następuje oddzielenie własności od zarządzania

• segmentacja na nowo grup społecznych (dyferencjacja - podział, różnicowanie)

• instytucjonalizacja k społecznego

• procesy oddzielenia K ekonomicznego i K politycznego

• zastąpienie K klasowego K przemysłowym (typowy dla XXw.)

• społeczeństwo ma dwa oblicza i K są nieuchronne, gdyż istnieją stany nierówności społecznej (związane z podziałem władzy, podporządkowaniem i panowaniem)

• stosunki społeczne społeczeństwa przemysłowego składają się ze związków imperatywnie skoordynowanych (w układzie hierarchii).

LEVIS COSER:

• przyczyną K są stany dysfunkcjonalności struktury społecznej i zjawisk psychospołecznych

• deprywacja społeczna, wycofanie legitymizacji ( stanów nierówności społecznej i frustracji społecznej

• brak akceptacji władzy, występowanie silnego napięcia, pobudzenia emocjonalnego

Deprywacja społeczna - rozbieżność między aktualnym stanem dostępu ludzi do pożądanych dóbr a przekonaniem, że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony (uświadomiona niesprawiedliwość).

Typy deprywacji:

1. strukturalna - punkt wyjścia to stany nierówności społecznej i ograniczony dostęp do dóbr koniecznych

2. absolutna - odrzucenie, wykluczenie, niemożliwość zaspokojenia potrzeb, ubóstwo

3. aspiracyjna - potrzeby rosną i występują trudności w ich zaspokojeniu

4. progresywistyczna - obawa o pogorszenie sytuacji życiowej (napięcia, frustracje - C)

Typologia Konfliktów społecznych:

• podmiotowy: strony, grupy uwikłane w K (czynniki strukturalne, na poziomie mezzo - grupy celowe, interesu, k. międzypokoleniowe)

• przedmiotowy: obszary podstawowego zróżnicowania społecznego to: zasoby ekonomiczne, sytuacja materialna, możliwość zaspokojenia potrzeb, aspiracje dot. stanu posiadania.

Rodzaje k: ekonomiczny, polityczny (władza), wartości (k natury etnicznej, religijnej, moralne).

• forma k społecznego: czyli zasięg, dynamika k, parametry które charakteryzują zasięg to: czas trwania, ostrość, ilość osób, forma rozwiązania k.

Rodzaje k: strajk, bojkot, agresja, k. utajnione (niejawne) - w zastępczej postaci np. ekonomiczne jako polityczne.

Konflikt przemysłowy:

♦ występuje w sektorze przeds., produkcji

♦ przedmiotem jest sfera ekonomiczna (k. dystrybucyjny, ekonomiczny)

♦ o charakterze zinstytucjonalizowanym (przepisy prawa)

♦ zorganizowane grupy interesu (aktorzy)

♦ występują przyczyny do uregulowania i rozwiązywania k (układy zbiorowe pracy)

♦arbitraż społeczny (Państwo, inne organy) - podstawą do rozwiązywania k jest szukanie kompromisu.

Funkcje konfliktu:

1. konstruktywne i pozytywne

2. destruktywne i negatywne

Ad.1. Funkcje negatywne:

• uwarunkowane czynniki psychospołeczne (świadomościowe)

• niechęć do kompromisu, traktowanie go jako zdradę

• występuje etos walki

• deprecjacja przeciwnika,

• autogloryfikacja własnej strony, przekonanie o własnej racji

Ad. 2. Funkcje pozytywne:

• k interpersonalne: rywalizacja zgodna z zasadami prowadzi do współpracy i lepszych wyników

• w rodzinie i małych grupach: wzmocnienie grup, wewnętrzna modyfikacja, metody przywództwa, podstawy lepszego funkcjonowania.

• grupy wtórne, średnie i duże, organizacje i grupy celowe: większa integracja, lepsza forma funkcjonowania, powstawanie grup interesów, zmiany w organizacji - demokratyzacja

• instytucjonalizacja k społecznego, arbitraż, referendum.

Dynamika Konfliktu społecznego w Polsce:

Faza I - lata 70-80: k ekonomiczny k polityczny k etyczno-moralny

- zespół czynników generalizujący k globalny przemysłowy

- strony: układ my - oni , świat pracy - świat władzy

- upadek i reformy demokratyczne, systemowe przemiany społeczno-ekonomiczne pod koniec l.80-tych

Faza II - lata 90-te: ustawa o prywatyzacji, realizacja terapii szokowej w celu opanowaniu kryzysu i wzrostu gospodarczego, dominujące przedsiębiorstwa państwowe.

1991 r. - fala napięć, strajków (305) głównie w przemyśle ciężkim (huty, kopalnie), 92-93 wzrost liczby strajków (6-7 tys.), również w sferze budżetowej (153)

Faza III - po r. 1995: pokój społeczny, spadła liczba strajków rocznie, (42), 2000 r. - wzrost napięć i konfliktów

Przyczyny spadku i stabilizacji - zmiany postaw związków zawodowych, strategii, przyjmowanie stanowiska o kompromisach.

ZMIANA SPOŁECZNA

• jest charakterystyczną cechą tego, co się dzieje na świecie

• fenomenem współczesności są dynamiczne zmiany społeczne - transformacja ustrojowa dot. całego świata, który szybko się rozwija, globalizacja, procesy integracji z UE, kraje stowarzyszone, Tygrysy azjatyckie, rywalizacja. Nowe społeczeństwa charakteryzować się będą wyższym ryzykiem.

Definicja:

Gdy w pewnym systemie układów społecznych powstają nowe elementy lub zanikają elementy dotychczas występujące i istniejące lub zanikają stosunki społeczne lub powstają nowe stosunki społeczne, to mówimy, że system podlega zmianie społecznej.

Zmiany społeczne są stopniowalne (ranking).

Istnieje podział na zmiany:

♦ ilościowe - charakteryzujące zmiany na świecie

♦ jakościowe - składowe elementy społeczeństwa, systemu czy podsystemu, świata, struktury, instytucji, mentalność, obyczaje kulturowe.

ROZWÓJ SPOŁECZNY:

• składa się z szeregu zmian jakościowych, dokonanych w społeczeństwie, systemie

• posiada trwały charakter, proces trwały

• posiada wieloaspektowy, zintegrowany charakter

• integracja rozwoju społecznego i ekonomicznego niezwykle ważna = rozwój społeczno-ekonomiczny (zrównoważony), postęp rzeczywisty - zbliżanie się do ideału, przeciwieństwem jest regres - związany z kryzysem, dekoniunkturą, powoduje negatywne zjawiska społeczno-ekonomiczne.

Dobry rozwój:

• trwały charakter (ograniczenie kryzysu)

• gwarancja możliwości podobnych a nawet lepszych dla nowych pokoleń

• kryterium - stan środków ekologicznych, wartości, instytucje

Zły rozwój: występowanie silnych kontrastów

• bezrobocie

• deficyt zasobów naturalnych

• kryzys środowiska naturalnego (ekologicznego)

• gromadzenie broni masowego rażenia, niebezpieczeństwo konfliktu jądrowego

• wzrost napięć i k społecznych np. wojny domowe, terroryzm

• przestępczość, mafia, zagrożenie bezpieczeństwa osobistego

• narkomania

Cechy rozwoju społecznego w l.70-tych, gdy nastąpił wzrost gospodarczy:

• powiększenie ludzkich możliwości wyboru

• tworzenie odpowiednich możliwości do pełnego wykorzystania ludzkich kwalifikacji i zdolności

• powstawanie sytuacji, że człowiek osobiście odpowiada za własne dobro i bezpieczeństwo, „los we własnych rękach”.

Obszary rozwoju społecznego:

• redukcja niedostatków

• edukacja, zdobywanie kwalifikacji, schoalizacja

• tworzenie produktywnych miejsc pracy

• poziom integracji społeczeństwa

• odnowa środowiska naturalnego

(dodatkowo dla Polski)

• sytuacja demograficzna (struktura wieku ludzi)

• rozwój zatrudnienia

• stan zdrowia (choroby cywilizacyjne, umieralność niemowląt)

• poziom wykształcenia

• bezpieczeństwo socjalne (system ekonomiczny, sytuacja mieszkaniowa, stany ubóstwa, zaspokojenie potrzeb, pozycja zawodowa i społeczna kobiet, zróżnicowane dochody między grupami społecznymi.

• rozwój regionalny

• komunikacja i mobilność

• korzystanie z mediów

• czas wolny i jego wykorzystanie.

Przyczyny Zmian i Rozwoju Społecznego, które oddziałują na siebie:

1. zewnętrzne - egzogenne

2. wewnętrzne - endogenne

Globalizacja - wpływa na zmiany strukturalne, jest przyczyną zewnętrzną. Cechy:

załamywanie się granic społeczeństwa narodowego

zwiększanie się postaw ponadnarodowych

powstawanie różnych form życia społecznego - świat korporacji przemysłowych, organizacje społeczno-ekonomiczne, przestrzeń wirtualna, rozwój środków masowego przekazu

społeczeństwa postmodernistyczne

ruchliwość społeczna w skali międzynarodowej (kompresja czasu i przestrzeni) - imigracja

nowy podział grup społecznych i k w skali m.nar. i zaostrzenie się starych k.

Tradycyjne przyczyny Zmian Społecznych:

1. czynniki techniczne (technologiczny determinizm) - zmiany w tym obszarze powodowane zmianą społeczną to: wynalazki, rewolucja przemysłowa, komunikacja

2. czynniki ekonomiczne - wędrówka kapitału, kredyty, rozwój rynków, instytucji ekonomicznych, nowe metody zarządzania, typy własności

3. czynniki kulturowe - wędrówka idei, przenikanie się kultur (globalizacja), marginalizacja obyczajów, kompleksy, oddziaływanie religii protestanckiej na przemysł.

4. konflikty społeczne - natura strukturalna, psychospołeczna, związek wewnętrznych i zewnętrznych k. m.nar.

5. potrzeby i aspiracje - cywilizacyjna misja władzy

6. środowisko naturalne - warunki geograficzne wspomagające lub deformujące zmiany, zasoby, warunki klimatyczne (klimat tropikalny)

7. demograficzne - ludnościowe, gęstość zaludnienia, podejście do posiadania dzieci (koszt lub zasób).

Formy zmian społecznych związane z dynamiką, siłą i przyczynami zmian wg kryteriów:

1. czas/tempo zmian

2. zasięgu

3. ostrość stosowania przemocy

4. stosunek do przyszłości

Typy zmian społecznych:

I Rewolucyjne - gwałtowne, obejmują cały system społeczny, dotyczą techniki, przemoc na

dużą skalę)

Ewolucyjne - powolne, długotrwałe, kumulacja zmian ilościowych - składają się z reformy

systemu.

II ukryte i jawne

III spontaniczne i jałowe

Teorie zmian społecznych:

• cykliczne: społeczeństwa przechodzą fazy od decentralizacji i centralizacji w różnych dziedzinach życia (Spencer)

• konfliktowe: zmiana jest podstawową cechą społeczną, technika i zmiany ekonomiczne powodują zmiany rewolucyjne (Marks)

• funkcjonalne: optymalne możliwości zaspokojenia potrzeb, działalność nowych instytucji, funkcjonowanie systemu, powstawanie nowych ról społecznych, dyferencjacja - podstawa do przystosowania się do zmian.

Progi Rozwojowe: ich przekroczenie powoduje zanik zdolności adaptacyjnych, pojawienie się zjawisk negatywnych: patologii, kryzysu, załamanie systemu społeczno-ekonomicznego.

• modernizacji - związane z tradycją XIX w., postępem i ewolucją społeczną, charakterystyczne etapy rozwoju społecznego (podziały historyczne):

1. pierwotne - epoka przed-rolnicza

2. tradycyjne - działalność produkcyjna i rolnictwo, centralna władza , podział na kulturę elitarną i popularną, współczesny konserwatyzm - nieruchliwość, zamknięte podziały

3. przemysłowe - produkcja masowa, proces urbanizacji, wielkie skupiska siły roboczej, centra przemysłowe, osiedla robotnicze

4. post-industrialne - postmodernistyczne, kultura i instytucje.

Cechy nowoczesnego społeczeństwa:

1. struktura ekonomiczna sprzyjająca innowacyjności

2. rozbudowana infrastruktura rynkowa (transport, komunikacja)

3. zmiany we współczesnych rodzinach

4. racjonalność postaw (postawy oparte na wiedzy)

5. typ mentalności - zorientowanie na przyszłość, etyka biznesu.

Opracować z książki:

• mechanizmy zmian

• ruchy społeczne

• nowoczesne społeczeństwo

• podejścia do klas społecznych

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA

1. Dlaczego czy też rewolucją demokratyczną i jakie są jej skutki?

2. Dlaczego traktujemy prywatyzację gospodarki jako proces społeczny?

3. Jakie zmiany psycho - społeczne towarzyszą zmianom społecznym?

Ad. 1.

Zmiany w Polsce nazywamy transformacją systemową z następujących powodów:

1. zasięg samego zjawiska, obejmujący całość systemu społecznego i w różnym stopniu jego podsystemy w skali makro (ekonomiczny, polityczny, społeczno-kulturowy)

2. tempo zmian w podsystemach jest niejednakowe (wg teorii Dahrendorfa)

3. aktywny udział dużych zbiorowości społecznych, klas, warstw, aktorów społecznych i dynamika tego udziału,

Etapy udziału, kontestacji, spektakularnych wydarzeń:

I - pojawienie się solidarności, związków zawodowych, masowe ruchy społeczne

(głównie robotników i młodych specjalistów)

II - pojawienie się i rozwój ruchów nastawionych na zmiany ustrojowe (partie

polityczne)

III - terapia szokowa, prywatyzacja, działalność na własny rachunek, strajki

4. przeplatanie się zmian ewolucyjnych i rewolucyjnych

5. konfliktowy charakter procesu transformacji

Ad. 2.

Prywatyzacja zawiera się w podsystemie ekonomicznym. Rodzaje prywatyzacji: pośrednia (komercjalizacja) i bezpośrednia.

Prywatyzacja składa się z dwóch procesów:

1 - denacjonalizacja sektora państwowego, przeds. państwowych, komunalnych

2 - działalność założycielska, powstawanie nowych podmiotów gospodarczych, działalność na własny rachunek.

Prywatyzację możemy traktować jako proces zmian społecznych ze względu na:

1. społeczny klimat prywatyzacji - dotyczy dużych grup ludności, którzy oceniają prywatyzację coraz mniej korzystnie, a wzbudza ona w nich takie uczucia jak: nadzieję, niepokój, rozczarowanie, zniechęcenie i zadowolenie

2. ocena wyników prywatyzacji

Skutki pozytywne to np.: zwiększenie dyscypliny pracy, pozbycie się zbędnych pracowników, ograniczenie marnowania zasobów, zmniejszenie się branżowych przywilejów, związanie zarobków z jakością, szanse na awans dla pracowników.

Skutki negatywne to np.: wzrost bezrobocia, zwiększenie się liczby konfliktów w firmie między pracownikami a właścicielami, pogorszenie się socjalnych warunków pracy, pogorszenie się stosunków pracy (traktowanie ludzi jak roboty), zmuszanie pracowników do nadmiernego wysiłku).

3. zmiany w strukturze społeczeństwa

Procesy zmian:

• powstawanie nowych klas społecznych, restytucja dawnych klas społecznych, nowa segmentacja klas społecznych - nowe to np. klasa biznesu (kapitału), segmentacja klas np. klasy robotniczej, najliczniejszej, która pracuje głównie w sektorze prywatnym, zmiany w klasie profesjonalistów (poziom dochodów, kreatywność), klasie chłopskiej (powstanie agrobiznesów).

• powstanie nowych czynników zróżnicowania i zmiana przewagi starych czynników - np. funkcja managera.

• powiększający się poziom zróżnicowania społecznego - wyznacznikiem zróżnicowania jest strefa ubóstwa, którego podstawą jest bezrobocie i sektor niskich płac. Polska jest na najwyższym poziomie zróżnicowania w Europie!

4. postrzeganie struktury zjawisk i czynników zróżnicowania

Kto traci a kto korzysta z prywatyzacji? 70% obywateli twierdzi, że traci. Korzystający to:

• cwaniacy i kombinatorzy

• zarządy prywatyzowanych przeds.

• przedsiębiorcy zagraniczni (kapitał)

• przedsiębiorcy polscy

• urzędnicy państwowi

• partie polityczne

• stara i nowa nomenklatura.

Ad. 3.

Zmiany w obszarze świadomości ludzi:

1. Pojawienie się dysonansów prywatyzacyjnych:

1. z jednej strony dostrzeganie korzystnych zmian a z drugiej niechęć do zmian i podejmowania pracy w sektorze prywatnym (tylko 14% deklaruje pracę w sektorze prywatnym, 39% pracę na swoim, a 36% pracę w sektorze państwowym).

2. z jednej strony potrzeba znacznego i wzrastającego udziału kapitału zagranicznego w Polsce (liczba zatrudnionych w org. z kapitałem zagranicznym stale rośnie), z drugiej strony niechęć do udziału kapitału zagranicznego, zwłaszcza w strategicznych działach gospodarki.

2. Pojawienie się zachowań anomicznych: wycofania, buntu, apatii, rytualizmu (wg R. Mertona)

3. Zmiany traumatyczne czyli zjawiska traumy psycho-społecznej:

narastający syndrom nieufności - kryzys zaufania do instytucji i ludzi władzy

ponury obraz przyszłości - pesymizm

nostalgiczny obraz przeszłości - kiedyś było lepiej, uważa tak ok. 50% obywateli

apatia polityczna - spadek udziału w wyborach, krytyka ludzi władzy

posunięcia klasy politycznej, afery

postkomunistyczny kac, czyli:

• pretensje osoby do siebie samego, że za mało zrobiła

• poczucie, że za mało się stało, ludzie odpowiedzialni nie zostali ukarani.

---