MŁODA POLSKA-Nazwy epoki i jej granice-Młoda Polska-termin obejmujący wszelkie zjawiska literackie zawarte w ramach czasowych 1890-1918. Granica nie jest sztywna. Zamiennie z terminem Młoda Polska stosuje się nazwy: Modernizm, Neoromantyzm. Modernizm-krytyczny stosunek do tradycji, chęć odcięcia od przeszłości, poczucie rozpoczynania nowego czasu. Neoromantyzm-podkreślenie związku epoki z filozofią i literacką tradycją XIX-wiecznej Europy; nawiązanie do twórczości polskich romantyków. Dekadentyzm-nazwa nawiązująca do klimatu światopoglądowego, z jęz. francuskiego oznacza schyłek, upadek. Wskazywał ona na silnie akcentowane w publicystyce, literaturze, filozofii i obyczajowości, przekonanie o całościowym kryzysie kultury. Wyznawcą dekadentyzmu był Dekadent, który: manifestował zniechęcenie i odrazę do sytuacji w jakiej się znajdował, stwierdzał upadek religii i filozofii oraz brak autorytetu, nie wierzył w potęge i naukę, twierdził, że „świat idzie ku górze”, czuł się bezradny wobec zagrożenia i beznadziejności. Charakterystycznym rysem epoki jest bierność (poczucie buntu) ustępuje wobec niemocy. Impresjonizm, Symbolizm-odnoszą się do prądów artystycznych epoki. Fin de Siecle(koniec wieku)-odnosi się do zjawisk literackich i światopoglądowych, ale przede wszystkim do stylu kultury i obyczajów(operetka, kabaret, moda). Młoda Polska- najczęściej spotykane określenie epoki, na wzór popularnych w Europie sformułowań dotyczących nowej sztuki, użyty po raz pierwszy przez Artura Górskiego w tytule cyklu artykułów ogłoszonych w roku 1898 w Krakowskim Tygodniku, pt. Życie. Daty graniczne1890-data płynna-1918. 1890-data umowna, rok 1890 nie wiązał się z żadnym wydarzeniem historycznym, pozytywizm wcale się nie skończył. Po roku 1890 opublikowane zostają najsłynniejsze powieści pozytywistyczne, np. ”Lalka”, ”Faraon”, ”Krzyżacy”, ” W pustyni i w puszczy”. Ale jednocześnie w roku 1887 Zenon Przemycki zakłada Warszawski Młodo-Polski Tygodnik „Życie”. Mówiąc że Młoda Polska rozpoczyna się w 1890, mamy na myśli jedynie to, że od tego roku możemy dostrzec w literaturze polskiej wyraźne nasilenie ilościowe, filozoficznych i artystycznych deklaracji nowego pokolenia. 1918-ma wyraźne uzasadnienie historyczne: Odzyskanie Niepodległości stwarza nową sytuację nie tylko polityczną, ale i kulturową. Romantycy, pozytywiści i twórcy Młodo-Polscy w sytuacjach zaborców stale musieli odpowiadać na pytanie o służebną rolę literatury wobec narodu. Sytuacja Polski będzie zawsze odmienna. Po roku 1870(Wojna Fracusko-Pruska) w Europie panuje względny spokoj, potrzeba stabilizacji. W Polsce brak Niepodległości powodował zaś oczekiwanie na Wielką Wojnę. La belle epoque -w Europie koniec XIXw to piękna epoka zainteresowania społeczeństw w tym okresie to: Walce, kankany, kabarety, moda o plotki. W niewielkim stopniu ludzi zajmuje polityka. Inna nazwa epoki to zbrojny pokój, Lepiej zorientowani lub dopuszczeni do tajemnic państwowych zdawali sobie sprawę, że mocarstwa stają się intensywne na użytek innej wojny. Zabór Pruski-sytuacja polaków bardzo trudna, działalność Hakaty, czyli pruskiej organizacji nacjonalistycznej, mającej za cel odbieranie polakom ziemi, przedsiębiorstw i fabryk oraz ich zniemczanie. Hakata działa od 1894r. Kulturkampf(Wojna kulturalna)-narzucanie polakom języka i kultury niemieckiej i dążenie do całkowitej germanizacji ludności Polskiej. Działania wymieszane w Kościół Katolicki jako ostoję Polskości. w szkole zakaz używania języka polskiego. Zabór Pruski wydał 2 wybitnych przedstawicieli Młodej Polski(Jana Kasprowicza, Stanisława Przybyszewskiego), ale ich działalność literacka rozwinęła się poza terenem Wielkopolski. Zabór Rosyjski-po latach 80-tych XIXw, czyli po okresie względnego spokoju, kuryzys wobec polaków zaostrzył się. Rosja postrzega polaków jako naród buntowników. ok1890 rozpoczęła się stałą inwigilacja ludności polskiej, działalność policji politycznej zwanej ochroną, aresztowania i procesy polityczne, rusyfikacja szkolnictwa i cenzura. Jednocześnie ożywia się działalność polityczna: ruch niepodległościowy i rewolucyjny, nowe stronnictwa i partie(Liga Narodowa, PPS, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe). W latach 1905-1907 podejmowane są szerokie działania rewolucyjne, m. in. strajki szkolne, zamachy bombowe, utworzenie organizacji bojowej PPS. Kontynuowano myślenie pozytywistyczne, propagowano utylitaryzm. Hasła Młodo-Polskie trafiają w zaborze rosyjskim za mało podatny grunt. Zabór Austriacki(Galicja)-spore swobody plityczne i narodowe sprzyjały rozwojowi kultury i wchłanianiu trendów europejskich, był to rezultat autonomii, która gwarantowała polskie szkolnictwo, rząd krajowy we Lwowie, 2 uniwersytety polskie-Kraków i Lwów, oraz prawo do manifestacji narodowych w rocznicę i święta. W takich warunkach literatura i sztuka mogły czuć się uwolnione od obowiązków wychowawczych i patriotycznych. Powstawały jednak liczne partie i organizacje, rozwijał się ruch chłopski. Działało-1. Towarzystwo Oświaty Ludowej. 2. Stronnictwo ludowe. 3. Stronnictwo chrześcijańsko-ludowe. 4. Stronnictwo narodowo-demokratyczne. Tutaj także działają związki, stowarzyszenia i organizacje, które dadzą grunt pod Naczelny Komitet Narodowy i Legiony u progu I Wojny Światowej. Kultura europejska II poł XIXw. ma charakter urbanistyczny, tzn. skupia się w miastach, gdyż jest to doba szybkiego postępu, przemysłowego i cywilizacyjnego, środowiska artystyczne i ruch wydawniczy skupia się w miastach one stają się centrum kulturowymi. Geografia polskiego życia literackiego w dobie Młodej Polski: Kraków -stolica Młodej Polski, centrum modernizmu , , krakowskie środowisko najszybciej i najchętniej przyswajała zagraniczne nowinki, zyskując miano awangardowego, dzięki działalności Stanisława Przybylskiego lata 80 w Krakowie-brak oznak rewolucji artystycznej, miesięcznik krząta się wokół swoich spraw i uczestniczy w obchodach rocznie narodowych, władzę sprawuje ugrupowanie „Stańczyków”. Początek lat 90 w Krakowie przynosi radykalne zmiany. Pozytywne zmiany zachodzące w Krakowie-1893-otwarcie nowego gmachu teatru miejskiego w Krakowie-grono głośnych dramatopisarzy zagranicznych, debiuty młodych artystów, wprowadzenie nowego modelu teatru-zmiany reżysera, scenografii. Wystawia wtedy Wyspiański sztuki. 1894-wydanie drugiej serii poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Było to swoiste wyznanie wiary, generacji modernistycznej, głos pokolenia kryzysu światopoglądowego, wyraz poczucia braku wartości, znużenia i odrazy do świata. 1895-reforma krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych wiążąca się w ofensywną modernizmu. Prowadzi on przedstawicieli młodego pokolenia powodując zmierzch akademizmu, a początek impresjonizmu i symbolizmu. Nowi artyści: Stanisław Wyspiański, Leon Wyczółkowski, Jacek Malczewski, Józef Pankiewicz. Powstają 2 stowarzyszenia artystyczne:Sztuka, Polska Sztuka Stosowana-nawiązuje do postulatów odnowienia sztuki użytkowej i tworzenia pięknych przedmiotów używanych na co dzień. 1897-wychodzi pismo „Życie”, które podkreśla zerwanie z tradycją. Od 1898 redaktorem „Życia” zostaje Przybyszewski. Odtąd tygodnik domaga się bezwzględnego wywyższenia sztuk i artysty oraz uwolnienie ich od obowiązków wychowawczych, patriotycznych, społecznych. Przeciwną dla „Życia” stała się „Krytyka”- pismo redagowane przez Wilhelma Feldmana krytykującego Młodą Polskę i głoszącego konieczność związania literatury z życiem społecznym i narodowym. Lwów-polityczna stolica zaboru austriackiego i prężny ośrodek życia literackiego, Młodopolskie środowisko literackie Lwowa, to m. in. :Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Gabriela Zapolska. Wysoka pozycja Lwowa w dziedzinie humanistyki: filologia na uniwersytecie Jana Kazimierza, ośrodek Ossoliński, biblioteki, archiwum, towarzystwo literackie imieniem Mickiewicza. Środowisko Lwowskie nie przechodziło epoki Dekadentyzmu, głosiło raczej aprobatę do życia, zwłaszcza Leopold Staff. Zakopane-teatry to teren masowo odwiedzany w okresie Młodej Polski przez środowiska artystyczne wszystkich zaborców. Zakopane było miejscem odkrytym przez Tytusa Hałubińskiego, lekarza i taternika. Do Zakopanego zjeżdżali: Henryk Sienkiewicz (Z. Rosyjski), Jan Kasprowicz(Z. Pruski), Stanisław Witkiewicz i jego syn, Kazimierz Tetmajer, Mieczysław Karłowicz. Motyw Tatr pojawia się zatem w poezji i sztuce Młodopolskiej. Warszawa-występuje tam kontynuacja ideałów pozytywistycznych, o ile Kraków był artystowski i awangardowy, Warszawa pozostała społeczna i tradycjonalistyczna. Jedynym pismem modernistycznym odcinającym się od uczestnictwa w bieżącym życiu politycznym i społecznym był miesięcznik „Chimara”. Wydawany w latach 1901-1907 przez Zenona Przesmyckiego. Chimera głosiła wartość sztuki wolnej od ograniczeń narodowych, społecznych i moralnych, propagowała kult artysty jako wyjątkowej i wyższej indywidualności. Każdy numer Chimery miał być dziełem sztuki. MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ-Tragikomedia- gatunek dramatyczny obejmujący utwory powstałe z połączenia elementów właściwych tragedii z pierwiastkami o charakterze komediowym. Trafiforsa- występująca niekiedy nazwa komedii łączących chwyty farsowe z istotną problematyką społeczno-obyczajową danego czasu. Rodzaje komizmu-sytuacyjny, językowy, postaci-najbardziej wyeksponowany w lekturze. Mela-ujawnia się naiwność świata. Hesia- „mała Dulska”, wcześnie dojrzała, zorientowana. Felicjan-milczący, poddany, po pracy ucieka do kolegów. Dulska-pewna siebie, władcza, jest despotyczna, zaniedbana w domu, elegancka na zewnątrz, rządzi w domu. Istotę utworu stanowi satyryczny obraz życia drobnomieszczańskiego, a to jest problem dramatyczny. Cechy kołtuństwa-przyziemny materializm, brak wyższych aspiracji i dążeń wykraczających poza codzienność, zakłamanie moralne. Naturalizm-ukształtował siwe Francji w 2poł. XIXw. Naturaliści stawiali przed literaturą zadanie naukowego badania rzeczywistości. Dążenie do maksymalnego obiektywizmu, do pokazywania świata bez komentowania go, prowadziła do ograniczenia woli narratora i dopuszczenia do głosu bohaterów. Powieść miała być dokumentem życia społecznego, w którym są zgromadzone fakty, ukazane objawy i przejawy życia, nie tylko te piękne, ale i brzydkie, nieestetyczne, brutalne. W Moralności Pani Dulskiej ukazany jest atak na mieszczaństwo i krytyka moralnej obłudy tej klasy są połączone z techniką naturalistyczną. Cyganeria artystyczna(bohema)- zgrupowanie o charakterze nieformalnym złożony zazwyczaj z młodych artystów zbuntowanym przeciwko przyjętym normom moralnym, obyczajom i przede wszystkim dominującym formom życia artystycznego. Cyganeria artystyczna ukształtowała się poraz pierwszy we Francji w latach 30 XIXw i była przejawem konfliktu artystów z mieszczańską publicznością. W Polce pojawiła się ok. 1840r(tzw. cyganeria warszawska). Dandyzm-zjawisko obyczajowe, ukształtowane w Anglii w okresie wojen Napoleońskich. Cechuje się wyszukaną elegancją w stroju i w sposobie bycia łączącą się z ekstrawagancją niezgodną z obowiązującymi normami. ROZDZIÓBIĄ NAS KRUKI I WRONY. Symbole-tytuł(mówiący)-kruki i wrony(zaborcy). Postacie-Winrych- wierność, Zaborcy, ingerujący w postacie, zacofanie. Sceny-chłop zabiera biednemu ubrania, nie mają poczucia etyki, nalot kruków i wron, symbol upodlenia. Krajobraz-bałagan po powstaniu. Problematyka historyczna(realizm)-rok 1863-Powstanie Styczniowe, przewożono broń, problem łączności. Problematyka społeczna(naturalizm)-bieda, brak świadomości narodowej, głód, zacofanie, niskie morale/poczucie etyki. Naczelnym problemem opowiadania jest rozwarstwienie społeczne. Światopogląd dekadencki wychodził z pozytywistycznego założenia, że rozwój człowieka podlega prawu ewolucji. W jego wyniku organizmy dojrzewają, a potem starzeją się i degenerują. Końcową fazą procesu ewolucji jest chorobliwie wysubtelnion osobowość dekadencka. Przymiotnik „determistyczny” został utworzony od nazwy „determizm” za pomocą formantu i styczny. W uznawanej przez dekadentyzm ewolucji kryje się zarówno optymistyczna wiara w postęp, jak i jej przeciwieństwa: świadomość degeneracji i śmierci. KOWAL Leopolda Staffa spełnia wymogi gatunkowe sonetu. Układ 44-część refleksyjna, 33-część opisowa. Kowal zawiera w sobie sprzeciw wobec niemocy końca XIXw. Reprezentuje on nurt Lwowski. Najistotniejsze treści-bohaterkę sonetu nie pociąga opis otaczającej przyrody. Pokazuje własną siłę fizyczną. Kowal buduje samego siebie własnej osobowości, silnej, nieuległej, nieprzekupionej, odporną na pokusy. Trud i wysiłek budowy osobowości przypomina walkę ze sobą, swoimi słabościami. Odrzuca dekadenckie hasła. Tyrułowy Kowal to twórca i wojownik. Woli zginąć niż żyć w niewoli. Najwaśniejsza jest wolność i niezależność. Liryka pejzażowa(Tetmajer)-służyła nie tyle odtworzeniu krajobrazu ile wywołaniu nastroju. ”Anioł Pański” Kazimierza Przerwy-Tetmajera jest wierszem, który jest przykładem Młodopolskiej liryki nastroju, wszystko zostaje podporządkowane w nim, jednemu celowi, wywołanie u czytelnika określonego stanu uczuciowego. Kluczowe barwy i pojęcia-mrok, żal, zaduma, smutek, tęsknica, osmętnica. ”Dzienniki” St. Żeromskiego tematy -polska historia, tradycje patriotyczne, życie szlacheckie, dwory i ich życie, losy polskich rodzin, powstanie, śmierć syna, motyw śmierci, góry świętokrzyskie, miłość, pauperyzacja szlachecka, tematyka społeczno-polityczna i niepodległościowa, problematyka polskiego szkolnictwa pod zaborami. Dzienniki powstały w latach 1882-1891. Opisują młodość pisarza, środowisko, które go ukształtowało, o jego autorytetach i ulubionych lekturach. Obraz kobiecości-kobieta zmienna, niedostępna, przekorna, trudna do zrozumienia, istota słaba. WIERNA RZEKA-rok wydania-1912. 1863-dystans czasowy daje możliwość refleksji i obiektywnego spojrzenia na rzeczywistość historyczną. 1918-w roku 1912 brak było najmniejszych symptomów dających szansę na odzyskanie niepodległości. Społeczeństwo-podzielone, uciskane, niejednolite, częściowo uświadomione narodowo, potrzebujące przywództwa, zniechęcone i zmęczone wszystkim co się dzieje. Arystokracja-Odrowąż. Szlachta-Salomea Brynicka, Rudeccy. borykają się z problemem biedy, nierówności. Mieszczaństwo Kalewski-lekarz. Chłopi-ze wsi. Symbolika-tytuł(rzeka)-symbolizuje wiernego przyjaciela, który potrafi zrozumieć innych bohaterów i zachować ich tajemnice. dworek-rozgrabiony, opustoszały, symbolizuje Polskę rozgrabioną przez zaborców, zniszczoną, zmęczoną. sceny-wręczenie kulki matce Odrowąża symbolizuje przekazanie opieki nad młodzieńcem. ubiór-symbol żałoby narodowej, bunt przeciwko zaborcom. wystrój wnętrz- symbolizuje korzenie chrześcijańskie, bunt. Twórczość Żeromskiego-zaangażowana społecznie-dawała najpełniejszy obraz społeczeństwa polskiego w XIXw. , eksponowała zjawiska znane pisarzowi z autopsji a uznane przez niego za bardzo istotne dla przyszłości Polski. zaangażowana narodowo-walka o zachowanie i utwierdzenie świadomości i tożsamości narodowej o byt niepodległy w wolnym, własnym państwie. nacechowana erotyzmem-Żeromski wykształcił własny styl miłosnego dialogu. opisywał piękno miłości i piękno kobiety słowami jakich powieść polska przed nim nie znała. impresjonistyczna w kreowaniu postaci-interesowała go bardziej jednostka w danej chwili niż analizy psychologiczne, rysowaniu krajobrazu własne wrażenia kielecczyzny, Podlasia, Lubelszczyzny i Pomorza. pesymistyczna-wszyscy niemal bohaterowie Żeromskiego ponoszą klęskę lub wychodzą z konfliktów w jakie ich los uwikłał ciężko i boleśnie zranieni. ”Confiteor” S. Przybyszewskiego- manifest-krytykuje sztukę poprzednich epok, użycie moralności w sztuce, uważa, że sztuka była poniżana i niewykorzystywana należycie, sztuka nie powinna opierać się na idei, formuje własne tezy dotyczące sztuki. LUDZIE BEZDOMNI. bohaterowie bezdomni Tomasz Judym-bezdomny w sensie dołownym, bo nie ma stałego miejsca zamieszkania, jak i w przenośnym-wyobcowany ze swego środowiska i nie został przyjęty przez środowisko lekarskie. Nie znajduje wiele bratnich dusz. W uznaniu moralnym jest bezdomnym, bo wybiera samotność, rezygnując z miłości. Joanna Podborska-jest sierotą, utraciła dom rodzinny i straciła rodziców. tułacze się po domach, uczy swoje uczennice. Żyje dla innych, tak jak doktor Judym. Marzy o własnym domu, pragnie mieć schronienie, tęskni za kimś bliskim, za rodziną. Wiktor Judym-emigrant z powodów politycznych i społecznych. nie może pogodzić się z niesprawiedliwością. traci pracę i wyjeżdżą w poszukiwaniu zajęcia w obawie przed aresztowaniem. Jest bezdomny bo utracił dom-ojczyznę. Bezdomność to-brak akceptacji ze strony społeczeństwa(Judym, Joasia). tałanie się po świecie(Wiktor Judym, Leszczykowski, Joasia). z wyboru(Judym). Symbolika powieści-rozdarta sosna-rozstanie z Judymem, rozdarcie wewnętrzne. tytuł rozdziału-każdy tytuł symbolizuje sytuację, w której znaleźli się bohaterowie. krajobraz-kwiat tuberozy-symbol pięknego, ale bezużytnego życia. sztuka-obraz „Rybak” symbolizował zachwyt, zdumienie. obraz wyołał wzdychanie, wrażliwość na nędzę ludzką. krzyk pawia(sytuacje)-symbolizuje nadchodzące nieszczęście, śmierć. tytuł-problem bezdomności rozumianej bardzo różnie w zależności od postawy reprezentowanej przez bohatera, brak akceptacji. postacie-Joanna Podborska symbolizuje piękno prawdziwe; Kowal symbolizuje ciężką pracę, poświęcenie; Judym symbolizował determinację, poświęcenie. Jest ikoną altruizmu. sztuka-Wenus z Milo-symbol miłości, urody. Impresjonizm(z fr. wrażenie)-metoda twórcza, której celem jest utrwalenie w dziele sztuki indywidualnych, przelotnych i trudnych do określenia wrażeń i stanów psychicznych. Termin impresjonizm pojawił się najpierw w malarstwie. Malarze wychodzili z pleneru. Artyści-Władysław Podkowiński, Józef Pankiewicz. W literaturze impresjonizm opisywał reakcję bohatera, jego stany psychiczne. Symbolizm-kierunek artystyczny, którego u podstaw leżało przekonanie, że świat materialny poznawalny zmysłami jest jedynie złudną zasłoną skrywającą prawdziwy, idealny i nierozpoznawalny rozumem i zmysłami świat, prawd bytu i tajemnic nadprzyrodzonych. Jego elementy, takie jak: dychowość, absolutnie nie dają się wyrazić w języku, potrzeba tu symbolu. W literaturze polskiej symbol wykorzystywali: Wyspiański, Tetmajer, Staff, Żeromski, Kasprowicz. W malarstwie jest symbolizm uniwersalny, czyli taki, który odwołuje Siudo treści uniwersalnych oraz w symboli żnie narodowym, który odwołuje się do sytuacji politycznej, historii czy krajobrazu polskiego. liryka Młodopolska-opisy pejzażu, opisy uczuć ze szczególnym uwzględnieniem miłości, refleksje nad pięknem, kruchość i przemijanie, przezycia metafizyczne i religijne. Metoda synestezji-przekładanie jednych doznań zmysłowych na inne, pozwalało ono kojarzyć ze sobą wrażenia słuchowe, wzrokowe, dotykowe i zapachowe. Muzyczność wiersza-skłaniało do wielkiej dbałości o brzmieniową, dźwiękową stronę utworu, uwidaczniała się w starannym doborze środków stylistycznych w użyciu refrenu. Psychizacja krajobrazu-zabieg służący obrazowemu uzewnętrznieniu stanu duszy. Odświętność języka-jego uniezwyklenie, słownictwo i styl poezji, służącej przekonywaniu niecodziennych wysublimowanych przeżyć nie mogły zdaniem modernistów przypominać języka codziennego. Synkretyzm-łączenie różnych gatunków i środków wyrazów, niejednokrotnie sprzecznych. Dramat naturalistyczny-obecność założeń światowopoglądowych naturalizmu. tendencja do ukazywania postaci zmierzających do kariery majątku i uznania społecznego bez oglądania się na wartości etyczne. głoszenie bezwzględnej prawdy o biologicznie pojętej naturze ludzkiej. niechęć do mieszczaństwa, realizm i prawdopodobieństwo psychologicznym zachowań postaci i indywidualizacja języka. wyrazista konkurencja miejsca i czasu akcji i środowiska społecznego. Dramat symboliczny-jego najogólniejszą cechą było wyrażenie przeświadczania, że realne konflikty, postacie, sytuacje zawsze wyrażają prawdy ponadczasowe, uniwersalne. Dramat ekspresjonistyczny-charakteryzował się zainteresowaniem problemami jednostki, ale także w jej uwikłanie w procesy zbiorowe. posługiwał się symbolem, ale wprowadzał także sceny szokujące gwałtownością i brutalnością. Chłopomania-zainteresowanie małżeństwami z osobą pochodzącą ze wsi. Zainteresowanie wsią i kulturą zaowocowało w literaturze i sztuce młodopolskiej wieloma interesującymi dziełami, ale niekiedy było śmieszne. WESELE. Akt 1-realizm. Chłopi mają odruch pańszczyźnianego posłuszeństwa, czują się nieswojo, ale chcą uczestnicyć w życiu moralnym. Akt 2-wizyjno-symboliczno-fantastyczna. Występują osoby dramatu. Akt 3-realizm i symbolizm. jest on zwieńczeniem wszystkich aktów, nakłada się na siebie świat realny i zwojony. Chicholi taniec-taniec ten symbolizuje uśpienie, bezwolność, niemożność czynu. Ma szczególną wymowę w zjednoczonym szlachecko-chłopskim świecie na weselu, na którym duchy zapowiedziały wielki narodowy zryw-nie doszło jednak do niego wskutek chaosu, anarchii, sporów, braku organizacji oraz prawdziwego zjednoczenia. Mity w Weselu-Mit przywódczej roli inteligencji, a wcześniej szlachty. Wernyhora jest symbolem mitu o zmartwychwstaniu Polski. Mit Racławicki(Kosynierzy jako obrońcy ziemii, religii i wolności). Mit Chłoopa Piasta-funkcjonujący w świadomości zbiorowej wzorzec pracowitego kmiecia dającego początek dynastii królewskiej. Mity ulegają rozbiciu-Polska nie może zmartwychwstać, ponieważ jest podzielona. Symbolika postaci-Chochoł-słomiana lalka-symbol zgubnej tradycji, poezji grobowej, symbol idei odłożonej na przyszłość. Włókno-duch zmarłego narzeczonego Marysi. Stańczyk-symbol zdrady narodowej. Upiór-przypomina fakty historyczne. Wernyhora-prorok wieszczący solidarną walkę o wolność. Kaduceusz-symbol przewodnictwa ideowego. Symbolika rekwizytów-bronowicka chara-symbol Polski. chochoł-symbol marazmu. złoty róg-symbol ducha kierującego narodem. sznur-symbol niewoli. czapka z pawim piórem-egoizm, próżność. złota podkowa-symbol jednostkowego, prywatnego szczęścia. Symbolika scen-błędne koło taneczne-zamknięty krąg bierności narodu. taniec chocholi-sym, bol wyzwolenia, niemocy. scena zasłuchania-oczekiwanie na cuyd wolności. Nurty młodopolskie-dzieło jest świadectwem indywidualnego odczuwania, ekspresjoniści chcieli dać wyraz swoim emocjom, uwagę przykuwała ocena świata, analizy świata dokonywali z perspektywy jednostki, bohater dzieł:aktywny, samotny, buntownik, poszukujący własnych prawd, przedstawiony w sytuacjach uniwersalnych. Dies irea (z łaciny)-dzień gniewu. ”Pielgrzymka do Jasnej Góry”-jest relacją z 1894r. Reymonta, który odbył Pielgrzymkę do Częstochowy. Reymont opisał podróż do Częstochowy i własne uczucia. Młodopolska popularność mitów wynikała z kryzysu zaufania do scjentycznych i racjonalnych sposobów rozwiązywania zagadek bytu. Mit-opowieść o prapoczątku, o pochodzeniu, naturze i przeznaczeniu świata człowiekamoparta na myśleniu intuicyjnym i symbolicznym. Mit dla twórców młodopolskich umożliwiał realizację idei powrotu do źródeł-kultury, sztuki, fundamentalnych wartości. Twórcy młodopolscy odwoływali się do mitów: antycznych, prasłowiańskich, orientalnych, chrześcijańskich, żydowskich i buddyjskich, łączono mity z początkiem realistycznych. Mity a patriotyzmartyści nadawali obraz wsi i chłopom znaczenie narodowe(patriotyzm), religijne, często odwoływano się do mitów zapisanych w folklorze by odnaleźć źródła polskości. CHŁOPI. Czas i miejsce akcji-wrzesiń-lipiec, lata 80 XIXw. Lipce. Rytm życia w Lipcach wyznaczają:czas biologiczny(czas natury)-podział epopei na tomy, podkreśla rytm zmian pór roku i kolejnych faz życia przyrody. Pory roku narzucają porządek prac polowych. Określają ludzkie czynności, decydują o dniach pracy i czasie rozrywki. Życie chłopów podporządkowane było porządkowi natury. Ten rytm nie należy do świata kultury. Czas sakralny(obrzędowy)-jest elementem natury. Rytm wyznaczają święta kościelne, pora Adwentu, wilekiego Tygodnia i odpusty. Łączą w sobie jedność, czas sakralny i życie towarzyskie. Przy takim formowaniu czasu nie ma potrzeby podawać nazw dni i miesięcy. Mówi się jedynie:Trzy niedziele po Gromnicznej. Obyczaje w Chłopach-wieczorne spotkania przy pracy, rozmowa swatów z Dominikową, na cmentarzu(motyw obrzędu dziadku), obcięcie włosów, prowadzenie gości do domu weselnego przez drużbów, przybycie drużbów do pana młodego, błogosławieństwo młodych, powitanie nowożeńców, pierwszy taniec dla panny młodej. weselny poczęstunek, przyśpiewki, zbieranie pieniędzy przez kucharki, weselne zabawy, święcenie pól. Struktura społeczna w Lipcach-bogaci-Borynowa-rządzą społecznością. średniozamożni-Dominikowa, Jasiek Przewrotny-mają średnie wpływy, mieli ziemię, ale nie mieli pozycji Boryny. biedni-Bylica-mają bardzo małe wpływy, bez ziemi. małorolni-Kłębowie, Kozłowie. Komornicy-Jagustynka, Agata, Stachowie. parobki-Kuba, Witek-nie mają na nic wpływu, bez ziemi, najbiedniejsi chłopi, którzy nie posiadają majątku. dziedzic-najbogatszy, nie obchodzi go los innych, pragnie wyciągnąć z tego zysk, próbuje sprzedać las. szlachcic-Jankiel. duchowieństwo-Ksiądz, organista, kleryk-rządzą życiem duchowym chłopów, mają wysoki autorytet, wyznaczają rytm życia. Karczmarz-nie posiada pola, daje pożyczki na wysoki procent. Konflikty w Chłopach-Konflikt społeczny- Dziedzic-wieś, wieś Lipce-inne wsie. Podłożem tych konfliktów jest nienajlepsza sytuacja materialna. Chłopi bedący epopeją o życiu wsi ukazują brak ziemi i jako czynnik destrukcyjny. Lipce uwikłane są w konflikty z dworem(wyrąb lasu) ale również z innymi wsiami. Młodzi chłopi szukają sytuacji pokojowych, nie zawsze im się to udaje. Konflikt moralny- Jagna-Boryna, Agata-Kłębowie, Mateusz-Tereska, Antek-Jagna-Hanka. Podłożem tych konfliktów i zdrad małżeńskich są uczucia. Zdrady małżeńskie traktowane są we wsi z różną dozą tolerancji(wygnanie Jagny, ale próba załagodzenia zdrad Tereski). Jagna wyszła za mąż bez miłości, ze względu na to że Boryna jest bogaty, a jej matka się na to godzi. Konflikt między Jagną a Boryną opierał się na braku miłości. Konflikt między Agatą a Kłębiami ma podłoże materialne (brak odpowiedzialności za starszą krewną, wykorzystywanie jej, obawa przed zdaniem wsi-plotki). Konflikt pokoleniowy-Antek-Maciej, Kowal-Maciej, Dominikowa-Szymek, Weronka-Ojciec. Podłożem tych konfliktów są pieniądze, warunki materialne. Sytuacja i postawa dzieci jest wytłumaczalna. Dzieci pragną niezależności a rodzice boją się wycugu. Konflikty pokoleniowe zazębiają się o pozostałe, o moralny, bo szacunek do starszych zanika, oraz o społeczny, bo istnieje niedosyt ziemi. Podłoża konfliktów upatrywać też można w odmiennym sposobie myślenia młodego pokolenia. Chłopów Reymonta nazywa się-wiejską epopeją, powieścią rzeką, powieścią młodopolską, powieścią panoramiczną. Chłopi są epopeją, bo ukazują sytuację wsi w przełomowym dla niej momencie. Brak jest momentu historycznego. Ukazany jest inaczej moment przeobrażania wsi. Zmiana sposobu myślenia propagowana jest głównie przez młodzież. Chłopi są powieścią panoramiczną, bo stanowią horyzontalne ujęcie życia pewnej grupy społecznej, reprezentowanej przez chłopów literackich. Chłopi są prawdziwą rzeką przez wzgląd na swoją wielowątkowość. Elementy Młodej Polski w Chłopach-symbolizm, realizm, naturalizm, impresjonizm, stylizacja języka. Narrator stylizowany jest na wiejskiego artystę. Chłopi są zbiorem form literackich, na szczególną uwagę zasługują elementy naturalistyczne, pokazujące dramatyzm i nieestetyczność sytuacji, oraz naturalne potrzeby biologiczne. Czynniki pokazujące życie wiejskie-cykl biologiczny(egzystencjalny), cykl pór roku, cykl obrzędowo-kościelny, przypadek. Specyfika czynnikow- Czynnik egzystencjalny i cykl pór roku-Niezależnie od człowieka. oparta na prawach biologicznych pozostające poza możliwością kontroli ludzkiej. Czynniki obrzędowo-kościelne i fabularne-czynniki niezależne od ludzkich działań i związane z nimi. Narrator-ogólny- mieszka na wsi, bliski naturze, nie jest jednym z chłopów lipeckich, osadzony na wsi, inteligent, wyjawia swoje emocje w sposób pośredni. Narratorem nie jest jednak Reymont. Narrator ma cechę trzech osób-gawędziarz, artysta młodoolski, realista. Narrator jest stylizowany, próbuje pozostać bezstronnym obserwatorem życia wiejskiego, niekiedy relacjonującym zdarzeniaa, niekiedy gawędzącym. Język powieści-stylizowany na gawędę(dialektyzacja)-Gwara stylizowana to świadome wprowadzenie do utworów środków językowych w celu podkreślenia wiejskiego pochodzenia bohaterów lub dramatu lub też nadania im odpowiedniego kolorytu lokalnego. Gwara w Chłopach przypomina nieco gwarę łowicką. Stylizacja nie jest jednolita. Dialekt-terytorialna odmiana języka dzieląca się na gwarę. Gwara-podrzędna odmiana języka, występująca w obrębie dialeku. Dialekty polskie-mazurski, kresowy, p odlaski, kujawski, Kurpiński, mazowiecki, śląski, małopolski, wielkopolski, warmiński, inny(mieszane). JĄDRO CIEMNOŚCI. Czas i miejsce akcji-ok 1890r. w opowiadaniu ramowym miejscem jest pokład statku, a czas to wieczór zapadający nad Ujściem Tamizy. Akcja-Kong Belgijski. Rzeka Kongo- „ta rzeka”. Bruksela-miasto grobów.