STAROŻYTNOŚĆ

1. Epos - dłuższy utwór o charakterze epickim pisany wierszem lub prozą opowiadający dzieje jakichś bohaterów na tle ważnych, przełomowych wydarzeń.

2. inwokacja - rozbudowana apostrofa otwierająca utwór literacki, zazwyczaj poemat epicki, w której autor zwraca się do Boga, bóstw, muz itp. z prośba o natchnienie.

3. Porównanie homeryckie - bardzo rozbudowane porównanie, w którym drugi jego człon staje się samodzielnym obrazem.

4. Mit - opowieść o istotach nadnaturalnych, które w przeszłości miały przyczynić się do rozwoju świata.

5. Archetyp - to prastary symbol ukryty w podświadomości człowieka, który jest wytworem doświadczeń ludzkości (archetyp matki, ojca). Archetypy pojawiają się w snach, mitach i wyobrażeniach religijnych.

6. Tragizm bohatera -

7. Konflikt tragiczny - konflikt dwóch sprzecznych racji - sytuacja, kiedy wybór każdej z dróg jest zły i prowadzi do tragedii.

8. Wina tragiczna - wina niezawiniona

9. Stoicyzm - przekonanie o łączności szczęścia, cnoty, rozumu. Najwyższym dobrem jest cnota, która zapewnia szczęście. Aby je osiągnąć należy zapanować nad sobą, wyrzec się dóbr przemijających. Życie cnotliwe to życie w zgodzie z naturą. Naturę człowieka stanowi rozum, należy postępować zgodnie z nim.

10. Epikureizm - główne hasło carpe diem. skupiali się tylko na życiu doczesnym, uważali, że szczęście polega na doznawaniu przyjemności, braku cierpień, co jest wynikiem doskonałej harmonii ciała i umysłu płynące z prostego, cnotliwego trybu życia niezakłóconego przez strach przed bogami śmierci.

11. Horacjanizm - postawa życiowa i artystyczna polega na

1. poszukiwaniu w życiu złotego środka

2. na połączeniu epikureizmu i stoicyzmu

3. na dążeniu do prostoty formy w stylu twórczości poetyckiej

4. na refleksyjnej postawie wobec życia, powściągliwości w wyrażaniu uczuć i korzystaniu z dóbr doczesnych

12. Pieśń - utwór liryczny o regularnej budowie, podzielony na strofy. jej tematyka może być różnorodna: religijna, biesiadna, filozoficzna lub refleksyjna,

13. Apokalipsa - ostatnia księga NT

1. koniec świata

2. sąd ostateczny

Jest to najbardziej tajemnicza księga Billi.

14. Psalm - liryczny utwór poetycki o treści błagalnej, dziękczynnej, pochwalnej, wzorowany na pieśniach biblijnych.

15. Przypowieść - gatunek literatury moralistycznej, utwór narracyjny w którym przedstawione wydarzenia i postacie nie są ważne, ze względu na swe cechy jednostkowe, lecz jako przykłady uniwersalnych prawd dotyczących ludzkiej egzystencji, To utwór, który pod prostą opowieścią kryje głębsze przesłanie moralne, filozoficzne, egzystencjalne lub religijne. Właściwy sens przypowieści oto interpretacja nie warstwy dosłownej, ale ukrytej, alegorycznej.

16. Motyw vanitas vanitatum et omnia vanitas - marność nad marnościami i wszystko marność.

17. Alegoria motyw lub zespół motywów w dziele literackim albo plastycznym, który oprócz znaczenia dosłownego posiada znaczenie przenośne - alegoryczne. Alegoria może być odczytywana tylko w sposób jednoznaczny, a jej zrozumienie wymaga pewnego oczytania i znajomości kultury oraz tradycji.

18. Mityzacja rzeczywistości - ???

19. Heroizacja- nadawanie komuś lub czemuś cech heroicznych, bohaterskich.

20. Topos- powtarzający się motyw.

ŚREDNIOWIECZE

1. Ideały epoki

1. Asceta

- oddany Bogu

- próbujący udoskonalić ciało i duszę

- odrzuca wszelkie przyjemności życia doczesnego

- sprawiedliwy

- cnotliwy

- bogobojny

- hojny dla ubogich

- skromny

wytrwały

- pokorny

-niezłomny

- głosi ewangelie

2. Rycerz

- w pięknej, lśniącej zbroi

- pobożny

- mężny

- walczący do końca

- stawiający najwyżej honor

- oddany swemu panu

- wrażliwy na śmierć przyjaciół

- bał się hańby, a nie śmierci

- chrześcijanin walczący z niewiernymi

- przywiązany do swojego miecza

-wierny damie swojego serca

- sprawny fizycznie

- pamiętał o ars morienti

3. Dobry władca

- zacny

- szczodry

-pobożny

-posłuszny Bogu

-dobry

-cnotliwy

-gościnny

-niezwyciężony

-dostojny

- rządzi silną ręką

- kochany przez swój lud

2. Teocentryzm - światopogląd głoszący, że Bóg jest najważniejsza istotą na Ziemi i wszystkie sprawy powinny być mu podporządkowane.

3. Hagiografia - dział piśmiennictwa zajmujący się spisywaniem żywotów świętych oraz męczenników. w hagiografii rządziły schematy. w życiu świętego eksponowano szczególnie kilka epizodów: cudowne narodziny, często grzeszną młodość, nawrócenie, ascezę i wreszcie śmierć, której towarzyszyły cudowne wydarzenia.

4. Franciszkanizm

1. głosił ubóstwo i prostotę oraz miłość do wszelkich stworzeń

2. swoją postawą i życiem zapoczątkował wielki ruch odnowy w kościele katolickim.

5. Poglądy św. Tomasza z Akwinu

1. nawiązywał do filozofii Arystotelesa

2. wszystko co jest, składa się z materii i formy. ciało to część materialna człowieka, dusza to jego forma; czyli człowiek to połączenie duszy i ciała, a nie sama dusza

3. człowiek poznaje dzięki rozumowi lub poprzez wiarę, te dwa porządki poznania nie są sprzeczne lecz uzupełniaja się nawazajem, rozum może pojąc wszystko - Nawe Boga

4. hierarchizacja: Bóg, aniołowie ,ludzie, zwierzęta, rośliny, materia nieożywiona

6. Poglądy św Augustyna

1. do Platona

2. świat dzieli się na 2 sfery: materialną i duchową, człowiek jest dusza uwięziona w ciele

3. wszystko co istnieje, powstało dzięki miłości bożej

4. miłość to uniwersalna siła, któ®a sprawa, że wszystko dąży do Boga

5. poznajemy przez miłosc oraz intuicje, a także dzieki oświeceniu przez boga

6. wszystko co stworzył Bóg jest dobre, stąd zło nie istnieje - jest nicościa, człowiek jest wolny, może więc odwrócić się od Boga i zwrócić ku nicości, czyli zło wynika z wolności ludzkiej

7. Memento Mori - pamiętaj o śmierci

8. Dance makabre - taniec śmierci

9. Ars morienti (sztuka umierania)

- świadectwo męstwa

- pożegnanie z bojowym rynsztokiem

- śmierć z twarzą w kierunku wrogów

- samotna

- straceńcza decyzja

- rachunek sumienia, żal za grzechy

- przybycie po dusze archanioła

RENESANS

1. Humanizm - światopogląd renesansu stawiający w centr5um człowieka, jego potrzeby duchowe i materialne. Dla ludzi tej epoki charakterystyczne jest zafascynowanie soba, zachwyt nad własnym „ja”, jego bogactwem i zmiennościa. Ideałem był człwoek wykształcony, znający trzy najważniejsze jezyki (greke, lacine i hebrajski) i odwołujący się w swoim twórczym działaniu do osiągnięc antycznych.

2. Antropocentryzm - przedstawienie człowieka w centrum.

3. elementy horacjańskie w twórczości Kochanowskiego

1. wyznawanie tej samej filozofii życiowej opartej na stoicyzmie i epikureizmie

2. obaj poeci SA przeświadczeni, że pozostawiona przez nich twórczośc literacka da im nieśmiertelność, będzie trwałym pomnikiem

3. obaj głosili hasło carpe diem

4. obaj uprawiali ten sam gatunek literacki

5. siegali po motywy mitologiczne

6. wyznawali podobny śwait wartości

7. dbali o piekno jezyka poetyckiego

4. Utopia - `miejsce, którego nie ma'. gatunek literacki, ukształtowany w okresie renesansu, którego nazwa pochodzi od tytułu dzieła T. Morusa Utopia (1516). Morus w swoim utworze przedstawił idealne społeczeństwo, zamieszkujące wyspę Utopię. Utwory, realizujące założenia tego gatunku, ukazują idealistyczne, kontrastowe do współczesnych autorowi, systemy polityczne i ustrojowe. Utopia stanowi wyraz wiary w możliwość naprawy świata i przekonanie, że rzeczywistość zmierza ku doskonałości.

5. Hymn - uroczysta, podniosła pieśń pochwalna lub błagalna sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, upersonifikowane zjawiska bądź idee, otoczone powszechnym szacunkiem postacie i instytucje. Pisana jest zwykle według schematu przemówienia, poczynając od apostrofy.

6. Tren - elegijna pieśń załobna ukształtowana już w starożytności. wyraża zal po śmierci jakieś osoby, rozpamiętuje czyny i mysli zmarłego, zwiera pochwałę jego zasług i zalet.

7. Fraszka - krótki utwór liryczny, najczęściej o charakterze żartobliwym. Cechuje go różnorodna tematyka i nastrój. Może być refleksją o życiu lub rodzajowa scenką, może być zabawna lub poważna.

Rodzaje:

1. autobiograficzna

2. refleksyjna

3. żartobliwa

4. biesiadna

5. patriotyczna

6. autotematyczna

8. Sonet - kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch tercynach. W Polsce przeżył rozkwit w baroku, ponownie pojawi się w romantyzmie.

9. Deus artifex oznaczające pierwszego artystę - Boga, kreatora świata. Świat w tym rozumieniu traktowany jest jako Jego dzieło, będące zarazem pierwszym dziełem sztuki. To Bóg, jako prawzór artysty, posłużył się wyobraźnią, by stworzyć coś całkowicie oryginalnego, niepowtarzalnego.

10. cechy stylu retorycznego

1. 1. Perswazja - odwoływanie się do uczuć słuchaczy, narzucanie im przekonań.

2. 2. Klarowność wypowiedzi.

3. 3. Stosowność wypowiedzi - zharmonizowanie stylu i przedmiotu wypowiedzi.
   • Figura retoryczna : Apostrofa, Anafora, pytania retoryczne, zdania wykrzyknikowe antyteza, inwersja, elipsa ( pominiecie w zdaniu jakiegoś składnika, staje się równoważnikiem)

BAROK

1. Kultura sarmacka -

1. człwoeik o zbyt wysokim poczuciu własnej wartosci

2. konserwatywny

3. zamkniety na inne kultury

4. nie ukrywa niechęci do obcych

5. nietolerancyjny

6. awanturniczy

7. pozbawiony skrupułów

8. okrutny wobec wroga

9. skłonność do pijaństwa i obżarstwa

10. fanatyk religijny

11. bezkrytyczny wobec polskiej szlachty

12. krytykuje dla samej krytyki

2. Marinizm (konceptyzm) - nurt w poezji barokowej. odrzucał renesansową harmonie, między treścią a forma utworu. Maryniści szczególną wage przywiązywali do formy utworu. - chcieli olśnic czytelnika. Sięgali po wyszukane środki stylistyczne, operowali kontrastem, łączyli styli wysoki z niskim, komizm z tragizmem, budowali zawiłe zdania oraz długie, zaskakujące tytuły utworów.

3. Gradacja - stopniowanie

4. Antyteza - przeciwstawienie, zestawienie wyrazen sprzecznych

5. Anafora - rozpoczynanie kolejnych wersów tym samym wyrazem lub grupa wyrazów

6. Inwersja - szyk przestawny

7. Oksymoron = epitet sprzeczny

8. Paradoks - twierdzenie sprzeczne z ogólnie przyjętym

9. Peryfraza - omówienie, czyli zastąpienie jednego słowa, wieloma.

10. Pamiętnik utwór pisany w 1. os narracji, bd zapisem przeżyc autora tekstu. Cechuje go subiektywizm. Autor jest tożsamy z bohaterem i narratorem. od dziennika różni się perspektywą czasową z jakiej powstaje (może być np. pisany po latach)

11. Apostrofa - bezpośredni zwrot do adresata

OŚWIECENIE

1. Racjonalizm - kierunek filozoficzny zakładający, że jedynym kryterium poznania świata jest rozum.

2. Empiryzm - kierunek filozoficzny zakładający, że jedynym kryterium poznania świata jest doświadczenie. nie ma żadnych wrodzonych idei, umysł ludzki jest początkowo jak czysta karta (tabula rasa), czekająca by ja zapisać

3. Utylitaryzm - jedno z podstawowych założeń pozytywizmu, postulujące "użyteczność" wszelkich dokonań człowieka, w tym także literatury, która ma pełnić funkcję służebną wobec społeczeństwa. Według zwolenników utylitaryzmu, literatura, podobnie jak nauka, powinna nauczać społeczeństwo, uświadamiać je w dziedzinach społecznej, politycznej i ekonomicznej.

4. Satyra - to gatunek literacki ośmieszający różne postawy czy przywary ludzkie.

5. Bajka - krótki utwór o charakterze epickim, której bohaterami są zwierzęta, rzadziej rośliny, przedmioty bądź ludzi. zwierzęta są alegoriami ludzkich postaw i zachowań np. lis - chciwosc, lew - walecznosc. bajka ma charakter dydaktyczny, ponieważ zawiera morał. może być on wypowiedziany wporst lub dobitnie zasugerowany. zwykle na koncu, rzedziej na początku utworu.

6. Oda - wywodzący się ze starożytności gatunek poetycki, którego przeznaczeniem było sławienie waznych wydarzeń, wybitnych jednostek oraz wielkich idei. Pisana jest podniosłym stylem i często ma charakter okolicznościowy.

7. Sensualizm pogląd, według którego jedynym źródłem poznania są wrażenia zmysłowe, rozumiane bądź jako odbicie rzeczywistości obiektywnej (materializm), bądź jako jedyna dostępna poznaniu rzeczywistość (idealizm subiektywny).

8. Parodia wypowiedź bądź utwór literacki będące ośmieszającym naśladowaniem jakiegoś stylu, dzieła, gatunku, konwencji językowej,

ROMANTYZM

1. Irracjonalizm - przekonanie, że świat zewnętrzny i psychika ludzka przesiąknięte są pierwiastkami poza rozumowymi, uczuciowymi.

2. Intuicjonizm - przekonanie, że świat można poznać przez uczucie lub intuicje, a rozum nie jest wystarczającym kryterium poznania świata i własnego „ja”.

3. Mistycyzm - odmiana intuicjonizmu (skrajny jej przejaw) głosząca bezpośrednie poznanie świata przez religijne przeżycie.

4. Spirytualizm - pogląd, według którego rzeczywistość ma naturę duchową, a świat materialny jest tylko przejawem ducha. Doktryna przeciwstawna do materializmu.

5. Mesjanizm - idea głosząca, że naród polski ma dziejową misję do spełnienia. Podobnie jak Mesjasz ma cierpieć, ponosić ofiary po to, by wybawić siebie i inne uciemiężone narody Europy. Polacy wierzyli, że Polska jest Mesjaszem narodów, cierpi, ale jej męka nie pójdzie na marne.

6. Ballada - wierszowana opowieść o niezwykłych wydarzeniach - legendarnych lub historycznych. Łączy cechy liryki, epiki i dramatu - jest gatunkiem synkretycznym.

Ballada romantyczna wyróżnia się śpiewnością wiersza, nastrojowością, tajemniczością niejasno zarysowanych zdarzeń, często „cudownych” bądź związanych z interwencją złowrogich sił. Uwydatnieniu sensacyjności sprzyja konstrukcja narratora zdziwionego światem, który przedstawia,

Cechy:

- synkretyzm rodzajowy

- postacie fantastyczne

- ludowość

- hasła romantyczne

- elementy irracjonalne

7. Dramat romantyczny

1. synkretyzm rodzajowy

2. zerwanie z zasadą trzech jedności klasycznych

3. luźna kompozycja utworu - brak ciągu przyczynowo-skutkowego

4. kompozycja otwarta

5. ludowość

6. sceny i postaci fantastyczne

7. sceny metafizyczne

8. obecność bohatera romantycznego

9. zerwanie z klasyczna budową dramatu

10. synestezja

11. niesceniczność utworu

8. groteska - deformacja, karykatura, wyolbrzymienie

9. Poezja tyrtejska - rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki w obronie niepodległości, budzącej pragnienie obrony ojczyzny i nienawiść do wroga.

10. Cechy:

1. miłości romantycznej

-związek ludzi podobnych, dwóch połówek jednej duszy

- przynosiła poznanie - bolesne, ale cenne i głębokie

- uczyła pojmować świat w sposób skrajnie indywidualny

- często prowadziła do szaleństwa

- czasami jedynym wyborem zdawała się śmierć

- jedyna

- platoniczna

- trwała także po śmierci

- traktowana jako sacrum

- od pierwszego wejrzenia

2. bohatera romantycznego

- przeżywa wielkie, nieszczęśliwe miłości, które prowadza do samobójstwa

- patriota

- gotów oddać życie dla wielkiej sprawy

- przechodzi metamorfozę

- przeżywa weltschmerz

- nadwrażliwy

- kocha przyrodę i lubi przebywać na jej łonie

-szuka w życiu celu, idei

- pragnie dokonać wielkich czynów

- jest marzycielem

- działa dla ludzkości, ale sam

- ma cechy przywódcze

-poświęca się

- typ melancholika

- czuje się wewnętrznie rozdarty

- człowiek o bogatym życiu emocjonalnym u wybujałej wyobraźni

- niekiedy szaleniec, nierozumiany przez społeczeństwo

- wierny jednej kobiecie w życiu

3. natury

- mówi własnym głosem

- tworzy niepowtarzalny klimat

- stanowi jedność

- wywołuje emocje i głębsze przeżycia duchowe

- wprowadza spokój

- wzbogaca utwór

- retardacja - świadome opóźnienie akcji

4. poety romantycznego

-ktoś wybrany, wyrastający ponad zbiorowość, obdarzony geniuszem, jednostka wybrana, niemal boska. Doskonale rozumiał `język' historii i natury. Duchowy przywódca narodu, wieszcz umiejący wyjaśnić sens dziejów.

11. Ludowość romantyczna

- wierzenia, wiara, mentalność prostych ludzu

- bohaterami prości ludzie

- miejsce - małe miasteczko, wieś

-język gwarowy

12. Prowidencjalizm - przekonanie, że niezależnie od ludzkich, często sprzecznych poczynań, ostateczny bieg historii zależy od woli Boga.

13. Rola poezji

Literatura

1. Bogurodzica

2. Kochanowski: fraszki, treny, pieśni

3. Morsztyn - wiersze

4. Naborowski D.

5. Potocki W.

6. Krasicki I. - bajki, satyry, Hymn do miłości ojczyzny

7. Mickiewicz: Romantyczność, Pan Tadeusz, Dziady cz. III, wiersze

8. Słowacki: Kordian, wiersze

9. Krasiński Z.: Nie-Boska komedia

10. Norwid - wiersze

11. Sofokles: Edyp

12. Horacy - pieśni

13. Szekspir: Makbet

14. Molier: Świętoszek

15. Goethe: Cierpienia młodego Wertera

---