1. METODA ĆWICZEŃ GRAFOMOTORYCZNYCH HANNY TYMICHOWEJ

Ćwiczenia grafomotoryczne pomagają dziecku w osiągnięciu gotowości do nauki pisania, służą także korygowaniu nieprawidłowej techniki rysowania i pisa­nia. Wobec dzieci przedszkolnych spełniają rolę usprawniającą i stymulującą, gdyż wpływają na rozwój motoryki rąk i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Natomiast dzieci w młodszym wieku szkolnym - dzięki tym ćwiczeniom - korygują niepra­widłowe nawyki ruchowe, a utrwalają właściwe, konieczne podczas pisania.

Ćwiczenia mogą być przydatne dla wszystkich dzieci, szcze­gólnie jednak są wskazane dla tych, u których obserwuje się następujące trud­ności:

• wadliwa pozycja ciała podczas zajęć graficznych: kręgosłup wykrzywiony, głowa pochylona zbyt nisko;

• nieprawidłowe ułożenie ręki i palców: ręka wygięta w nadgarstku, dłoń skiero­wana ku osobie piszącej (najczęściej trudność ta występuje podczas pisania lewą ręką), wskutek czego koniec długopisu ułożony jest pionowo w górę lub w kie­runku przeciwnym do piszącego; wygięcie ręki w nadgarstku powoduje: ograni­czenie elastyczności i zakresu ruchów, stałe i nadmierne napięcie mięśniowe, a niekiedy również ból wygiętej ręki i szybsze zmęczenie;

• nieprawidłowy sposób trzymania pióra lub ołówka (w tym przypadku warto za­stosować nasadkę na ołówek lub długopis, o której jest mowa w dalszej części wstępu);

• niewłaściwe napięcie mięśniowe ręki (nadmierne lub zbyt słabe), które powodu­je nieprawidłowy nacisk pióra lub ołówka: zbyt słaby (rysunek ledwie widoczny) lub zbyt silny (łamanie grafitu, dziurawienie kartki, odbicie pisma na kolejnych tronach zeszytu);

• wolne tempo pisania i rysowania;

• szybkie męczenie się podczas rysowania i pisania;

• niski poziom graficzny rysunków, odpowiadający niższemu wiekowi życia (ry­sunki nadmiernie uproszczone);

• niechęć do rysowania.

Ćwiczenia grafomotoryczne mają służyć przede wszystkim uspraw­nieniu czynności rysowania, a pośrednio przygotowaniu do nauki pisania i podnie­sieniu poziomu graficznego pisma. Należy bowiem pamiętać, że czynność pisania wymaga wysokiej sprawności motorycznej rąk: dużej precyzji i szybkości ruchów oraz dobrej koordynacji ruchowej. Warunkuje to sprawne przechodzenie od jed­nego aktu ruchowego do następnego - kolejnych elementów w łańcuchu ruchów, jaki stanowi złożona czynność pisania. Dla opanowania poprawnej techniki pisa­nia ważne jest też osiągnięcie dobrego poziomu współpracy oka i ręki. Przed przy­stąpieniem do nauki pisania w szkole konieczne jest więc zarówno usprawnienie motoryczne w zakresie szybkości, precyzji, melodii kinetycznej ruchów, koordy­nacji ruchowej całego ciała, koordynacji wzrokowo-ruchowej, jak i przyswojenie właściwych nawyków ruchowych, które decydują o gotowości dziecka do nauki pisania.

Ćwiczenia grafomotoryczne mają różne formy i stopnie trudności:

1. Zamalowywanie obrazków - to najprostsza forma ćwiczeń, polegająca na zamalowywaniu różnymi kolorami fragmentów, na które została podzielona całość rysunku.

2. Kalkowanie rysunków - przez folię, kalkę techniczną, szkło matowe. Polega na wodzeniu po wzorze ołówkiem, flamastrem, kredką.

3. Obrysowywanie przedmiotów i rysowanie z użyciem szablonów - wymaga dobrej koordynacji rąk i oka, ponieważ obrysowywanie odbywa się pod kontrolą wzroku i dzięki współpracy obu rąk. Można zacząć od obrysowania dłoni, prostego przedmiotu, a potem np. figur geometrycznych.

4. Rysowanie po śladzie - uzupełniając brakujące elementy dziecko tworzy rysunek na nowo. Stopień trudności zależy od niekompletności rysunku, a więc rodzaju śladu:

• Ślad jako szkic ma postać drobnych elementów tworząc dość dokładny kontur rysunku

• Ślad jako plan rysunku wyznaczony przez numerowane kropki

• Ślad jako etap przejściowy do samodzielnego komponowania rysunku

Rysowanie od ręki linii, szlaczków, figur geometrycznych - ćwiczenia polegające na samodzielnym wykonaniu rysunku bez linii pomocniczych. Te ćwiczenia dziecko powinno wykonywać wielokrotnie z użyciem różnych przyborów, na płaszczyznach różnej wielkości. Wzory powinny zawierać linie coraz bardziej złożone oraz skomplikowane figury geometryczne. Zadania przyjmują różne tory: o Kontynuowanie rozpoczętych linii

• Uzupełnianie rysunku

• Zakreskowanie konturów rysunków liniami

• Ćwiczenia w liniaturze

• Szlaczki bez liniatury

• Odwzorowywanie rysunków - czyli przerysowywanie ich zgodnie ze wzorem. Wielokrotne wykonywanie rysunków utrwala potrzebne podczas pisania stereotypy ruchowe umożliwiające swobodne kreślenie linii, czy okręgów.

• Ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe to ćwiczenia grafomotoryczne, którym towarzyszy muzyka, stanowią zasadniczą część metody dobrego startu. Włączenie do ćwiczeń elementów słowno - muzycznych umożliwia jednocześnie usprawnienie wszystkich trzech analizatorów (wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego) uczestniczących w czynności czytania i pisania. Ćwiczenia te kształcą koordynację wzrokowo - ruchową, rozwijają motorykę rąk, kształcą prawidłowy uchwyt przyboru, regulują napięcie mięśniowe, utrwalają nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania, orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

Zgodnie z zaleceniami Rany Tymichowej ćwiczenia grafomotoryczne wyko­nuje się w czterech różnych pozycjach:

1. Postawa stojąca, rysowanie w płaszczyźnie pionowej.

2. Postawa stojąca, rysowanie w płaszczyźnie poziomej.

3. Postawa siedząca, łokieć uniesiony.

4. Postawa siedząca, przedramię oparte.

Ćwiczenia grafomotoryczne prowadzone systematycznie pozwolą na:

1. Stymulowanie ogólnego rozwoju dziecka

2. Wyrównywanie dysharmonii rozwojowych

3. Usprawnienie koordynacji wzrokowo - ruchowej

4. Usprawnienie mięśni palców i zdolności współpracy palców ręki

5. Wyrabianie umiejętności prawidłowego posługiwania się przyborem

6. Wdrażanie dokładności, staranności, kształcenie wrażliwości estetycznej

7. Likwidowanie napięcia mięśniowego

8. Wzmacnianie cech osobowości, wzbudzanie zainteresowań, wyrabianie właściwej motywacji do nauki

Ćwiczenia grafomotoryczne wykonywane raz lewą, raz prawą ręką mogą pomóc w ustaleniu, którą ręką będzie pisało dziecko oburęczne. Nie można, nawet w dobrej wierze, wywierać zbyt dużego nacisku na dziecko, aby kontynuowało ćwiczenia w sytuacji, gdy przestaje się nimi interesować i co najważniejsze, wszystkie rysunki akceptujemy. Przeżycie sukcesu w rysowaniu ma wielu dzieci bardzo istotne znaczenie, motywuje je do wysiłków, związanych z rozpoczęciem trudnej sztuki pisania.

Inną propozycją Hanny Tymichowej jest wykonywanie opisanych ćwiczeń przy użyciu tzw. nasadki korekcyjnej. Ćwiczenia z nasadką służyć mają wypracowaniu prawidłowego nawyku trzymania ołówka.

2. ĆWICZENIE

Zachęcamy dziecko do zabawy w rysowanie, pokazując rysunek (tylko jeden) przeznaczony do wykonania podczas zajęć, prosimy o opis rysunku, rozmawiamy z dzieckiem o tym, co widzi na obrazku. Następnie wkładamy kartę z rysunkiem do przezroczystej koszulki (lub na rysunek nakładamy kalkę techniczną) i wyjaśniamy dziecku, na czym polega jego zadanie. Później prosimy dziecko o pokazanie, jak będzie wykonywało rysunek. Dziecko wskazuje punkt rozpoczęcia rysowania, a następnie wodzi palcem po linii, kreśląc rysunek aż do ukończenia zadania (w razie potrzeby pomagamy dziecku w śledzeniu drogi kreślenia linii). Zachęcamy dziecko do kilkakrotnego odtworzenia rysunku na folii, za każdym razem dziecko wykonuje go mazakiem innego koloru (po zrobieniu rysunku ściera go wilgotną szmatką). Wyjmujemy rysunek z plastikowej koszulki i pozwalamy dziecku wykonać go na papierze dowolnym narzędziem, np. kolorową kredką, zwykłym mazakiem. Zachęcamy dziecko do uzupełnienia rysunku według własnego pomysłu, np. pokolorowania, dorysowania lub doklejenia elementów pejzażu. Na końcu wieszamy rysunek - kolaż na widocznym miejscu, aby pokazywać go rodzicom.

Rysunek w załączniku 1.

3. METODA KINEZJOLOGII EDUKACYJNEJ PAULA DENNISONA

Sformułowanie „kinezjologia” wywodzi się z języka greckiego - kinesis oznacza ruch.

Metoda Dennisonów - to ćwiczenia relaksacyjne i energetyzujące służce integracji półkul mózgowych w celu efektywniejszego działania. Jest prosta, sprzyja harmonijnemu rozwojowi, a stosowana cierpliwie i wytrwale, pomaga przezwyciężyć rozmaite trudności dziecka.

Paul Dennison, amerykański pedagog, uważa, że wiele problemów z intelektualnym i emocjonalnym funkcjonowaniem człowieka wynika ze złego współdziałania obu półkul mózgowych i z braku równowagi między nimi. Mózg nie jest bowiem narządem symetrycznym - każda z półkul ma nieco inne zadania.

Lewa półkula jest odpowiedzialna za analizę szczegółów, wnioskowanie i operowanie mową. Prawa pamięta znajome twarze i steruje naszym życiem emocjonalnym, a choć nie włada językiem, nadaje naszym przeżyciom wyraz mimiczny (u osób leworęcznych role obydwu półkul są zwykle odwrócone). Dziecko, którego rozwój przebiega w sposób nieskrępowany, w naturalny sposób ćwiczy obie półkule: Dzięki ich harmonijnej współpracy z łatwości przyswaja sobie kolejne umiejętności i ma szansę na pełny rozwój swoich talentów. Brak równowagi między prac obydwu półkul mózgowych prowadzi do rozmaitych zakłóceń. Dziecko może mieć na przykład kłopoty z koncentracji, nauk czytania i pisania, opanowaniem własnych emocji.

Ćwiczenia proponowane dzieciom są bardzo proste i bezpieczne. Wykonywane w odpowiedni sposób pod okiem terapeuty prowadzi do lepszej współpracy obu półkul, czego efektem może być między innymi płynne czytanie lub ładne, wyraźne pismo.

Ćwiczenia polegają na wykonywaniu różnych ruchów - zawsze naprzemiennych.

Metoda Dennisona to zestaw ćwiczeń, które mają na celu zintegrowanie pracy mózgu.

Dennison wyszedł z założenia, że we wczesnych stadiach rozwoju dziecka, kiedy jest ono jeszcze malutkie ¬tworzy się najwięcej połączeń między neuronami w mózgu. A jest to czas niezwykle intensywnych ćwiczeń ruchowych ¬pełzania, raczkowania, biegania itd. Dlatego uznał, że można pomóc mózgowi w rozwoju tych połączeń poprzez skłonienie dziecka do specyficznych ćwiczeń, odpowiednich dla każdej kolejnej fazy rozwoju.

Metoda Dennisonów składa się z prostych ćwiczeń ruchowych, które prowadzi się z dziećmi często w formie zabawy. Ćwiczenia te mają ułatwić wszelkiego rodzaju uczenie się. Ogólnie mówiąc każda część mózgu odpowiada za przebieg innego procesu np. tylna część za odbiór informacji a przednia część za ich "ekspresję" i nadawanie. Aby proces uczenia się był jak najbardziej efektywny konieczna jest integracja całego mózgu, której to właśnie służą ćwiczenia ruchowe. Poprzez odpowiednie wzorce ruchowe uaktywniane są określone obszary kory odpowiedzialne za dane procesy znacznie ułatwiające i przyśpieszające proces uczenia się, a także zwiększające energię

Sama Metoda oparta jest na trzech prostych założeniach:

1. Nauka jest naturalną, przyjemną sferą działalności kontynuowaną prze całe życie.

2. W naszym ciele ukryte są blokady, które utrudniają nam naukę, uniemożliwiają także łagodne przejście przez stresy.

3. Wszyscy, w pewnej mierze, mamy trudności w uczeniu się, lecz do tej pory nie czyniliśmy żadnych starań, aby je usunąć (te blokady mogą trwać przez całe życie, jeśli nie podejmiemy się zmiany tego stanu rzeczy). Właściwie rozpoznane blokady mogą zostać usunięte, pod warunkiem prawidłowo prowadzonego treningu.

Metoda Dennisona może dawać następujące efekty:

• usuwać blokady ukryte w naszym ciele,

• wprowadzać ciało i umysł w stan optymalny do przyswajania wiedzy równoważąc wymiar lateralności, koncentracji, stabilności.

Efekty ich regularnego stosowania (min. przez 4 tyg.) to m.in.:

• poprawa koncentracji na wykonywanych zadaniach,

• poprawa koordynacji wzrokowo- ruchowej,

• poprawa oddychania,

• poprawa umiejętności wysławiania się, czytania i rozumienia, liczenia, zapamiętywania cyfr, słuchania, formowania myśli, pisania.

• pomoc w przezwyciężaniu trudności związanych z dysleksją, dysgrafią i dysortografią, literowanie, ortografia, twórcze pisanie, zwiększanie zdolności manualnych,

• uaktywnianie lewej półkuli mózgu, odpowiedzialnej za umiejętności,

• synchronizacja współpracy obu półkul mózgowych.

Ponadto usuwają zmęczenie, energetyzują, odprężają i relaksują. Pomagają w łagodzeniu stresów.

4. ĆWICZENIE:

Ćwiczenie „SŁOŃ”

Dzieci wyciągają rękę w przód, grzbietem dłoni w górę, a głowę przytulają uchem do ramienia. Ćwiczenie w pozycji stojącej, w małym rozkroku. Rysują ręką (nie odrywając głowy od ramienia) bardzo obszerne leniwe ósemki, ze skłonami tułowia i uginaniem nóg w kolanach. Kilkakrotnie powtarzają ćwiczenie, a następnie zmieniają rękę.

5. METODA RUCHU ROZWIJAJĄCEGO WERONIKI SHERBORNE

Metoda Ruchu Rozwijającego opracowana przez Weronikę Sherborne to program nastawiony na rozwijanie przez odpowiednie ćwiczenia takich cech, jak poczucie własnej wartości i pewności siebie, poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialności, wrażliwości, umiejętności nawiązywania kontaktów z drugą osobą.

Weronika Sherborne wypracowała własny system ćwiczeń. Ma on zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i w korygowaniu jego zaburzeń. Ćwiczenia te wywodzą się ze szkoły Rudolfa Labana i z doświadczeń własnych(w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo), Weroniki Sherbone a znane są pod nazwą Ruchu Rozwijającego. Nazwa Ruch Rozwijający wyraża główną ideę metody: posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. Opracowany przez Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspakajanych w kontakcie z dorosłymi. Metoda wyrasta z tak zwanego baraszkowania, które pojawia się u każdego dziecka we wczesnym dzieciństwie.

Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Dlatego dziecko czuje się w niej bezpiecznie, staje się bardziej aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Nawiązanie bliskiego kontaktu opartego na zaufaniu i współpracy, daje możność poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia, czego człowiek nie doświadczyłby nigdy sam, w pojedynkę. Metoda ta może być przydatna do pracy z dziećmi z zaburzeniami, intelektualnymi, motorycznymi, emocjonalnymi i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów społecznych.

Metoda Weroniki Sherborne jest naturalna, prosta, można ją stosować w każdych warunkach.

Uczestnikami zajęć prowadzonych metodą ruchu rozwijającego mogą być wszyscy, dorośli, młodzież i dzieci.

Podstawowe metody to rozwijanie przez ruch:

1. świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,

2. świadomości przestrzeni i działania w niej,

3. dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi (rodzina) i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu,

4. rozwój poczucia bezpieczeństwa, zaufania, pewności siebie, wiary we własne siły i możliwości,

5. rozwój własnej inwencji, inicjatywy i spontaniczności

W programie ćwiczeń ruchowych Weronika Sherborne wyróżnia następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka:

• Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała: Poznanie własnego ciała oraz umiejętność kontrolowania go jest podstawową potrzebą każdego człowieka. W rozwoju wiedzy o własnym ciele możemy wyróżnić kolejne etapy: wyczuwanie własnego ciała, nazywanie części ciała, utrwalanie wiedzy o naszym ciele.

• Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu: ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu dziecko może czuć się swobodnie i nie obawiać się go. Wykonywane są wyłącznie na podłodze, by dziecko czuło się bezpiecznie.

• Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą: w ćwiczeniach tych partner "bierny" jest pod opieką osoby aktywnej. Partnerzy poznają siebie, swoją siłę, wspólnie przeżywają wykonywane zadania (ćwiczenia "z" w parach, ćwiczenia "przeciwko" w parach, ćwiczenia "razem" w parach, ćwiczenia "razem" w grupie).

• Ćwiczenia twórcze: ćwiczenia "twórcze" pozwalają nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie, poznać sytuacje, których ćwiczący mógłby nie doświadczyć w innych warunkach. W pracy z małymi dziećmi są ćwiczenia przy muzyce w formie tańca.

6. ĆWICZENIE:

Ćwiczenie pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu:

• ćwiczenie w parach - jedno z dzieci robi mostek (w pozycji na czworaka), a drugie obchodzi je na czworakach, przechodzi pod, przez, nad i dookoła.

BIBLIOGRAFIA:

1. Bogdanowicz M.: Ćwiczenia grafomotoryczne Hanny Tymichowej usprawniające technikę rysowania i pisania, wyd. Topos, Gdańsk 1991

2. Bogdanowicz M.: Leworęczność u dzieci, wyd. Topos, Gdańsk 2003

3. Bogdanowicz M., Kisiel B.: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP, Warszawa 1998

4. Dennison P.: Kinezjologia edukacyjna dla dzieci. Podstawowy podręcznik Kinezjologii Edukacyjnej dla rodziców i nauczycieli dzieci w każdym wieku, Wydawnictwo Polskiego Stowarzyszenia Kinezjologów, Warszawa 2002

---