13. CZYNNIKI SPRAWCZE ROZWOJU DOBY ŚREDNIOPOLSKIEJ + WPŁYWY OBCE
➢ wydzielenie nowego okresu w dziejach - doby średniopolskiej, którą datuje się od przełomu XV i XVI
wieku do połowy XVIII wieku, uzasadniają:
- zmiany językowe, np. zmiana akcentu, zanik iloczasu i powstanie samogłosek pochylonych itp.,
- zmiany historycznych warunków społecznego funkcjonowania języka:
rozkwit i polonizacja miast,
rozwój demokracji szlacheckiej, walka o egzekucję praw,
reformacja i kontrreformacja,
szerzenie się renesansowej kultury humanizmu,
rozwój nauki i oświaty,
rozkwit literatury w języku ojczystym,
rozwój drukarstwa i oddziaływanie językowe polskiej książki drukowanej.
1. Czynniki społeczno - polityczne
➢ U progu doby średniopolskiej miasta przeżywały już okres świetności i rozkwitu: Kraków, Wrocław,
Gdańsk liczyły 20 000 mieszkańców, Poznań 15 000, Warszawa i Lublin po 10 000,
➢ w XV wieku przewagę wśród patrycjatu mieli obcokrajowcy, głównie Niemcy,
➢ ważnym zjawiskiem był proces ich polonizacji, poprzez np., przeniesienie w 1536 roku kazań polskich do
kościoła Mariackiego, gdzie wcześniej głoszono je w języku niemieckim,
➢ polskość miast miała ogromne znaczenie w kontekście umysłowej i kulturalnej aktywności mieszczan,
➢ mieszczanie wyprzedzali szlachtę w pędzie do wiedzy i wykształcenia; to z tej warstwy wywodzili się
pisrze i tłumacze renesansu, tacy jak Biernat z Lublina, czy pierwsi drukarze i pracownicy oficyn
drukarskich,
➢ niestety z końcem XVI wieku polityka państwa wobec miast powodowała ich stopniowy upadek, który
dokończyły zniszczenia w wyniku wojen drugiej połowy XVII wieku oraz głód i epidemie,
➢ liczba ludności spadła nawet o 90 %.
➢ stanem dominującym państwie stała się szlachta, dlatego drugie i starsze pokolenia pisarzy
renesansowych pochodziły właśnie z tego stanu (Marcin Bielski, Mikołaj Rej, Stanisław Orzechowski,
Jan Kochanowski),
➢ aktywna politycznie szlachta (za panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta) sformułowała
program wszechstronnej naprawy państwa: skarbu i wojska, sądownictwa i prawodawstwa, oświaty, tzw.
program egzekucyjny,
➢ co ważne dla historii języka :
- mowy sejmowe przyczyniły się do rozkwitu sztuki pięknego przemawiania w języku ojczystym,
- powstawały liczne broszury i pisma polemiczne, dzięki którym polszczyzna wykształciła
publicystyczny styl polemiki polityczno - społecznej,
- wysuwano hasła obrony języka polskiego i poszerzenia jego funkcji w sferze polityczno - prawnej,
- polszczyzna wyparła z wolna łacinę z funkcji języka państwowego w piśmie (1543 r. w języku polskim
opublikowano zbiór uchwał sejmu krakowskiego),
➢ niestety przejęcie władzy przez magnatów zubożyło życie polityczne i parlamentarne, a tym samym
publicystykę polityczno - społeczną.
2. Czynniki kościelno - wyznaniowe
➢ korzystny wpływ na rozwój polszczyzny miała reformacja i związane z nią polemiki i rywalizacja
religijna pomiędzy obozem różnowierczym a kościołem katolikim,
➢ różnowiercy uciekali się do języka narodowego jako środka do walki z Kościołem,
➢ Kościół, aby dotrzeć do jak największej rzeszy odbiorców, korzystał z tych samych narzędzi,
➢ polskie pisma, np. Mikołaj Rej Postylla, Marcin Krowicki Obrona nauki prawdziwej i wiary,
➢ odpowiedzi na polskie pisma, np. Piotr Skarga O jedności Kościoła Bożego, Jakub Wujek Postylle
Katolicznej część wtóra,
➢ język polski zyskiwał publicystyczną sprawność i bogacił się w słownictwo abstrakyjne,
➢ ryalizacja między tymi dwoma obozami dotyczyła również przekładów Pisma Świętego,
➢ protestancki Nowy Testament Stanisława Murzynowskiego vs katoliki przekład Marcina Bielskiego,
katolicka Biblia Jana Leopolity vs Biblia brzeska,
➢ obie strony miały udział w rozwoju polskiego języka artystycznego, takimi przekładami jak Biblia
brzeska czy Biblia Wujka,
➢ największym tłumaczeniem protestanckim była Biblia gdańska, katolickim Biblia Wujka,
➢ w XVII wieku zwycięstwo kontrreformacji osłabiło twórczość polemiczną i przekładową obozu
różnowierczego, co spowodowało, że Kośćiół pozbawiony konkurencji ograniczył zakres użycia języka
polskiego.
➢ Rozkwit literatury w języu polskim spowodowany był walką o równouprawnienie języków narodowych,
➢ pojawili się prekursorscy pisarze mieszczańscy jak Biernat z Lublina oraz ci, którzy pisali w języku
polskim (Mikołaj Rej) albo po polsku i po łacinie (Stanisław Orzechowski, Sebastian Fabian Klonowic),
➢ przyczyniło się to do poszerzenia zasobu wyrazowego polszczyzny, rozwoju synonimiki i podniesienia
sprawności funkcjonalnej języka ojczystego,
➢ ugruntowała się pozycja polszczyzny jako narzędzia najważniejszej dziedziny kultury duchowej narodu,
➢ niestety w pierwszej połowie XVIII wieku pziom literatury bardzo się obniżył.
3. Czynniki kulturowo - oświatowe
➢ głównym językiem nadal była łacina, ale napisano w tym języku dzieła, które rozsławiły imię Polski: De
revolutionibus orbium coelestium Mikołaja Kopernika i De republica emendanda Andrzeja Frycza
Modrzewskiego,
➢ pojawiły się także pierwsze dzieła naukowe w języku polskim z zakresu:
- historii Łukasza Górnickiego Dzieje w koronie polskiej 1637,
- myśli społecznej Andrzeja Frycza Modrzewskiego O poprawie rzeczpospolitej,
- geometrii Stanisława Solskiego,
- nauk przyrodniczych Stefana Falimirza O ziołach i mocy ich,
- medycyny Marcina Siennika Lekarstwa doświadczone,
i wiele wiele innych.
➢ Kształtowały się zręby polskiej terminologii naukowej i technicznej,
➢ środowisko akademickie z Krakowa było najważniejszą wyrocznią w sprawach ogólnopolskiej normy
językowej, która upowszechniała się w tekstach pisanych, a zwłaszcza drukowanych,
➢ tak było do lat czterdziestych XVI wieku, do kryzysu Akademii.
➢ dużą rolę w rozwoju szkolnictwa odegrała rywalizacja obozu różnowierczego i Kościoła katolickiego,
➢ język polski pełnił rolę pomocniczą, podręczniki nadal pisano po łacinie,
➢ wzrósł jednak zasięg szkół, szczególnie parafialnych,
➢ na skutek rywalizacji sporo szkół osiągnęło wysoki poziom:
- różnowiercze - kalwińska w Pinczowie, protestnckie gimnazjum w Lesznie (polszczyzna zajmowała w
nich wysoką pozycję),
- katolickie - przy kościele Mariackim,
➢ w środowisku szkolnym powstawały pierwsze dzieła naukowe poświęcone polszczyźnie,
➢ szkolnictwo jezuickie zmonopolizowało szkolnictwo około połowy XVII wieku,
➢ językowi narodowemu wyznaczali bardzo skromne miejsce (program pedagoga Jana Sturma),
➢ od połowy XVII wieku różnowiercy nie konkurowali z jezuitami, co obniżyło poziom nauczania, ale
jednocześnie wzmacniało rolę języka polskiego w tych szkołach,
➢ na Pomorzu i Śląsku polszczyzna był równiez nauczana jako język obcy dla tamtejszej ludności
niemieckiej, np., w Toruniu, Gdańsku czy Wrocławiu,
➢ drukowano tam słowniki niemiecko - polskie, gramatyki języka polskiego, różnego rodzaju podręczniki i
rozmówki,
➢ od końca XVIII wieku, w wyniku corz słabszej pozycji Polski, na tych obszarach przyspieszyła tempa
germanizacja.
➢ polska książka drukowana spowodwała popularyzację tekstów i przyspieszyła jeo oddziaływanie,
➢ w ostatniej ćwierci XV wieku powstały drukarnie we Wrocławiu, Krakowie czy Gdańsku,
➢ jednak prawdziwy rozkwit drukarstwa polskiego datuje się na początki XVI wieku w Krakowie; 1503 rok
drukarnia Jana Hallera,
➢ ukazanie się piewszej książki polskiej poprzedziły już jednak tzw. polskie druki niesamoistne, czyli
krótkie teksty polskie w księgach łacińskich, np. modlitwy,
➢ pierwsza wydana książka polska to Raj duszny Biernata z Lublina, wydana u Floriana Unglera w 1514 r. ,
➢ największe zasługi dla polskiej książki drukowanej położyła oficyna Hieronima Wietora,
➢ druk szerzył i upowszechniał słowo ojczyste, a oficyny przyczyniły się do ustalenia pisowni i
ogólnopolskiej normy językowej,
➢ w wieku XVII poziom sztuki drukarskiej widocznie się obniżył: używno zużytych czcionek, lichego
papieru, popełniano błędy ortograficzne, stylistyczne i gramatyczne.
WPŁYWY OBCE za Zenonem Klemensiewiczem
➢ w XVI wieku, wpływy obce na język polski przybrały na sile,
➢ Polacy musieli porozumiewać się z obcokrajowcami w dziedzinie handlu, kultury czy polityki,
➢ znajomość języków była uważana za atut, ale z czasem zaczęto zaniedbywać mowę ojczystą,
➢ niektórzy badacze stwierdzją, że była to służalcza skłonność do francuszczyzny, niemczyzny, łaciny
(widoczna była także w XVIII w.).
➢ wpływy czeskie
- znajomość języka czeskiego w XVI w. stanowiła o wykształceniu, ogładzie i wytworności, dlatego
wyższe warstwy lgnęły do niej,
- ma ona charakter sztuczny, literacki,
- używali jej głównie innowiercy w literaturze polemiczno - teologicznej związanej z reformacją,
- czechizmów używali: Jan i Hieronim Maleccy, Mikołaj Rej ( szczególnie ważne bo pochodzące z mowy
potocznej), Zielnik Falimirza z 1534 roku, słowniki Mączyńskiego,
- w XVII wieku czechizmy mają coraz mniejszy wpływ na język polski; sytuacja się odwraca, to Czesi
korzystają z języka polskiego,
- pokrewieństwo tych dwóch języków sprawia czasami trudność w rozstrzygnięciu co jest z
zapożyczeniem z czego,
przykłady:
- rzeczowniki bawełna, blesk, brana, cyl 'odległość, przepaść', dobrorzeczenie 'błogosławieństwo',
duchowieństwo, działo huczące, gorkość 'upał', hakownica, hołota, kapalin 'szyszak, hełm', knieżę 'książę',
koncerz 'długi miecz', nabożeństwo, krotochwila, licemiernik 'obłudnik', szybalec 'oszust', sprawiedliwość,
straż, szata, tabor 'obóz', tesaczek 'króki miecz', Władysław, własność, zamutek 'smutek', wesele, serce,
słodkość.
- przymiotniki błahy, hardy, nieskazitelny, niezbedny 'nienawistny, obrzydliwy', obecny 'powszechny',
okrutny, rzetelny, śmiertelny, uprzejmy 'otwarty, szczery', własny, wodnocielny 'opuchły'.
- czasowniki dłażyć 'deptać', dobrorzechę 'błogosławić', dufać 'zawierzać', ożydać 'wyczekiwać', smilić się
'uprawiać nierząd', rozpomnieć się 'przypomnieć sobie'.
- przysłówki hnet 'wnet', na porząd 'po kolei', pak 'znów'.
- zaimki jedenkażdy, kolko 'ile', procz 'dlaczego', sem 'tu', tehdy 'wtedy'.
- spójnik neż 'niż'.
- skrócone formy zaimka dzierżawczego mego, twego, swego itp.
➢ wpływy łacińskie
- rozwinęły się na fali renesansowego uwielbienia łaciny w XVI wieku, upowszechniły w XVII i
przetrwały poza kres doby średniopolskiej,
- Klemensiewicz wydziela trzy grupy tych zapożyczeń:
1. nazwy urządzeń, instytucji, różnych działań ludzkich, wytwory umysłowej działalności, słownictwo
specjalistyczne, terminologia, te które są ogólnie znane:
absolut, aforyzm, abdykować, centrum, dyjalog, dyjeta, elekcyja, epilog, familija, kolor, kolos, lament,
melancholija, natura, okazyja, perswazyja, reformować, religija, reprezentować, satysfakcja, senat,
skrypt, termin, traktat.(znane i używane do dzisiaj)
aprobacyja 'zatwierdzenie', delicyje 'rozkosz', egzagerować 'przesadzać', ekskuzacyja 'usprawiedliwienie
się', influencyja 'wpływ', impensa 'wydatki', interdykt 'najazd', kauza 'sprawa sądowa', konsens
'zadowolenie'. (dziś nie używane)
2. nazwy osób od ich zawodu, działalności:
akademik, aktor, architekt, ekonom, fizyk, kapelan, medyk, oficyjał, patron, polityk, profesor, rektor.
(używane do dzisiaj)
adwersarz 'przeciwnik', anatomik 'rozbieracz zwierząt', bakałarz 'nauczyciel', dyscypuł 'uczeń', posesor
'posiadacz', sukcesor ' dziedzic'. (dziś nie używane)
3. konkretne wytwory:
ampułka, aparat (ubiór i sprzęt wytworny), biret, cymbał, fosa, kałamarz, kolumna, korona, tron.
(używane do dzisiaj)
cytara, fórta, frukt, insuła, kamera, pugilares, wirydarz,wikt.
- korzystanie z latynizmów wspierało niechęć do poszukiwania wyrazów zastępczych polskiego
pochodzenia,
- zapominano o dawnych słowach i zastępowano je łacińskimi.
➢ wpływy niemieckie
- w dobie średniopolskiej stopniow słabły,
- znajomość niemczyzny była dość rozpowszechniona, Polacy posługiwali się nią w stosunkach
handlowych, organizacyjnych, towarzyskich,
- nie był lubiany ani szanowany; uważano go za nieokrzesany, niezdatny do wyrażania subtelniejszych
treści, niemiły dla ucha,
- słowa zapożyczone odnosiły się do życia praktycznego dlatego używano ich w mowie poocznej ludności
miast i miasteczek,
- nieraz były tak spolszczone, że udawały rodzime brzmienie, np. rynek 'targ', kosztować, frasunek
'udręczenie', pielgrzym 'pątnik'.
- przykłady:
abrysować 'zarysować', handfas 'umywalnia', bękart, brak 'wada', brutka 'narzeczona, bursztyn, cyrkiel,
cytryna, czynsz, drot 'drut', fałszować, farba, folwark, fuga 'spojenie', gmach, glanc, hamować, hak,
jarmark, klamra, mordować, pancerz, rachunek, stempel, szrańki 'miejsce ogrodzone', tańcować, żagiel.
➢ Wpływy włoskie
- od schyłku XV wieku młodzież wyjeżdżała na studia do Włoch,
- przybycie do Polski królowej Bony w 1518 roku spowodowało wielkie nasilenie wpływów włoskich,
- pożyczki włoskie dotyczyły głównie strojów, klejnotów, muzyki, architektury, tańca, ogrodów, kuchni,
służby (słownictwo dworskie i wytworne), terminologii wojskowej i bankowej,
- przykłady:
antykamer 'przedpokój', balena 'wieloryb', bank, bankiet, branzoleta, bokał 'puchar', dzioki 'gry, tańce',
facyjata 'twarz', fraszka, gracyja 'wdzięk', katafalk, manela 'obrączka', parapet, padwan 'taniec', spasy
'wczasy', stafier 'lokaj', tulipan, parować 'odpierać', zbrygować się 'pozbyć się.
➢ wpływy francuskie
- w XVI wieku Polacy zaczęli wyjeżdżać na studia do Francji: Jan Zamoyski, Jan Kochanowski,
- w XVII wieku wpływy francuskie rosną, głównie na dworz królewskim: Maria Ludwika Gonzaga i
Marysieńka Sobieska,
- zakony wizytek w Warszawie upowszechniały ten język, ludzie światli-Polacy, zapraszali rodaków do
Francji, Collegium Nobilium uważało, że francuski dla polskiego to tak jak greka dla łaciny,
- przykłady:
antreprener 'przedsiębiorca', awangarda 'straż przednia', batalija 'bitwa', botynki 'buty', fryzjer, dama,
madamojzella 'panna', parol 'słowo zobowiązania', plezyjer 'uciecha', robdyszan 'szlafrok', robron 'suknia
kobieca'.
➢ wpływy ruskie
- w XVI i XVII wieku kolonizatorska ekspansja Polski jagiellońskiej na wschód,
- w wieku XVIII rutenizmy wycofują się,
- dwa wyróżniające się zakresy słownictwa to: terminy wojskowo-obozowe i wyrazy o mocnym a
ujemnym zabarwieniu uczuciowym,
- przykłady:
chromina 'buda, chałupa', chłystek, czerep, czereśnia, derewnia 'wieś', duby 'brednie', duma 'myśl',
hołota, huba 'grzyb drzewny', praźnik 'odpust', sieluszka 'wiejska dziewczyna', zbroja 'broń', hoży,
skomrośny 'bezwstydny', pobłudzić 'omylić się', nahodować 'nakarmić', hurmem 'całą kupą'.
➢ wpływy tureckie
- słownictwo orientalne w XVII wieku stanowi o sąsiedztwie geograficznym i stosunkach handlowych,
wojennych, kulturalnych z narodami Wschodu,
- przykłady:
bachmat 'koń tatarski', bałyk 'ryba', bazar 'targowisko', dzięgi 'pieniądze', jasyr 'niewola', kańczug 'bicz',
kurhan 'mogiła', kołczan, kitajka 'materiał jedwabny', surma 'rodzaj instrumentu', wataha 'kupa ludzi.
➢ wpływy węgierskie
- Polacy służyli w wojsku u Węgrów, a Węgrzy u Polaków,
- pożyczki dotyczą ubioru, zbroi, stajni, organizacji wojskowej,
- przykłady:
➢ baca, ciżmy 'buciki', dobosz 'bębniarz', juhas 'pasterz', karwasz 'naramiennik', szyszak 'hełm', widek
'powiat', kord 'miecz'.
17. PRZEŁOM OŚWIECENIOWY
➢ druga połowa XVII i pierwsza połowa XVIII wieku to okres upadku języka polskiego,
➢ dotyczy on użycia języka ojczystego; system gramatyczny rozwijał się zgodnie ze swoimi wewnętrznymi
prawami,
➢ był to więc upadek świadomości językowej i społecznego prestiżu polszczyzny; język narodowy spadł do
roli mowy pospólstwa,
➢ wpłynęły na to:
- ciemnota i zacofanie szlachty,
- panowanie sasko - sarmackiego gustu stylistycznego zdegenerowanego baroku,
- moda makaronizowania,
- zapanowanie francuszczyzny w środowiskach dworskich i magnackich,
➢ pierwszymi oznakami umysłowego i duchowego przełomu była działalność dwóch biskupów: Andrzeja
Stanisława Załuskiego, biskupa krakowskiego i Józefa Andrzeja Załuskiego, biskupa kijowskiego
➢ założyli w 1747 roku w Warszawie pierwszą w Polce bibliotekę publiczną; miała być pierwszym krokiem
do założenia towarzystwa naukowego,
➢ najwybitniejsza postać to pijar ks. Stanisław Konarski - gruntownie wykształcony, obeznany ze
światowymi systemami nauczania, zreformował szkolnictwo pijarskie
➢ w 1740 roku zorganizował tzw. Collegium Nobilium - elitarną szkołę pijarską z rewolucyjnymi
założeniami:
- ograniczenie roli łaciny,
- wpr. nauczania w języku ojczystym,
- nauka nowożytnych języków obcych, np. francuskiego, niemieckiego,
- porzucenie barokowych tradycji w zakresie nauczania wymowy,
➢ autor łacińskiej rozprawy O poprawie wad wymowy, w której krytykuje barokowe przyzwyczajenia do
makaronizowania, stosowania absurdalnych konceptów, zagmatwania itd.,
➢ według wzoru Konarskiego szkoły zreformowały inne kolegia pijarskie i jezuickie z Franciszkiem
Bohomolcem na czele (reforma jezuicka miała większe znaczenie, gdyż jezuici mieli bardziej
rozbudowaną sieć kolegiów i większy wpływ na umysłowość szlachty),
➢ właściwy przełom oświeceniowy rozpoczął się z chwilą wstąpienia na tron Stanisława Augusta,
➢ z jego inicjatywy powstała Szkoła Rycerska (z nauką języka polskiego), teatr narodowy, nowoczesne
czasopiśmiennictwo moralne (Monitor, Zabawy przyjemne i pożyteczne),
➢ Adam Kazimierz Czartoryski pokładał wielkie nadzieje w działalności króla i uważał, że polszczyzna
będzie dążyć do doskonałości, wskrzesi dawne słowa, a pozbędzie się wszelkich makaronizmów,
➢ tym celom służyła szeroko zakrojona polityka językowa Oświecenia z ośrodkami w środowiskach
kulturalno - artystycznych związanych z mecenatem króla oraz istniejąca od 1773 roku Komisja Edukacji
Narodowej (pierwsze na świecie ministerstwo oświaty),
➢ główne założenia to:
- wprowadzenie języka polskiego jako przodującego w życiu społecznym i kulturalnym,
- wykształcenie nowego modelu stylistycznego języka literackiego, odpowiadającego nowym potrzebom
społecznym,
➢ rozpoczęto walkę przeciw makaronicznej tradycji sasko - sarmackiej i gallomanii,
➢ do walki służyło czasopiśmiennictwo, lit. piękna, teatr narodowy, które posługiwały się satyrą i parodią;
Bohomolec De lingua polonica colloquium (1752), Rozmowa o języku polskim (1758),
➢ kaleczenie języka ojczystego piętnuje Julian Ursyn Niemcewicz w Powrocie posła,
➢ nie ograniczano się jednak tylko do krytyki, potrzebny był pozytywny wzór językowo - stylistyczny,
➢ Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Kajetan Węgierski, Franciszek Zabłocki, Franciszek
Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz realizowali postulaty jasności, naturalności i stosowności,
➢ reforma szkolnictwa objęła wszystkie szczeble, by nowe ideały językowe trafiały już do najmłodszych,
➢ ukoronowaniem prac reformatorskich było zorganizowanie przez KEN jednolitego dla całego kraju
systemu szkolnictwa świeckiego i państwowego, z polskim językiem wykładowym i z polszczyzną jako
obowiązkowym językiem nauczania,
➢ Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych przygotowało nowe podręczniki,
➢ Oświecenie wprowadziło język narodowy do nauki, powstało wówczas wiele polskich dzieł naukowych i
podręczników z różnych dziedzin:
- historii - A. Naruszewicz Historyja narodu polskiego od początku chrześcijańswa (1780-1786),
- prawa - A. Zamoyski Zbiór praw sądowych (1778),
- nauk filologicznych - F.Karpiński O wymowie w prozie albo wierszu (1782),
- gramatyki - O. Kopczyński Gramatyka dla szkół narodowych (1778-1783) itd.
➢ część uczonych opowiedziała się za terminologią międzynarodową dla ułatwienia przekazu wiedzy;
polszczyli terminy międzynarodowe zwykle pochodzenia grecko - łacińskiego,
➢ inni tworzyli polskiej, rodzimą terminologię naukową; tworzyli kalki terminów grecko - łacińskich,
➢ rozwój terminologii potoczył się tymi dwoma torami.
➢ Ukształtował się styl i język nowoczesnej publicystyki, zwłaszcza społeczno - politycznej,
➢ wiązało się to z przeobrażeniami politycznymi, społecznymi, kulturalnymi i obyczajowymi,
➢ Oświecenie zapoczątkowało formowanie się nowoczesnego narodu polskiego, a tym samym nowego
słownictwa społeczno - politycznego i prawno - ustrojowego - Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj,
Franciszek Salezy Jezierski
➢ powstało wiele terminów i określeń całkiem nowych a inne starsze unowocześniły swoje znaczenie.
Podsumowanie
➢ ukształtował się nowoczesny polski język literacki,
➢ jednolicony i skodyfikowany system gramatyczny przez Kopczyńskiego
➢ odnowione i ustalone słownictwo,
➢ rozwinięcie profilu odmian funkcjonalno - stylistycznych,
➢ wprowadzenie języka narodowego do nauki,
➢ język ojczysty stał się narzędziem całej kultury narodu,
➢ Oświecenie sprawiło, że w warunkach niewoli język mógł się stać konkretną siłą polityczną scalającą
naród.