16

ÂWIAT NAUKI LIPIEC 2004

pano

rama

Prawie po∏owa naturalnych lasów

na Ziemi uleg∏a zag∏adzie.

Mniej wi´cej 94% drewna

wykorzystywanego przez cz∏owieka

pochodzi z zachowanych jeszcze

lasów, których powierzchnia

szacowana jest na 2.7 mld ha;

reszta roÊnie na plantacjach.

Aby zaspokoiç zapotrzebowanie

na produkty leÊne, ka˝dego roku

wycinamy naturalny las

na obszarze porównywalnym

z powierzchnià Holandii. Inne

zagro˝enia – takie jak po˝ary

lasów, nielegalna wycinka

oraz wyràb na potrzeby rolnictwa

– zmniejszajà co minut´

powierzchni´ ziemskich lasów

o kolejne 26 ha.

Globalne zapotrzebowanie

przemys∏u papierniczego –

g∏ównego „konsumenta” w∏ókna

drzewnego – wzros∏o od roku

1950 pi´ciokrotnie i do roku 2050

prawdopodobnie znów si´ podwoi.

èród∏a: Forest Certification Resource

Center/Metafore

(www.certifiedwood.org);

Forest Enterprises

(www.forestenterprises.co.nz)

P

rzera˝ajàca plàtanina konarów tu˝ pod
powierzchnià wody. Poskr´cane ko-
rzenie jeszcze trzymajà si´ dna jezio-

ra, choç ju˝ nie z takà si∏à jak wtedy, gdy by-
∏y cz´Êcià ˝ywego lasu. Taki jest los milionów
hektarów drzew, zalanych przez wody spi´-
trzone podczas budowy zapór hydroenerge-
tycznych – lasów poÊwi´conych dla zaspo-
kojenia potrzeb energetycznych cywilizacji.

Wi´kszoÊç tych zatopionych drzew by∏a

skazana na Êmierç dawno temu. Ale w za-
chodniej Kanadzie niektóre z nich doÊwiad-
czajà swego rodzaju reinkarnacji. Chris God-
sall, specjalista ds. zrównowa˝onej gospodarki
leÊnej z Victorii w Kolumbii Brytyjskiej, wy-
cià∏ od stycznia ponad 1000 zatopionych
drzew. Wyczyn ten sta∏ si´ mo˝liwy dzi´ki
skonstruowaniu pierwszej na Êwiecie ∏odzi
podwodnej przystosowanej do wyr´bu zato-
pionych lasów. Od dziesi´cioleci podejmowa-
no próby odzyskania k∏ód, które uton´∏y w
rzekach i jeziorach w drodze do tartaków.
Okaza∏o si´ bowiem, ˝e drzewa, które nasià-
ka∏y wodà przez sto lub wi´cej lat, nie tracà
wartoÊci. Niedobór tlenu na dnie stojàcych
wód chroni je przed gniciem. Wydobyte z wo-
dy, wysuszone drewno mo˝e zamieniç si´ w
pod∏og´, panele, meble, stropy lub cokolwiek,
do czego u˝ywa si´ Êwie˝o Êci´tych drzew.

Godsall szacuje, ˝e skoro na Êwiecie ist-

nieje ponad 45 tys. du˝ych elektrowni wod-
nych, to na wykorzystanie czeka przynaj-
mniej 200 mln drzew, wartych oko∏o 50 mld
dolarów. Twierdzi, ˝e w samej Kolumbii Bry-

tyjskiej jest zaj´cie przynajmniej na 30 lat
dla 30 ∏odzi przystosowanych do podwod-
nego wyr´bu. Ale korzystanie z tego bogac-
twa okazuje si´ du˝ym wyzwaniem.

Konwencjonalne metody wycinania pod-

wodnych lasów sà nieefektywne lub po
prostu niebezpieczne. Posy∏anie nurków
z pi∏ami hydraulicznymi – powszechnie prak-
tykowane w Brazylii i Malezji – stwarza oczy-
wiste zagro˝enie dla ich zdrowia, natomiast
wyr´b wykonywany z powierzchni ma
powa˝ne ograniczenia. Najcz´Êciej stosowa-
na w Stanach Zjednoczonych metoda, która
polega na tym, ˝e ˝uraw zakotwiczony na
barce wyrywa drzewa z korzeniami, a póê-
niej pojedynczo wyciàga je z wody, jest sku-
teczna tylko do g∏´bokoÊci 20 m. Oznacza
to, ˝e Êrednio 80% drzew w jeziorze pozo-
staje poza naszym zasi´giem – wyjaÊnia God-
sall. Z myÊlà o drewnie z g∏´bin Godsall za-
∏o˝y∏ w marcu 2000 roku firm´ Triton
Logging (nazwanà tak od imienia mityczne-
go greckiego bóstwa – pó∏ cz∏owieka, pó∏ ry-
by). Od tego czasu przekona∏ 12 przedsi´-
biorców, aby pomogli mu przebudowaç
fabrycznà wersj´ ROV (remotely operated
vehicle), czyli zdalnie sterowanego pojazdu,
na „ryb´ pi∏´” (Sawfish), maszyn´ wyposa˝o-
nà w pi∏´ ∏aƒcuchowà, która mo˝e zanurzyç
si´ na g∏´bokoÊç oko∏o 300 m.

Craig Elder, pilot ROV-a pracujàcy w pe∏-

nym wymiarze godzin od stycznia na jezio-
rze Lois, zbiorniku d∏ugim na 13.5 km oraz
g∏´bokim na blisko 140 m, po∏o˝onym oko-
∏o 200 km od Victorii, steruje rybà pi∏à jak za-
bawkà z pomieszczenia kontrolnego o wy-
miarach dwa na dwa metry, znajdujàcego
si´ na barce. Osiem kamer wideo oraz so-
nar – po∏àczone z pomieszczeniem kontrol-
nym grubym kablem – sà oczyma i uszami
Eldera, kiedy manewruje on w labiryncie
ga∏´zi daglezji i ˝ywotników. „JeÊli zdekon-
centrujesz si´ na trzy, cztery sekundy, to ko-
niec” – mówi. Rozplàtywanie kabla z gàszczu
ga∏´zi za pomocà niepor´cznych szczypiec
ROV-a bywa bardzo k∏opotliwe.

Gdy wszystko idzie dobrze, Elder przysta-

wia Sawfish do wybranego pnia, przykr´ca jà
i napompowuje czarnà poduszk´ powietrz-

LEÂNICTWO

Zatopione lasy

PODWODNA PI¸A ¸A¡CUCHOWA DO PROEKOLOGICZNEGO WYR¢BU. SARAH SIMPSON

PODWODNY WYRÑB.

Drewno z lasu zalanego przez

jezioro Lois w Kolumbii Brytyjskiej po Êci´ciu
przez podwodnà pi∏´ jest wyciàgane z wody; zdalnie
sterowany pojazd widoczny na dalszym planie.

TRITON L

OGGING

APETYT

NA DREWNO

nà, a nast´pnie odcina drzewo tu˝ poni˝ej
miejsca mocowania. Drzewa wystrzeliwujà
odci´tym koƒcem do góry ciàgni´te przez
coÊ, co wyglàda jak gigantyczna torba na
Êmieci. Podczas jednego zanurzenia Elder
mo˝e wykarczowaç 36 drzew, tymczasem ro-
botnicy na holowniku usuwajà torby i zawie-
szajà pnie pod unoszàcym si´ na wodzie wy-
si´gnikiem. Statek holuje póêniej wysi´gnik
z bujajàcymi si´ jak kryszta∏y na kandelabrze
drzewami do roz∏adowania na brzegu.

Chocia˝ transport ci´˝kich, nasiàkni´tych

wodà drzew do tartaku jest 20–30% dro˝szy
ni˝ suchych, Godsall jest zdania, ˝e koszty
firmy Triton sà porównywalne z kosztami
konwencjonalnego wyr´bu, poniewa˝ nie
trzeba budowaç nowych dróg, zwalczaç
szkodników, zapobiegaç po˝arom lasów
ani sadziç m∏odych drzew. „Ka˝dy, kto zaj-
muje si´ dystrybucjà produktów leÊnych, jest
przekonany, ˝e b´dzie na nie popyt” – mówi
Peter Keyes, wiceprezes International Fo-

rests Products (IFP), g∏ównego eksportera
drewna z siedzibà w Stanach Zjednoczonych,
który zgodzi∏ si´ zakupiç drewno z pierwsze-
go wyr´bu Tritona.

Ka˝de drzewo Êci´te

pod wodà i wydobyte to
uratowane jedno drzewo
˝ywe – podkreÊla God-
sall. Ta przyjazna dla Êro-
dowiska propozycja mo-
˝e byç interesujàca dla
handlowców, co oznacza,
˝e firma Triton mo˝e w
przysz∏oÊci ˝àdaç za swo-
je drewno wy˝szych cen
– sugeruje Keyes – szcze-
gólnie jeÊli zdob´dzie
certyfikat SmartWood, je-
dynej organizacji, mieszczàcej si´ w Vermont,
która wystawia certyfikaty firmom odzysku-
jàcym drewno z odpadów. Lasom ta mokra
robota mo˝e wyjÊç tylko na dobre.

n

pano

rama

TRITON L

OGGING (

na gór

ze

); CORBIS

(na dole

)

LIPIEC 2004 ÂWIAT NAUKI

17

K

OMPUTER

Y

G∏odzenie pecetów

MILIARDOWE OSZCZ¢DNOÂCI DZI¢KI LEPSZYM ZASILACZOM. STEVEN ASHLEY

P

rze∏àczenie komputera osobistego w tryb
uÊpienia jest zazwyczaj jedynym spo-
sobem zaoszcz´dzenia energii elek-

trycznej, nie liczàc cz´stego, niewygodnego
zamykania systemu. Obecnie jednak poja-
wi∏ si´ nowy pomys∏ – udoskonalenie kompu-
terowych zasilaczy.

Podczas dzia∏ania komputera osobistego

jego zasilacz przetwarza zwykle tylko 60–
–70% mocy pràdu zmiennego na 12-, 5- i
3.3-woltowy pràd sta∏y, jakiego potrzebujà
podzespo∏y systemu. Reszta jest w wi´kszo-
Êci tracona w postaci ciep∏a. Ka˝dy z oko∏o
205 mln komputerów osobistych w USA zu-
˝ywa Êrednio mniej wi´cej 300 kWh energii
rocznie i liczba ta nie obejmuje energii zu˝y-
wanej przez monitory. In˝ynierowie twier-
dzà, ˝e zwi´kszenie sprawnoÊci zasilaczy
komputerowych do 80% pozwoli zmniejszyç
zu˝ycie energii w USA o 1–2% i obni˝yç co
najmniej o miliard dolarów roczne wydatki
na energi´ elektrycznà przy jednoczesnym
znacznym ograniczeniu emisji zanieczysz-
czeƒ przez elektrownie.

Osiàgni´ciu tego celu majà s∏u˝yç dzia-

∏ania w zakresie oszcz´dzania energii, pod-
j´te przez agencje federalne i stanowe,
grupy ochrony Êrodowiska, elektrownie i
przemys∏ komputerowy. „W przesz∏oÊci
– mówi Craig W. Hershberg, mened˝er pro-
gramu Energy Star amerykaƒskiej Agencji
Ochrony Ârodowiska (EPA – Environmen-
tal Protection Agency) – lansowaliÊmy „try-
by uÊpienia”, teraz uznaliÊmy jednak t´ me-
tod´ za niezadowalajàcà, bo zale˝nà od
u˝ytkowników”, a wi´kszoÊç z tych trybów
nie korzysta. Ponadto wiele komputerów jest
po∏àczonych w sieç i musi byç stale w pe∏ni
funkcjonalna. Chcemy wi´c – kontynuuje
Hershberg – zwi´kszyç sprawnoÊç zasilaczy
komputerowych”.

„We wspó∏czesnych komputerach stosuje

si´ zasilacze impulsowe – mówi Michael Ar-
cher, g∏ówny technolog w EOS, oddziale Ce-
letronix USA w Simi Valley w Kalifornii.
Dzia∏anie takiego zasilacza opiera si´ na
szybkim prze∏àczaniu, „szatkujàcym” pràd,
przetwarzany ostatecznie na niskonapi´cio-

SAWFISH

(ryba pi∏a), u˝ywana

przez kanadyjskà firm´
Triton Logging, mo˝e schodziç
na g∏´bokoÊç nawet 300 m.

TRYB UÂPIENIA

pozwala

oszcz´dziç energi´, ale
o wiele lepszà metodà jest
sprawniejsze przetwarzanie
pràdu zmiennego na sta∏y.