Fizjologia człowieka (VII wykład, 14.04.2011 r.)
1. Na wydolność fizyczną organizmu może wpływać wiele czynników: temperatura, wilgotność,
znaczne obniżenie ciśnienia atmosferycznego, hałas, wysokie stężenia tlenku węgla w powietrzu.
Wpływa oczywiście w sposób znaczący trening fizyczny, zarówno wytrzymałościowy jak i
szybkościowo-siłowy oraz sposób spędzania czasu wolnego, a więc aktywność ruchowa.
2. Trening w młodości wpływa przede wszystkim na ukształtowanie morfologiczne oraz funkcjonalne podstawowych układów odgrywających rolę w adaptacji do wysiłku (a więc układ krążenia, oddychania oraz układ oddechowy). Trening zwiększa objętość serca, pojemność życiową płuc. Będą to więc zmiany natury adaptabilnej.
Trening w późniejszym okresie podtrzymuje te funkcje, jednak nie jest możliwe utrzymanie funkcji tych układów na stałym poziomie. Niestety ta sprawność z wiekiem nieuchronnie spada. Jednakże osoby trenujące i aktywne fizycznie zawsze będą wydolniejsze i sprawniejsze fizycznie w stosunku do swojej grupy wiekowej nie aktywnej fizycznie, prowadzący siedzący tryb życia. Trzeba podkreślić jednak, że trening w każdym wieku zwiększa wydolność fizyczną.
U mężczyzn większe znaczenie a sposób usuwania nadmiaru ciepła drogą parowania sprawniej wydzielanego potu (wydzielanie potu przy mniejszym wzroście temperatury wewnętrznej, bardziej równomierne wydzielanie potu na odkrytych częściach ciała).
U kobiet zaś - rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i wzrost jej temperatury oraz nieco większy wzrost temperatury wewnętrznej ciała (większa różnica temperatur między wnętrzem ciała a jego powierzchną).
3. Do kryterium dopuszczalności obciążeń wysiłkowych w pracy:
Badania dotyczące ludzi przewlekle chorych, np. nabyte wady zastawek serca, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, przebyte zawały serca, wskazują na to, że nawet jeśli to nie są wysiłki wykonywane w sposób ciągły, to jednak nie powinny przekraczać 20 - 30% VO2max.
W przypadku wysiłków statywnych:
Praca może być wykonywana długotrwale, gdy siła wymagana do pokonania oporu nie przekracza 15- 20% siły maksymalnej odpowiednich grup mięśniowych człowieka.
4. Zmęczenie - jest to stan organizmu, rozwijający się w czasie wykonywania pracy fizycznej lub umysłowej, charakteryzujący się zmniejszeniem zdolności do pracy, nasileniem się odczucia ciężkości wysiłku i osłabienia chęci i kontynuowania pracy (osłabienie motywacji).
b) Pierwotną przyczyna zmęczenia może być:
- zmiany transmisji synaptycznej w ośrodkowym układzie nerwowym
- zmiany stanu czynnościowego jego komórek
- zmiany transmisji pobudzenia z włókien ruchowych na komórki mięśniowe
- zmiany rozwijające się w samych tych komórkach itd.
c) W celu ułatwienia opisu procesów zmęczenia stosuje się podział na:
- zmęczenie obwodowe - obejmuje wszystkie zmiany w mięśniach
- zmęczenie ośrodkowe - odnoszące się do układu nerwowego, przede wszystkim ośrodkowego
Podłoże fizjologiczne zmniejszania się zdolności do skurczów włókien mięśniowych:
- Upośledzenie mechanizmów pobudzania komórek
- Upośledzenie sprzężenia elektromechanicznego
- Upośledzenie funkcji samego aparatu kurczliwego
- Wyczerpanie substratów energetycznych
[podczas zmęczenia zmienia się proporcja włókien wolno- i szybkokurczliwych]
6. Przy bardzo intensywnym wysiłku (skurcze izometryczne, bieg sprinterski itp.) główną przyczyną
jest:
- zmniejszenie częstotliwości pobudzeń komórek mięśniowych
- zmniejszenie przewodzenia impulsów przez złącza nerwowo-mięśniowe (tzw. Zmęczenie
synaptyczne).
- zahamowanie tempa wytwarzania impulsów przez motoneurony, utrata potasu z komórek (podczas
wysiłku utrata wody i elektrolitów).
- mogą podczas ciężkich wysiłków nastąpić zmiany w błonie komórkowej, obniżając jej pobudliwość.
Peroksydacja błony lipidowej, spowodowanej działaniem wolnych rodników tlenowych. Wykazano,
że podawanie antyoksydantów przyczynia się do likwidacji niektórych zmian zmęczeniowych, przede
wszystkim bólu mięśni.
7. Najważniejsze metaboliczne przyczyny zmęczenia:
- ubytek zasobów komórkowych ATP
- gromadzenie się w komórkach mleczanu
- zwiększenie stężenia jonów wodorowych
- zwiększenie stężenia nieorganicznego fosforanu jako produktu rozpadu ATP
Zwiększenie się stężenia mleczanów przyczynia się do rozwoju zmęczenia miejscowego - bo jony wodoru konkurują o to samo miejsce wiązania na troponinie z jonami wapnia.
Konsekwencje zakwaszenia organizmu: niesprawność działania enzymów odpowiedzialnych za przekształcanie glukozy do kwasu pirogronowego (fosfofruktokinaza i hektokinaza).
8. Granice sprawności fizjologicznych mechanizmów adaptacji wysiłkowej nie są u współczesnego człowieka szersze niż były u jego przodków, natomiast charakter współczesnej pracy i życia pozazawodowego oraz coraz większa izolacja od naturalnego środowiska przyrodniczego sprawia, że mechanizmy te nie są wykorzystywane w ciągu życia.
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA (IX WYKŁAD, 28.04.2011 r.)
[Środowisko kwaśne zaburza działanie pewnych enzymów. W procesie glikolizy następuje powstanie ATP, ale enzymy mogą nie działać dobrze.]
1. Czynnikiem, który odgrywa istotne zmiany w zmęczeniu jest skład włókien typu FT i ST. Większość zmian zmęczeniowych pojawia się wcześniej i osiąga większe rozmiary u ludzi o większym procentowym udziale włókien typu FT w składzie mięśni zaangażowanych w wysiłku (przykład: z biegaczami sprinterami i maratończykami, jeśli ktoś się szybciej męczy, ale stać go na intensywny krótki wysiłek lub taki preferuje, to może to znaczyć, że ma w swoim składzie włókna typu FT szybko się kurczące glikolitycznie).
2. Zmęczenie ośrodkowe
W całym procesie ”zmęczenie ośrodkowe” można wyróżnić 3 elementy:
1) procesy czynnie ograniczające zdolności kontynuowania wysiłku lub zwiększaniu jego
intensywności, zabezpieczające organizm przed nadmiernym obciążeniem
2) zmniejszenie sprawności niektórych funkcji układu nerwowego w następstwie zmian poziomu aktywacji tego układu (stanu wzbudzenia)
3) rozległe upośledzenie funkcji układu nerwowego w wyniku zaburzeń homeostazy
Ad. 1) Należą tu różne sygnały/mechanizmy chroniące przed nadmiernym obciążeniem, które mówią o tym, aby zaprzestać wykonywania wysiłku - takim sygnałem jest zazwyczaj ból. Przyczynami bólu są: zakwaszenie się mięśnia; wyczerpanie się glikogenu w mięśniach. Przy wysiłkach krótkich
- ból jest zazwyczaj powodowany gwałtownym zakwaszeniem, przy wysiłkach umiarkowanych - wyczerpaniem się glikogenu.
Ból odwleczony w czasie - taki rodzaj bólu, który pojawia się w jakiś czas (np. kilka dni) później od wykonania jakiegoś wysiłku (np. gwałtowne dobiegnięcie na tramwaj). Przyczyny tego bólu to: pojawienie się stanu zapalnego (choroby; komórki układu immunologicznego próbują zlikwidować ten stan zapalny); w trakcie wysiłku w tkankach nastąpiło nasilenie się procesów metabolicznych, których w spoczynku nie było.
Na zdolność do wykonywania pracy mają wpływ: temperatura, wilgoć, powietrze (dostęp tlenu). W wyniku pojawienia się zmęczenia ludzie wspomagają się różnymi środkami, np. kawą, napojami izotonicznymi - czyli środkami dopingującymi, które jednak nie likwidują skutków zmęczenia (organizm może się od nich uzależnić). Dlatego ważne jest, aby po wysiłku odpocząć, zregenerować swoje siły.
Ad. 2) Stan wzbudzenia - kontrolowany przez struktury siateczkowate mózgu. Odbiera on impulsy aferentne (dośrodkowe) i daje informacje do wyższych ośrodków (np. kory mózgowej). Odbiera on impulsy z różnych części organizmu, mają one hamować bądź pobudzać czynność organizmu. Jego poziom wzrasta podczas wysiłku fizycznego, ale istnieje pewne określone optimum, po którego przekroczeniu stan wzbudzenia spada (np. spadek koncentracji, kojarzenia, percepcji, koordynacji).
Ad. 3) Ciężkie i długotrwałe wysiłki fizyczne w niesprzyjających warunkach (np. wysoka temperatura i wysoka wilgotność -> problem z odparowaniem, czyli z temperaturą ciała).Doprowadzają do szybkiego zmęczenia, zaburzeń (np. wymioty, nudności, bladość kończyn, utrata przytomności, wyładowania elektryczne w układzie nerwowym i śmierć).
Mechanizmy rozwoju zmian zmęczeniowych ze względu na:
a) wysiłki dynamiczne (wykonywane są z przeważającym udziałem skurczów izotonicznych), dzielą się na te dotyczące:
- długotrwałej pracy o umiarkowanej intensywności
b) wysiłki statyczne (wykonywane z przewagą skurczów izometrycznych)
[Wysiłki statyczne: jak u wysiłków krótkotrwałych o dużej sile. Przy pracy statycznej: następuje skurcz
mięśnia -> o napięciu mięśnia informuje narząd …??? i włókno mięśniowe -> zaburza to kontrolę mięśnia. Skutki: mięśnie uciskają na żyły -> nie odprowadza kwaśnych produktów metabolicznych (powstają mleczany) - powtórne zakwaszenie; problem z usuwaniem ciepła -> szybsze zmiany zmęczeniowe
a) zmęczenie pracą siedzącą: następuje zakłócenie przekazywania informacji na poziomie rdzenia kręgowego lub na poziomie z rdzenia kręgowego do wyższych partii układu nerwowego -> powoduje to błędy impulsów. Nie ma tu zmęczenia obwodowego lub ośrodkowego - z reguły występują oba naraz
b) zmęczenie przewlekłe: nie zlikwidowane zmiany zmęczeniowe w wyniku poprzedniego wysiłku i podjęcie kolejnego wysiłku ->zmiany zmęczeniowe akumulują się.
Pojawiają się zaburzenia w sferze emocjonalnej (niechęć do pracy, depresja, agresja, rozdrażnienie, apatia), problemy z zasypianiem i innymi funkcjami wegetatywnymi (niezależnymi od naszej woli). Uświadamiamy sonie także, że to co robimy, nie ma sensu lub robimy to źle.
Stan zmęczenia przewlekłego prowadzi do: zaburzeń zdrowotnych na poziomie nerwowym (nerwica) i innych chorób. (gdy jesteśmy zmęczeni, spada odporność i wtedy też chorujemy najczęściej).
c) znużenie - gdy wykonuje się to samo (monotonne, ciągłe wykonywanie jakiejś czynności - np. praca na taśmie produkcyjnej) -> doprowadza to do habituacji (zanikania reakcji na powtarzające się bodźce). Skutki znużenia: problemy ze snem (bezsenność).
d) zespół wyczerpania - następuje niedoczynność rdzenia i kory nadnerczy. Przykład: ludzie żyjący na terenach subtropikalnych - narażeni są na bodźce powodowane suchym, ciepłym wiatrem -> organizm postrzega to jako sytuację stresową -> następuje produkcja adrenaliny, noradrenaliny oraz kortyzolu -> kora nie nadąża z produkcją hormonów -> w moczu tych osób jest zmniejszona ilość wydalanych keto sterydów
5. Otóż wypoczynek to likwidacja zmian zmęczeniowych. Tylko ta część czasu wolnego po pracy, w ciągu którego ustępują zmiany zmęczeniowe jest wypoczynkiem. Pozostała część czasu po pracy to spoczynek. Pod względem fizjologicznym są to zupełnie różne stany organizmu.
6. Szybkość odzyskiwania pełnej wydolności fizycznej zależy od wielu czynników, głównie jednak od:
- intensywności czasu trwania pracy
- głębokości stanu zmęczenia
7. Istotne elementy odnowy biologicznej:
- przebieg resyntezy związków energetycznych
- sprawność usuwania metabolitów
- sprawność przywracania normalnej objętości płynów ustrojowych i prawidłowego ciśnienia
osmotycznego
Dobrze jest robić częstsze i krótsze przerwy podczas wysiłku, gdyż odnowa biologiczna największa jest w początkowej fazie odpoczynku, a maleje z czasem.
Wysiłki krótkie dynamiczne - tuż po jego zakończeniu może nastąpić gwałtowny wzrost kwasu mlekowego.
Po krótkich i intensywnych wysiłkach (które czerpie głównie) - faza odnowy biologicznej trwa od 30
min do 1-3 h (jest to tzw. resuscytacja organizmu).
Po dłuższych wysiłkach - faza odnowy biologicznej trwa 1 dzień do dwóch lub kilku dni.
8. Faza superkompensacji - np. w przypadku treningów - im organizm jest bardziej zmęczony, tym
lepsza jego regeneracja i większa wydolność.
Po wysiłku intensywnym i krótkotrwałym - faza pojawia się szybciej i trwa krócej.
Po wysiłku długotrwałym - faza ta występuje później i trwa dłużej.
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA (X wykład, 5.05.2011 r.)
Największe stężenie kwasu mlekowego pojawia się po 3-7 min. po zakończeniu wysiłku fizycznego. Likwidacja zmęczenia może nastąpić przez sen - odpoczynek bierny, a także uzupełnianie elektrolitów, płynów. Po pracy fizycznej, jeśli dojdzie do zmęczenia - najlepszy jest odpoczynek oparty na pracy umysłowej, a w przypadku pracy umysłowej - wysiłek fizyczny. Wysiłek może być czynny i bierny. Wysiłek czynny to taki, który angażuje te części organizmu, które nie były angażowane podczas wysiłku fizycznego.
Wypoczynek aktywny - powoduje: dodatnie impulsy dla układu nerwowego; szybszą likwidację zmian zmęczeniowych; podtrzymywanie działania układu sercowo-naczyniowego - czyli dodatnie bodźce, gdyż dzięki temu krew nadal krąży i usuwa mleczany, szybciej resyntezowane ATP. Duża wydajność - mniejsze zaburzenie homeostazji niż w przypadku małej wydajności.
1. Aktywność fizyczna pozytywnie wpływa na organizm oraz na bilans energetyczny organizmu. Bilans energetyczny - ilość kcal dostarczonych w pożywieniu do ilości kcal, które organizm może spalić w ciągu doby. Bilans może być dodatni i ujemny - świadczy to o tym, że coś złego dzieje się z organizmem. Wysiłek fizyczny pomaga w spalaniu nadwyżek energetycznych i dystrybucji substratów pokarmowych w organizmie.
2. Choroby cywilizacyjne
Aktywność fizyczna wpływa również pozytywnie na:
- wydolność fizyczną i siłę mięśni (wzmacnia więzadła, mięśnie kręgowe - prowadzi to do większej odporności organizmu)
- zagrożenia zdrowotne (związek z współczesnymi chorobami cywilizacyjnymi)
- leczy też raka okrężnicy (wzrasta cytotoksyczność immunoglobin, a więc odporność)
Choroby cywilizacyjne:
• Depresja
• Choroby metaboliczne - związane z zaburzeniami metabolizmu organizmu:
§ Nadwaga
§ Otyłość
§ Cukrzyca
• Choroby układu krążenia
§ Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) - zatory, zawały serca -> wynika z
miażdżycy; na tą chorobę jest największa umieralność (na drugim miejscu są nowotwory)
3. Choroba niedokrwienna serca - występuje najczęściej u osób, które prowadzą siedzący tryb życia
Najlepszą dietą w tym przypadku jest dieta śródziemnomorska - ryby, owoce morza - zawierają one
wielonienasycone kwasy omega-3 i omega-6.
Wpływają na nią:
- zaburzenia w gospodarce lipidowej - zaburzenia 2 frakcji lipidowych LDL i HDL (we krwi, oprócz
LDL i HDL mamy jeszcze VLDL i SVLDL - są to cząsteczki we krwi, w których zlokalizowany jest
cholesterol). U osób z choroba niedokrwienną serca we krwi jest obniżona zawartość HDL i
podwyższona zawartość LDL.
LDL - low density lipoproteins, tzw. zły cholesterol
HDL - high density lipoproteins, tzw. dobry cholesterol
Oba muszą się znajdować we krwi, ale LDL powinno być mniej.
(Czerwone wino podwyższa poziom HDL)
- palenie papierosów - nikotyna powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych (np. u kobiety w ciąży - mówi się, że gdy kobieta pali w ciąży, to zabija swoje dziecko - przez palenie obkurczają się naczynia krwionośne i następuje upośledzenie wchłaniania substancji pokarmowych przez dziecko, a łożysko nie zdoła się ukrwić, gdyż naczynia krwionośne są obkurczone-> często prowadzi to do poronień)
- miażdżyca - LDL w nadmiarze odkłada się w naczyniach krwionośnych i zwęża światło naczynia. Gdy naczynie się obkurcza, wówczas prowadzi to do zawału.
Zawał - niedokrwienie mięśnia serca i jego obumarcie w wyniku niedokrwienia (głównie chodzi o niedobór tlenu, też subst. odżywczych). Zawały nie występują wyłącznie u osób starszych i otyłych - u innych też może wystąpić - nadciśnienie tętnicze - jest ono nie tylko generowane przez nadwagę i otyłość, ale też w związku z
Receptorami
- cukrzyca (typu II)
- otyłość
- hiperinsulineria poposiłkowa - insulina nie daje sobie rady z usunięciem cukru, gdyż występuje on w bardzo dużych ilościach - organizmie produkuje go w bardzo dużych ilościach
- nietolerancja węglowodanów - problemy z rozkładaniem niektórych węglowodanów
4. Nadwaga i otyłość
- U kobiet masa rośnie wraz z wiekiem (szybciej przyrasta tkanka tłuszczowa)
- gen otyłości, hormon lektyna odpowiada za ośrodek sytości w podwzgórzu.
- Bilans dodatni - nadwyżki energetyczne odkładające się w postaci tkanki tłuszczowej, co
prowadzi do generowania nadwagi i otyłości (np. zwiększenie bilansu przeciętnie o 3% prowadzi do zwiększania masy ciała o 3-4kg w ciągu roku)
a) Nadwaga - nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej [wikipedia].
- Gdy wskaźnik BMI przekroczy 25 punktów (powyżej 40 pkt. jest otyłość kliniczna, a poniżej 19 pkt.
niedożywienie).
- Nadwaga wynika z uwarunkowań genetycznych, ale również z uwarunkowań społeczno-
kulturowych (nieprawidłowe nawyki żywieniowe - np. preferuje się różne diety - mogą być one złe,
zwłaszcza w nadmiarze np. nadwyżka tłuszczów zwierzęcych);
- Z nadwagą związane są:
• Hipercholesterolemia - podwyższone powyżej normy stężenie cholesterolu w osoczu krwi
[wikipedia].
• Hiperlipidemia - zespół zaburzeń metabolicznych objawiających się podwyższonymi
poziomami frakcji cholesterolu lub trójglicerydów w surowicy krwi [wikipedia].
b) Otyłość - patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny, niektóre typy nowotworów, zapalenie kości i stawów i dlatego też skraca oczekiwaną długość życia. Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do niepełnosprawności [wikipedia].
- Przyczyny: przejadanie się, czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe, czynniki biologiczne, czynniki farmakologiczne, czynniki psychologiczne [wikipedia]
- cukrzyca typu 2 - u dorosłych; spowodowana tym, że organizm jest otyły, ciągle dostarczana jest glukoza i wydzielana insulina - w pewnym momencie receptory nie działają tak, jak należy i insulina nie daje rady usunąć cukru (cukrzyca typu I występuje u dzieci, jest to efekt defektu komórek trzustki)
- otyłość typu prostego - spowodowana przez nadwyżki żywieniowe, które muszą się gdzieś odłożyć
- tycie następuje w typie gruszki (charakterystyczny dla kobiet; nie wpływa na chorobę niedokrwienna serca) i jabłka (charakterystyczny dla mężczyzn; wpływa negatywnie na chorobę niedokrwienna serca)
- nadmierne przekarmianie dzieci w wieku do 2 lat - prowadzi do proliferacji, czyli mnożenia się komórek i tendencji do otyłości
- Trening fizyczny u osób otyłych należy połączyć z dietą niskokaloryczną, gdyż wtedy następuje spalanie tłuszczów (gdy stosuje się tylko dietę, następuje spalanie własnych mięśni (białek)) - by uzyskać bilans ujemny. Trening fizyczny powinien polegać na ćwiczeniach aerobowych - czyli tlenowych, o małej intensywności - przeplatanych ćwiczeniami o większej intensywności
BMI - Body Mass Index- wskaźnik masy ciała; współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach [wikipedia].
• poniżej 15 - wyniszczenie
• 15,0 - 17,4 - wychudzenie
• 17,5 - 19,4 - niedowaga
• 19,5 - 24,9 - waga prawidłowa
• 25,0 - 29,9 - nadwagę
• 30,0 - 34,9 - I stopień otyłości
• 35,0 - 39,9 - II stopień otyłości
• 40,0 i więcej - otyłość kliniczna
Podstawowa przemiana materii (PPM) - tempo metabolizmu w ustroju człowieka pozostającego w warunkach zupełnego spoczynku fizycznego i psychicznego, komfortu cieplnego, nie mniej niż 12 h po ostatnim wysiłku fizycznych, po co najmniej 8 h snu.
¼ PPM - zużywana przez układ nerwowy
Po 1/5 PPM - zużywana przez serce, nerki i wątrobę
Pozostałe 40% PPM - zużywana przez inne narządy
5. Cukrzyca - cukier u cukrzyka jest szkodliwy, gdyż wchodzi w związek (wiąże się) z białkami - czyli występuje efekt glikacji (proces nieenzymatycznego przyłączania się heksoz, głównie glukozy, do wolnych grup aminowych białek. Jest fizjologicznym procesem determinującym ich starzenie. Nasila się w stanach hiperglikemii (m.in. w cukrzycy), przyspieszając wystąpienie powikłań [wikipedia]).
- Cukrzyca prowadzi do katarakty.
- Wysiłek fizyczny w cukrzycy -> spalanie cukrów i wzmożenie wydzielania insuliny
[cukrzyca - choroba metaboliczna, która pierwotnie charakteryzuje się opornością na insulinę,
względnym niedoborem insuliny oraz hiperglikemią.
Cukrzyca typu 2 często jest wynikiem otyłości. Jest to również powikłanie niektórych chorób
metabolicznych, np. zespołu policystycznych jajników. Najczęściej leczy się ją poprzez zachęcanie do aktywności fizycznej oraz zalecenie zmiany diety (wikipedia)]
6. Osteoporoza (rzeszotowienie kości) - stan chorobowy charakteryzujący się postępującym
ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania [wikipedia]
- Mężczyźni mają większą masę kostną - u nich osteoporoza jest rzadsza.
- Menopauza u kobiet powoduje, że zmniejsza się ilość estrogenów - a estrogen jest ważny w
mineralizacji kości.
- Najczęstszym złamaniem (u kobiet) jest złamanie szyjki kości udowej.