776 pne. Pierwsze igrzyska; Olimpie w Grecji
753 pne. Powstanie Rzymu
509 pne. Rzym REPUBLIKĄ
490 pne. Bitwa pod Maratonem pomiędzy ateńskimi wojskami pod wodzą Miltiadesa a armią perską dowodzoną przez Datysa z Medii i Artafernesa. Zwycięstwo Greków
480 pne. Termopile- (król persów Kserkses kontra król spartański Leonidas) 500 tys persów przeciwko 6 tys spartańskich wojowników; Salamina- jedna z największych bitew morskich starożytności, stanowiła punkt zwrotny w zmaganiach grecko-perskich. Uratowała greckie polis przed utratą niepodległości, a dla imperium perskiego oznaczała początek upadku.
334 pne. Wyprawa Aleksandra III Wielkiego (Macedońskiego) na Persje (III wojna perska do 327 pne); bitwa nad rzeką Granik; Zakładane przez Aleksandra greckie kolonie spowodowały rozprzestrzenienie się helleńskiej kultury na ogromnych obszarach, co spowodowało powstanie kultury hellenistycznej (na skutek wymieszania się kultury greckiej z kulturami Wschodu). Budowano według wzorów greckich Przejmowano grecką modę, poznawano dzieła literackie. Powstawały piękne dzieła (posąg Wenus z milo). W pobliżu założonego w Egipcie miasta Aleksandria, zbudowano latarnię morską, uważaną za jeden z siedmiu cudów świata, która nie zachowała się do czasów współczesnych. W Aleksandrii też powstała pierwsza w świecie akademia nauk.
216 pne bitwa pod Kannami(okrzyk rzymian „Hannibal ante portas”); największe zwycięstwo wojsk kartagińskich nad rzymskimi podczas II wojny punickiej. Dzięki zastosowaniu nowatorskiej taktyki, mniej liczne wojska Hannibala odniosły miażdżące zwycięstwo nad armią rzymską; Wojny punickie- nazwa ogólna dla konfliktów zbrojnych między Republiką rzymską a Kartaginą. Ich przyczyny skupiały się wokół sporów o wpływy polityczne i gospodarcze w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.
49 pne wybuch wojny domowej miedzy Cezarem a Pompejuszem (do 45 pne). Cezar zwyciężył i otrzymał urząd dyktatora dożywotnio (wbrew okresu 6 miesięcy); Cezar przekroczył Rubikon „alea iacta est”; „veni vidi, vici” - Cezar przekazał (47 p.n.e.) senatowi wiadomość o swym szybkim zwycięstwie nad Farnakesem II, królem Pontu w bitwie pod Zelą; podkreślały one nie tyle sam wynik wojny, co jej błyskawiczne zakończenie.
44 pne. Śmierć (zasztyletowanie) Cezara. „Et tu, Brute, contra me?”
31 pne. Akcjum; bitwa morska. Było to decydujące starcie w trawiącej imperium rzymskie wojnie domowej między Oktawianem Augustem a Markiem Antoniuszem i wspierającą go egipską królową Kleopatrą. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem floty Oktawiana, co pozwoliło mu przechwycić pełnię władzy w imperium.
27 pne. Oktawian pierwszym cesarzem rzymskim (augustusem)
nasza era
1- Narodziny Chrystusa
392- umocnienie się religii chrześcijańskiej w Rzymie
395- podział Cesarstwa na wsch i zach
476- Upadek zachodniorzymskiego Cesarstwa; koniec starożytności
Rewolucja neolityczna - nazwa określająca przejście z koczowniczego trybu życia związanego ze zbieractwem i łowiectwem do trybu życia osiadłego związanego z rolnictwem. rozpoczęła się około 10 000 lat p.n.e. wśród ludów Bliskiego Wschodu zamieszkujących obszary Mezopotamii, Syrii i Egiptu. Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego - neolit.
Politeizm - wiara w istnienie wielu bogów
Monoteizm - wiara w istnienie jednego Boga
Sumerowie - pierwsza cywilizacja; Prowadzili oni osiadły tryb życia, zajmując się uprawą ziemi, hodowlą bydła, rybołówstwem, handlem i rzemiosłem. Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych. Utworzyli pierwsze miasta-państwa już w ok. 3000 pne. Społeczeństwa państw sumeryjskich miały strukturę klasową, władzę w nich sprawował król-kapłan, zaś na dole drabiny społecznej znajdowali się niewolnicy.
Kodeks Hammurabiego - to czwarty z najstarszych kodeksów świata a zarazem najstarszy ze znanych prawie w całości. Został spisany za panowania króla Mezopotamii (nie państwa) Hammurabiego. ”Oko za oko, ząb za ząb”
Pismo klinowe - najstarsza, na Bliskim Wschodzie, odmiana pisma, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów ok. 3500 lat przed naszą erą. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, które wyobrażały przedmioty albo jeden charakterystyczny ich element, a przy bardziej abstrakcyjnych pojęciach - kompozycje symboliczne. Na początku system był całkowicie ideograficzny (obrazkowy).
Niewola babilońska - zwyczajowe określenie wygnania Żydów z Judy przez państwo babilońskie, trwającego od 587 do 539 roku p.n.e. Król Persów, podbił Babilonię i zgodził się na powrót Żydów do Judy, która stała się autonomiczną prowincją perską - Jehud. Termin "niewola" jest nieadekwatny, gdyż deportowani Żydzi nie byli traktowani jak niewolnicy.
Islam - religia monoteistyczna; Świętą księgą islamu jest Koran; Islam był początkowo religią ludów arabskich, jego celem i nauczania proroka Mahometa było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę
Judaizm - pierwsza religia monoteistyczna. Podstawą wiara w jednego Boga, będącego nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym "nadzorcą", czy też "opiekunem".
Tora - określenie całości nauk przekazanych Mojżeszowi przez Boga na Synaju.
Polis - forma państwa w starożytnej Grecji, Fenicji i Mezopotamii, nazywanego także miastem-państwem. Terytorialnie polis obejmowała najczęściej samo macierzyste miasto z otaczającymi je wiejskimi terenami Liczyła od kilku do kilkunastu tysięcy obywateli.
Demokracja - ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli). Polis była wspólnotą wolnych obywateli, w której decyzje o ich życiu były podejmowane przez zgromadzenie ludowe (mężczyzn). Poza wspólnotą znajdowali się niewolnicy, a mieszkający w niej na stałe cudzoziemcy nie mieli prawa głosu, podobnie jak kobiety.
Ostracyzm - inaczej sąd skorupkowy; praktyka polityczna w starożytnej Grecji, rodzaj tajnego głosowania, podczas którego wolni obywatele typowali osoby podejrzane o dążenie do tyranii i zasługujące na wygnanie z miasta na 10 lat.
Spartańskie wychowanie - system wychowawczy, obowiązujący w Sparcie wg tradycji, od czasów Likurga. Podlegały mu formalnie przede wszystkim dzieci płci męskiej w wieku od 7 do 20 lat. Trwało przez całe życie. Kolejne jego etapy, jedynie przygotowywały do pełnienia nowych funkcji w państwie. Przepisy państwowe oraz obyczaje regulowały każdy szczegół życia i za każde odstępstwo wymierzały surowe kary; olbrzymi patriotyzm i poświęcenie dla własnego państwa, współobywateli oraz skuteczność i bohaterstwo w boju.
„Z tarczą lub na tarczy” -pożegnanie syna-wojownika idącego w bój używane w starożytnej Sparcie. Kiedy wojownik uciekał z pola bitwy, odrzucał tarczę by móc szybciej biec, tak więc „z tarczą” wracali jedynie zwycięzcy. Na tarczy zaś przynoszono do miasta poległych. Powyższa sentencja podkreślała wyższość bohaterskiej śmierci nad życiem w hańbie.
Akropol ateński - ufortyfikowane wzgórze. W okresie późniejszym Akropol stał się miejscem kultu, gdzie budowano świątynie, np. Partenon, którego nazwa nawiązuje do Ateny Partenos (Ateny Dziewicy), której świątynia była poświęcona. Zbudowany w zgodzie z porządkiem doryckim, jest uważany za najdoskonalszy jego przykład, niemniej w świątyni znajdują się elementy porządku jońskiego
Agora - główny plac, rynek w miastach starożytnej Grecji. Centrum wokół którego toczyło się życie polityczne i religijne. Czasami odbywały się na agorze zgromadzenia obywateli.
Wielkie Dionizje - attyckie święta w starożytnej Grecji na cześć Dionizosa boga Wina; Święto obchodzone w Atenach początkowo przez pięć, potem sześć dni pod koniec marca i na początku kwietnia. (ofiary z kozła, któremu towarzyszył śpiew chłopięcego chóru, mityczne przybycie boga do Aten, nabożeństwo i uczta)
Gladiatorzy - niewolnicy toczący walkę na arenie w starożytnym Rzymie. Walki gladiatorów były jedną z najpopularniejszych rzymskich rozrywek. Wielu bogatych Rzymian miało swoich gladiatorów i płaciło fortuny na ich szkolenie.
Romanizacja - proces polegający na rozpowszechnianiu się kultury rzymskiej i języka łacińskiego na podbitych przez Rzymian terenach. Proces ten wywarł dominujący wpływ na kształt cywilizacji Zachodu. (nasilony w okresie cesarstwa)
Barbarzyńcy - człowiek dziki, pierwotny, niecywilizowany, okrutny, o prymitywnych odruchach, nieznający kultury europejskiej. W starożytnej Grecji każdy cudzoziemiec, w Rzymie ten, kto nie był Rzymianinem lub Grekiem.
Pax Romana - w starożytnym Rzymie określenie stanu pokoju istniejącego wewnątrz i na zewnątrz państwa. Był hasłem politycznym w czasie wojen domowych
Prawo XII tablic - Pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego dokonana w latach 451-449 p.n.e. Znaczenie "prawa XII tablic" nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało dynamiczny rozwój prawa rzymskiego.
Akwedukty - wodociągi doprowadzające wodę ze źródeł do miast rzymskich, wykorzystując zasadę stałego spływu. Woda była następnie dostarczana do licznych fontann, łaźni i szaletów publicznych, co bogatszych domów.
Koloseum - amfiteatr w Rzymie, duża eliptyczna budowla z pojemną widownią; Odbywały się w nim m.in. walki gladiatorów, polowania na dzikie zwierzęta. Tradycja mówi iż w Koloseum mordowano chrześcijan, co upamiętniono krzyżem wewnątrz budowli
Konstantyn Wielki - Wielki reformator, a jednocześnie cesarz, który przyjął chrzest.. Nazywany był przez ówczesnych: Konstantyn I (wśród zachodnich chrześcijan), Konstantyn Wielki albo Konstantyn Święty (wśród wschodnich-ortodoksyjnych chrześcijan).
Westalki - kapłanka rzymskiej bogini domowego ogniska, Westy. Zadanie westalek polegało na podtrzymywaniu wiecznego ognia w świątyni Westy (który to ogień reprezentował samą Westę) oraz dokonywania okresowych, rytualnych oczyszczeń całego miasta.
Perykles - największy ateński polityk
Sokrates - wielki filozof grecki, urodzony w Atenach; głosił istnienie powszechnej prawdy i bezwzględnego dobra.
Platon - wielki grecki filozof; twórca systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim.
Arystoteles - wielki filozof grecki, twórca opozycyjnego do platonizmu i równie spójnego systemu filozoficznego, który bardzo silnie działał na filozofię i naukę europejską.
Homer - grecki aojda (rapsodas). Uważa się go za ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z imienia europejski poeta.
Jowisz - bóg rzymski; nieba, burzy i deszczy, władca nieba i ziemi, ojciec bogów