Socjoterapia- jest metodą oddziaływania psychologiczno-pedagogicznego adresowaną do dzieci i młodzieży z zaburzeniami zachowania polegającą na dostarczaniu doświadczeń o charakterze korekcyjnym wpływających na zmianę sądów poznawczych, zachowania oraz dających możliwości odreagowania doświadczeń urazowych.

Kratochvil- wyodrębnia socjoterapie; bierną i czynną- w jej zakres wchodzi m,in. Słuchani wykładów, oglądani filmów, rysowani itp.

Psychoterapia, trening interpersonalny, psychoedukacja, socjoterapia- pojęcia te oznaczają świadomą aktywność profesjonalną polegającą na operowaniu środkami psychologicznymi w celu udzielenia pomocy osobą cierpiącym psychicznie lub poszukującym własnej drogi rozwoju osobistego, społecznego i zawodowego .

Psychoterapia- (Strojnowski) zamierzony i systematyczny proces interakcji rozwijany między pacjentem a terapeutą lub grupą terapeutyczną w celu usuwania u tegoż pacjenta zaburzeń komunikacji nieprawidłowych procesów psychologicznych lub dolegliwości somatycznych i uzyskiwania lepszego przystosowania społecznego. Cel dalszy to polepszenie struktury osobowości i symulacja możliwości rozwojowych pacjenta.

Trening interpersonalny (trening grupowy)- adresowany jest do osób względnie zdrowych psychicznie. Służy on rozwijaniu tych właściwości psychicznych które są niezbędne w podejmowaniu satysfakcjonujących kontaktów z innymi ludźmi. Najczęściej wymienia się tu empatie, otwartość na siebie i innych, autentyczność, umiejętność wyrażania własnych uczuć itp.

Psychoedukacja- ma zwykle charakter ustrukturalizowany; zmiany w zajęciach dotyczą strefy poznawczej i strefy umiejętności. Uczestnicy tych zajęć mogą zdobyć umiejętności: komunikowania się, podejmowania decyzji, asertywności, negocjacji, mediacji itp.

Wgląd- polega na zrozumieniu związków między uprzednimi doświadczeniami a aktualnymi przeżyciami i reakcjami oraz kontaktach z innymi ludźmi czego wcześniej pacjent sobie nie uświadamiał.

W obszarze zainteresowań socjoterapii pozostają:

- dzieci mające problemy szkolne które związane są z parcjalnymi deficytami

- dzieci nadpobudliwe które swoim zachowaniem dostarczają kłopotów dorosłym

- dzieci agresywne wyrządzając swoim zachowaniem wiele szkód

- dzieci które maja trudności w nauce nie ze względu na upośledzenie umysłowe lecz z względu na opóźnienie szkolne i zaniedbania dydaktyczne

Cele socjoterapii:

- edukacyjne- wspomagają proces nabywania wiedzy o sobie samym i o innych ludziach oraz proces rozumienia świata społecznego a także ukierunkowują zmiany zachowań tak, by mogły one chronić dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi. W zależności od przyjętej koncepcji i programu terapeutycznego mogą obejmować poznawanie przez grupę dzieci różnorodnych zagadnień które pozwalają im sprawniej funkcjonować społecznie i radzić sobie z różnymi problemami ( uczenie się rozpoznania emocji, zdobywanie umiejętności przekazywania własnej wiedzy np. pisanie klasówek, uczenie się do określonych ról)

- rozwojowe- uwzględnia rozwijanie indywidualnych zainteresowań i zamiłowań, zaspokojenie podstawowych dla danego wieku potrzeb uczestników oraz podejmowanie zagadnień ważnych dla określonej grupy wiekowej. W formułowaniu celów rozwojowych należy wziąć pod uwagę: potrzeby uczestników zajęć, prawidłowości rozwoju osobistego, społecznego i moralnego dzieci i młodzieży oraz sytuację społeczną i wychowawczą poszczególnych uczestników grupy

- terapeutyczne- skierowane są na dzieci które przeżyły w swoim życiu trudne sytuacje: rodzina alkoholików, ojciec i matka się znęcają, nadmierne i przesadne wymagania rodziców, poniżanie itp. Spotkania terapeutyczne sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych, posłużą aktywnemu uczniu się nowych umiejętności psychologicznych, dostarczą młodym uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych przeciwstawnych do treści doświadczeń urazowych oraz doświadczeń kompensujących doświadczenia deprywacyjne również hamujących rozwój emocjonalny i społeczny. ( Nabycie nowych doświadczeń pomaga w funkcjonowaniu w środowisku rodzinnym, uczenie się asertywności, skupianie się na mocnych stronach dziecka)

Urazom, traumom, deprywacji towarzyszą bowiem takie negatywne emocje jak: lęk, poczucie krzywdy, bezsilność, złość, obawa, gniew, wstręt itp. (dziecko dusi w sobie negatywne emocje i to nie sprzyja funkcjonowaniu w społeczeństwie dlatego też należy rozładować te napięcia poprzez różne aktywności)

(Stopniowe nawarstwianie się przeżyć miłych, nieskomplikowanych, nie budzących sprzeciwu powoduje powolne i nieuchronne zapominanie. Zapominanie nie samych faktów ale właśnie spuścizny po nich w postaci opresyjnych stanów wspomnieniowych.)

Struktura zajęć socjoterapeutycznych

Etapy pracy z grupą:

- I etap to proces powstawania grupy służy on poznawaniu się uczestników spotkania wspólnemu określeniu celów, zainstalowaniu norm grupowych, powstawaniu reguł grupowych i rytuałów, budowaniu atmosfery grupowej opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania (jesteśmy punktualni, każdy ma prawo być wysłuchany, nie krytykujemy, nie wyśmiewamy, staramy się wspierać nawzajem)

- właściwy etap pracy z grupą polega na realizacji zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych stanowiących istotę programu socjoterapeutycznego opracowanego pod kątem potrzeby danej grupy

- ostatni etap pracy z grupą jest przygotowaniem do zakończenia jej funkcjonowania. Dla wielu osób jest to bardzo ważne wydarzenie i mogą odczuć braki czegoś ważnego. Należy wypracować w grupie sposoby kontaktowania ze sobą gdy zaistnieje taka potrzeba. Ponadto należy podsumować nabyte umiejętności za wskazaniem na możliwości ich wykorzystania w życiu. (Udzielanie ciepłych informacji zwrotnych pisemnie, obdarowywanie się drobnymi upominkami np. szyszka, rysunek itp. by można było zachować je dla siebie.

Cały cykl spotkań socjoterapeutycznych:

- faza spotkania na którą składa się rytualne powitanie będące także informacją o rozpoczęciu zajęć i podzielenie się informacjami np. na temat aktualnego stanu emocjonalnego uczestników zajęć

- proponuje się gry i zabawy wyciszające lub energizujące w zależności od nastroju grupy

- gry i ćwiczenia za pomocą których w grupie pojawiają się sytuacje edukacyjne, rozwojowe lub psychokorekcyjne. Istotą tej fazy jest aktywne zdobywanie doświadczeń emocjonalnych i poznawczych przez członków grupy i uczenie się przez doświadczenie

- podsumowanie jest ważnym elementem gdyż skłania uczestników do przemyśleń, zastanowienia i nazwania własnych odczuć, spostrzeżeń, dostrzeżenia związków między wydarzeniami w grupie a życiem codziennym

(Kierunki i formy pracy z grupą określa wcześniej przygotowany scenariusz zajęć socjoterapeutyczny które przygotowuje się pod kątem potrzeb grupy terapeutycznej.)

Metody pracy z grupą:

- praca w kręgu i rundki jako technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje społecznie i zmniejsza dystans zwłaszcza między prowadzącymi dorosłymi a dziećmi. ( rundka- każdy odpowiada na pytanie np. co ci się podobało w zajęciach;) rundka- każdy ma prawo ale nie zaś obowiązek wypowiedzieć się gdy inni słuchają i nie komentują wypowiedzi

- burza mózgów wyzwala potencjał i aktywizuje grupę (określony czas, w którym to wszyscy podawać swoje nawet najoryginalniejsze pomysły, nikt nie ocenia i nie krytykuje propozycji)

- rysunki i prace plastyczne ( zapewniona swoboda, uczestnicy socjoterapii mogą wyrazić siebie, swoje uczucia, rzutować swoje urazy, konflikty na tworzywo plastyczne, uwalniać się od napięć psychicznych

- śpiew i muzykowanie dzieci młodsze chętnie wyrażają swoje uczucia za pomocą muzyki i śpiewu; w starszej nieco grupie dziecięcej wydawanie różnych dźwięków z wykorzystaniem dostępnych przedmiotów np. łyżki, klaskanie w ustalonym rytmie jest pozytywnie przyjmowane

- inscenizacje i odgrywanie scenek umożliwia wczuwanie się w sytuację innej osoby i jej zrozumienie, poruszenie ważnego problemu odreagowanie emocjonalne ze zwrotną informacją uczestników grupy ( zapoznanie się ze scenariuszem, podzielenie ról, odegranie scenki, omówienie jej, zamiana ról i ponowne odegranie scenki)

(Zaprogramowane propozycje zabawowe maja zwykle swój początek i koniec, określoną fabułę i treść oraz organizację.)

Dynamika grupy- czyli proces przemian zachodzących w grupie charakteryzuje bowiem ustrukturalizowane w zasadzie, socjoterapeutyczne spotkani grupowe.

Opór- jednostka nie pozwala sobie pomóc, tworzenie pewnych barier. Niezdolność lub niechęć do omawiania pewnych myśli, pragnień czy doznań

Etapy pomagania w zwalczaniu oporu:

I etap Rozpoznanie gotowości do roli przyjmującego pomoc

Ten etap pokazuje jak klient stara się ściągnąć z siebie odpowiedzialność przez to że tłumaczy się że wizyta nie była jego własnym wyborem np. żona mi kazała. Tak naprawdę to ludzie którzy przyszli do gabinetu terapeuty sami podjęli taką decyzje z uwzględnieniem wszystkich sił i nacisków w ich życiu, wydawało się im odwiedzenie terapeuty najlepszym wyborem. Celem I etapu jest zatem doprowadzenie klienta do uznania terapii za własna decyzje. Nie musi oznaczać że doświadcza on tego wyboru po prostu musi go uznać

II etap Jaki jest rzeczywisty cel klienta

Gdy tylko klient i terapeuta mają jasność że obecność klienta jest jego własnym wyborem, jesteśmy gotowi zająć się odkrywaniem rzeczywistego problemu którego doświadcza w życiu. Przypowieść Zen: gdy będziesz potrzebował tak mocno oświecenia jak mocno pragnąłeś zaczerpnąć powietrza wtedy wróć. Ludzie często przychodzą do terapeuty z problemem który w gruncie rzeczy kryje w sobie prawdziwy problem. (problem z nadwagą- a w rzeczywistości problem= złość na matkę za tyranizowanie)

III etap Czy stan pożądany jest możliwy do osiągnięcia

Gdy człowiek uzna jasno że problem może rozwiązać i w jego odpowiedzi jest nadzieja, maleńka fala podniecenia, gotowość by iść dalej, by przejść do IV etapu. Lecz gdy człowiek utrzymuje pozycje zaprzeczenia należy cofnąć się do etapu II.

IV etap Czy ten terapeuta i ta sytuacja są całkiem odpowiednie

Klient często ma wątpliwości co do terapeuty, bo ten nie miał styczności z jego problemem np. alkoholowym (co on może widzieć). Terapeuta stara się rozwiać wątpliwości przebywania w gabinecie, po uwzględnieniu wątpliwości klient dokonał wyboru pozostania.

V etap Czy istnieją jakieś konkurencyjne motywy

Często by rozwiązać problem trzeba sobie zdać sprawę z tego czy mój problem nie rozwiązuje gdyż czerpię z niego jakieś korzyści np. złamana noga boli al. Sam fakt o wolnym od pracy cieszy

Nikt nie będzie stawiał oporu w terapii jeżeli:

- chce pracować nad problemem

- skupia się na czymś czego autentycznie doświadcza jako źródła cierpienia czy braku w życiu

- naprawdę czuje że cel jest osiągalny

- ma zaufanie do terapeuty

- nie ma żadnych większych sprzecznych wartości czy konkurencyjnych celów

(W ujęciu wytycznych Departamentu Kształcenia Specjalnego i Profilaktyki Ministerstwa Oświaty i Wychowania, celem zajęć socjoterapeutycznych jest eliminowanie przyczyn i przejawów utrwalonych zaburzeń zachowania utrudniają­cych dziecku realizację zadań życiowych.)

Obszary, w których ujawniają się zaburzenia zachowania:

- w relacjach z rówieśnikami (ja - rówieśnicy),

- w relacjach z osobami dorosłymi (ja - dorośli),

- w relacjach zadaniowych (ja - zadanie),

- w ustosunkowaniach do siebie samego (ja - ja).

Cechami charakterystycznymi zaburzeń zachowania są:

- nieadekwatność, z nieadekwatnością mamy do czynienia, gdy zachowania dziecka nie są racjonalnymi reakcjami na daną sytuację.

• sztywność reakcji, zachowania zaburzone mają stały przebieg, niezależnie od tego, w jaki sposób zmienia się sytuacja. Dzieci reagują według charakterystycznych dla siebie sztywnych wzorców.

• szkodliwość dla podmiotu i otoczenia, zaburzone zachowania są niekorzystne zarówno dla otoczenia, jak i samego dziecka

- obecność negatywnych emocji, mogą to być złość, lęk, zazdrość, niechęć. Czasami dziecko sprawia wrażenie, że ich nie przeżywa. Jednak po dokładniejszym przyjrzeniu się widoczne są u niego silne napięcie lub chęć ukrycia emocji pod maską obojętności.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ ZACHOWANIA

Niejednokrotnie udziałem dziecka stają się doświadczenia pozostawiające po sobie urazy. Są to sytuacje, które wiążą się z zagrożeniem fizycznym lub zagro­żeniem możliwości zaspokojenia potrzeb psychologicznych, np. potrzeby: sa­modzielności. poznania świata i uzyskania kompetencji, kochania i bycia kocha­nym, bliskości z innymi ludźmi, bycia akceptowanym. Urazem jest przeżycie niezaspokojenia (lub ryzyka niezaspokojenia) podstawowych potrzeb fizjologi­cznych. Trwałe ślady pozostawia przeżycie odrzucenia emocjonalnego, a także zetknięcie się dziecka z demoralizacją otoczenia, z lekceważeniem ludzi, bra­kiem szacunku, przemocą i bezsilnością. Często urazem staje się poczucie sa­motności i opuszczenia w trudnej sytuacji. Taki sam efekt przynosi przejawiane przez dorosłych zniechęcenie i ich niewiara w możliwość opanowania przez dziecko nowej umiejętności lub pokonania napotkanej trudności

Zaburzenie zachowania może być też skutkiem bardzo silnego przeżycia trau­matycznego (np. gwałt lub chwilowe zagrożenie życia).

Trwałe skutki urazów dotyczą:

- sądów poznawczych, Dziecko w naturalny sposób zawsze usiłuje zrozumieć to, co mu się przydarza

- zachowań, Urazowym sądom o rzeczywistości odpowiadają określone stereotypy zachowań. Trwałość stereotypu zależy od stopnia ogólno­ści związanego z nim sądu poznawczego. Cechy zaburzeń zachowania: nieadek­watność, sztywność reakcji, szkodliwość dla podmiotu i otoczenia zostały omó­wione w poprzedniej części tego programu.

- przeżyć emocjonalnych, W przyszłości pojawienie się w otaczającej rzeczywistości bodźców podob­nych do tych. które były związane z urazem, powoduje ponowne doświadczanie danych emocji. Na przykład poczucie krzywdy wywołane stałym lekceważącym traktowaniem przez rodziców może się pojawiać w kontaktach z innymi ludźmi.

ZABURZENIA ZACHOWANIA PRZEJAWIAJĄCE SIĘ W FUNKCJONOWANIU W ROLI UCZNIA

1 Zaburzenia ujawniające sil w relacji dzieci z nauczycielami

Zaburzenia zachowania pojawiające się w relacjach uczniów z nauczycielami mogą mieć swoje źródło w doznanych na terenie szkoły urazach, jak też pozaszkolnych doświadczeniach dziecka. Zaburzone zachowania w sferze kontaktu z dorosłymi polegają na trudnościach w komunikowaniu się z nimi, wyrażaniu emocji i zgłaszaniu potrzeb

2. Zaburzenia ujawniające się w relacjach dziecka z rówieśnikami

Źródłem zaburzeń w tej sferze są na ogół relacje dziecka z rodzicami i starszym rodzeństwem. Wzory stereotypowych zachowań przenoszone są przez dziecko na relacje z rówieśnikami.

Może wśród nich wystąpić: używanie przemocy, rywalizacja, odrzucanie, izolowanie się, poniżanie innych. Poniżej zostaną omówione niektóre z nich.

3. Zaburzenia ujawniające się w trakcie wykonywania zadań

Jeśli rodzice (lub inne ważne osoby) nie towarzyszą dziecku w zmaganiu się z trudnościami i nie wspierają jego wysiłków, a zamiast tego krytykują je, straszą lub lekceważy, to jest to sytuacja urazowa. Dziecko będzie reagowało napięciem na każdą sytuację podobną w jakikolwiek sposób do tej, która wywarła uraz. Nie jest wówczas w stanie efektywnie pracować, przestaje rozumieć materiał, gorzej zapamiętuje.

4. Zaburzenia w zakresie obrazu własnej osoby

Obraz własnej osoby tworzony jest na podstawie doświadczeń społecznych z innymi ludźmi (głównie informacji zwrotnych płynących od nich) oraz refleksji poświęconych własnym działaniom. Jeśli dziecko nie było traktowane jako „podmiot” przez swoje otoczenie, to może mieć trudności w podmiotowym traktowaniu siebie.

Na proces socjoterapeutyczny składają się trzy elementy:

- zmiana sądów o rzeczywistości, Każde doświadczenie, jakie przeżywa człowiek, może potwierdzić posiadany przez niego obraz świata, wzbogacić go lub zmienić.

• zmiana sposobów zachowań, W wyniku zajęć socjoterapeutycznych następować może korekta zaburzonych zachowań i wyposażenia dzieci w nowe, bardziej konstruktywne sposoby funkcjonowania. Nowe zachowania mają umożliwić dziecku bardziej satysfakcjonujące kontakty z innymi ludźmi oraz zwiększyć szansę realizacji własnych celów

- odreagowanie emocjonalne. Odreagowanie niektórych emocji (np. głęboki żal, poczucie krzywdy) następuje w formie płaczu. Wymaga to zapewnienia płaczącemu dziecku zrozumienia i ochrony przed ośmieszeniem.

POSTĘPOWANIE SOCJOTERAPEUTYCZNE:

1. Diagnoza

Pierwszym etapem oddziaływania socjoterapeutycznego jest diagnoza zaburzeń zachowania dziecka. polega ona na rozpoznaniu charakteru trudności dziecka i analizie zaburzeń w jego relacjach ze światem

Diagnozując zaburzenia zachowania i trudności dziecka, posłużyć się można następującym schematem postępowania:

1. Wyodrębnienie tych sytuacji, w których dziecko na ogół prezentuje zachowania wyraźnie odbiegające od normy nieadekwatnością lub sztywnością. Zachowaniom tym mogą towarzyszyć negatywne emocje.

2. Analiza i określenie specyficznych trudności dziecka. Określenie, jakie elementy sytuacji sprawiają dziecku trudności i w jakim obszarze relacji.

3. Określenie obszaru (np. w relacjach z rówieśnikami) i charakteru zaburzeń (np. w komunikowaniu pozytywnych nastawień).

2. Zasady prowadzenia zajęć

Drugim etapem postępowania socjoterapeutycznego jest programowanie zajęć. Polega ono m.in. na ustaleniu generalnych zasad, określających sposób ich prowadzenia.

Proponujemy, aby przy realizacji celów socjoterapeutycznych osoby prowadzące kierowały się następującymi zasadami, które mogą stanowić elementy sytuacji korygujących szeroki zakres doświadczeń urazowych. Są to:

- zasada afirmacji, Afirmacja polega na dostrzeżeniu i chwaleniu (komunikowaniu) pozytywnych dokonań, dobrych cech i zdolności drugiego człowieka.

- zasada bliskiego kontaktu, Osoba prowadząca powinna stworzyć ciepłe i bezpieczne relacje, takie w których dorosły jest opiekunem i sojusznikiem dziecka w pokonywaniu trudności.

- zasada otwartości, Zasada otwartości polega na przyjmowaniu i przekazywaniu informacji, dzieleniu się doświadczeniami i wyrażaniu emocji

- zasada istnienia ważnych z punktu widzenia celów zajęć norm. Zasada ta polega na wprowadzeniu i przestrzeganiu przez prowadzącego reguł porządkujących to, co ma się dziać na zajęciach. Oczywiście prowadzący wprowadza normy po omówieniu ich z dziećmi, tak by zrozumiały one ich celowość, mogły je zaakceptować

Urazy związane z alkoholizmem

Traumatyczne przeżycia dziecka, związane z alkoholizmem rodziców, obejmuje na ogół „tajemnica rodzinna”. Dziecko często nie mówi nikomu o swoich przeżyciach, nie ma nikogo, komu mogłoby opowiedzieć o swoim bólu i zagubieniu. Wstyd wiążący się z alkoholizmem rodziców i ich zachowaniem, uniemożliwia dziecku dzielenie się ważnymi, a często w jego codziennym życiu dominującymi wydarzeniami

Dzieci czasem winią same siebie za alkoholizm rodziców. Czasami są wprost obwiniane przez pijącego rodzica albo kogoś z otoczenia.

W trakcie zajęć socjoterapeutycznych nauczyciel powinien przekazać wszystkim dzieciom następujące informacje:

1. Wiele dzieci przeżywa problemy związane z alkoholizmem rodziców (jeśli twój rodzic pije, nie jesteś w tym osamotniony).

2. Alkoholizm jest jak choroba. Jest nałogiem. Gdyby alkoholik mógł, to by nie pił.

3. Dzieci nigdy nie są odpowiedzialne za alkoholizm rodziców. Nawet, jeśli ktoś je o to obwinia.

4. Nie każdy kto pije alkohol, jest alkoholikiem. Alkoholizm to picie nałogowe, takie, z powodu którego cierpią inni (dzieci, rodziny, sąsiedzi).

---