PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - PROF. J. MILUSKA - pytania na egzamin

61. EKSTREMIZM POLITYCZNY

I - POJĘCIE, DEFINICJE

II - EKSTREMIZM POLITYCZNY W BADANIACH PSYCHOLOGÓW

III - CHARAKTERYSTYKI OSOBOWOŚCIOWE

IV - CZYNNIKI PSYCHOPATOLOGICZNE

V - CZYNNIKI SPOŁECZNE

VI - PODSUMOWANIE

I - POJĘCIE, DEFINICJE

• Łac. extremus = końcowy, najdalszy, ostateczny

• Ekstremista = człowiek o skrajnych poglądach, radykał, zwolennik skrajnych, ostatecznych środków

• Ekstremizm polityczny:

1. poglądy o skrajnym natężeniu (nie wyłączając aprobaty dla siłowych rozwiązań problemów polit.)

2. sposób politycznej aktywności cechujący się forsowaniem wąsko pojętych interesów własnych, bez respektowania interesów innych grup społ oraz nieustępliwością wraz ze stosowaniem przemocy w osiąganiu celów, wraz ze stosowaniem przemocy w osiąganiu celów

ma charakter względny - zależy od punktu widzenia

II - EKSTREMIZM POLITYCZNY W BADANIACH PSYCHOLOGÓW

• ekstremiści latentni (utajeni, potencjalni) - nie należą do żadnej partii, gotowość do przyjęcia ekstremistycznych postaw politycznych. Jak podejmą już jakąś działalność → ekstremizm deklarowany

III - CHARAKTERYSTYKI OSOBOWOŚCIOWE

2 główne ujęcia:

1) UJĘCIE PSYCHODYNAMICZNE

2) UJĘCIE POZNAWCZE

1) UJĘCIE PSYCHODYNAMICZNE

• wywodzą się z klasycznej psychoanalizy (Freud)

• 2 założenia:

1. mechanizmy regulujące postępowanie człowieka mają charakter nieświadomy

2. znacząca rola wczesnodziecięcych doświadczeń

2 główne koncepcje w ujęciu psychodynamicznym:

1. KONCEPCJA CHARAKTERU AUTORYTARNEGO - E. FROMM

2. KONCEPCJA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ - T. W. ADORN i spółka:)

1. Koncepcja charakteru autorytarnego - E. Fromm

• Pojęcie charakteru

• Oparty jest od na 2 dążeniach - 2 konfliktowe popędy, pozostające jednak w symbiozie:

1. masochistyczne przeżywanie uczucia niższości, pomniejszanie własnej wartości; idealizacja autorytetu, utożsamianie się z nim podnosi poczucie własnej wartości; bezkrytyczna uległość wobec władzy

2. sadystyczne - silna potrzeba panowania nad kimś, zadawania cierpienia i czerpania z tego satysfakcji; sianie destrukcji wokół siebie, postawy dyskryminujące osoby inne od siebie

2. Koncepcja osobowości autorytarnej - T. W. Adorn i spółka

• 3 podstawowe wymiary:

1. ujmowanie relacji społecznych w kategoriach hierarchicznych (dominacja nad jednostkami i grupami słabszymi, gorszymi, odmiennymi i jednocześnie bezwzględne posłuszeństwo autorytetom)

2. skłonność do irracjonalnego myślenia → irracjonalne myślenie w kategoriach stereotypów, wiara w przesądy

3. wrogość i surowe karanie ludzi naruszających przyjęte normy i wartości

Geneza osobowości autorytarnej - rodzina: układ hierarchiczny w rodzinie, tradycyjny podział ról, surowy, karzący ojciec, łagodna i opiekuńcza matka. Dziecko przeżywa lęk i wrogość wobec rodziców, szczególnie wobec ojca. Tylko idealizacja pozwala na zachowanie pozytywnego stosunku do rodzica i identyfikację z jego siłą. To następnie przenosi się w życiu dorosłym na stosunek do wszelkich autorytetów

2) UJĘCIE POZNAWCZE

• osobowość jako względnie trwały, charakterystyczny dla jednostki sposób postrzegania rzeczywistości, interpretowania faktów

• 2 najważniejsze koncepcje:

1. KONCEPCJA UMYSŁOWOŚCI TWARDE/MIĘKKIEJ - H.J. EYSENCK

2. KONCEPCJA DOGMATYCZNOŚCI - M. ROKEACH

1. Koncepcja umysłowości twarde/miękkiej - H.J. Eysenck

• Umysłowość twarda

• Konkretność

• Praktycyzm

• Brak empatii

• Instrumentalne traktowanie ludzi

• Egoizm

• Agresywność

• Chęć dominacji

• Umysłowość miękka

• Koncertowanie się wokół spraw estetycznych, etycznych

• Empatia

• Altruizm

• umysłowość twarda charakterystyczna dla ekstremistów

• Wiele badań wskazuje, iż kobiety mają umysłowość miękką

• Natomiast u mężczyzn częściej występują cechy charakterystyczne dla umysłowości twardej

2. Koncepcja dogmatyczności - M. Rokeach

2 bieguny:

• Zamkniętość - wysoki stopień dogmatyzmu

• Pojmowanie rzeczywistości w kategoriach czarno-białych, niski stopień zróżnicowania rzeczywistości, świat jako zagrożenie, nieakceptowanie innych poglądów, podejrzliwość, idealizacja autorytetów, brak zdolności ich krytycznej oceny

• Wysoki stopień dogmatyczności charakterystyczny dla ekstremistów

• Wyższy stopień dogmatyczności umysłu u ekstremistów prawicowych

• Otwartość poznawcza - niski stopień dogmatyzmu

• Przekonania człowieka także predysponują przyjmowanie postaw ekstremistycznych

• 2 wartości są podstawowe dla określenia politycznych preferencji

• Ludzie pozytywnie reagują na ideologie oparte na podzielanych przez nie wartościach

• Skłonność do radykalnych zachowań może zostać zaktywizowana w sytuacji zagrożenia możliwości realizacji wartości

EKSTREMIZM PRAWICOWY A LEWICOWY:

• ekstremizm prawicowy:

• ultranacjonalizm

• etnocentryzm

• antyparlamentaryzm

• antypluralizm

• antyegalitaryzm

• pojmowanie państwa w kategoriach autorytarnych, tj. „prawa i porządku”

• idealizacja narodowych tradycji i przeszłości

• żądania obniżenia podatków i ograniczenia interwencjonizmu państwowego

• podporządkowanie powszechnie przyjmowanym normom i legalnej władzy

• wrogość do osób i grup odmiennych od usankcjonowanego i legalnego wzorca

• niektóre badania wykazały, że ekstremiści prawicowi cechują się wyższym poziomem autorytaryzmu niż lewicowi

• Wyższy stopień dogmatyczności umysłu

• Wartości religijne, dom, rodzina

• Przestrzeganie reguł, zwyczajów

• ekstremizm lewicowy:

• egalitaryzm

• rozbudowany program socjalny

• interwencjonizm państw w gospodarce

• humanitaryzm

• autonomia własnego ja

• partie ekologiczne, feministyczne, pacyfistyczne, anarchistyczne, komunistyczne

• bezwzględnie podporządkowują się uznawanej przez siebie władzy (niekoniecznie legalnej)

• działania buntownicze przeciw ogólnie uznawanej władzy i przyjętego porządku społecznego

• niższy stopień dogmatyczności umysłu

• wartości egalitarne, mniej cenione wartości religijne, rodzinne, tradycja

POSZUKIWANIE STRESU - istnieją ludzie, którzy podejmują działania ukierunkowane na wzrost poziomu pobudzenia oraz intensywności przeżywanych emocji; w warunkach zagrożenia życia przeżywają silne emocje, wprawiające ich w stan wzmożonego pobudzenia i przyjemnej ekscytacji

• „poszukiwacze stresu” NIE działają chaotycznie; planują swe działania

• Poszukiwanie stresu staje się niebezpieczne dla społeczeństw, gdy człowiek traktuje przemoc wobec władz i społ i przeciwstawianie się przyjętemu porządkowi jako osobiste wyzwanie

• Spośród takich ludzi mogą się rekrutować terroryści

• 2 typy „poszukiwaczy stresu”:

1. indywidualny poszukiwacz stresu - narcyz, w konfrontacji z niebezpieczeństwami szuka samopotwierdzenia

2. kolektywny poszukiwacz stresu - działa w grupie, wspólnie przeżywanie niebezpieczeństwo, poczucie więzi z grupą i wzbudzanie w nich podziwu, uznania

TEORIA KOHLBERGA - 6 stadiów rozwoju moralnego; najniższe stadium jest przestrzeganie norm moralnych wyłącznie z lęku przed karą; im stadium wyższe, tym większa niezależność w moralnym myśleniu; stadium najwyższe = przestrzeganie norm zgodnych z własnych sumieniem

IV - CZYNNIKI PSYCHOPATOLOGICZNE

• zaburzenia neurotyczne jako czynniki wpływające na stopień ekstremizmu

• objawy tych zaburzeń to: niskie poczucie własnej wartości, neurotyczna wrogość, podejrzliwość, agresja, nietolerancja, drażliwość, obronne nieprzyjmowanie krytyki

• zaburzenia: narcyzm (otoczenia traktowane jako lustro, które ma za zadania potwierdzać moją wartość); antysocjalne zaburzenia osobowości, zaburzenia z pogranicza nerwicy i psychozy

• działalność terrorystyczna → pełni funkcję kompensacyjną, wytwarza iluzję własnej omnipotencji

• liderzy grup mają paranoiczne rysy osobowości - wysoka samoocena, fanatycy idee, wiara w siebie, przeciwnie ich podwładni

• niepożądane u terrorysty, który ma zachować tajemnicę, współdziałać z grupą, być w ciągłym stresie, musi być przewidywalny; mogą być niebezpieczne dla samej organizacji terroryst.

V - CZYNNIKI SPOŁECZNE

1. ANALIZA MAKROSPOŁECZNA

• Podstawy postaw ekstremistycznych należy szukać w społeczeństwie jako całości

• Reich - winne są restrykcyjne normy narzucane przez społeczeństwo, narzucony pewien typ stosunków rodzinnych i obyczajowości; wartości społeczne ograniczają realizację naturalnych popędów biologicznych zwłaszcza seksualnego i związanego z nim agresywności → mogą one znaleźć ujście w ideologiach ekstremistycznych

• Także polityka państwa może rodzić takie nastroje, np. kiedy zaniedbywane są interesy mniejszości narodowych, łamane ich prawa

• Wilcox - ekstremizm prawicowy nie wynika z problemu mniejszości narodowych, uprzedzeń etnicznych, ale z polityki gospodarczej (tam są popularne, gdzie są restrykcyjne podatki i rozwinięte korporacje)

2. ANALIZA MIKROSPOŁECZNA

• Opis specyficznych cech organizacji ekstremistycznych, które decydują o ich atrakcyjności

• Cechy organizacji terrorystycznych:

• Charakter międzynarodowy

• Działają w konspiracji, często w skrajnym stresie

• Hierarchia

• Przemoc jako instrument walki z wrogiem moralnie akceptowana

• Ofiary zamachów są depersonalizowane (traktuje się je jako reprezentantów danej obiektu, w którego tak naprawdę się uderza)

• Grupy zamknięte

• Duża spoistość, solidarność, konformizm

• Te cechy są atrakcyjne dla osób niezadowolonych z siebie, nie mogących się odnaleźć w swoim środowisku, nie potrafiących spełnić oczekiwań innych (zwłaszcza rodziców)

• Dzięki temu mogą określić własną tożsamość, wejść w bliskie związki emocjonalne, realizować pewne cele; substytut rodziny ,bo poczucie więzi, bliskości, wsparcia

1. CZYNNIKI DEMOGRAFICZNE

• Im niższy poziom wykształcenia tym większe nasilenie cech autorytarnych

• Niemniej przywódcy grup terroryst są osobami niezwykle inteligentnymi i dobrze wykształconymi, w przeciwieństwie do nisko wykształconych zwolenników

VI - PODSUMOWANIE

Z czym wiąże się ekstremizm?

1. szczególna struktura osobowości

• wysoko rozwinięty autorytaryzm

• typ umysłowości twardej

• silna dogmatyzacja umysłu

• silne dążenie do sprawowania władzy

• poszukiwania stresu

2. właściwości intelektualne oraz stopień rozwoju moralnego

• różne wyniki badań - jedne wskazują, iż niższym poziomem moralnym i inteligencją cechują się ekstremiści prawicowi, a inne że lewicowi

• im jednostka inteligentniejsza i bardziej autonomiczna w moralnym myśleniu, tym większe prawdopodobieństwo, że przyjmie poglądy ekstremizmu lewicowego

• czynniki społeczne

• zjawiska makrospołeczne

• środowiska mikrospołeczne (relacje między środowiskiem rodzinnym a grupą terroryst.)

• demografia - relacje między pozycją w strukturze społecznej a skłonnością do przyjmowania radykalnych postaw (mało klarowne wyniki badań)

2

---