BIBLIOTEARPIA- W TELEGRAFICZNYM SKRÓCIE:
Teoretyczne podstawy biblioterapii:
Z dziejów biblioterapii:
- starożytność: biblioteka Ramzesa II lecznica dusz
- 1272 r. Kair, szpital Al-Mansur chorym czytano Koran
- średniowiecze- szpitale zakładana przez zakonników- brak źródeł o zb. Bibliotecznych
-najstarsze informacje dot. Czytelnictwa kierowanego do chorych poch. z XVII w.:
jezuici zalecali czytanie chorym ks. religijnych i tekstów o charakterze kontemplacyjnym
XVIII- klasztory i zakony- zwracano uwagę na refleksyjne czytanie (popularne poglądy Dubsona- głosił, ze jedyna potrzebą człowieka jest to, aby umysł miał zajęty, bo w przeciwnym razie nudzi się i jest nieszczęśliwy);
Teksty świeckie do leczenia wpr. W XIX w. do szpitali angielskich, szkockich i amerykańskich:
- 1895r. posiedzenie SBA(stow. Biblio. Angielskich) zachęcano do wykorzystania w szpitalach książek o treści religijnej i rozrywkowej. Książki przynoszono chorym an oddziały. Brak klasyfikacji, katalogowania. Książki poch. od różnych ofiarodawców.;
Wiek XX- szersze zastosowanie w medycynie:
- I szpitalne regulaminy biblioteczne
- katalogi biblioteczne z uwzględnieniem zdrowia pacjenta
- I katalog 1903- Lektuer dzieli zb. A 3 działy:
1) ks. odwracające uwagę pacjenta od choroby;
2) uspokajające
3) zwracające uwagę na to, co otacza pacjenta;
- I wojna światowa:
- tzw. „biblioteki wojenne” ks. o charakterze rozrywkowym; czytały je pielęgniarki, wolontariuszki rannym;
- 1916 r. w nr „Atlantic Month” pojawił się termin biblioterapia; 1920 e Oxford English Dictionary
- amerykanie- duży rozwój- powt. Instrukcje na temat selekcji zb. Dla pacjentów
- Pl. 1922 rozporządzenie Prezydenta RP o zakładach leczniczych i rozporządzenie z 14 lutego 1931 o zakładach leczniczych.
- 1932 podsekcja Międzynarodowej Federacji Stow. Biblio (IFLA) - Podsekcji Bibliotek Szpitalnych
- 1931 w Royal Institute of Public Health zorganizowano konferencje, gdzie B. Bruce- Poter wskazywał, że dobra ks., każdego typu jest dla chorego bardziej niezbędna niż większość przepisywanych lekarstw”
- 1936 powst. W Belgii Narodowa rada Bibliotek w szpitalach i sanatoriach (CNBHS)
- przerwa- II wojna światowa, potem w latach 40 w Anglii i Ameryce zaczęto Myślec o ścisłym łączeniu praktyki z teorią i stworzeniu naukowych podstaw biblioterapii (1948 posiedzenie IFLA- propozycja, aby wszędzie utworzyć biblioteki szpitalne);
- 1955 wiele nieprawidłowości wykryto w działaniu na kongresie IFLA w Brukseli konieczność oprac. Wytycznych do pracy bibliotek szpitalnych - druk w czasopiśmie „Libri” 1960 r.
- Europa- upowszechnianie biblioterapii w latach 60- pisano w prasie bibliotekarskiej o zastosowaniu w procesie leczniczym lit. Pięknej, autobiograficznej, popularnonaukowej i wybranej lit. Fachowej (med., psych.);
Coraz więcej pkt. bibliotecznych, ale kadra słabiutka
- no i zaczynają dyskutować o tym, czym ta biblioterapia wogóle jest: metoda psychoterapii czy jej techniką a może samodzielną dyscypliną. Od 1966 r. American Library Association przyjęło: jest to użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych, jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii; także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie.
- nie ma ona statusu osobnej dyscypliny naukowej;
- powst. I wytyczne odnośnie bibliotek szpitalnych- 9.4.1968 (jako akt wykonawczy do ustawy) (zarządzenia z 4.1.'74;), 18.05.'76- Wytyczne ministra zdrowia i opieki społecznej oraz kultury i sztuki w sprawie usprawnienia działalności bibliotek w zakładach resortu zdrowia i opieki społecznej sprawujących opiekę stacjonarną; coraz większe zainteresowanie niepełnosprawnymi- działań na rzecz ich czytelnictwa- org. Bibliotek szpitalnych, kadra, konferencje; obecnie obowiązuję: wytyczne dla bibliotek obsługujących pacjentów szpitali i osoby niepełnosprawne w społeczeństwie- 1984 publikacja, ponownie w 1995 r.
- Polska- rozwój, zainteresowanie, nauczanie pielęgniarek, bibliotekarzy lata 80 i 90 publikacje na temat biblioterapii;
- trwają ciągłe dyskusje:
- sytuacja bibliotek jest niezadowalająca (Bangkok- IFLA 1999 r.);
- Pl. 2000 r. obowiązuje zarządzenie ministra zdrowia z dn. 26.09.2000 w sprawie zasad org. Obsługi bibliotecznej w zakładach opieki zdrowotnej oraz zasad współdziałania bibliotek publicznych w wykonaniu tej obsługi;
- sytuacja finansowa powoduje likwidacje;
- Biblioterapia wg publikacji(przypis) Boreckiej: rozumiana, jako dyscyplina naukowa zajmuje się badaniem funkcjonowania człowieka chorego, niepełnosprawnego, jako czytelnika oraz badaniem jego związków z różnego rodzaju tekstami upowszechnianymi za pomocą słowa drukowanego lub przekazu mówionego. A także zajmuje się ich wpływem na psychicznym stan chorego, na jego postawy;
- Biblioterapia jest interdyscyplinarna: bibliologia, medycyna, pedagogika;
- istniej kilka def. Biblioterapii, np.:
Rubin: to program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych materiałów, zarówno wyobrażeniowych jak i informacyjnych, ułatwiających przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglądu w normalny rozwój lub dokonywania zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniu;
Tomasik: jest zamierzonym dzianiem przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych;
- biblioterapia jest formą psychicznego wsparcia nie leczeniem; osiągniecie bezpieczeństwa pacjenta; funkcjonowania chorych w normalnym świecie; musi być kontakt biblioterapeuty z jedna osoba lub grupą;
- podział Czajkowskiego F biblioterapii.:
1) typowa obsługa biblioteczna- udostępnianie materiałów;
2) biblioterapia właściwa- systematyczne i przez fachowców;
3) terapia zajęciowa z ks.- chorzy wypożyczają, czytają, a także wykonują prace bibliotekarskie, np. oprawiają ks.
- od 1997 r. mamy we Wrocławiu Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne;
1.2. Cele biblioterapii:
Podział biblioterapii wg. Rubina:
Instytucjonalna- lit. Dydaktyczna dla potrzeb indywidualnego „instytucjonalnego” pacjenta. Ma zapewnić informowanie chorego i zapewnienie mu odp. Rekreacji. Prowadzą lekarze, czasem materiałami „wglądowymi”
Kliniczna- lit. Gł. Wyobrażeniowa, gr. Pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi. Cel: wgląd pacjenta w siebie, czyli zmiana w jego sytuacji psychologicznej; prowadza: lekarz, bibliotekarze, w domu lub w placówce leczniczej;
Wychowawczą (rozwojową)- ks. wyobrażeniowe i dydaktyczne dostosowań do użytkownika, ale mających do rozwiązania jakieś istotne problemy:
B. reminiscencyjna- odwołują się do wspomnień uczestników;
B. behawioralna- zmiana zachowań
Gdzie: w biblioteka szpitalna, sanatoryjnej, więziennej, w szkole, świetlica szkolna, w domu pacjenta;
Obecnie nazywa się ja wychowawczo- humanistyczną (rozwojowa);
Dodatkowo Może ją wspierać myzykoterapia, arteterapia, silvoterapia, zadanie- wspieranie rozwoju, samorealizację, i zdrowie psychiczne pacjenta.
- Różnice wg Szulca między b. kliniczną a wychowawczą:
I cel:
1) kliniczna: leczenie zaburzę
2) wych.: korygowanie postaw, kompensacja, samorealizacja
II typ uczestnika:
Ludzie chorzy, pacjenci,
Uczniowie, studenci, ludzie niedostosowani, uczestnicy zajęć kulturalno- oświatowych i inni ochotnicy zdrowi w sensie medycznym;
III funkcja i rola biblioterapeuty:
Prowadzenie terapii
Prowadzenie dyskusji zmierzającej do zmiany postaw, przekonań i zachowań
- ważne: inne podejście do dzieci (dopiero uczą się czytac, różny zakres percepcji) inne do dorosłych;
- należy wyjść z założenia ze każdy jest w stanie funckjonowac psychicznie i fizycznie niezależnie od niepełnosprawności;
- zbliżona do psychoterapii, bo:
a) pomoc w odnalezieniu się w nowej sytuacji, trudnej, np. choroba, ograniczenie wolności;
b) informowanie o problemie, z którym się borykają, np. funkcjonowanie w nowej roli;
c) uaktywnienie osoby chorej, niepełnosprawnej będącej w depresji
d) stworzenie odp. Atmosfery terapeutycznej;
e) pozytywne wpływanie na stany emocjonalne osoby chorej będącej niekorzystnej sytuacji emocjonalnej;
f) uzyskiwanie pozytywnego wpływu na stosunek osób chorych do własnego stanu zdrowia;
g) stymulowanie pozytywnych zmian w zachowaniu i postępowaniu uczestników w terapii;
- porównania do pedagogiki specjalne a także terapii pedagogicznej mającej na celu umożliwienienie najpełniejszego rozwoju pacjenta;
1.3. Zastosowanie biblioterapii:
- sfera psychiczna: stymulowanie dążenia chorego do podniesienia, jakości jego życia i darzenia do zaspokojenia potrzeb;
- w sferze intelektu człowiekowi choremu i niepełnosprawnemu można pomóc w zakresie zdobycia przez niego niezbędnej wiedzy i umiejętności jej zastosowania do prawidłowego funkcjonowania w zmiennych, trudnych warunkach; aby był sobą;
- w sferze społecznej: dostrzeganie przez pacjenta socjalnych i kulturalnych uwarunkowań jego funkcjonowania w świecie.
- jej terapeutyczno- wychowawcze efekty to:
- odnalezienie pacjentów w nowej sytuacji życiowej;
- informacja o stanie zdrowia chorego, przezwyciężeniu choroby, informacja o stanie psychicznym, sposobach zmiany;
- znalezienie wzorców osobowych dl naśladowania;
- odkrycie w sobie nowych zainteresowań i zdolności;
- odkrycie w lit. Wartości dotychczas niedostrzegalnych.
1.4. Metodyka Biblioterapii:
Zasady:
- swoboda uczestnictwa;
- uwzględnienie potrzeb, problemów, preferencji członków grupy;
- dostosowanie środków terapeutycznych do możliwości percepcyjnych i fizycznych poszczególnych uczestników;
- uwzględnienie i akceptowanie poziomu „gotowości uczestnictwa” poszczególnych członków grupy;
- dostosowanie poziomu i tempa zajęć terapeutycznych do psychicznych fizycznych możliwości uczestników;
- włączeni do programów biblioterapeutycznych zajęć muzykoterapeutycznych i arteterapeutycznych oraz elementów innych terapii wspomagających proces powrotu do zdrowia;
- korzystanie z doświadczę innych biblioterapeutów i wymienienie się programami i materiałami biblioterapeutycznymi.
Kto może być uczestnikiem, np.:
- dzieci wybitnie zdolne
- mające trudności w nauce,
- chorzy, niepełnosprawni;
- uzależnienie- alkoholicy, narkomani;
- więźniowie;
- uczniowie z kłopotami rodzinnymi;
- „trudny” uczniowie;
Program musi być dostawany do stanu fizycznego i psychicznego, jego sytuacji, problemu. W zależności, kim jest uczestnik (tu się nie rozpisuję, bo na ćw. Tez się nie zagłębialiśmy, mieliśmy to na UP);
1.6 Biblioterapeuta:
- odpowiednio przeszkolone;
- nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, bibliotekarze;
- podyplomowa np. z tego.
- czasem to najbliższa osoba pacjenta nie tylko osoba prowadząca po świecie książek..
Powinna mieć odp. Umiejętności, ale i cechy charakteru:
- posiadająca zdolnośc syntonii i empatii(otwarta, łatwo nawiązuje kontakty, wczuwanie siew sytuacje drugiej osoby; umie słuchać, prowadzic rozmowę, dyskretny animator sytuacji terapeutycznej;
- Umie dobrze zdiagnozowac problem i potrzeby uczestnika;
- zna dobrze literatury i jej możliwości oddziaływania;
- posługuję się eklektycznym warsztatem terapeutycznym (różne metody);
- umiejąca się zachowac dyrektywnie lub nie 9w zależności od sytuacji);
- umiejąca prowadzic komunikację wewnątrz grupową przez:
- wentylację (ekspresja problemów)
- walidację (wzajemna pomoc uczestników, przełamując poczucie izolacji);
- eksperymentowanie (wypowiadanie myśli, postawy..)
- podchodzi z pokorą do podmiotu i przedmiotu swojej działalności- nie ocenia ale akceptuję grupę lub osobę;
- wyrozumiała dla członków grupy i da samej siebie;
Zadania biblioterapeuty:
- dostarczenie uczestnikom programu wielu doświadczeń pozytywnych, z zaangażowaniem własnego wysiłku intelektualnego pacjenta;
- pomoc w wytworzeniu takiego obrazu chorego, w którym pozytywny przewyższają negatywy;
- pomoc w budowaniu zaufania członka gr. Do samego siebie i innych os.;
- budzenie szacunku dla własnych Marzen;
- akceptowanie poglądów chorego, pod warunkiem ze nie wyrządzają krzywdy jemu i innym osobom;
- dawanie choremu prawa decydowania o sobie, z zachowaniem norm i prawideł społecznych i moralnych.
1.6. Etapy:
- diagnoza ( jaki jest problem, obserwacja, opinia lekarza);
1.6.2. Modele postępowania biblioterapeutycznego:
1) czytanie, słuchanie, oglądanie odpowiednich środków terapeutycznych;
2) identyfikacja z bohaterami literackimi lub sytuacja fikcyjna;
3) przeżycia doznawane podczas kontaktu z zalecanym dziełem (uaktywnienie lub wycieszenie uczestnika)
4) katharsis- doznanie takiego stanu psychicznego, w trakcie czytania, Lub po, odczucie ulgi, odreagowanie napiec
5) wglądu w siei samego (problemy uczestnika);
6) zmiany w postawach lub zachowaniu uczestnika procesu;
7) ewaluacji- to ostatni etap programu , pacjenta sobie uświadamia co się zmieniło;
Różne modele dla różnych pacjentów, np.:
- chorzy hospitalizowani- dla zabicia nudy;
- niepełnosprawni- zabicie „inności”;
- osoby osamotnione- aktywizacja;
- osoby starsze- biblioterapii reminiscencyjna
Uczniowie:
- z problemami osobistymi- odkrycie samego siebie;
- bardzo zdolni- asertywnośc
- kłopoty z nauką- pomoc, podwyższenie wartości
- z poczuciem krzywdy i odrzucenia- wzmocnienie;
Rodzice- akceptacja dzieci;
Etapy z pkt. Widzenia pacjenta:
- integracja;
- metodyka czytania i odbiór tekstu: indywidualne lub zbiorowe
- katharsis
- można łączyc różne model razem;
1.6.4 atmosfera podczas procesu:
- nie ma wywyższania;
- miejsce- ciepłe, miłe,
- muzyka w tle np.
- miły kolor ścian
- dobrowolność uczestnictwa!!!
- biblioterapeuta- nie pokazuje swojej roli zanadto- akceptacja pacjentów
- ważne- wzajemne zaufanie- zaprzyjaźnienie grupy;
- wygodne siedzenia
- uśmiech, życzliwe slow, żart;
- kolorowy wystrój Sali;
- nie przeszkadzanie w czasie sesji
1.6.5 Środki:
- książka;
- książka sesnu largo, np. nuty, grafika, druki ulotne;
- materiały przejściowe, np. karty do gry, fotografie, filmy, kasety, płty;
Podziała materiałów przez D. Gostyńską na:
Materiały uspokajające, np. baśnie, fantasy;
Materiały pobudzające, np. książki wojenne, podróżnicze;
Materiały refleksyjne, np. powieści obyczajowe, psychologiczne;
Sacrum, np. jakieś odkrycie, wzruszenie w czasie czytania lektury, np. Coelho, na brzegu rzeki pierdy usiadła i płakała..
Materiały alternatywne:
- książki łatwe w czytaniu- jasne, twarda oprawa, sztywne kartki;
- książki- zabawki- kształt np. maskotki;
- ks. drukowane Duża czcionką;
- ks braillowskie;
- ks. mówione;
- ks wydane tradycyjnie + tekst nagrany;
- kasety z różnymi odgłosami przyrody;
- kasety z muzyka, np. uspokajająca;
- „bity inteligencji” i karty do nauki czytania ( przy dzieciach z porażeniem mózgowym);
- zabawki edukacyjne;
- gry dydaktyczne;
- filmy;
- edukacyjne i terapeutyczne gry komputerowe.
1.6.5.2. Teksty biblioterapeutyczne:
1) osoby mocno przeżywające chorobę- tekst, taki, który pozwalające przestac myślec o chorobie, zapobiegające zwątpieniu, nadzieja na wyleczenie, poprawę stanu zdrowia;
2) ludzie o naturze zaborczej, egoistyczne, wyolbrzymiające chorobę, ks. pozwalające an refleksje nad sobą i swoim zachowaniem, ks. o podobnych stanach zdrowia, np. autobiograficzne;
3) pacjent źle znoszący pobyt w szpitalu, potrzebują specjalnego programu biblioterapeutycznego, oprócz lit. Ciepłej, pełnej humoru;
4) osoby, które mają myślenie destruktywne o swojej przyszłości poprzez chorobę, teksty np. pamiętniki os. chorych;
5) pacjenci przewlekle chorzy, zmęczeni choroba, książka która przeniesie w odległe miejsca, ale dla innych lepsza będzie o tematyce wojennej;
6) oczekujący na zabieg, lektura o prostej fabule, taka do której chcą wracac;
7) dłuższy pobyt w szpitalu; lektura o wartkiej akcji, pełna dowcipu itd.
8) rekonwalescentom- poradniki, księgi adresowe;
9) chore dzieci- od baśni do literatury obyczajowej (w zależności od osoby);
Biblioterapeuta musi mieć rozeznanie, co może miec zły wpływ na osobę.
Klasyfikacja tekstów wg Gostyńskiej i Kozakiewicz:
Sedativa- teksty uspokajające, ciepłe opisy np. krajobrazu; odprężenie, rozleniwienie;
Stimulativa- teksty aktywizujące, pobudzające czytelnika, np. z odgłosami wiatru, mogą być z podkładem muzycznym;
Problematica- teksty oddziaływujące w sposób mieszany, takie które maja za zadanie wywołanie refleksji;
Sacrum- które pozwalają łączyc się duchowo z Istotą Wyższą, przeżywac stan religijnej ekstazy.
1.6.5.3. Księgozbiór biblioterapeuty:
- dwie części:
1) dla biblioterapeuty: psychologia, pedagogika ogólna i specjalna; scenariusze, konspekty sesji, warsztatów; oprac. Z terapii pedagogicznej; poradniki bibliograficzne; kartoteki problemów, zagadnieniowe, opinii; narzędzia diagnostyczne (testy i ankiety oraz kwestionariusze)
2) dla pacjenta, do procesu;
- dostosowane do czytelników, łatwe w odbiorze, dostosowane do sesji;
- nagrania muzyczne, recytacje, sztuki teatralne, radiowe, bajki, baśnie, filmy fabularne, dokumentalne, obrazy;
- można stosowac dramę w biblioterapii: rozwój indywidualności uczestnika:
1) płaszczyzna wynikająca z kontekstu- np. improwizowaną rozmowa miedzy uzależnionymi;
2) płaszczyzna uniwersalna- ujawnia prawdy o stosunkach międzyludzkich;
3) płaszczyzna osobista- służy przywołaniu słanych doświadczeń;
Ponadto: scenki improwizowane; improwizacja z tekstem; inscenizację (przed powinno być zapoznanie z pojeciami dramy, np. rzeźba itd.)