Inżynier budownictwa

Kod klasyfikacji: 2142

Rozdział klasyfikacji: Budownictwo i architektura

Klasa klasyfikacji: Specjaliści w zakresie budownictwa

Zadania i czynności

Inżynier budownictwa planuje i projektuje obiekty budowlane, opracowuje technologię budowy, kontroluje i nadzoruje kolejne etapy budowy, kieruje budową obiektów budowlanych oraz bada i udoskonala konstrukcje całych budynków lub tylko ich fragmentów.

Inżynier budownictwa zatrudniony na stanowisku projektanta wykonuje projekty budynków i innych obiektów budowlanych (mosty, drogi, wieże, nadbrzeża portowe, itp.). Projektanci rozwiązują poszczególne zagadnienia metodą kolejnych przybliżeń, rozpoczynając od ogółu (np. wielkość i kształt budowli), aż do szczegółów (np. gzymsy). W ten sposób powstaje dokumentacja projektowa, która opisuje szczegółowo w jaki sposób i z jakich materiałów wykonawcy mają zbudować dany obiekt. Dokumentacja projektowa inwestycji budowlanej to dzieło zbiorowe, w którym uczestniczy wielu projektantów różnych specjalności, jak np.: programista (planista) lub technolog, architekt, konstruktor budowlany, specjaliści instalacji sanitarnych (woda, ścieki, ogrzewanie), instalacji elektrycznych, teletechnicznych, komunikacji drogowej, zieleni, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska i innych. Niezbędni są również specjaliści od organizacji budowy i kosztorysowania czyli obliczania kosztów realizacji inwestycji budowlanej. Taki zespół projektowy powinien mieć kierownika projektu - głównego lub generalnego projektanta, który koordynuje pracę i rozwiązania projektowe poszczególnych specjalistów.

Kolejnym stanowiskiem, na którym może pracować inżynier budownictwa, jest sprawdzający. Celem jego pracy jest sprawdzanie projektu architektoniczno - budowlanego pod względem zgodności z przepisami, w tym techniczno - budowlanymi i obowiązującymi Polskimi Normami. Analizuje on rozwiązania projektowe, wskazuje błędy i doradza sposób ich poprawienia. Funkcję sprawdzających pełnią inżynierowie posiadający uprawnienia budowlane do projektowania bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności lub rzeczoznawcy budowlani.

Inżynier budownictwa może również pracować na stanowisku inspektora nadzoru: inwestorskiego lub budowlanego. Inspektor nadzoru inwestorskiego jest reprezentantem inwestora na budowie. Sprawuje kontrolę zgodności realizacji budowy z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami prawa i Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej. Sprawdza także jakość wykonywanych robót, stosowanych materiałów oraz uczestniczy w próbach i odbiorach technicznych wszelkich urządzeń i instalacji zamontowanych w obiekcie budowlanym. Na żądanie inwestora kontroluje etapowe i końcowe rozliczenia budowy. Ma także prawo wydawania poleceń kierownikowi budowy, dotyczących poprawienia wadliwie wykonanych robót i usunięcia błędów lub niezgodności z projektem oraz przepisami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Stale współpracuje z kierownikiem budowy, gdyż pełni funkcję kontrolną, ale i doradczą. Odpowiada za dokumentację budowy. Prowadzi korespondencję z biurem projektowym, inwestorem, sporządza protokoły badań i prób materiałów budowlanych.

Przy budowie obiektu budowlanego wymagającego ustanowienia kilku (czasem kilkunastu) inspektorów nadzoru inwestorskiego w zakresie różnych specjalności (np. architektonicznej; konstrukcyjno-budowlanej; instalacyjnych) inwestor wyznacza jednego z nich jako koordynatora.

Inspektor nadzoru budowlanego jest przedstawicielem organu administracyjnego. Nie jest, w przeciwieństwie do inspektora nadzoru inwestorskiego, reprezentantem inwestora. Wizytując obiekty budowlane, zakłady pracy i miejsca działalności gospodarczej zajmujące się obrotem wyrobów budowlanych, nadzoruje i kontroluje przestrzeganie przepisów prawa budowlanego. Sprawdza: zgodność zagospodarowania terenu z planami, bezpieczeństwo ludzi i mienia, zgodność rozwiązań budowlanych z przepisami, wykonywanie obowiązków przez osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne. Prowadzi też ewidencję obiektów budowlanych rozpoczynanych i oddawanych do użytkowania.

Podstawowym celem pracy inżyniera budownictwa zatrudnionego na stanowisku kierownika budowy jest wykonanie obiektu budowlanego lub robót budowlanych zgodnie z kosztorysem i planem inwestora. Jest to praca aktywna, związana z przemieszczaniem się i zróżnicowana ze względu na zmienne warunki pracy i duży kontakt z ludźmi.

Najważniejsze zadania obejmują: przejęcie terenu budowy od inwestora, sprawne kierowanie pracą ludzi sprzętu, systematyczne prowadzenie dokumentacji budowy, ścisła współpraca z inspektorem nadzoru i geodetą oraz stałe zabezpieczanie warunków pracy zgodnie z przepisami BHP. Kierownik budowy (robót) prowadzi też rozbiórkę obiektów. Cele działań kierownika budowy (robót) określa się krótko: sprawnie, terminowo, dobrze jakościowo, bezpiecznie i oszczędnie. Kierownik robót kieruje częścią prac na dużej budowie, a kierownik budowy nadzoruje całość. W przypadku niewielkich budów i rozbiórek, gdzie pracuje do kilkudziesięciu osób (max. 30), budową kieruje kierownik budowy.

Inżynierowie budownictwa zatrudnieni na stanowiskach: projektanta, inspektora nadzoru inwestorskiego, inspektora nadzoru budowlanego, rzeczoznawcy budowlanego, kierownika budowy i kierownika robót, muszą posiadać dodatkowe kwalifikacje, jakimi są uprawnienia budowlane. Otrzymuje się je po zdaniu specjalistycznego egzaminu państwowego i udokumentowanym czasie praktyki zawodowej. Są też inżynierowie, którzy pracują na stanowiskach, gdzie te uprawnienia nie są wymagane, np. stanowisko pracownika badawczo - rozwojowego, specjalisty ds. przygotowania produkcji, czy też produkcji pomocniczej.

Praca inżyniera budownictwa pracującego na stanowisku pracownika badawczo-rozwojowego nie jest bezpośrednio związana z realizacją obiektów budowlanych. Jego zadaniem jest badanie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w zakresie budownictwa. Prace badawcze dotyczyć mogą nowych konstrukcji budynków, lub ich fragmentów (fundamentów, ścian, dachów), a także urządzeń stosowanych w obiektach budowlanych. Przedmiotem prac badawczych są również nowe materiały budowlane np. zaprawy, betony, przekrycia dachowe. Inżynierowie na stanowiskach badawczo - technicznych zajmują się również kontrolą jakości materiałów i technologii stosowanych w budownictwie. W obszarze działalności pracowników badawczo - technicznych jest również poszukiwanie i wdrażanie nowych technologii i organizacji pracy na budowie.

Inżynier budownictwa zatrudniony na stanowisku specjalisty ds. przygotowania produkcji zajmuje się opracowywaniem kosztorysów, czyli ustaleniem kosztów inwestycji budowlanej i przygotowaniem zestawień materiałów, elementów i urządzeń do budowy (modernizacji) obiektu budowlanego. Zbiera niezbędne informacje konieczne do złożenia oferty przetargowej, bierze udział w przygotowaniu propozycji umów, opracowuje projekty zagospodarowania planu budowy i organizacji montażu, koordynuje wykonawstwo własne i podwykonawstwo oraz ściśle współpracuje w zakresie aktualizacji kalkulacji robót z działem zaopatrzenia, działem produkcji pomocniczej i bazą sprzętowo - transportową. Kontroluje przestrzeganie na budowach przepisów BHP i p.poż., ocenia właściwą organizację, koszty i przebieg robót. Odpowiada za terminowość opracowania harmonogramu robót i składanie zapotrzebowań na materiały i urządzenia.

Ze względu na różnorodność obiektów budowlanych w zakresie inżynierii budownictwa istnieje szereg specjalności, np.: budownictwo dróg wodnych; budownictwo morskie; budownictwo dróg, ulic i lotnisk; budownictwo podziemne; budownictwo dróg kolejowych oraz budownictwo ogólne obejmujące obiekty budownictwa mieszkaniowego, publicznego i komunalnego, jak i wszystkie obiekty budowlane.

Na przykład, inżynier budownictwa specjalizujący się w budowie mostów obejmuje w swojej działalności takie obiekty budowlane, jak: mosty, wiadukty, planuje ich części od tak podstawowych elementów jak podpory i przęsła aż do bardzo szczegółowych elementów jak bariery i poręcze.

Inżynier budownictwa specjalizujący się w budowie dróg określa zarówno ich parametry geometryczne: szerokość, spadki, zjazdy, skrzyżowania, jak i opracowuje projekty odwodniania dróg, współpracuje przy ustalaniu rozwiązań dotyczących m.in. sygnalizacji świetlnych. Współpracuje on z inżynierami specjalizującymi się w budowie mostów, na etapie łączenia tych dwóch obiektów budowlanych.

Jednak najczęściej spotykanymi inżynierami budownictwa są osoby specjalizujące się w budownictwie mieszkaniowym i użytkowym, czyli ogólnym.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Inżynier budownictwa wykonuje swoją pracę wszędzie tam, gdzie prowadzi się roboty budowlane, a więc buduje się lub remontuje domy, osiedla, mosty, tunele, lotniska, maszty antenowe, stadiony. W zależności od zajmowanego stanowiska proporcje czasu pracy spędzane w biurze i na terenach budowy są różne. Projektant pracuje głównie w biurze projektowym i we własnym mieszkaniu (o ile jest dostosowane do pracy koncepcyjnej i projektanckiej - np. wyposażone w komputer). Mniejszą część pracy spędza na terenach budów. Podobnie jest w przypadku sprawdzającego, który głównie ocenia projekt, dokumentację techniczną i ekspertyzy.

Inżynier budownictwa zatrudniony na stanowisku kierownika budowy (robót) pracuje przede wszystkim na terenie budowy. Często pracują też w biurze, wykonując pracę logistyczną i dokumentacyjną.

Inspektorzy nadzoru inwestorskiego i budowlanego pracują większą część czasu w biurze, mniejszą na budowach. Ponieważ często nadzorują i kontrolują kilka budów w tym samym okresie, dużą część czasu pracy poświęcają na przejazdy.

Inżynier budownictwa zatrudniony na stanowisku pracownika badawczo - technicznego pracuje przede wszystkim w biurach i laboratoriach. Podobnie jak inni specjaliści w tym zawodzie pracuje też na terenach otwartych (place budów, poligony badawcze), gdzie prowadzi oceny elementów np. fundamentów, ścian, dachów. W laboratoriach przeprowadza przede wszystkim badania materiałów budowlanych.

Inżynier ds. przygotowania produkcji pracuje przede wszystkim w biurze, czasami na budowie.

Pracując na budowach narażeni są na działanie zmiennej pogody, a także na zanieczyszczenie powietrza pyłami, hałas, rzadziej wibracje i słabe oświetlenie. Na budowach też występują czynniki niebezpieczne dla zdrowia lub życia np.: przemieszczające się maszyny, spadające przedmioty, chybotliwe powierzchnie, materiały łatwopalne. Zagrożenia te nie powodują jednak wystąpienia chorób zawodowych. Mogą natomiast wystąpić przewlekłe choroby narządu ruchu (projektanci) lub głosu (wykładowcy na uczelniach). Prawdopodobne jest też zapadanie na choroby związane z warunkami pracy, np.: reumatyczne lub skutki nieszczęśliwych wypadków.

warunki społeczne

Praca inżyniera budownictwa wymaga częstego kontaktu z ludźmi. Ze względu na różnorodność zadań kontaktuje się on z przedstawicielami wielu innych zawodów. Jego praca obejmuje konsultację i współpracę z prawnikami, menedżerami, ekonomistami, służbami bankowymi. Przy realizacji budowy musi współpracować z przedstawicielami specjalności związanych z budownictwem np.: geologami, geodetami, elektrykami, służbami ochrony środowiska, pracownikami laboratorium badawczego. Pracując na stanowisku kierownika budowy lub kierownika robót kieruje podległymi pracownikami, składa raporty przedstawicielom inwestora z zaawansowania prac i ewentualnych trudności oraz negocjuje z nimi szczegółowe warunki realizacji inwestycji.

U inżynierów budownictwa dominuje zespołowa forma pracy (wyjątek: inspektor nadzoru). Występuje też ryzyko konfliktów z ludźmi, szczególnie w pracy kierownika budowy (robót), inspektora nadzoru i projektanta.

warunki organizacyjne

Oficjalny czas pracy inżynierów budownictwa nie przekracza ośmiu godzin dziennie, jednak często z powodów spiętrzeń prac lub w przypadku sytuacji awaryjnych praca może trwać dłużej. Godziny pracy nie są stałe, decyduje o nich też pogoda i samodzielne ustalanie czasu pracy (projektant, pracownik badawczo - naukowy). Praca odbywa się głównie w dzień, ale też i w nocy (projektant, prac. laboratorium) oraz wymaga dyspozycyjności w niedziele i święta.

W przypadku inspektora nadzoru inwestorskiego, kontrola nad pracami budowlanymi trwa 24 godziny na dobę, dlatego musi on być zawsze gotowy do stawienia się w przypadku sytuacji problemowych lub zagrożenia wypadkiem (awarią budowlaną).

Praca inżynierów wymaga w dużym stopniu przemieszczania się na małych odległościach. Budowy mogą być też zlokalizowane w różnych częściach kraju. Zdarza się, że inżynierowie wysyłani są na budowy poza granicami kraju. Dotyczy to głównie inżynierów budownictwa przemysłowego (budowy rurociągów, rafinerii, zakładów przemysłowych).

Na inżynierze budownictwa pełniącym samodzielne funkcje techniczne ciąży odpowiedzialność zawodowa i prawna (kodeksowa). Przy popełnieniu błędów i zaniedbań lub przy uchylaniu się od wykonania obowiązków związanych z pełnioną funkcją, osoba może zostać ukarana upomnieniem, koniecznością powtórnego zdania egzaminu na uprawnienia budowlane lub zakazem wykonywania samodzielnych funkcji technicznych na okres od roku do 5 lat. Poza sankcjami karnymi inżynier ponosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo i zdrowie podległych pracowników oraz za ich pracę.

Praca kierownika budowy (robót), inspektora nadzoru inwestorskiego, projektanta jest okresowo nadzorowana przez dyrektora (prezesa) zakładu; u specjalisty ds. przygotowania produkcji nadzorowi podlegają tylko główne cele i zadania wyznaczone na tym stanowisku, natomiast u pracowników naukowo - badawczych nadzór jest jedynie symboliczny. W zależności od zajmowanego środowiska, czynności pracy mogą mieć charakter zrutynizowany, powtarzający się (projektant, kosztorysanci, pracowniczy badaczy) lub niezrutynizowany, nieprzewidywalny (kierownik budowy, inspektor nadzoru inwestycji). Osoby pracujące na wszystkich charakteryzowanych stanowiskach mogą pełnić funkcje kierownika i podwładnego. W pracy obowiązuje dowolny ubiór, jednak w czasie przebywania na budowie bezwzględnie trzeba mieć nałożony kask ochronny.

Wymagania psychologiczne

W pracy inżynierów budownictwa na każdym stanowisku niezbędne są: dokładność w wykonywaniu czynności i zadań oraz umiejętności kierownicze, by właściwie planować i organizować działania i pracę innych ludzi. Muszą też wykazać się odpornością emocjonalną i dużą samokontrolą w panowaniu nad własnymi emocjami. Przydatne są również samodzielność i zdolność przekonywania, wytrwałość oraz ciekawość. Powinni umieć nawiązywać kontakt z ludźmi i właściwie z nimi postępować oraz współdziałać w grupie. Muszą być odpowiedzialni za skutki podejmowanych przez siebie decyzji.

Do tych umiejętności bardzo przydatna będzie wiedza z takich dziedzin nauki, jak fizyka, matematyka ale również wiedza o środowisku naturalnym. Coraz bardziej przydatna staje się znajomość języka angielskiego i niemieckiego, która umożliwia korzystanie z oryginalnych wersji instrukcji obsługi maszyn, urządzeń budowlanych oraz otwiera możliwość pracy za granicą. Niezbędne są też zainteresowania techniczne.

Przy pełnieniu funkcji kierowniczych pomocne będą umiejętności opanowania i stanowczości, sprawnego i zrozumiałego wydawania poleceń oraz ich egzekwowania. Na stanowisku inspektora nadzoru inwestorskiego i kierownika budowy, waga podejmowanych decyzji, wymaga pewnej niezależności i nie poddawania się presji osób współpracujących, zarówno podwładnych, przełożonych jak i bezpośrednio zatrudniających.

Niepożądanymi cechami u inżynierów budownictwa są konfliktowość, wybuchowość i brak odporności na stres. Pracy inżynierów budownictwa nie powinny podejmować osoby niesłowne, nieterminowe i nieodpowiedzialne.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Czynności wykonywane przez inżynierów na różnych stanowiskach należą do pracy średnio ciężkiej, czyli takiej, gdzie na 8 godzin pracy wydatek energetyczny wynosi 800-1500 K cal. Nie jest więc to praca z dużym obciążeniem fizycznym, ale ponieważ odbywa się w zmiennych warunkach środowiskowych, materialnych i społecznych, dlatego wymaga się dobrego ogólnego stanu zdrowia i sprawności werbalnej. Przeciwwskazaniem do wykonywania zawodu są zaburzenia dużego stopnia: kończyn dolnych, słuchu, układów: krążenia, oddechowego, mięśniowego i kostno - stawowego oraz zaburzenia niewielkiego stopnia: zręczności rąk, wzroku bez możliwości korekcji, równowagi, rozróżniania barw, widzenia stereoskopowego (ocena głębi), koordynacji wzrokowo - ruchowej, percepcji kształtów, układu nerwowego, psychiki (nerwice) i zaburzenia umysłowe.

Każdy, kto chce otrzymać uprawnienia budowlane i chce pracować na budowie musi poddać się tzw. badaniom wysokościowym, sprawdzającym zmysł równowagi i wykrywającym istniejący lęk wysokości.

Niektóre prace dokumentacyjne, administracyjne i projektowe mogą wykonywać osoby z dysfunkcją kończyn dolnych.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Aby zdobyć zawód inżyniera budownictwa trzeba ukończyć studia wyższe o profilu budowlanym. Szkoły wyższe kształcą inżynierów budownictwa w wielu kierunkach, np.: budownictwo ogólne; inżynieria transportowa; konstrukcje budowlane i inżynierskie; organizacja i zarządzanie w budownictwie; technologia i organizacja budownictwa; urządzenia sanitarne; budownictwo podziemne i inżynieria miejska; budownictwo wodne śródlądowe; budownictwo morskie; drogi, ulice i lotniska; drogi kolejowe; remonty budowli i konserwacja budowli zabytkowych; architektura i urbanistyka; modernizacja remonty i utrzymanie zasobów; geotechnika; hydrotechnika.

Na większości uczelni technicznych istnieje możliwość podjęcia zarówno studiów dziennych, jak i zaocznych i wieczorowych. Część kierunków prowadzonych jest w trybie studiów zawodowych (inżynierskich), niektóre w trybie studiów magisterskich. Istnieje też możliwość wyboru studiów magisterskich uzupełniających dla osób, które mają już stopień inżyniera, lecz nie mają tytułu magistra.

Wykształcenie wyższe nie jest warunkiem wystarczającym do pracy na wszystkich samodzielnych stanowiskach technicznych w budownictwie.

Samodzielne funkcje techniczne mogą wykonywać osoby, posiadające odpowiednie wykształcenie, praktykę zawodową i uprawnienia budowlane.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Pierwszym etapem kariery zawodowej w branży budowlanej jest zdobycie uprawnień budowlanych, które umożliwiają podjęcie samodzielnych funkcji technicznych, takich jak projektowanie, kierowanie, wykonywanie nadzoru, rzeczoznawstwo. Do wykonywania pracy na tych stanowiskach konieczne jest doświadczenie zdobyte w trakcie praktyki na budowie.

Prestiż w tym zawodzie wzrasta wraz z doświadczeniem, czyli liczbą i złożonością zaprojektowanych, kierowanych lub nadzorowanych, obiektów budowlanych. Wymagania stawiane inżynierom budownictwa rosną wraz z charakterem i wielkością obiektu budowlanego. Inwestor szuka innego specjalisty w przypadku budowy domku jednorodzinnego, a innego w przypadku budowy wieżowca czy mostu.

Duże możliwości rozwoju ma na pewno inżynier pracujący na uczelni technicznej. Dokonując badań naukowych może zajmować kolejne szczeble drogi naukowej. Może też jako dr inż. budowlany prowadzić wykłady. Inżynierowie zatrudnieni w przedsiębiorstwach budowlanych mogą awansować na np. koordynatora produkcji, kierownika działu, kierownika budowy, kierownika zespołu budów, zastępcę dyrektora firmy.

Mogą też rozpocząć własną działalność gospodarczą i świadczyć usługi projektowe, inwestorskie lub w wykonawstwie.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Istnieje możliwość zdobycia kwalifikacji inżyniera budowlanego w późniejszym wieku na studiach zaocznych i podjęcie pracy przez osoby, które miały dłuższą przerwę w pracy. Ponieważ przy zatrudnieniu nie jest ważna prezencja, ani młody wiek szansę na zatrudnienie ma każdy. Ważne jest przygotowanie zawodowe, dobra sprawność fizyczna, odpowiednie umiejętności psychospołeczne i dobra organizacja w pracy.

Doświadczenie zawodowe liczy się przede wszystkim w przypadku poszukiwania pracy przez projektanta, kierownika budowy oraz inspektora nadzoru. Mężczyźni są preferowani jako kierownicy budów i inspektorzy nadzoru. Najczęstszą funkcją pełnioną przez osoby starsze jest funkcja rzeczoznawcy. Wśród nich dużą grupę stanowią emeryci, służący swoją wiedzą i doświadczeniem m.in. przy ocenie wartości budynków.

Polecana literatura

Praca zbiorowa, Poradnik inżyniera i technika budowlanego, Wydawnictwo Arkady, 1983.

Praca zbiorowa, Poradnik kierownika budowy, Wydawnictwo Arkady, 1983.

Widera J., Kalendarz Przeglądu Budowlanego, wydania co rok.

Czasopisma:

Przegląd Budowlany, wyd. PZITB (od 1929 r.)

Murator - miesięcznik

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---