Allardyce Nicoll: DRAMAT LITURGICZNY W WIEKACH ŚREDNICH
[w:] Dzieje dramatu. t.1
Dramat liturgiczny - forma średniowiecznej sztuki teatralnej; akcja i dialog stanowią część składową normalnej liturgii, względnie nabożeństwa przypadającego na określony dzień roku kościelnego. Pisane zawsze po łacinie, wystawienie zawsze przyjmowało charakter hieratyczny. Na początku był to dwuwiersz, potem czterowiersz. Pojawiał się wszędzie tam, gdzie wiara katolicka - przez kilka stuleci. Stopniowo dodawano nowe epizody i wędrował z miejsca do miejsca. Został wprowadzony przez duchowieństwo w celu przedstawienia zgromadzonym wiernym w sposób bardziej realny i żywy głównego epizodu historii chrześcijaństwa (śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa). Dla ludzi było to zajęcie bardziej przyjemne niż nabożne. Następnym posunięciem było skierowanie tematyki na historię bożonarodzeniową.
Na początku były wystawiane w kościele (okolice ołtarza), potem stopniowo zaczynało brakować miejsca.
Trzy charakterystyczne elementy:
Mieszanie się publiczności z aktorami
Stwarzanie szeregu podwyższeń czy niedużych konstrukcji dla umiejscowienia poszczególnych scen (grób, ogród, kram korzennika)
Wykorzystanie przestrzeni pomiędzy tymi podwyższeniami czy konstrukcjami jako przestrzeni do gry.
na tych zasadach opierał się cały rozwój teatru średniowiecznego od X do XV w.
Adam (XII w. utwory o prawdziwie dramatycznej wartości, rodowód anglo-normandzki) - następny krok w ewolucji dramatu; Temat: początek świata i historia pierwszych ludzi. Teks nadal łaciński i należą one do kościoła, ale nie stanowią już przedłużenia nabożeństw. Stają się co raz bardziej rozbudowane - opuszczają mury kościoła i odbywają się pod gołym niebem. Gra aktorska pokrewna zachowaniu księży przy ołtarzu. Prostota uczuć i zmysł dowcipnej obserwacji. Akcja rozgrywa się w pobliżu kościoła; śpiewa się hymny łacińskie obok epizodów w języku anglo-normandzkim. Dramat ten jest ciągle związany z kościołem, ale stopniowo zmienia się w całkowicie ludowy i laicki. Setki statecznych obywateli średniowiecznych chciało się zabawić to nową zabawką, narastały zbiory oddzielnych sztuczek teatralnych
Cykle misteriów - aktorami są już mieszczanie i rzemieślnicy dotowani przez kupców - pokrywały koszty kostiumów i dekoracji. Wśród aktorów we Francji powstawały specjalne grupy amatorskie - bractwa. We Włoszech były wystawiane przez młodzież zrzeszoną w religijnych stowarzyszeniach nazywanych imieniem świętego patrona.
Nie spotykamy się tu konkursami festiwalowymi (jak to było w Grecji), role były odgrywane z niebywałą powagą, ale w większości wypadków interpretacja była naiwna i śmiesznie nieporadna. Twierdzono, że „są zespołem nieuków, robotników i rzemieślników (...) nie przygotowanych do odgrywania takich ról (...) i nie rozumiejących tego, co mówią.”
Sztuki te wystawiane były w oparciu o dramat liturgiczny, niekiedy rozwijając. Ustawiali przed publicznością szereg podwyższeń z dekoracjami, zwanych obecnie „mansjonami”, w linii prostej lub półkolu (czasami koliście). Każdy „mansjon” reprezentował oddzielne i wyraźnie zaznaczone miejsce, natomiast otwarta przestrzeń z przodu lub z tyłu „platea”, mogła być wykorzystana w taki sposób jak dawniej, gdy dramat znajdował się w rękach duchowieństwa.
Zasada „inscenizacji równoczesnej” / „symultanicznej” - charakterystyczny wkład średniowiecza do rozwoju sztuki teatralnej.
Inna metoda - pojedyncze mansjony ustawione na kołach - „pageants” - ciągnięte od jednej grupy widzów do drugiej. (Anglia i Flandria)
Z biegiem czasu wzbogacono mansjony, wprowadzono maszynerię i „efekty” - szczególnie we Francji.
Cykle składające się z 30, 40 a nawet 50 dramatów trwały całymi dniami. Każdy z tych dramatów przedstawiał jakąś ważną część opowieści biblijnej o ziemskich i nadprzyrodzonych wydarzeniach.
Na strukturę dramatów wpływały rozmaite czynniki. Chodziło o przedstawienie w sposób dramatyczny historii biblijnej, wzbogacając ją dodatkami z apokryficznych ewangelii oraz pism komentatorów. W tym znaczeniu cykl misteriów był dramatem historycznym. Często jednak wierność oryginalnej relacji ustępowała miejsca pragnieniu potraktowania wydarzeń i ludzi w sposób alegoryczny lub symboliczny, był również teatrem propagandowym, mającym wskazywać ludziom drogę do cnoty i unikania grzechu.
Wszystkie dodatkowe efekty miały na celu zdobywanie publiczności - elementy realistyczne, sceny komiczne i sensacyjne wynalazki sceniczne.
Udział w misteriach żonglerów, mimów i minstreli.
Publiczność interesowała się całym cyklem, a nie tylko jego poszczególnymi fragmentami. Cykl nie posiadał jedności formalnej, poszczególne elementy można było dowolnie odejmować od zbioru.
Sztuki o świętych - bardziej obiecujące możliwości tematyczne; w/w tematyka była dosyć zawężona. Dosyć wcześnie zajęły samodzielne miejsce, choć swój rozwój zawdzięczają dramatowi liturgicznemu. Nie były gałęzią misterium, ale gałęzią dramatu powstającą równolegle. Najwięcej rękopisów z tego okresu zachowało się we Francji. Tłem były romantyczne i pełne przygód krucjaty; epizody: pole bitewne, rzeź chrześcijan, sceny w karczmie z hulaszczym i soczystym dialogiem, ale jest to dramat religijny i kończy się odśpiewaniem Te Deum, ale w głównej mierze jest to sztuka świecka, mieszanina opowieści awanturniczej i komedii realistycznej.
Mirakle - opowieści o cudach
Moralitety - pomiędzy postaciami biblijnymi a fikcyjnymi; personifikacje. Wszystkie postaci wprowadzone na scenę są postaciami abstrakcyjnymi; większość z nich reprezentuje cnoty i przywary. (Pogaństwo, Synagoga, Hipokryzja i Herezja).
Akcja: postać centralna (Ludzkość, Rodzaj ludzki, Dziecię) jest przedmiotem pokus, przeżywa upadek i w końcu uzyskuje przebaczenie.
Najbardziej typowym i najlepszym ze wszystkich moralitetów jest anglo-holenderski „Każdy” - Eyeryman. Bóg wzywa każdego i nakazuje Śmierci, by go sprowadziła. Każdy prosi o zwłokę, potem szuka sobie kogoś, kto by mu towarzyszył: zwraca się do Przyjaźni, Rodziny, Bogactwa, Wiedzy, Wiary, Piękności, Siły, Przezorności i Pięciu Zmysłów; wszyscy go zwodzą, tylko Dobre Uczynki są gotowe stanąć u jego boku.
Jest to silnie przemawiający do ludzi uniwersalny temat - założenie to odnosi się do wszystkich moralitetów.
We Francji moralitet zaszedł jeszcze dalej - zachował swoje etyczne zabarwienie, to porzucił w istocie personifikację i zastąpił ją prawdziwymi lub typowymi imonami.
WYSTAWIENIE: uwolnienie się od mansjonów i pageants. Ograniczenie się do jednego podwyższenia.
Stanowi to ogniwo pomiędzy teatrem średniowiecznym a współczesnym.
Interludium - termin trudny do zdefiniowania; każda krótka sztuka teatralna, która specjalnie nadawała się do przedstawień zawodowych znaczenie szersze.
Znaczenie węższe krótka sztuka o czysto świeckim charakterze, bez jakiegokolwiek wyraźnego morału i zwykle o farsowym tonie.
1
2
2