Temat: Znaczenie kształcenia integracyjnego.
Pojęcie „integracji” oznacza „scalenie, proces tworzenia całości z części”, ale także efekt tego procesu, czyli „zespolenie i zharmonizowanie składników zbiorowości społecznej”. Według Władysława Dykcika integracja osób upośledzonych „jest przejawem humanitarnej akceptacji ich miejsca oraz podmiotowej roli w życiu społecznym”. Jest także „wyrazem demokratyzacji życia społecznego, kierunkiem przemian, w których na każdym etapie życia jednostka ludzka bez względu na rodzaj i stopień zaistniałych zaburzeń i ograniczeń rozwojowych ma zagwarantowane naturalne środowisko niesegregacyjne”. W definicji integracji stworzonej przez Hulka czytamy, że wyraża się ona „w takim wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa (…) i w których są stwarzane dla obu grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju. Integracja pozwala więc osobie niepełnosprawnej być sobą pośród innych”.
Celem integracji jest przeciwdziałanie segregacji, izolacji, barakowi akceptacji, stygmatyzacji, nietolerancji i dyskryminacji osób upośledzonych. Integracja ma kształtować pozytywne postawy emocjonalno-społeczne między ludźmi o różnym poziomie sprawności fizycznej i umysłowej. Ostatecznym jej celem jest przygotowanie ludzi pełno- i niepełnosprawnych do pełnienia różnorodnych ról w otwartej, nowoczesnej społeczności.
Twórcy współczesnych systemów edukacyjnych, zarówno w Europie, jak i na pozostałych kontynentach, wykazują duże zainteresowanie i tendencje do wprowadzania kształcenia integracyjnego. Podobnie w Polsce, problemy integracji osób zdrowych i niepełnosprawnych są coraz częściej tematem dyskusji wielu środowisk. Już Jan Amos Komeński głosił, że „szkoła powinna objąć wszystkie dzieci, skoro bowiem do tej samej szkoły uczęszczają dzieci rodziców bogatych i biednych, dziewczęta i chłopcy, starsze i młodsze, to mogą także uczęszczać bardziej i mniej zdolne. Dzieciom słabszym i ograniczonym szkoła powinna poświęcić więcej czasu, wysiłku i troski”.
Doświadczenia integracyjne w Polsce maja dość krótką historię. Ideę społecznej integracji osób niepełnosprawnych upowszechnił wielki prekursor, profesor Aleksander Hulek, który wykształcił cały zastęp pedagogów uwrażliwionych na ten problem. Idea integracji stworzona przez niego, to wyjście naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom społeczeństwa. Już bowiem znacznie wcześniej niektórzy rodzice czynili próby stwarzania swoim niepełnosprawnym dzieciom szans rozwoju w naturalnym środowisku społecznym i nauki w pobliskiej szkole. Rodzice ci nie wyrażali zgody na umieszczenie dziecka w specjalnych zakładach i sami organizowali dla niego pomoc różnych specjalistów. Napotykali oni jednak na społeczny sprzeciw spowodowany negatywnym podejściem różnych środowisk, czy władz oświatowych. Panowało ogólne przekonanie, że tylko specjalne instytucje mogą zapewnić dzieciom niepełnosprawnym należyte warunki rozwoju i nauki. Rodzice wiedzą, że pobyt w szkole masowej uczy jak żyć na co dzień, przystosowuje do niepełnosprawności, wytwarza mechanizmy kompetencji, pomaga w nauczeniu radzenia sobie z trudnościami, rodzi poczucie dystansu do swoich niepowodzeń. Są świadomi, że pobyt wśród dzieci zdrowych wymusi na dziecku podjęcie wysiłku uczenia się trudnych dla niego czynności.
Przeciwnicy integracji, wskazują liczne negatywne skutki budowania społeczeństwa złożonego z ludzi bardzo różnorodnych. Część argumentów ma charakter ekonomiczny: „proces integracji jest drogi, a osoby niepełnosprawne nie wnoszą znaczącego wkładu do gospodarki. Ponadto różnorodność osłabia, prawdziwie skuteczne w działaniu są tylko grupy homogeniczne- należące do tego samego rodzaju, mające te same cechy rodzajowe, jednorodne.”
„Skrajni entuzjaści integracji uważają, że szkolnictwo specjalne powinno być stopniowo likwidowane albowiem segregacja, którą ono zakłada nie stwarza podstaw do osiągania równych szans i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym wszystkich dzieci”.
Prawdziwa wydaje się teza, że aby zmienić oblicze społeczeństwa i jego stosunek do osób niepełnosprawnych, trzeba już od najmłodszych lat, czyli od przedszkola, stworzyć dziecku warunki do wspólnej zabawy, tak, aby skutecznie stymulować rozwój „tych słabszych”, a „zdolniejszych i sprawniejszych” uczyć wyrozumiałości i tolerancji, umiejętności niesienia pomocy innym, ale i poszanowania praw swoich kolegów. Odcięcie i segregacja od kontaktów z „normalnym” życiem społecznym sprawiają, że wytwarzają się dwa światy, które mało co o sobie wiedza i budują swoja tożsamość wokół zróżnicowania: my - oni, swoi - obcy. Tę odrębność tworzy lęk przed wzajemnym kontaktowaniem się, a brak wiedzy zastępuje dowolnymi wyobrażeniami.
Współczesna psychologia nie zna dzieci, które nie wymagałyby uczenia i nie mogły się uczyć. Nawet te dzieci najgłębiej upośledzone, które nie siedzą, nie chodzą, nie mówią - są wrażliwe na obecność obok nich innych ludzi i czerpią korzyści rozwojowe z obecności drugiego. Kształcenie integracyjne stwarza uczniom z niepełnosprawnością warunki uczestniczenia w życiu zdrowych rówieśników, a z kolei tymże rówieśnikom dostarcza doświadczeń współżycia z jednostkami pod pewnymi względami od nich odmiennymi, ale równocześnie pod wieloma innymi podobnymi. Brak takiego doświadczenia w okresie dzieciństwa daje gorzkie owoce w postaci braku szacunku dla ludzkiej odmienności, z czym nader często spotykamy się w codziennym życiu. Natomiast to jakie korzyści wyniosą uczniowie niepełnosprawni z kształcenia integracyjnego zależy od sposobu realizacji integracji, bowiem określony rodzaj i stopień niepełnosprawności wymaga zróżnicowanych sposobów realizowania integracyjnego kształcenia. Dobrze realizowane kształcenie integracyjne niweluje poczucie społecznego odrzucenia oraz obniżonej wartości, tym samym zwiększając szansę życia bez dodatkowych ograniczeń społecznych czy psychologicznych. Dzieci pełnosprawne natomiast w ramach kształcenia integracyjnego zyskują pod względem rozwoju intelektualnego także dzięki temu, że ucząc się razem z niepełnosprawnymi, zaczynają rozumieć, że skoro los obdarzył ich większą sprawnością, to powinni zrobić z niej użytek. Zauważono także, że dzieci pełnosprawne są bardziej pracowite i ambitne oraz bardziej za siebie odpowiedzialne. Korzyści te zależą przede wszystkim od współdziałania dzieci sprawnych i niepełnosprawnych, udzielania sobie pomocy oraz od kształtowania przez nauczycieli takich właściwości, które wchodzą w zakres inteligencji emocjonalnej.
Powinniśmy głęboko wierzyć, że integracja jest jedynym sensownym rozwiązaniem współistnienia ludzi o różnej sprawności fizycznej i umysłowej, bo przecież wszyscy mamy to samo prawo do życia i nie ma żadnych podstaw, by upośledzeni nie mieli dostępu do środowisk społecznych, by byli w izolowanych, sztucznych środowiskach.
Bibliografia:
Bogucka J., Kościelska M., Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPPP MEN, Warszawa, 1996
Dykcik W.(red.), Pedagogika specjalna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2005
Hulek A.(red.), Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, Impuls, Kraków, 1992
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, PWN, Warszawa, 1989
Lipkowski O., Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa, 1997
Kopaliński W.,Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych, PWN, Warszawa, 1989
Dykcik W.(red.), Pedagogika specjalna, Wyd. Naukowe UAM, Poznań, 2005
Hulek A.(red.), Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, Impuls, Kraków, 1992
Lipkowski O., Pedagogika specjalna, PWN, Warszawa, 1997
Bogucka J., Kościelska M., Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPPP MEN, Warszawa, 1996
tamże