RODZAJE OPŁAT
Podatki i różnego rodzaju opłaty nakładane na lasy przybierają rozmaite formy a każda z nich wywiera określony wpływ na gospodarstwo leśne. Klasyfikację najczęściej stosowanych form wymienionych obciążeń finansowych zawiera tab. ..., przy czym kryterium tego podziału stanowi rodzaj podatku lub przedmiot podatku. Jak wynika z tab. .. najczęściej podstawę opodatkowania , czyli ujęty wymiernie przedmiot podatku , stanowi grunt leśny, zapas rosnący, rozmiar pozyskiwanego drewna a także prawo własności. To ostatnie dotyczy opłat związanych z nabyciem lub odnowieniem określonych form własności w stosunku do lasu, licencji (zezwolenia) drzewnych, prawa dzierżawy itp.
Podatki gruntowe i czynsze dzierżawne
Władze państwowe poszczególnych krajów dosyć powszechnie stosują praktykę nakładania podatków na grunty leśne, a równocześnie właściciele leśni zarówno publiczni jak i prywatni domagają się czynszów dzierżawnych od osób użytkujących i wykorzystujących w różny sposób ich lasy. W wielu krajach świata rozpowszechniony jest system pobierania cznynszów od dzierżawców leśnych oraz posiadaczy licencji otrzymanych od publicznych i prywatnych właścicieli leśnych (2,5). Ponieważ podatki gruntowe jak i dzierżawy zawsze składają się z określonych stałych sum, które należy płacić corocznie, a zatem corocznie wywołują one podobne skutki gospodarcze.
Wymienione opłaty są zazwyczaj ustalane w jeden z trzech stojących do dyspozycji sposobów. Czynsze dzierżawne są z reguły kwotami precyzowanymi mniej lub bardziej arbitralnie, płatnymi od hektara dzierżawionego gruntu. Podatki gruntowe są często wymierzane w formie procentowej stopy podatkowej odnoszonej do oszacowanej wartości gruntu leśnego. W innych przypadkach zarówno podatki jak i czynsze dzierżawne są określane przy użyciu stopy procentowej odnoszonej do wyrażonej w pieniądzu i różnie definiowanej produkcyjności gruntu leśnego (7,9).
Opodatkowanie zapasu rosnącego
Podatki od nieruchomości są często nakładane na drewno stojące (zapas rosnący). Są one zwykle wymierzane w procentach lub promilach w stosunku do oszacowanej wartości zapasu rosnącego.Podstawę wyceny wartości zapasu stanowią najczęściej informacje dotyczące realizacji sprzedaży w ostatnim okresie czasu (rok) drewna o porównywalnej jakości (strukturze sortymentowej) lub kalkulacje wychodzące z ilości pozyskanego drewna oraz wartości otrzymanych przychodów (9,13).
Tego typu podatki od nieruchomości (własności) charakteryzują się tym, że wielkość wymierzonego podatku jest proporcjonalna do aktualnej wartości podstawowego środka produkcji leśnej, tj. do wartości zapasu rosnącego. Wartość tego podatku, przy innych warunkach nie zmienionych, rośnie w miarę jak powiększa się miąższość i wartość zapasu rosnącego. Gospodarstwo leśne ma w takim wypadku do czynienia z powtarzanym co roku ustalaniem podatku obciążającego zapas rosnący, a jego stawki rosną przez cały okres przetrzymywania drewna na pniu. Sytuacja taka nie zachęca gospodarstwa do produkcji drewna wysokiej jakości i dlatego nakładanie takich podatków jest często uważane za szkodliwe dla gospodarki leśnej (7,8 ).
Nawet umiarkowane raty podatku nakładanego na zapas rosnący mogą powodować obciążenia finansowe, które będą w tempie rosnącym przechwytywać zasadniczą część wartości
zapasu rosnącego w czasie zanim osiągnie on wiek rębności. W odniesieniu do gruntów leśnych o niższej produkcyjności lub w przypadku wyższej stopy podatkowej, podatek taki może pochłonąć nawet całą wartość dochodu przypadającą gospodarstwu leśnemu i doprowadzić do strat. Wskutek tego właściciele leśni mogą czasami uważać za korzystne przetrzymywanie swoich gruntów w stanie niezalesionym. Prowadząc do spadku rentowności leśnictwa, i powodując zmniejszenie dochodów pochodzących z realizacji produkcji drzewnej w porównaniu z dochodami otrzymywanymi z innego rodzaju użytkowania gruntów, podatki takie mogą w skrajnym przypadku być przyczyną całkowitego wyprowadzenia gruntów ze sfery gospodarki leśnej.
Rządy czasami usiłują wykorzystać sposób oddziaływania podatku od nieruchomości nakładanego na zapas rosnący do stymulacji pozyskania (1). Dotyczy to z reguły krajów rozwijających się i regionów o ekstensywnym sposobie gospodarowania w posiadłościach leśnych o dużym udziale lasów naturalnego pochodzenia, podatki takie są stosowane po to, aby zachęcić do pozyskiwania drewna i rozwoju przemysłu leśnego. Przeważa jednak opinia, że stosowanie tego podatku w dłuższej perspektywie czasowej, obejmującej także następną kolej rębu już w lesie zagospodarowanym, może zniechęcić do kontynuowania produkcji drzewnej (1,7).
Pogarszając efekty produkcji drzewnej podatki od nieruchomości nie zapewniają równocześnie żadnej synchronizacji obciążenia podatkowego z dochodami otrzymywanymi w gospodarstwie leśnym. W przeciwieństwie do opłat nakładanych na drewno już pozyskane, podatki te powtarzają się co roku i tak długo jak długo zapas rosnący jest przetrzymywany na pniu, obarczają gospodarstwo dodatkowymi obciążeniami finansowymi w formie zobowiązań podatkowych.
Podatki tego typu zazwyczaj nie są łatwe do administrowania, gdyż pobierane są łącznie z podatkami od nieruchomości mającymi zastosowanie do innych niż leśne rodzajów posiadłości i są zintegrowane z ogólnymi przepisami regulującymi administrowanie podatkiem od nieruchomości (14). Ich ustalenie wymaga informacji dotyczących aktualnych danych o wielkości zapasu rosnącego i jego wartości, przy czym obydwie te wielkości muszą być poddawane rewizji przy każdorazowym wymierzaniu podatku. Ponieważ stawki podatku zależą od bieżących cen i miąższości, stąd ulegają zmianie odpowiednio do zmian wartości majątku gospodarstwa leśnego, choć niekoniecznie musi dziać się to samo z dochodem tego gospodarstwa.
Podatek od nieruchomości czyli podatek od posiadłości leśnych stosuje się zarówno w odniesieniu do gruntów leśnych jak i zapasu rosnącego, a także łącznie w stosunku do wymienionych zasobów chociaż nie zawsze według tych samych stóp procentowych (3,8). Ekonomiczne efekty ich oddziaływania są wypadkową skutków wynikających ze stosowania podatku od posiadłości nakładanych na grunty i podatku obciążającego zapas rosnący w sposób naszkicowany wyżej.
Opodatkowanie od pozyskanego drewna
Liczba różnorodnych podatków i opłat obciążających pozyskiwane drewno jest znaczna, tym niemniej dają się one sklasyfikować w trzy grupy w zależności od sposobu ich wymierzania, co z kolei przesądza o powodowanych przez nie skutkach ekonomicznych. Pierwszą grupę tworzą podatki, których stawki ustalone są w jednostkach pieniężnych, a wymiar podatku uzależniony jest od ilości pozyskanego drewna. Stawka podatkowa obejmuje zarówno opłatę za prawo eksploatacji lasu (licencję) jak i określoną należność za wyrąb. Druga grupa podatków przybiera formę procentu płaconego od wartości pozyskanego drewna i zazwyczaj nosi nazwę podatku od wyrębu. Trzecią grupę tworzą podatki ustalone w formie udziału obejmującego część wartości zapasu stojącego, który ma być pozyskany, przy czym udział ten odnosi się do wartości drewna na pniu.
Terminologia używana do określania różnych rodzajów podatków jest często myląca i niespójna. Zachodzi więc potrzeba bliższego sprecyzowania niektórych pojęć i terminów z tego zakresu aby ułatwić w ten sposób zarówno dalszą dyskusję jak i ocenę skutków ekonomicznych związanych z danym podatkiem lub opłatą. Należy jednak zauważyć, że definicje te nie będą miały charakteru uniwersalnego.
Przede wszystkim należy dokonać podstawowego rozróżnienia między podatkiem leśnym z jednej strony a daniną czy opłatą pniową - z drugiej.