CHARAKTERYSTYKA DZIAŁALNOŚCI
SCHRONISKA DLA NIELETNICH W CHOJNICACH.
W dniu 26 października 1982 roku Sejm PRL uchwalił ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U.Nr 35, póz. 228), która weszła w życie w maju 1983 roku. Dość istotne zmiany do tej ustawy (w dalszej części pracy u.p.n.) wprowadziła ustawa z dnia 29 czerwca 1995 roku o zmianie Kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustroju sadów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, obowiązująca od dnia l stycznia 1996 roku (Dz.U. Nr 89, poz. 443). Kolejna, i jak dotychczas ostatnia, bardzo obszerna i ważna merytorycznie nowelizacja została uchwalona przez Sejm 15 września 2000 r. (Dz.U. Nr 91, póz. 1010) i weszła w życie z dniem 29 stycznia 2001 roku. W ciągu kolejnych dziewięciu miesięcy zostały też wydane przepisy wykonawcze do tej nowelizacji.
Cel ustawy zawiera preambuła, w której czytamy:
„W dążeniu do przeciwdziałania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa stanowi się, co następuje:"
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich jest aktem prawnym, który reguluje sprawy nieletnich, którzy dopuścili się czynów zabronionych, jak i tych nieletnich, którzy nie weszli w konflikt z prawem, ale przejawiają cechy demoralizacji.
Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,
2) postępowania w sprawach o czyny karne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,
3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat.
Zasadnicza dyskusja wokół postępowania w sprawach nieletnich dotyczy tego czy w stosunku do nieletnich, którzy popełnili czyny zabronione przez ustawę, należy oddziaływać środkami karnymi (kierunek jurydyczny), czy też środkami wychowawczymi. W zasadzie tak na świecie, jak i w Polsce przewagę zdobył ten drugi punkt widzenia, przy czym w okresie zwiększenia się brutalizacji przestępstw dokonywanych przez nieletnich w naszym kraju (ilość czynów utrzymuje się od około 5 lat na tym samym poziomie, wzrosła za to ilość przestępstw dokonywanych przez nieletnich przeciwko zdrowiu i życiu, przede wszystkim: napady, pobicia) odczucia społeczne nie pokrywają się z założeniami ustawy.
Tematyka ta przedstawiana jest szeroko w mediach, przy czym realizowane programy z reguły przedstawiają tylko fakty dotyczące danego zdarzenia z udziałem nieletniego. Często nadaje im się miano sensacji, wydarzenia dnia, tygodnia. Materiały, w których dokonuje się analizy przyczyn przestępczości wśród młodego pokolenia należą do rzadkości, stąd też raczej niski stopień świadomości społecznej, a dotyczący kluczowej kwestii resocjalizacji nieletnich: karać, czy wychowywać?
Najbardziej surowym środkiem przewidzianym w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich jest umieszczenie danej osoby w zakładzie poprawczym. Jest to środek, o charakterze izolacyjnym. Umieszczenie w zakładzie poprawczym nie jest karą, aczkolwiek pewne odmienności związane z orzekaniem, jak i wykonywaniem tego środka wskazują na quasi karny charakter tego środka.
Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza, gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego.
W roku 1996: 20.000 nieletnich odpowiadało przed sądami rodzinnymi o czyny karalne, w roku 1997 była to liczba 19.387 osób.
W stosunku do 1557 nieletnich w 1996 roku i wobec 1891 nieletnich w roku 1997 orzeczono środek poprawczy, przy czym 1085 nieletnim w roku 1996 i 1403 nieletnim w roku 1997 realizację tego środka warunkowo zawieszono na okres próby.
W przypadku wykonania diagnozy psychologiczno-pedagogicznej nieletniego sąd kieruje sprawę do rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego, który wydaje stosowną opinię. Po jej wydaniu sąd wyznacza termin rozprawy i podejmuje odpowiednią decyzję.
Wobec nieletniego można tymczasowo zastosować nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy, a także nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające - umieszczenie w placówce oświatowo-wychowawczej. Są to jednak środki tymczasowe stosowane w praktyce bardzo rzadko ze względu na charakter czynów, których dopuścili się ci nieletni.
Najczęściej stosowanym środkiem zapobiegawczym wobec nieletnich jest umieszczenie w schronisku dla nieletnich. Środek ten ma charakter izolacyjny i stosuje się go, jeżeli zostaną ujawnione okoliczności przemawiające za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym, a zachodzi uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu, albo nie można ustalić tożsamości nieletniego.
Okres pobytu nieletniego przed skierowaniem sprawy na rozprawę winien wynosić max. sześć miesięcy. Pobyt w schronisku po rozprawie jest przedłużany, jeżeli sąd orzekł wobec nieletniego umieszczenie w zakładzie poprawczym, bądź w placówce resocjalizacyjno-wychowawczej. Trwa on do czasu umieszczenia nieletniego w odpowiednim zakładzie poprawczym lub innej placówce.
Schroniska dla nieletnich podlegają Ministerstwu Sprawiedliwości. Przepisy dotyczące funkcjonowania schronisk określa „Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 maja 1997 roku w sprawie rodzajów i organizacji schronisk dla nieletnich oraz zasad pobytu w nich nieletnich" (Dz.U. Nr 58, poz. 362).
Zadaniem schroniska jest:
• zapewnienie pozostawania nieletniego do dyspozycji organu, który wydał postanowienie o umieszczeniu (sąd, prokuratura),
• zapobieganie działaniom, które mogłyby utrudniać postępowanie prowadzone w sprawie nieletniego przez sąd lub inny organ do tego upoważniony,
• opracowanie diagnozy nieletniego i jego sytuacji oraz zainicjowanie procesu resocjalizacji nieletniego, w tym zakresie schronisko współdziała z rodziną wychowanka, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej, właściwymi organami administracji rządowej i samorządowej oraz z innymi osobami.
Z powyższego wynika, że schronisko dla nieletnich jest specjalną placówką opieki całkowitej o charakterze diagnostyczno-resocjalizacyjnym przeznaczoną dla nieletnich w wieku powyżej 13 lat, skierowanych na podstawie postanowienia sędziego rodzinnego, sądu lub prokuratora.
Proces resocjalizacyjny w schronisku dla nieletnich powinien zmierzać do ukształtowania w nim właściwych postaw moralnych, prawidłowej hierarchii wartości, poczucia odpowiedzialności za własne czyny oraz do rozwijania i kształtowania jego wartościowych zainteresowań.
W Polsce jest 8 schronisk dla nieletnich prowadzonych jako jednostki samodzielne. 10 schronisk prowadzonych jest łącznie z zakładami poprawczymi, przy czym taki stan ma być w najbliższej przyszłości zmieniony ze względów wychowawczych i organizacyjnych.
W/w zestawieniu znajdują się też trzy schroniska prowadzone dla dziewcząt.
Wyróżniamy następujące rodzaje schroniska dla nieletnich:
• zwykłe - do których kieruje się nieletnich na podstawie postanowienia sądu bez określania stosowania wobec wychowanka specjalnych oddziaływań wychowawczych,
• interwencyjne - dla nieletnich przyjmowanych ze schronisk zwykłych, którzy dezorganizowali pracę tych placówek w sposób zagrażający bezpieczeństwu; do schronisk interwencyjnych kierowani są również nieletni odpowiadający przed sądami dla dorosłych.
W skład schroniska wchodzą:
• internat,
• zespół diagnostyczny,
• szkoła (szkoły),
• warsztaty (gospodarstwo pomocnicze),
• dział administracji i obsługi,
• dział ochrony.
W schronisku zatrudnia się:
• pracowników pedagogicznych (nauczycieli, wychowawców, psychologa, pedagoga w zespole diagnostycznym),
• pracowników ekonomicznych, administracyjnych i obsługi,
• pracowników medycznych,
• pracowników ochrony,
• pracowników gospodarstwa pomocniczego.
Schronisko dla Nieletnich w Chojnicach zostało powołane na podstawie „Zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 sierpnia 1997 r. w sprawie utworzenia schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych oraz określenia ich rodzajów" (Dz.Urz. M.S. Nr 3 z 1997 roku, poz. 30). Do 1997 roku placówka funkcjonowała jako zakład poprawczy.
Baza placówki składa się z 14 budynków (szkoła, internat, warsztaty, stołówka, kuchnia, pralnia, kotłownia, sala gimnastyczna, internat grupy interwencyjnej, portiernia, kaplica, siedziba RODK, trafostacja) o łącznej powierzchni użytkowej 11300 m2.
Ponadto w zarządzie schroniska znajduje się również 5 budynków mieszkalnych o łącznej powierzchni użytkowej 3700 m2.
Łączna powierzchnia terenów, które administrowane są przez placówkę wynosi 5 hektarów w tym teren zakładu otoczony murem, gdzie znajduje się 14 w/w budynków, 2,0730 ha.
Placówka w Chojnicach jest schroniskiem interwencyjnym. Pojemność określono na 66 nieletnich, przy czym 60 osób to wychowankowie schroniska zwykłego, 6 nieletnich przebywa w grupie interwencyjnej. Takie rozwiązanie organizacyjne ze względów bezpieczeństwa funkcjonuje również w dwóch pozostałych schroniskach interwencyjnych w Polsce (Dominów k.Lublina i w Łańcucie).
Liczba nieletnich w grupie wynosi 12 osób w schronisku zwykłym i 6 nieletnich w schronisku interwencyjnym. W SdN w Chojnicach czynnych jest pięć grup wychowawczych schroniska zwykłego i jedna grupa schroniska interwencyjnego. Taki stan utrzymywany jest w szkole i w internacie. Podczas praktycznej nauki zawodu w warsztatach szkolnych w/w grupy dzielone są po połowie.
Aktualnie w schronisku zatrudnionych jest 78 osób. W tym 36 pracowników pedagogicznych i 42 niepedagogicznych.
Struktura zatrudnienia przedstawia się następująco:
a) pracownicy pedagogiczni:
• nauczyciele w szkole 5,5 etatu,
• nauczyciele zawodu 8,5 etatu,
• wychowawcy w internacie 12,5 etatu,
• zespół diagnostyczny 3 etaty,
• kadra kierownicza 6 etatów (dyrektor schroniska, dyrektor szkół - podstawowa, gimnazjum, zawodowa w tym uczniowie realizujący program szkoły specjalnej, kierownik warsztatów i zastępca (gospodarstwo pomocnicze), kierownik internatu i zastępca.
• księża: 0,5 etatu.
Spośród pracowników pedagogicznych 27 osób posiada wykształcenie wyższe. Osoby bez ukończonych studiów to nauczyciele zawodu. Przyczyną takiej sytuacji jest brak osób z wykształceniem wyższym chętnych do pracy na stanowiskach nauczycieli zawodu w zakładach dla nieletnich.
b) pracownicy niepedagogiczni:
• kadra kierownicza: l etat (kierownik gospodarczy),
• administracja: 9 etatów,
• obsługa 13 etatów (kuchnia, pralnia, konserwatorzy, kierowca),
• ochrona: 16,5 etatu,
• służba zdrowia 2,5 etatu.
Nieletni przebywający w SdN w Chojnicach to sprawcy przestępstw pospolitych, ale również ci, którzy dopuścili się najcięższych zbrodni. Do grupy interwencyjnej przyjmowane są najczęściej osoby, które odpowiadają za swoje przestępstwa przed sądami dla dorosłych. Ich pobyt w placówce trwa niekiedy nawet 3 lata. Następnie po uprawomocnieniu się wyroku przewożeni są do zakładów karnych celem odbycia kary.
Poniżej przedstawiono zestawienie dotyczące przestępstw, których dopuścili się nieletni umieszczeni w schronisku w Chojnicach w roku 2000 i 2001.
Nieletni umieszczeni w schronisku w latach 2000 i 2001 |
|||
Artykuł kk |
2000 |
2001 |
Objaśnienia |
art.10§2kk |
7 |
27 |
odpowiedzialność przed sądem dla dorosłych |
art. 148 |
8 |
14 |
zabójstwo człowieka |
art. 156 |
1 |
1 |
spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu |
art. 158 |
5 |
9 |
udział w bójce lub pobiciu z narażeniem utraty życia ofiary |
art. 159 |
4 |
2 |
udział w bójce lub pobiciu z użyciem broni lub innego przedmiotu |
art. 163 |
3 |
1 |
spowodowanie pożaru w wielkich rozmiarach |
art. 190 |
1 |
3 |
groźba |
art. 198 |
|
2 |
wykorzystanie seksualne |
art. 278 |
17 |
17 |
kradzież |
art. 279 |
32 |
37 |
kradzież z włamaniem |
art. 280 |
29 |
27 |
napad |
art. 282 |
5 |
1 |
wymuszenie |
art. 289 |
2 |
|
kradzież pojazdu |
RAZEM |
107 |
114 |
|
2