KURATOR RODZINNY I
DLA NIELETNICH

„Każda etyczna bądź polityczna działalność,
dzięki której maleje przemoc jednych ludzi
wobec drugich, zmniejsza też ilość cierpienia na
świecie.”
P. Ricoeur

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH



Angielskie „Common Law” (XIX w.) –

Angielskie „Common Law” (XIX w.) –

zawieszenie kary bądź jej wykonanie na okres

zawieszenie kary bądź jej wykonanie na okres

próby

próby



W Polsce po I wojnie światowej powstało

W Polsce po I wojnie światowej powstało

sądownictwo dla nieletnich, powstali

sądownictwo dla nieletnich, powstali

opiekunowie sądowi

opiekunowie sądowi



W sierpniu 1915 r. powstały sądy obywatelskie

W sierpniu 1915 r. powstały sądy obywatelskie

w Warszawie. Potem w Lublinie i Łodzi

w Warszawie. Potem w Lublinie i Łodzi



Do zadań opiekunów sądowych należało:

Do zadań opiekunów sądowych należało:

zbieranie informacji oraz opieka nad dzieckiem

zbieranie informacji oraz opieka nad dzieckiem



1935 r. – pełnienie obowiązków kuratora

1935 r. – pełnienie obowiązków kuratora

obywatelską funkcją honorową

obywatelską funkcją honorową



1959 r. – powołanie zawodowych kuratorów dla

1959 r. – powołanie zawodowych kuratorów dla

nieletnich

nieletnich

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH



Kodeks karny z 1932 r. przewidywał trzy typy

Kodeks karny z 1932 r. przewidywał trzy typy

nadzorów:

nadzorów:



jako środek wychowawczy samoistny

jako środek wychowawczy samoistny



w okresie zawieszenia pobytu w zakładzie

w okresie zawieszenia pobytu w zakładzie

poprawczym na okres 1 roku do 3 lat

poprawczym na okres 1 roku do 3 lat



w okresie warunkowego zwolnienia z zakładu

w okresie warunkowego zwolnienia z zakładu

poprawczego sprawowany jako opieka

poprawczego sprawowany jako opieka

następcza

następcza

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

POWSTANIE I ROZWÓJ KURATELI

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH

SĄDOWEJ DLA NIELETNICH



M. Kopeć – Chrościcka wyróżnia w rozwoju

M. Kopeć – Chrościcka wyróżnia w rozwoju

instytucji kuratora sądowego następujące

instytucji kuratora sądowego następujące

okresy:

okresy:



Międzywojenny, tj. lata 1919 – 1939

Międzywojenny, tj. lata 1919 – 1939



Lata 1945 – 1959, tj. do czasu powołania

Lata 1945 – 1959, tj. do czasu powołania

kuratorów zawodowych

kuratorów zawodowych



Lata 1959 – 1978, tj. okres tworzenia sądów

Lata 1959 – 1978, tj. okres tworzenia sądów

rodzinnych

rodzinnych



1979 r. – 13 maja 1983, tj. do dnia wejścia w

1979 r. – 13 maja 1983, tj. do dnia wejścia w

życie ustawy o postępowaniu w sprawach

życie ustawy o postępowaniu w sprawach

nieletnich.

nieletnich.

KURATOR SĄDOWY DLA

KURATOR SĄDOWY DLA

NIELETNICH:

NIELETNICH:



sprawuje nadzór nad tymi nieletnimi, którzy

sprawuje nadzór nad tymi nieletnimi, którzy

popełnili czyn karalny w wieku 13-17 lat i sąd

popełnili czyn karalny w wieku 13-17 lat i sąd

rodzinny orzekł wobec nich nadzór kuratora

rodzinny orzekł wobec nich nadzór kuratora

jako środek wychowawczy,

jako środek wychowawczy,



nad nieletnimi w przypadku warunkowego

nad nieletnimi w przypadku warunkowego

zwolnienia wychowanka z zakładu

zwolnienia wychowanka z zakładu

poprawczego,

poprawczego,



nadzór nad nieletnim w okresie jego

nadzór nad nieletnim w okresie jego

czasowego przebywania poza zakładem,

czasowego przebywania poza zakładem,



nieletni do 18. roku życia zagrożeni procesem

nieletni do 18. roku życia zagrożeni procesem

demoralizacji w środowisku, w którym

demoralizacji w środowisku, w którym

przebywają

przebywają

KWALIFIKACJE KURATORA

KWALIFIKACJE KURATORA

ZAWODOWEGO:

ZAWODOWEGO:



obywatel polski

obywatel polski



korzystający z pełni praw cywilnych i publicznych

korzystający z pełni praw cywilnych i publicznych



nieskazitelność charakteru (postępowanie

nieskazitelność charakteru (postępowanie

zgodne z przepisami prawa i postawa moralna)

zgodne z przepisami prawa i postawa moralna)



posiadający wykształcenie wyższe z zakresu

posiadający wykształcenie wyższe z zakresu

nauk pedagogiczno – psychologicznych,

nauk pedagogiczno – psychologicznych,

socjologicznych lub prawnych albo inne studia

socjologicznych lub prawnych albo inne studia

magisterskie i studia podyplomowe

magisterskie i studia podyplomowe



stan zdrowia, który umożliwi wykonywanie

stan zdrowia, który umożliwi wykonywanie

czynności kuratorskich

czynności kuratorskich



odbyta aplikacja kuratorska

odbyta aplikacja kuratorska



zdany egzamin kuratorski

zdany egzamin kuratorski

ZADANIA KURATORA

ZADANIA KURATORA

RODZINNEGO:

RODZINNEGO:



pełni funkcje wychowawcze i resocjalizacyjne

pełni funkcje wychowawcze i resocjalizacyjne



eliminowanie zaburzeń procesu socjalizacji

eliminowanie zaburzeń procesu socjalizacji

nieletniego przez ingerencję, dla jego dobra,

nieletniego przez ingerencję, dla jego dobra,

w życie rodziny, środowiska szkolnego oraz

w życie rodziny, środowiska szkolnego oraz

rówieśniczego

rówieśniczego



nadzór nad sposobem wykonywania

nadzór nad sposobem wykonywania

obowiązków rodzicielskich – doradca rodziny,

obowiązków rodzicielskich – doradca rodziny,

organizator życia

organizator życia



zaspokajanie potrzeb dziecka oraz pomoc w

zaspokajanie potrzeb dziecka oraz pomoc w

rozwiązywaniu jego problemów

rozwiązywaniu jego problemów



kształtowanie właściwego dla rozwoju

kształtowanie właściwego dla rozwoju

dziecka środowiska kulturowego

dziecka środowiska kulturowego

CZYNNOŚCI ZAWODOWEGO

CZYNNOŚCI ZAWODOWEGO

KURATORA SĄDOWEGO:

KURATORA SĄDOWEGO:



wspomagające sąd

wspomagające sąd



organizacyjne

organizacyjne



resocjalizacyjne

resocjalizacyjne



profilaktyczne

profilaktyczne



przyjmowanie sprawozdań ustnych od kuratorów

przyjmowanie sprawozdań ustnych od kuratorów

społecznych

społecznych



bieżący przegląd korespondencji

bieżący przegląd korespondencji



podejmowanie działań o charakterze

podejmowanie działań o charakterze

interwencyjnym

interwencyjnym



podejmowanie działań związanych z

podejmowanie działań związanych z

przygotowaniem sesji wykonawczych oraz

przygotowaniem sesji wykonawczych oraz

uczestnictwo w posiedzeniach wykonawczych

uczestnictwo w posiedzeniach wykonawczych

sądu.

sądu.

METODA INDYWIDUALNYCH

METODA INDYWIDUALNYCH

PRZYPADKÓW:

PRZYPADKÓW:



bezpośredni wpływ na wychowanka

bezpośredni wpływ na wychowanka



nawiązanie osobistych kontaktów i

nawiązanie osobistych kontaktów i

budowanie więzi emocjonalnej

budowanie więzi emocjonalnej



udostępnianie podopiecznemu świadczeń

udostępnianie podopiecznemu świadczeń

społecznych

społecznych



korzystanie z form pomocy oferowanej przez

korzystanie z form pomocy oferowanej przez

środowisko lokalne

środowisko lokalne

METODA INDYWIDUALNYCH

METODA INDYWIDUALNYCH

PRZYPADKÓW:

PRZYPADKÓW:



Na działanie kuratora w każdym konkretnym

Na działanie kuratora w każdym konkretnym

indywidualnym przypadku składa się:

indywidualnym przypadku składa się:



postępowanie diagnostyczne

postępowanie diagnostyczne



sporządzenie planu postępowania

sporządzenie planu postępowania

korekcyjnego i wychowawczego

korekcyjnego i wychowawczego



prowadzenie indywidualnego przypadku

prowadzenie indywidualnego przypadku

według opracowanego planu

według opracowanego planu

WYWIADY ŚRODOWISKOWE:

WYWIADY ŚRODOWISKOWE:



Jest rozmową kierowaną i celową, połączoną z obserwacją warunków

Jest rozmową kierowaną i celową, połączoną z obserwacją warunków

bytowych i relacji zachodzących między uczestnikami postępowania.

bytowych i relacji zachodzących między uczestnikami postępowania.

Jest dla sądu rodzinnego bezcennym źródłem informacji.

Jest dla sądu rodzinnego bezcennym źródłem informacji.



Wywiady przeprowadzane w sprawach:

Wywiady przeprowadzane w sprawach:



małżeńskich (rozwód i separacja)

małżeńskich (rozwód i separacja)



zezwolenia na zawarcie małżeństwa

zezwolenia na zawarcie małżeństwa



o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach rodzinnych

o rozstrzygnięcie w istotnych sprawach rodzinnych



opiekuńczych małoletnich (jego danych i warunków środowiskowych)

opiekuńczych małoletnich (jego danych i warunków środowiskowych)



kwalifikacji moralnych i wychowawczych w przypadku kandydata na

kwalifikacji moralnych i wychowawczych w przypadku kandydata na

opiekuna małoletniego

opiekuna małoletniego



nieletnich

nieletnich



nieobjętych nadzorem ( zebranie wiadomości o sytuacji rodzinnej

nieobjętych nadzorem ( zebranie wiadomości o sytuacji rodzinnej

oraz o zachowaniu podopiecznego)

oraz o zachowaniu podopiecznego)



ustalenia sposobu adaptacji nieletniego w środowisku i udzielenie

ustalenia sposobu adaptacji nieletniego w środowisku i udzielenie

mu stosownej pomocy (poza zakładem poprawczym).

mu stosownej pomocy (poza zakładem poprawczym).

WYWIADY ŚRODOWISKOWE:

WYWIADY ŚRODOWISKOWE:



Powinien obejmować kompletne informacje o

Powinien obejmować kompletne informacje o

rodzinie, w tym:

rodzinie, w tym:



charakterystykę środowiska rodzinnego,

charakterystykę środowiska rodzinnego,

poszczególnych członków rodziny,

poszczególnych członków rodziny,



charakterystykę warunków wychowawczych,

charakterystykę warunków wychowawczych,

podejmowanych oddziaływań wychowawczych,

podejmowanych oddziaływań wychowawczych,



charakterystykę postaw rodzicielskich i ich wpływ

charakterystykę postaw rodzicielskich i ich wpływ

na zachowanie się dziecka,

na zachowanie się dziecka,



opis relacji panujących w rodzinie, stosunku

opis relacji panujących w rodzinie, stosunku

rodziców do dzieci i dzieci do rodziców,

rodziców do dzieci i dzieci do rodziców,



opis istniejących konfliktów w rodzinie,

opis istniejących konfliktów w rodzinie,



propozycji najwłaściwszej reakcji sądowej na

propozycji najwłaściwszej reakcji sądowej na

zaistniałą sytuację

zaistniałą sytuację

NADZORY:

NADZORY:



w sprawach opiekuńczych

w sprawach opiekuńczych



charakter ochronny i zabezpieczający

charakter ochronny i zabezpieczający



w sprawach nieletnich

w sprawach nieletnich



samoistny środek wychowawczy

samoistny środek wychowawczy



środek tymczasowy

środek tymczasowy



środek o charakterze probacyjnym

środek o charakterze probacyjnym



w sprawach osób zobowiązanych do

w sprawach osób zobowiązanych do

przymusowego leczenia odwykowego

przymusowego leczenia odwykowego

NADZÓR W SPRAWACH

NADZÓR W SPRAWACH

OPIEKUŃCZYCH:

OPIEKUŃCZYCH:



Art. 109 § 1 Kodeksu rodzinnego i

Art. 109 § 1 Kodeksu rodzinnego i

opiekuńczego:

opiekuńczego:

Jeśli dobro dziecka jest

Jeśli dobro dziecka jest

zagrożone sąd wyda odpowiednie

zagrożone sąd wyda odpowiednie

zarządzenia.

zarządzenia.



Nadzorowanie przez kuratora sposobu, w jaki

Nadzorowanie przez kuratora sposobu, w jaki

rodzice dziecka likwidują przyczyny, które

rodzice dziecka likwidują przyczyny, które

doprowadziły do zagrożenia dobra dziecka i

doprowadziły do zagrożenia dobra dziecka i

w konsekwencji do ingerencji sądu

w konsekwencji do ingerencji sądu



Nadzór realizowany systematycznie i trwa do

Nadzór realizowany systematycznie i trwa do

czasu trwałego usunięcia przyczyny uchybień

czasu trwałego usunięcia przyczyny uchybień



Nadzór taki bywa nadzorem tymczasowym

Nadzór taki bywa nadzorem tymczasowym

lub zabezpieczającym

lub zabezpieczającym

NADZÓR JAKO SAMOISTNY

NADZÓR JAKO SAMOISTNY

ŚRODEK WYCHOWAWCZY:

ŚRODEK WYCHOWAWCZY:



Środek ten może być wykonany do 21. roku

Środek ten może być wykonany do 21. roku

życia nieletniego

życia nieletniego



Jest stosowany przez sąd karny wobec osób

Jest stosowany przez sąd karny wobec osób

uznanych za dorosłe w rozumieniu kodeksu

uznanych za dorosłe w rozumieniu kodeksu

karnego (popełnili występek po ukończeniu

karnego (popełnili występek po ukończeniu

lat 17, ale przed ukończeniem lat 18).

lat 17, ale przed ukończeniem lat 18).

NADZÓR JAKO ŚRODEK

NADZÓR JAKO ŚRODEK

TYMCZASOWY:

TYMCZASOWY:



Rozpoczyna się jeszcze w fazie

Rozpoczyna się jeszcze w fazie

rozpoznawczej postępowania sądowego

rozpoznawczej postępowania sądowego



Jest stosowany do czasu zakończenia

Jest stosowany do czasu zakończenia

postępowania prawomocnym orzeczeniem

postępowania prawomocnym orzeczeniem



Stosowany jest czasowo

Stosowany jest czasowo

NADZÓR JAKO ŚRODEK

NADZÓR JAKO ŚRODEK

PROBACYJNY:

PROBACYJNY:



Przewiduje się:

Przewiduje się:



warunkowe zawieszenie

warunkowe zawieszenie

umieszczenia w zakładzie

umieszczenia w zakładzie

okres próby 1 – 3 lata

okres próby 1 – 3 lata

poprawczym

poprawczym

i stosowanie środków

i stosowanie środków



warunkowe zwolnienie

warunkowe zwolnienie

wychowawczych

wychowawczych

z zakładu poprawczego

z zakładu poprawczego

stosowanie środków

stosowanie środków



warunkowe odstąpienie

warunkowe odstąpienie

wychowawczych i

wychowawczych i

od umieszczenia w zakładzie

od umieszczenia w zakładzie

określenie okresu 2 lat i

określenie okresu 2 lat i

poprawczym

poprawczym

3 miesięcy, po upływie

3 miesięcy, po upływie

którego orzeczenie

którego orzeczenie

ulega

ulega

przedawnieniu

przedawnieniu

NADZÓR NAD OSOBAMI

NADZÓR NAD OSOBAMI

ZOBOWIĄZANYMI DO LECZENIA

ZOBOWIĄZANYMI DO LECZENIA

ODWYKOWEGO:

ODWYKOWEGO:



Postępowanie wykonawcze prowadzi się przez

Postępowanie wykonawcze prowadzi się przez

2 lata

2 lata



Po tym terminie sąd wydaje postanowienie o

Po tym terminie sąd wydaje postanowienie o

umorzeniu postępowania

umorzeniu postępowania



Kurator :

Kurator :



składa wnioski w sprawie zmiany postanowienia

składa wnioski w sprawie zmiany postanowienia

co do rodzaju zakładu leczenia odwykowego

co do rodzaju zakładu leczenia odwykowego



składa wnioski w sprawie orzeczenia ustania

składa wnioski w sprawie orzeczenia ustania

obowiązku poddania się leczeniu

obowiązku poddania się leczeniu



zawiadamia sąd o potrzebie podjęcia innych

zawiadamia sąd o potrzebie podjęcia innych

niezbędnych czynności

niezbędnych czynności

MEDIACJE:

MEDIACJE:

Sąd może skierować sprawę do mediacji jeśli:

Sąd może skierować sprawę do mediacji jeśli:



Stwierdził widoki na utrzymanie małżeństwa

Stwierdził widoki na utrzymanie małżeństwa



W każdym stanie sprawy o rozwód lub separację w celu

W każdym stanie sprawy o rozwód lub separację w celu

ugodowego sprawy w kwestiach spornych

ugodowego sprawy w kwestiach spornych



W sprawach opiekuńczych, w których dopuszczalne jest

W sprawach opiekuńczych, w których dopuszczalne jest

zawarcie ugody.

zawarcie ugody.

Przedmiotem mediacji może być:

Przedmiotem mediacji może być:



Osiągnięcie pojednania małżonków

Osiągnięcie pojednania małżonków



Sprawy związane z zaspokojeniem potrzeb rodziny

Sprawy związane z zaspokojeniem potrzeb rodziny



Alimenty

Alimenty



Sposób sprawowania władzy rodzicielskiej, kontakty z dziećmi

Sposób sprawowania władzy rodzicielskiej, kontakty z dziećmi



Sprawy majątkowe podlegające rozstrzygnięciu przez sąd

Sprawy majątkowe podlegające rozstrzygnięciu przez sąd



Sposób określenia wykonywania władzy rodzicielskiej

Sposób określenia wykonywania władzy rodzicielskiej

MEDIACJE:

MEDIACJE:

Mediatorem może być:

Mediatorem może być:



Osoba fizyczna posiadająca zdolność do

Osoba fizyczna posiadająca zdolność do

czynności prawnych

czynności prawnych



Korzystająca z pełni praw publicznych

Korzystająca z pełni praw publicznych



Nie może być mediatorem czynny zawodowo

Nie może być mediatorem czynny zawodowo

sędzia

sędzia



Ośrodki mediacyjne

Ośrodki mediacyjne



Mediatorzy stali

Mediatorzy stali



Osoby wskazane przez sąd lub strony w

Osoby wskazane przez sąd lub strony w

sprawie

sprawie

WSPÓŁDZIAŁANIE Z INSTYTUCJAMI

WSPÓŁDZIAŁANIE Z INSTYTUCJAMI

LOKALNYMI I SAMORZĄDAMI W

LOKALNYMI I SAMORZĄDAMI W

ZAKRESIE:

ZAKRESIE:



organizowania doradztwa wychowawczego i

organizowania doradztwa wychowawczego i

poprawczego

poprawczego



inspirowania i współrealizowania programów

inspirowania i współrealizowania programów

zapobiegających ubóstwu i biedzie

zapobiegających ubóstwu i biedzie



inspirowania i realizowania programów

inspirowania i realizowania programów

edukacyjno – profilaktycznych w środowisku

edukacyjno – profilaktycznych w środowisku

lokalnym

lokalnym



podejmowania działań wspierających rodzinę

podejmowania działań wspierających rodzinę



wzbogacanie środowiska w instytucje

wzbogacanie środowiska w instytucje

pomocy stałej i okresowej

pomocy stałej i okresowej

INNE ZADANIA KURATORA:

INNE ZADANIA KURATORA:



Umieszczenie małoletniego w rodzinie

Umieszczenie małoletniego w rodzinie

zastępczej lub placówce wychowawczej

zastępczej lub placówce wychowawczej

(współpraca z PCPR)

(współpraca z PCPR)



Współpraca z sądem w ustanowieniu opieki

Współpraca z sądem w ustanowieniu opieki

nad małoletnim

nad małoletnim



Współpraca z sądem w ustanowieniu opieki

Współpraca z sądem w ustanowieniu opieki

nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie

nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie



Przymusowe odebranie osoby podlegającej

Przymusowe odebranie osoby podlegającej

władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod

władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod

opieką.

opieką.

NIESPRZYJAJĄCE WARUNKI

NIESPRZYJAJĄCE WARUNKI

KURATELI SĄDOWEJ W POLSCE:

KURATELI SĄDOWEJ W POLSCE:



umiejscowieni w pionie pracowników

umiejscowieni w pionie pracowników

administracyjnych

administracyjnych



stanowią pomocniczy organ sądu

stanowią pomocniczy organ sądu



podlegają sędziom

podlegają sędziom



brak możliwości awansu w strukturze

brak możliwości awansu w strukturze

pionowej i poziomej

pionowej i poziomej



brak różnorodnych wzorów motywacyjnych

brak różnorodnych wzorów motywacyjnych

sprzyjających efektywności wykonywanych

sprzyjających efektywności wykonywanych

zadań.

zadań.

ALTERNATYWA DLA AKTUALNEJ

ALTERNATYWA DLA AKTUALNEJ

SYTUACJI

SYTUACJI



opracowanie układu

nacisków i idących za nim

sankcji formalnych



sprawowanie kontroli

zewnętrznej



zmuszanie dziecka do

podjęcia określonych

obowiązków



czynności kontrolne

sprawdzające realizacje

oczekiwania i zakazy sądu



groźba zastosowania

przez sąd rodzinny innego

środka wychowawczego i

poprawczego



Podjęcie czynności
diagnostycznych –
wszechstronne rozpoznanie
sytuacji wychowawczej dziecka



Stosowanie środków
wychowawczych
dostosowanych do sytuacji
podopiecznego



Częste kontakty z dzieckiem,
jego rodzicami, szkołą, itd.



Zapoznanie się z dokumentami
dziecka, np. z poradni
wychowawczych i innych
instytucji, posiadającymi
informacje o nieletnim

Model kontrolno – represyjny:

Model wychowawczo -
resocjalizacyjny:

NOWE ROZWIĄZANIA

NOWE ROZWIĄZANIA



Konieczne jest poszukiwanie nowych

Konieczne jest poszukiwanie nowych

rozwiązań, które zmierzają do: (Kowalska –

rozwiązań, które zmierzają do: (Kowalska –

Ehrlich)

Ehrlich)



odrzucenie charakteru kontrolnego kurateli

odrzucenie charakteru kontrolnego kurateli



stworzenia zawodowo – społecznego aparatu

stworzenia zawodowo – społecznego aparatu

kuratorskiego

kuratorskiego



wyodrębnienia organizacyjnego kuratorów

wyodrębnienia organizacyjnego kuratorów

sądowych w ramach organizacji sądownictwa

sądowych w ramach organizacji sądownictwa

rodzinnego

rodzinnego



więzi funkcjonalne i informacyjne (nie służbowe

więzi funkcjonalne i informacyjne (nie służbowe

i kontrolne) między kuratorem i sędzią

i kontrolne) między kuratorem i sędzią