Joanna Wakuluk DLA I
Według książki Margaret Mead „Kultura i tożsamość”
II. Teraźniejszość. Kultury kofiguratywne, czyli odnalezieni rówieśnicy.
W kulturze kofiguratywnej dominującym wzorem dla członków społeczeństwa jest zachowanie rówieśników.
We wszystkich kulturach kofiguratywnych starsi nadal odgrywają rolę podstawową w tym sensie, że określają formy i granice, w których konfiguracja może wystąpić w zachowaniu młodych.
Konfiguracja bierze początek rozpadu systemu postfiguratywnego. Do rozbicia może dojść w rozmaity sposób.
-kataklizm, w którym zostanie zdziesiątkowana cała ludność, a zwłaszcza starsi, którzy odgrywali rolę przywódców
-osiedlenie w nowym kraju gdzie starsi będą traktowani jako emigranci i obcy
- podboje, które zmuszają ludność do nauczenia się języka i zwyczajów zdobywców
- przewrót religijny- starsi zmuszeni są wpajać dzieciom nowe ideały, z którymi sami w nigdy się nie zetknęli
- wielkie przemiany rewolucyjne, wiążące się z wprowadzeniem nowych stylów życia, przykład i autorytet starszych nie odgrywa większej roli
Różne rodzaje przyswajania kultury
- NIEWOLNICY
Gdy przyswajanie kultury wiązało się z popadaniem w niewolę, zjawiska zachodziły w wyniku przymusowego wywiezienia pewnych jednostek ich ojczyzny, odbierano im prawo postępowania według zwyczaju ich przodków i ich całe zachowanie podporządkowane zostawało wymaganiom tych, którzy ich wzięli w niewolę. W wielu wypadkach niewolnikom przysługiwały pewne prawa, w stosunkowo krótkim czasie ich rodziny i dzieci wchłaniała społeczność ludzi wolnych, jednak piętno niewolnictwa pozostawało jako przekleństwo nad całą linią rodu.
- EMIGRANCI
W Stanach Zjednoczonych wyraźnie widzimy przykład przyswajania kultury wymagającej, by młodzi zachowywali się zupełnie inaczej niż ich przodkowie. W kulturach postfiguratywnych młodzi z niechęcią mogą myśleć o zniedołężnieniach wieku starczego lub oczekują starości z nadzieją, że da im słusznie należną mądrość i władzę. Dla dzieci emigrantów bez względu na to czy była to emigracja dobrowolna czy przeprowadzona siłą dziadkowie reprezentują przeszłość, którą od teraźniejszości dzieli przepaść.
W wolno zmieniających się społeczeństwach małe, wyraźne zmiany zachowania odróżniające jedno pokolenie od drugiego mogą być traktowane jako zmiany o charakterze mody, to znaczy jako nieistotne innowacje wprowadzane przez młodych tych dziedzinach, którymi starzy się nie zajmują- w ubiorze rozrywce, formach odnoszenia się do siebie itd. .
Kultury kofiguratywne opierają się na takim doświadczeniu młodych pokoleń, które nie ma odpowiednika w doświadczeniu rodziców, dziadków i innych starszych osób z bezpośredniego otoczenia. Młodzi ludzie muszą sami wynaleźć nowe style zachowania, oparte na ich osobistym doświadczeniu i przekazać je jako wzór innym rówieśnikom.
Konflikt między pokoleniami takich sytuacjach nie bywa wywołany przez starszych. Dochodzi do niego wówczas, gdy nowe metody wychowania dzieci okazują się niewystarczające lub nieodpowiednie dla uformowania takiej postawy w wieku dorosłym, której pierwsza generacja, czyli pionierzy, oczekują od swych dzieci.
W społeczeństwach, których istnieje ostry antagonizm między pokoleniami i wyraża się w wymaganiu by każde pokolenie żyło w osobnym domu lub długotrwałych konfliktach symbolicznych w miarę, jak władza przechodzi z ojca na syna, w istocie konflikt ma źródło w pewnych zmianach środowiska. Konflikty mogą nawet stać się elementem kultury postfiguratywnej.
Pojawienie się między pokoleniami przepaści, która zmusza młodszą generację, pozbawioną doświadczenia starszych, do szukania właściwych form zachowania u rówieśników, jest prastarym zjawiskiem historii człowieka, występującym w społeczeństwie, którym doszło do przerwania ciągłości doświadczenia kulturowego.
Sytuacja wygląda inaczej, gdy rodzice i dziadkowie muszą przygotować dzieci do zachowania, które realizowane jest przez członków innych grup społecznych. W takiej sytuacji rodzice i dziadkowie czują się albo skrępowani przez zewnętrzne siły, albo przez własne oczekiwania. Muszą się przełamać, by wbrew własnym sympatiom zachęcić dzieci, aby stały się elementem nowego porządku i tworzyły tym samym znaczny dystans między sobą a nimi, przyswajając sobie nowy język, zwyczaje i sposób zachowania, które z punktu widzenia rodziców oznaczają przyjęcie nowego systemu wartości. Nowe dziedzictwo kulturowe jest przekazywane wówczas przez starsze pokolenie, ale nie ma w nim członków pierwotnej grupy społecznej. Są natomiast nauczyciele, urzędnicy itp. Gdy więc młode pokolenie zaczyna wchodzić w nową grupę społeczną natrafiają na rówieśników, którymi łatwiej potrafią się bezpośrednio utożsamić niż z wzorcami podanymi przez starsze pokolenie, których przeszłość jest dla nowych sferą niedostępną, a przyszłość jest równie trudna do przewidzenia jak własna. W takich sytuacjach nowi spostrzegają, że ich rówieśnicy, od dawna należący do nieznanego im systemu społecznego, są najlepszymi przewodnikami ( także w takich środowiskach jak więzienie, zakład dla chorych psychicznie…).
WSPÓŁCZESNE SPOŁECZEŃSTWA KLASOWE
W społeczeństwach klasowych, w których istnieje znaczna ruchliwość społeczna, problemy konfliktów pokoleniowych są czymś nagminnym. Młody człowiek porzucając pozycję społeczną rodziców, musi jawnie i świadomie wyprzeć się kultury postfiguratywnej przekazywanej przez rodziców i dziadków i zamiast niej przyjąć nowy wzorzec kulturowy.
W większości społeczeństw klasowych zmiana zawodu i statusu pociąga za sobą również zmianę zachowania odbija się ostatecznie na charakterze jednostki. Zazwyczaj pierwsze zerwanie ze stylem życia rodziców wiąże się ze zdobyciem wykształcenia. Gdy znaczna liczba osób w młodym wieku znajdzie się w podobnej sytuacji, służą one sobie za wzór i odrzucają przykłady zachowania postulowane przez dorosłych ze środowiska, do którego aspirują. Gdy jednak liczba nowicjuszy, studentów lub rekrutów jest niewielka, wzorem do naśladowania staje się dla nich zachowanie ogółu. Chłopcy i dziewczęta, którzy w nowej szkole łatwo znaleźli swe miejsce i z entuzjazmem podjęli stawiane przed nimi zadania, a ponadto znaleźli łatwy kontakt z rówieśnikami, wracając do domu, potrafią swobodnie przekazywać całej rodzinie poczucie pełnego dopasowania. Student wyizolowany, całkowicie orientujący się na grupę dorosłych, po powrocie do domu staje się człowiekiem obcym. Natomiast student, który odnalazł własny styl w nowym środowisku, może stać się wzorem dla młodszego rodzeństwa, które w naturalny sposób będą podążać za nim.
Gdy wysyłanie dorastającej młodzieży z domu, aby zerwała więzi z rodzicami i z miejscem pochodzenia, staje się stałym elementem przygotowania zawodowego w pewnych specjalnościach, odrzucenie doświadczeń dzieciństwa instytucjonalizuje się.
Badacze okresu dojrzewania charakterystyczne dla tego wieku postawy konformizmu. Ten konformizm występuje jednak tylko w kulturach dwojakiego rodzaju- w kulturach, których zachowanie kofiguratywne ulegało instytucjonalizacji, lub w kulturach, w których większość dorastających nie może znaleźć wzoru zachowania u rodziców. Wyobcowuje się z rodziny i przyswaja sobie nowy styl zachowania, najdrobniejsze nawet uwagi na temat swojego postępowania skwapliwie odnotowuje i wykorzystuje, by uzyskać pewniejsze poczucie uczestnictwa w nowej grupie.
W najprostszym przypadku społeczeństwo kofiguratywne charakteryzuje się tym, że brak w nim dziadków. Młodzi po dojściu do pełnoletności mogą się przenieść z jednej części kraju do drugiej lub wyjeżdżają za granicę nie zabierając ze sobą rodziców. Zarówno biedni jak i bogaci, porzucają rodziców, zostawiając ich w specjalnych pensjonatach lub uzdrowiskach. Przyjęcie nowego stylu życia, wymagającego przyswojenia nowych umiejętności i form zachowania, wydaje się dużo łatwiejsze wówczas, gdy dziadkowie nie są obecni, nie mają wpływu na doświadczenia dorastającego dziecka. Fizyczna utrata dziadków i świata, który reprezentują stwarza w wychowaniu dziecka lukę. Jego wyobrażenie przyszłości zostaje skrócone o jedno pokolenie, a więzi z przeszłością znacznie osłabione.
Rodzina podstawowa, to znaczy składająca się wyłącznie z rodziców i dzieci, jest bardzo dynamiczną grupą społeczną w warunkach, gdy znaczna część społeczności, a w szczególności każda nowa generacja, musi od nowa uczyć się nowego stylu życia. Łatwiej można się dostosować do życia w nowym kraju, łatwiej pójść na ustępstwa. Również społeczeństwo przyjmujące emigrantów łatwiej potrafi sobie z nimi poradzić, gdy wszyscy przybysze uczą się nowego języka i nowej technologii i wzmacniają się wzajem w przekonaniu, że powinni sobie przyswoić nowy styl życia.
Jak pokazuje historia, wielokrotnie udawało się znaleźć sposoby utrwalenia kultury w nowym środowisku. Z upływem czasu wszędzie pojawia się pokolenie dziadków, można znaleźć jednak nowe sposoby pomijania ich żądań.
Łatwość, z jaką Amerykanie drugiego i trzeciego pokolenia wyzbywają się wszelkiej odpowiedzialności za swych rodziców, wiąże się z brakiem sankcji. Również rozwój opieki medycznej poprawiając zdrowie i przedłużając życie starszego pokolenia naraża je na sytuację, w której następne pokolenie jest więcej niż skłonne pozbawić je odpowiedzialności i władzy. Każda zmiana adaptacyjna pociąga za sobą możliwość poważnych przeobrażeń kulturowych, najczęściej prowadzących do utraty głębi kulturowej, charakterystycznej dla kultur postfiguratywnych.
Gdy w nowym kraju zmiany przebiegają szybko lub zachodzi konieczność dostosowywania się do nowych okoliczności, mężczyźni i kobiety mogą zająć różne stanowisko wobec zmian. Nowe sposoby zarabiania na życie mogą zasadniczo zmienić pozycję mężczyzny, na przykład będzie on musiał zrezygnować z uczestnictwa w ustabilizowanym życiu wyrobnika i przyjąć rolę niewykwalifikowanego robotnika miejskiego. Jednocześnie życie kobiety może zostać niezmienione: nadal gotuje i wychowuje dzieci, jak to robiła jej matka.
Kultury można rozróżniać nie tylko ze względu na proporcjonalnie doniosłą rolę dziadków i innych członków dalszej rodziny, lecz również na zachowanie lub brak ciągłości form tego wszystkiego, co dziadkowie przekazują ojcom, a ojcowie synom.
Konserwatyzm w wychowywaniu dzieci charakteryzuje wyraźnie te kultury, w których dorastające dzieci zajmują się niemowlętami i młodszym rodzeństwem. Czasami w złożonych kulturach piastunki przywiezione z wiosek wychowując dziecko wywierają na nim charakterystyczny konserwatywny wpływ. W wypadku gdy brakuje opiekunek, matki i ojcowie wychowujący sami dzieci, obciążeni innymi zajęciami, więcej wymagają od dzieci, mają dla nich mniej cierpliwości i mniej chęci do utrzymania ich w stanie zależności i infantylizmu. Ponadto wzór kulturowy, jaki przekazują dzieciom, jest dużo bardziej złożony i kładzie większy nacisk na wyrabianie nowych umiejętności.
Każda kultura zwraca szczególną uwagę jedynie na pewne okresy rozwojowe dziecka i na nich koncentruje zalecenia pedagogiczne. W różnych częściach tego samego złożonego społeczeństwa akcenty mogą być inaczej rozłożone. Z zasady podkreślone zostają te czynniki, które ujawniają związek pomiędzy pokoleniami mogą być różne, tak jak różne mogą być klasy i grupy wieku w obrębie każdego pokolenia.
Gdziekolwiek zachodzi konfiguracja, to znaczy młodzi ludzie są namawiani do imitowania swych rówieśników, wiek i stanowisko wprowadzających zmianę, a także miejsce ich grupy w danej kulturze postfiguratywnej stają się sprawą zasadniczą.
Wszelkie przypadki nagłej zmiany mogą w istocie pociągnąć za sobą podobne skutki. Czasami dzieci również stają się autorytetami w sprawach nowego stylu życia i rodzice tracą możliwość osądzania ich i kontrolowania.
Gdy konfiguracja wśród rówieśników ulegnie instytucjonalizacji przez kulturę, pojawia się zjawisko kultury młodzieżowej lub kultury nastolatków.
Społeczeństwa celowo dopuszczające możliwość konfiguracji, wprowadzając dorastających lub dorosłych do grup, w których nie byli wychowywani, często wykazują nadzwyczajną zdolność dopasowywania się do warunków. Jeśli formalne dopuszczenie do pewnych grup traktowane jest jako konieczne uzupełnienie doświadczenia postfiguratywnego, przyjęcie do grupy okazuje się nadzwyczaj skuteczną metodą przekazywania i utrwalania wiedzy.
Jednostka, która wyrosła w rodzinie podstawowej, dwupokoleniowej, która uczyła ją wyrabiania sobie pewnych oczekiwań, wie, że ojciec i matka różnią się od obydwu dziadków i obu babek i wie też, że jej dzieci będą z kolei różniły się od niej. W społeczeństwach współczesnych wiedzy tej towarzyszy przekonanie, że okres dziecięcej nauki w najlepszym razie daje częściowe przygotowanie zapewniające wstęp do różnych grup poza rodziną. Podlegająca przemianom rodzina podstawowa i liczne doświadczenia związane z wchodzeniem do coraz to nowych grup dają jednostce poczucie życia we stale zmieniającym się świecie. Im wyraźniejsze jest postrzeganie różnic międzypokoleniowych rodzinie i nieuchronności zmian społecznych wywołanych uczestnictwem nowych grupach, tym bardziej kruchy staje się system społeczny i tym bardziej jednostkatraci poczucie bezpieczeństwa. Idea postępu, która racjonalizuje tę nieustabilizowaną sytuację, czyni ją ostatecznie jako tako znośną.
Równie charakterystyczna dla współczesnego świata jest zgoda na istnienie rozłamu pokoleniowego oczekiwanie, że każde nowe pokolenie będzie żyć w nowym świecie technologicznym.
Dzieci naszej kultury i wielu innych kultur wyrastają w oczekiwaniu, że wszelka zmiana może zajść tylko w świecie niepodlegającym zasadniczym zmianom. Samo uznanie, że wartości młodego pokolenia lub jakiegoś jego odłamu mogą być zasadniczo innego rodzaju niż wartości starszych, traktowanie jest jako zagrożenie wartości moralnych, patriotycznych religijnych wyznawanych przez rodziców bezwzględną, postfiguratywną lojalnością.
Starsze pokolenie zakłada, że nadal istnieje zasadnicza zgoda na temat tego, co jest dobre, piękne i zgodne z naturą ludzką, że sposoby postrzegania świata są zasadniczo niezmienne. Te przekonania są całkowicie niezgodne z wynikami badań antropologicznych, które stwierdziły, że wynalazki technologiczne wprowadzają nieodwracalne zmiany charakteru kultury.
Współczesne wypowiedzi na temat niedoli człowieka, lub na temat otwierających się przed nim perspektyw nie biorą pod uwagę powstania nowych mechanizmów zmiany kulturowej i przekazu kulturowego, zasadniczo różnych postfiguratywnych mechanizmów, którymi już się zżyliśmy.
Jeszcze niedawno starsi mogli powiedzieć „słuchaj jednak, ja też byłem młody, a ty przecież nigdy nie byłeś stary”. Dziś młody człowiek może odpowiedzieć: „Nigdy nie byłeś młody w takim świecie, w którym ja jestem młody i nigdy już nie będziesz”.
Dziś dzieci żyją w świecie, o którym starsi nie mają pojęcia i tylko niewielu dorosłych mogło przypuszczać, że taka sytuacja może się zdarzyć. Ci którzy byli zwiastunami kultur prefiguratywnych, w których to, co należy do przyszłości, jest niewyobrażalne.