UKŁAD NERWOWY
Jedną z podstawowych właściwości żywej materii jest pobudliwość - zdolność reagowania na bodźce w sposób zapewniający ciągłość procesów życiowych. Zdolnością tą obdarzony jest układ nerwowy. Rola układu nerwowego: -utrzymanie łączności ze środowiskiem zewnętrznym, -integracja poszczególnych narządów i układów tworząc z organizmu jedną całość, -niektóre jego części produkują neurohormony. Biorąc pod uwagę czynności w układzie nerwowym możemy wyróżnić: -somatyczny układ nerwowy który jest nastawiony na kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Odbiera ze świata zewnętrznego różne informacje za pośrednictwem narządów zmysłu, zarządza aparatem ruchu umożliwiając poruszanie się w przestrzeni, odpowiedzialny za emocje, myślenie abstrakcyjne, kreatywność, świadomość. -autonomiczny układ nerwowy odpowiedzialny a czynności narządów wewnętrznych i przemianę materii. Somatyczny układ nerwowy - wyróżniamy w nim 2 części: I ośrodkowy (centralny) układ nerwowy zbudowany z mózgowia i rdzenia kręgowego, II obwodowy układ nerwowy zbudowany z nerwów odchodzących 31 par)odchodzących od mózgu (12par) i rdzenia kręgowego (31 par); Budowa centralnego układu nerwowego: Aparat ochronny centralnego układu nerwowego te same struktury chronią mózgowie i rdzeń kręgowy, są to : I. Kości; dla mózgowia , mózgoczaszki, dla rdzenia kręgowego, kości kręgosłupa. II. Opony mózgowo - rdzeniowe; - najbardziej zewnętrzną jest opona twarda tworząca jednocześnie okostną czaszki, jest błoną włóknistą łatwo oddzielającą się od sklepienia czaszki; - środkowa opona to pajęczynówka (opona pajęcza) od opony twardej oddziela ją szczelinowata przestrzeń zwana jamą podtwardówkową. Oponę pajęczą buduje cieniutka błona łączno - tkankowa; - wewnętrzna tzw. opona miękka bezpośrednio przylegająca do mózgu i zrośnięta z jego powierzchnia zewnętrzną, przechodzą przez nią liczne naczynia krwionośne wnikające do tkanki mózgu; III. płyn mózgowo- rdzeniowy jest to substancja wypełniająca komory mózgu i przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia. U człowieka dorosłego płyn przezroczysty, przejrzysty (o lekko żółtym zabarwieniu) między 100-250 ml, składa się z wody, białek, glukozy, wapnia, potasu, fosforu i innych jonów, pełni 2 funkcje: 1) amortyzuje wstrząsy i urazy mechaniczne; i przyczynia się do wyrównania ciśnienia w jamie czaszki; 2) pełni funkcje odżywczą dla mózgowia i rdzenia kręgowego. Budowa mózgowia. - składa się z mózgu, móżdżku, rdzenia przedłużonego. Mózg ma kształt jajowaty, wyróżniamy w nim 2 półkule mózgowe: prawą i lewą. W każdej z tych półkul wyróżniamy trzy powierzchnie: - powierzchnię wypukłą; - powierzchnię przyśrodkową; - powierzchnię podstawną. Obie półkule w części przyśrodkowej oddziela szczelina podłużna mózgu. W budowie półkul mózgowych możemy wyróżnić: -- znajdującą się na powierzchni silnie pofałdowaną istotę szarą (korę mózgową), zbudowana z ciał komórek nerwowych; -- oraz istotę białą (we wnętrzu pod istotą szarą) utworzoną z wypustek neuronów. W mózgu możemy wyróżnić 4 płaty : * czołowy; * ciemieniowy; * potyliczny; * skroniowy. W płatach tych znajdują się ośrodki korowe odpowiedzialne za różnorodne czynności zależne od naszej woli, zapewniające kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. W mózgu wyróżniamy: - międzymózgowie, składa się z 2 części: wzgórza i podwzgórza; - hipokamp, łączenie wspomnień, informacji w całość. W skład mózgowia wchodzi: móżdżek w którym możemy wyróżnić 2 półkule połączone tzw. robakiem. na powierzchni móżdżku wyróżniamy: korę móżdżku tworzącą podłużne fałdy porozdzielane równoległymi bruzdami. We wnętrzu znajduje się istota biała, w której możemy wyróżnić skupiska ciał komórek nerwowych zwane jądrami mózgu. Rdzeń przedłużony ma kształt ściętego stożka, jego podstawa skierowana jest ku górze. Rdzeń przedłużony bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń kręgowy. W rdzeniu kręgowym na powierzchni znajduje się istota biała a we wnętrzu istota szara. Budowa rdzenia kręgowego: ma dł. około 45 cm i kształt nieco spłaszczonego grubego sznura. Zaczyna się na wysokości otworu potylicznego wielkiego a kończy stożkiem rdzeniowym na wys. 2 kręgu lędźwiowego. Na powierzchni znajduje się istota biała we wnętrzu rdzenia kręgowego znajduje się istota szara w kształcie litery H (lub kształt motyla). Od rdzenia kręgowego odchodzą korzenie przednie i tylne. Nerwy odchodzące od korzeni tylnych - mieszane. Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy połączone z rdzeniem za pośrednictwem tzw. korzeni. Wyróżniamy korzenie tylne (czuciowe) i korzenie przednie (brzuszne, ruchowe). Układ obwodowy (somatyczny). Układ ten tworzą : - nerwy rdzeniowe ( 31 par) odbierają informacje ze środowiska zewnętrznego i umożliwiają reagowanie na nie. Są to nerwy mieszane: czuciowo-ruchowe; - nerwy czaszkowe (12 par). Układ ten odpowiedzialny jest za odbieranie bodźców środowiska zewnętrznego. Wśród nerwów czaszkowych wyróżniamy: * 3 pary nerwów czuciowych: < nerwy I pary węchowe; < nerwy II pary wzrokowe; < nerwy IV pary słuchowe; * 4 pary nerwów ruchowych: - nerwy IV, VI, XI i XII pary, - nerw II pary zwężanie i rozszerzanie źrenicy; - nerw XI pary - kierowanie gałki ocznej na zewnątrz; -nerw XI pary unerwia szyję, krtań i podniebienie, XII unerwiających, pomaga przy żuciu i połykaniu; * 5 par nerwów mieszanych (należą do somatycznego, układ autonomiczny; - nerw X pary - nerw błędny rozgałęzia się do klatki piersiowej, jamy brzusznej jest częścią autonomicznego układu nerwowego. Budowa i funkcje autonomicznego układu nerwowego. W układzie. autonomicznym wyróżniamy działające przeciwstawnie układy: 1) współczulny (sympatyczny); 2) przywspółczulny (parasympatyczny). W układzie współczulnym możemy wyróżnić : - połączone ze sobą zwoje nerwowe położone po obu stronach kręgosłupa. Odpowiada za: - rozszerzenie źrenic; - przyśpieszenie aktywności mózgowia; - przyśpieszenie tempa przemiany materii;- rozkurcz oskrzeli; - przyśpieszenie pracy serca i podniesienie ciśnienia krwi; - zwiększenie wydzielania adrenaliny przez nadnercza; - zwiększenie potliwości. Układ przywspółczulny jego większą część stanowią włókna będące nerwem błędnym; - zwęża źrenicę oka, zmniejsza wydzielanie śluzu, łez, śliny; - zwalnia rytm serca i obniża ciśnienie krwi, zwiększa tempo pracy układu pokarmowego. Działanie układu nerwowego: podstawową jednostką czynnościową w układzie nerwowym jest odruch. Łuk odruchowy : receptor (komórka) ------- nerw czuciowy------ rdzeń kręgowy (ośrodkowy, kojarzeniowy)--------- nerw ruchowy-----efektor (mięsień). Droga jaką pokonuje impuls w naszym organizmie nazywamy łukiem odruchowym (odruch rdzeniowy). Odruchy dzielimy na: bezwarunkowe i warunkowe. Odruch bezwarunkowy (prosty) do rdzenia; odruch warunkowy (złożony) - rdzeń ------ mózg----- rdzeń. Cechy odruchów bezwarunkowych; - odruchy wrodzone, - wykonywane automatycznie bez udziału naszej woli; - przez całe życie takie same, odruchy rdzeniowe. (uderzenie pod kolano, oddychanie, kaszel) w rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki wymiotów, kaszlu, kichania, oddychania, połykania, pracy serca i układu krążenia, metabolizmu, ośrodki w rdzeniu kręgowym odpowiedzialne są za odruchy związane z reakcjami na impulsy dochodzące ze środowiska zewnętrznego (odbierane głównie przez receptory w skórze). Cechy odruchów warunkowych - odruchy nabyte w czasie rozwoju osobniczego powstają na bazie odruchów bezwarunkowych i niećwiczone wygasają. (pisanie, czytanie, chodzenie) mowa, wydzielanie śliny na myśl o jedzeniu. Ich ośrodki związane są z korą mózgową - odruchy wyuczone. W mózgu mieszczą się ośrodki odpowiedzialne za wszystkie czynności tzw. wyższe organizmu - w płacie czołowym mózgu znajdują się ośrodki uwagi i koncentracji, koordynacji uwagi, węchu, kreatywności i woli, myślenia abstrakcyjnego; - w płacie skroniowym ośrodki pamięci, pamięci słuchowej, mowy, słuchu; - w płacie potylicznym ośrodek wzrokowy i ośrodek pamięci wzrokowej; - w płacie ciemieniowym ośrodek czucia mięśniowego, dotyku, percepcji (odróżniania). Ośrodki znajdujące się w międzymózgowiu odpowiedzialne są za: - gospodarkę hormonalną organizmu; - termoregulację; - pragnienie, - popęd płciowy; - instynkt macierzyński; - ośrodek głodu i sytości; - ośrodek agresji i ucieczki. Móżdżek - ośrodek koordynacji ruchów, równowagi i napięcia mięśni.