MUZYKA W ŻYCIU, POEZJI I DRAMACIE GRECJI

Muzyka towarzyszyła Grekom podczas:

1. publicznych zebrań

2. prywatnych przyjęć

3. ceremonii

4. każdego religijnego aktu

5. wystawiania tragedii i komedii

6. zawodów sportowych

7. wojen i bitew

8. w szkołach

Dźwięki aulosu i pieśni stanowiły dla Greków symbol spokoju i biesiadowania. Zarówno wojnę jak i śmierć opłakiwano jako „czas bez aulosu” lub „bez liry”.

Formą literacką, w której muzyka grała role najważniejszą był dramat, zarówno tragiczny, jak i komiczny a także dramat satyrowy. Autor dramatyczny miał za zadanie skomponować muzykę, wyćwiczyć śpiewaków i osobiście poprowadzić wykonanie.

3 tryby greckiej tragedii:

a. taneczne pieśni chóru

b. recytacja aktorów

c.anapest- krótkie, zazwyczaj dwunastosylabowe wersy.

„tryb kombinowany”- wymiany zdań pomiędzy aktorem a chórem, w których jedna ze stron, lub też dwie śpiewały swoją partię. W wielu dramatach pojawia się on po głównym przełomie dramatycznym w formie lamentu (Arystoteles nazywa te formę jako kommos).

Melisma- podzielenie sylaby pomiędzy kilka nut, charakterystyczne dla Greków.

Kordaks- wulgarny taniec podobny do kankana w męskim wykonaniu.

Sikinnis- taniec z podskokami, typowy dla chóru satyrów

Instrumenty:

1. Kitara- duży, drewniany instrument strunowy, na którym grało się za pomocą plektronu. Nazywany przez Homera Formingą (phorminks) był nieco mniejszym poprzednikiem kitary o podobnym dźwięku i funkcji.

2. Aulos- składał się z pary piszczałek, z drgającymi w ustnikach stroikami.

3. Lira- instrument strunowy, na którym grało się jak na kitarze, lecz muzyk siedział a instrument spoczywał na jego kolanach.

Święta w Starożytnej Grecji

1. Panatenaje- świętowane przez cala ludność Aten i Attyki- co roku, w okresie letnim.

Wielkie Panatenaje- co 4 lata

Z tej okazji tkano nowa szatę dla posągu Ateny, znajdującego się w świątyni na Akropolu.

Procesja spod murów granicznych Grecji. Przy akompaniamencie muzyków i tancerzy.

Składanie ofiar, któremu towarzyszyła muzyka (zazwyczaj grana na aulosie).

Zawody muzyczne: instrumentalistów, śpiewaków solowych, chórów i tancerzy.

2. Wielkie Dionizje- odprawiane w końcu marca lub na początku kwietnia. Trwały kilka dni i zawierały szereg wydarzeń muzycznych. Najważniejszym z rytuałów było procesyjne przeniesienie posągu boga Dionizosa do granic terytorium Aten i ponowne jego „przywitanie”. Był to gest przeprosin, zadośćuczynienia za niezbyt przychylne powitanie, jakie zgotowało mu miasto, gdy przybył doń pierwszy raz. Następnie posąg niesiono z powrotem do świątyni w Atenach znajdującej się na tyłach zabudowań scenicznych teatru. Wędrówce tej towarzyszyły sprośne pieśni nawiązujące do płodnościowego charakteru rytuału.

Gdy procesja powracała do centrum miasta, odbywały się tam liczne wydarzenia o charakterze muzycznym- zawody w grze na aulosie i kitarze oraz w śpiewie.

3. Wielkie igrzyska greckie-- podczas igrzysk pytyjskich w Delfach odprawianych ku czci Apollina, boskiego muzyka, odbywały się zawody muzyków, którzy przystepowali do nich z zapałem nie mniejszym od atletów.

Konkurencje:

a. śpiew przy akompaniamencie kitary- męzczyzna był zarazem poetą, kompozytorem, śpiewakiem i akompaniatorem. Układane przez nich pieśni nazywane były „nomosami przy wtórze kitary”.

b. konkurencja gry na kitarze bez śpiewu

c. nomosy grających na aulosie- rozbudowane utwory instrumentalne

d. aulodia- kompozycje wokalne przy akompaniamencie aulosu (w duecie).

Na cześć zdobywców pierwszych nagród komponowano „ody zwycięskie” (epinikia) → Pindar (np. XII Oda Pytyjska)

Typy pieśni:

1. pean (paian)- śpiewany zazwyczaj ku czci Apollina, choć mógł być adresowany również do Ateny. Wiązał nadzieję wybawienia od strasznych niebezpieczeństw lub dziękczynienie za ich uniknięcie. Śpiewany podczas procesji do świątyni, a poprzedzać go mógł rodzaj hymnu nazywany prozodionem, w którym wychwalano boga. Także posiadał zwykle instrumentalny akompaniament.

2. Dytyramb- w początkowej fazie rozwoju był zapewne radosną pieśnią. Prawdopodobnie w VI w. p.n.e. dytyramb przekształcił się w pieśń przeznaczoną do wykonywania przez chór mężczyzn lub chłopców, któremu towarzyszył muzyk grający na aulosie. Wykonywano go podczas różnych świąt, ale przede wszystkim podczas Wielkich Dionizji.

3. Poezja liryczna- wówczas oznaczało to po prostu pieśń śpiewaną z akompaniamentem typu liry; pierwsze próby wyrażania osobistych emocji, stosunku do życia, ludzkości i aktualnych wydarzeń. Posiada dwie odmiany:

a. liryka monodyczna- solo

b. liryka chóralna- śpiewana i tańczona przez chór mężczyzn lub kobiet (12-50os.) Akompaniował im muzyk grający na aulosie, lirze, lub na obu instrumentach naraz. Wykonania miały charakter publiczny. Typ pieśni również był o tematyce publicznej.

Kompozytorzy:

Alkajos- pieśni o współczesnej mu (VI w. p.n.e., Lesbos) sytuacji politycznej, o stanie świata i o tym, jak najlepiej na tę sytuacje reagować.

Safona- niektóre z jej pieśni wyrażają namiętne uczucia do kobiet.

4. Poezja elegijna- forma wiersza wywodząca się z miary poezji epickiej, zawierająca modyfikacje w kolejnych wersach. W ciągu wieków miara elegijna została stopniowo przyswojona jako medium poezji erotycznej, a nawet obscenicznej.

Symposion (uczta)- charakteryzowane przeplataniem dowcipnych rozmów z muzyką. Kobiety i córki nie brały udziału w wydarzeniach. Gości zabawiały prostytutki, które bardzo często były muzykantkami (charakterystyczny dla nich był aulos). Potem robili brzydkie rzeczy. Charakterystycznym utworem na tę okazję był skolion. Po zakończonym posiłku uczestnicy powstawali, aby wylać na stół bądź ołtarz trzy libacje wina. Jeśli był wśród nich auleta, grał podczas tego aktu specjalną melodię libacyjną (spondeion).

W ramach ogólnego wykształcenia młodzi Ateńczycy uczyli się gry na lirze (kitara była trudniejsza, dla muzyków zawodowych)

Pozostałości muzyczne ze starożytnej Grecji:

1. niewielki fragment „Orestesa” oraz „Ifigenii w Aulidzie” Eurypidesa

2. Hymny Delfickie- jednak są to pieśni liturgiczne, które nie oddają cech muzyki teatralnej

MUZYKA I MIT

Wiele mitów odnosiło się do muzyki i muzyków

kategorie mitów:

1. Mity ajtiologiczne- historie wymyślone po to, by wyjaśnić, dlaczego świat jest taki, jaki jest, lub wytłumaczyć, dlaczego obrzędy na cześć bogów odprawiane są w taki a nie inny sposób.

2. Mity zawierające „złowieszcze ostrzeżenie'- opowiadają o okrutnych karach spadających na tych, którzy nie akceptują wyższych bogów we wszystkich sprawach.

3. Mity opisujące zdolności i osiągnięcia boskich lub półboskich postaci

Mity muzyczne

1. opowieść o Marsjaszu- satyr; przybywał z krainy barbarzyńskiej (środkowa część Azji Mniejszej, dzisiejsza Turcja, wówczas nosząca nazwę Frygii); stoczył muzyczny pojedynek z Apollem. Przegrał w nierównej grze i został przez boga obdarty ze skóry.

2. Orfeusz → jego moce mają charakter magiczny; był śpiewakiem i grając na lirze zaklinał swoją muzyka ptaki i dzikie zwierzęta, poruszał nawet skały i drzewa. Orfeusz zażegnywał kłótnie, podawał tempo wioślarzom i przewyższył w śpiewie syreny, córki Muz.

3. Mit o Syrinks i Panie

4. Mit o Hermesie, który wynalazl lirę zainspirowany widokiem skorupy żółwia, której możliwości akustyczne od razu odgadł.

Dwie sprzeczne tradycje dotyczące powstania aulosu:

1. Wynalazł go ojciec Marsjasza, twórca najstarszej aulosowej kompozycji na ten instrument- „aulosowej Melodii Wielkiej Macierzy”. Wspomina się, że aulos przybył do Grecji wraz z kultem Kybele i Dionizosa.

2. Atena była pierwszą osobą grająca na tym instrumencie i pierwszą wybitna kompozytorka, jednak gdy ujrzała swoje odbicie w rzece przeraziła się i odrzuciła instrument. Znalazł go Marsjasz i wykształcił swój własny kunszt i styl gry.

DZIEŁO OTWARTE

2 ery technologiczne:

wiek druku- dzieła zamknięte

wiek nagrań- dzieła otwarte

Uporządkowanie kompozycji „otwartych” wg Cage'a (jego zdaniem nie ma dzieła, w ktorym mogłaby panować totalna swoboda)

! 2 punkty odniesienia dzieła: kompozycja i wykonanie

1. Niezdeterminowanie w odniesieniu do kompozycji (Music of Changes)- nie nadal utworowi odgórnej formy, więc kompozycja go nie determinowała; determinował ją zmysł wykonawczy (wysokość poprzez rzut monetą)

2. Niezdeterminowanie w odniesieniu do wykonania- partytury bliskie pomysłom Browna (December 1952)

Aleortyzm- tworzenie w sposób przypadkowy

aleortyzm totalny- wszystkie czynniki dzieła muzycznego zmuszone są na przypadkowość.

Pojęcie:

Kompozycje, które pozostawiają wykonawcy wiele swobody w indywidualnej ich interpretacji, a ponadto nakazują mu wręcz oddziaływanie na formę dzieła, określając w akcie twórczej improwizacji wartość nut czy następstwo dźwięków.

Przykłady:

1. Klavierstuck XI - Stockhausen → na jednej stronie szereg odcinków muzycznych. Wykonawca wybiera sobie najpierw ten, od którego zacznie a potem kolejne

2. Sekwencja na flet solo- Berie-> układ dźwięków i dynamika są określone, natomiast o wartości nut oraz ich częstotliwości decyduje wykonawca.

3. Scambi- Pousser → kompozycja składa się z 16tu przebiegów muzycznych. Każdy z tych przebiegów można połączyć dwoma innymi.

4. Trzecia sonata fortepianowa - Boulez

Nauka a sztuka:

1. Średniowiecze- koncepcja wszechświata jako raz na zawsze ustalonego, hierarchicznego porządku. Dzieło jako orędzie pedagogiczne; rzeczywistosć objawiana krok za krokiem, bez niespodzianek, wedle fundamentalnych zasad, które były zarazem zasadami nauki i rzeczywistości.

2. Barok- otwarcie i dynamiz; zastąpienie tego, co dotykalne, przez to, co widzialne; przewaga pierwiastka subiektywnego; wpływ na to miał sensualizm i empiryzm; zrezygnowanie z obowiązującego srodka kompozycji towarzyszy kopernikańskiej wizji świata

3. Symboliści-dekadenci- ich dzieła „otwarte” odzwierciedlają nowe aspiracje do poszerzania horyzontów

4. Współczesne kompozycje otwarte- zasada komplementarności ; postteologiczny świat pozbawiony twórcy- bez początku, istoty oraz końca.

Dzieło w ruchu a dzieło otwarte:

Dzieło w ruchu- synonim dzieła otwartego; pojawia się tu akcentowanie zdolności formotwórczej; ciągle produkuje nową formę, ciągle jest zmienne.

Poetyka dziela w ruchu ustala nowy rodzaj stosunku między kontemplacja i korzystaniem z dzieła sztuki. Dzięki niej dzieło zdobywa nową pozycję w społeczeństwie.

---