NAUKI O ADMINISTRACJI
dr. K. Wojtczak
Literatura: „Nauka Administracji” - Zb. Leoński
Egzamin: tematy z wykładów (5 pytań - na co najmniej 3 trzeba odpowiedzieć)
NAUKA ADMINISTRACJI jest dyscypliną młodą, stąd przedstawienie jej problematyki napotyka na trudności. Brak jest wyraźnie skrystalizowanych poglądów na jej przedmiot i metody badawcze; również co do nazwy panują rozbieżności. Obok tradycyjnej nazwy „Nauka Administracji” pojawiają się określenia o podobnym znaczeniu „Nauka o Administracji”, Nauka o Administrowaniu”; Pojawiają się też określenia odmienne np. mówi się o teorii organizacji i kierownictwa w administracji państwowej, albo o zasadach organizacji pracy w administracji, bądź o teorii organizacji zespołów ludzkich.
Powstanie i rozwój „Nauki Administracji” zawdzięczamy:
dociekaniom tzw. kameralistów lub policystów (literatura austro-niemiecka),
inspiracjom płynącym z rozwijającej się teorii organizacji na gruncie francuskim,
na gruncie amerykańskim.
Ad. 1. Badania w zakresie „Nauki Administracji” zapoczątkowali kameraliści lub policyści. Nazwa tego kierunku badawczego łączy się z pojęciami „kamera” lub „policja”.
Słowo kamera początkowo oznaczało skarbiec królewski, później także nazwę urzędów skarbowych.
Słowo policja wówczas oznaczało określoną gałąź administracji ; dzisiaj mówi się o policji handlowej, budowlanej …
Kameraliści lub policyści opisywali ówczesną policję lub dawali wskazania panującemu jak zarządzeń państwem, aby skarbiec królewski czyli „kamera” był pełen. Rozważania kameralistów dotyczyły przede wszystkim zarządzania państwem, przede wszystkim państwem absolutnym. Łączyły w sobie różne dziedziny wiedzy takie jak ekonomia, polityka, filozofia, przy czym dużą rolę odegrały momenty finansowe. Kameraliści nie stworzyli usystematyzowanej wiedzy opartej na metodzie naukowej; był to zlepek różnych wiadomości.
Za twórcę „Nauki Administracji” na gruncie austro-niemieckim uważa się prof. Uniwersytetu we Wiedniu Lorenza von Steina. Według Steina administracja obejmuje prawie całą działalność państwa poza ustawodawstwem, zatem i sądownictwo. Nauka Administracji ma przedstawiać to, co jest wspólne dla wszystkich działów administracji oraz poszczególne działy administracji rzeczywistej. Stein podobnie jak kameraliści łączył opis rzeczywistości administracji z rozważaniami natury politycznej czy ekonomicznej.
Zainteresowanie nauką administracji ożywiły się z początkiem XX w. ; było to przede wszystkim zasługą Jastrowa i Steir Soml (czyt. Szter Zum).
Jastrow w swojej pracy na temat polityki socjalnej i nauki administracji uzasadnia potrzebę wyodrębnienia „Nauki Administracji” jako różnej od nauki prawa administracyjnego. Przedmiotem „Nauka Administracji” mają być dwa problemy:
- jak się administruje?
-jak należy administrować?
Jego zasługą było zatem określenie samodzielności „Nauki Administracji”.
Steir Soml wprowadza dalsze rozgraniczenia w zakresie wiedzy administracyjnej w obrębie której wyróżnił samodzielne dyscypliny:
- Nauka Administracji,
- naukę prawa administracyjnego,
- politykę administracyjną.
Wg. niego nauka administracji jest nauką opisową, która powinna zająć się przedstawieniem urządzeń administracyjnych, działania administracji, jej historii i powinna dać naukową krytykę.
Max Weber wychodząc z założenia, że władza organizacyjna może być najskuteczniej wykonywana przez wyspecjalizowany, oparty na szczegółowym podziale kompetencji sztab administracyjny. Weber stworzył model idealnej teoretycznej struktury administracyjnej, opartej na biurze i hierarchii stanowisk w biurze.
Wg. Webera są trzy podstawowe typy władzy organizacyjnej:
→ typ władzy charyzmatycznej - w której władza oparta jest na całkowitym poddaniu się roli przywódcy, obdarzonego niezwykłymi cechami. W tym typie władzy członek organizacji nie ma żadnej określonej stałej pozycji. Z reguły brak jest również ustalonych wzorców działania dla uczestników organizacji.
→ typ tradycyjny w którym władza oparta jest na nienaruszalnych zwyczajach. Członkowie tych organizacji SA lojalni wobec wykonujących władzę i przykładem tego typu władzy może być np. patriarchat (model funkcjonowania rodziny - głowa rodziny, lub kościoła), gerontokracja (władza starszych).
→ typ racjonalny (legalny) w którym władza oparta jest na hierarchi pozycji organizacyjnej. Dla każdej z nich określony jest zakres uprawnień, obowiązków i odpowiedzialności. Rozkazy wydawane przez osoby zajmujące pozycje organizacyjne uznaje się za legalne i racjonalnie się im przyporządkowuje. Podporządkowanie się władzy organizacyjnej przez członków organizacji jest rezultatem ich kalkulacji, skierowane na korzyści materialne odnoszone z tytułu uczestnictwa w organizacji.
Każda z tych trzech typów władzy różni się motywami podporządkowania. W typie władzy charyzmatycznej występują motywy idealistyczne. W typie tradycyjnym to tradycja. Natomiast w racjonalnym (legalnym) występuje korzyść materialna.
Każdy z tych typów władzy wymaga administracji. Idealną formą administracji jest biurokracja w której model zakłada:
MODEL ADMINISTRACJI BIUROKRATYCZNEJ wg. Maxa Webera
Każda działalność niezbędna dla osiągnięcia celów organizacji dzieli się na elementarne operacje co z kolei zakłada ścisłe formalne określenie zadań i obowiązków każdego ogniwa organizacyjnego. Możliwie maksymalny podział pracy stwarza warunki do wykorzystania we wszystkich ogniwach organizacyjnych ekspertów, którzy ponoszą całkowita odpowiedzialność za efektywne wykonywanie swoich obowiązków. Inaczej mówiąc Weber wprowadza wyraźny podział pracy, a każde stanowisko ma być zajęte przez eksperta.
Organizację tworzy się na zasadach hierarchii tzn. że każdy pracownik (komórka) niższego szczebla podlega pracownikowi (komórce) wyższego szczebla. Każdy pracownik w hierarchii administracyjnej odpowiada przed osobą zajmująca wyższe stanowisko, nie tylko za swoje decyzje i swoją działalność, ale także za decyzje i działalność podległych mu osób. Aby ponosić taka odpowiedzialność musi mieć on autorytet i władzę nad pracownikami, prawo do wydawania im rozkazów, a oni są obowiązani rozkazom tym podporządkowywać się.
Działalność organizacji regulowana jest przez system abstrakcyjnych reguł postępowania (np. wewnętrzny regulamin zakładu pracy). Opracowanie ogólnych reguł postępowania wynika z konieczności zapewnienia jednolitej realizacji każdego zadania niezależnie od liczby osób zatrudnionych przy jego wykonywaniu.
Idealny kierownik zarządza swoim biurem (instytucją) w sposób formalistycznie bezosobowy, bezstronnie i obiektywnie, nie przejawiając żadnych uczuć.
Służba w organizacji biurokratycznej opiera się na zgodności między technicznymi kwalifikacjami a zajmowanym stanowiskiem. Pracownicy powinni być zabezpieczeni przed przypadkową dymisją. Służba to kariera (awans w strukturach pionowych i poziomych). System awansowania wg. starszeństwa (dojrzałości służbowej) lub sukcesów w pracy, albo jednego i drugiego łącznie.