1. Co to powieść poetycka na podstawie `Marii' Malczewskiego?
- powstanie powieści poetyckiej wiąże się z nazwiskami Waltera Scotta i Byrona którzy tworzyli poetyckie poematy wierszowane określane mianem powieści;
- pojawienie się: wczesna faza romantyzmu, przed powstaniem listopadowym;
- upowszechnienie w Polsce: 2 połowa XIX wieku;
- żywot gatunku trwał 10 lat, wprowadzając postać bohatera bajronicznego, filozofię istnienia opartą na metafizycznej tajemnicy bytu;
- tytuł objaśnia sens określenia tych utworów jako „powieść” = opowieść, relacja oparta na źródłach regionalnych lub historycznych;
- narracja kunsztowna, ograniczająca retoryczność, dbałość o wierność związaną ze społeczną kondycją postaci, prawdą psychologiczną, stanami uczuciowymi bohaterów, kolorytem chwili (w „Marii” zróżnicowanie wypowiedzi bohaterów: Maria - sentymentalna czułość, Miecznik - kolokwialność, maksymy żołnierza);
- mowa pozornie zależna (nowość w narracji) - wypowiedzi narratora są zbliżone do wypowiedzi bohater, posiadają charakterystyczny dla niego punkt widzenia. Dzięki temu narrator traci swe cechy autorytatywne stając się częścią postaci i cząstką konstrukcji zdarzeniowych;
- synkretyzm gatunkowy z liryką (wypowiedź Pacholęcia w „Marii” - liryk o rozpaczy egzystencjalnej) dramatem; pieśni i ballady (np. pieśń masek w Marii);
- pejzaż mentalny - przestaje być zobiektywizowanym opisem, a jest projekcją stanów duchowych o wyrazistej semantyce powiązanej z całością sensów utworu (w „Marii” dominuje pejzaż stepowy Ukrainy pojęty jako synonim pustki, smutku i tęsknoty);
- dramatyzacja - wprowadzenie dialogu (rozmowa Miecznika z kozakiem wojewody)lub wypowiedzi wyglądających jak dialog (liczne rozmowy Miecznika z córką);
- fragmentaryczność kompozycji powieści (luki w narracji, niejasności, niedopowiedzenia) znajduje uzasadnienie w filozofii opartej na metafizycznej tajemnicy bytu (w „Marii” - tajemnica przeznaczeń człowieka i losu, który jest nieodgadniony i ironiczny, drwi z człowieka, za dobre odpłaca złem);
- w „Marii” jest filozofia egzystencjalnego pesymizmu traktująca człowieka jako byt ku śmierci. Przecina ona tajemnice istnienia.
- bohaterowie to ludzie z krwi i kości, ale podlegają siłom niewyjaśnionym. Dominantę ich biografii stanowi konflikt wewnętrzny, problem moralny, dramat sumienia, skłócenie ze światem z powodów miłosnych, politycznych itp. Są oni agresywni wobec świata, chętnie przyjmują rolę sędziego (zemsta - Wacław posuwa się do ojcobójstwa). Taki bohater to bohater bajroniczny, a w Marii jego przykładem jest Wacław;
- obok świata realnego występuje świat fantastyczny, które przedstawicielami w „Marii” są Maski i Pachole (zwiastują tragedię, śpiewają o przemijaniu i śmierci);
- sensacyjna fabuła obfitująca w dramatyczne wydarzenia;
- inwersja czasowa;
2. Bohater romantyczny w dramatach Słowackiego.
- jest bardziej indywidualnie potraktowany niż bohaterowie Mickiewicza;
- poświęca się za innych;
- nie kłóci się z Bogiem;
- przechodzi przemianę na Mont Blanc (Kordian zmienia się z cierpiącego przedstawiciela zniewolonego narodu w reprezentanta Polski stającej na czele europejskiej rewolucji);
- samotnik;
- Kordianowi brakuje pewności siebie, ma chwile zwątpienia;
- Kordian cierpi na „chorobę wieku” - odczuwa bezsens własnego istnienia. Nie może odnaleźć oparcia w żadnej idei, dla której mógłby się poświęcić. Kieruje nim zbyt wiele pragnień, a jest zbyt słaby, by którekolwiek z nich zrealizować. Niemoc i beznadzieja jego bytu doprowadza do próby oderwania się od „rzeczywistości, która nie spełniła marzeń” poprzez samobójstwo;
- Słowacki nie zgadzał się na mesjanistyczna wizję Mickiewicza i krytykuje go;
- Słowacki chciał ożywić tradycje rycerskie;
3. Realizm w `lalce'.
- obiektywny, trzeciosobowy narrator;
- narracja „przezroczysta” - narrator nie eksponuje swojej osoby, własnych ocen i stylu wypowiedzi;
- temat - dzieje losów wybitnej jednostki na tle rozległej panoramy społecznej (losy Wokulskiego na tle rozwarstwionego społeczeństwa polskiego);
- indywidualizacja języka wypowiedzi (np. hrabia używa ciągle słówka „tek”);
- ukazanie codziennego życia człowieka w jego historycznym środowisku (np. ubogie życie mieszkańców Powiśla);
- świat przedstawiony zbudowany według zasady prawdopodobieństwa życiowego (np. miłość kupca do arystokratki niemożliwa do spełnienia z przyczyn społecznych);
- motywacja społeczna (Maria sprzedaje się żeby zarobić na życie) i psychologiczna (Wokulski chce się rzucić pod pociąg, gdy poznaje prawdziwą naturę Izabeli);
- studium społeczeństwa (prezentacja i wnikliwa analiza wszystkich warstw społecznych);
- wielowątkowość (wiele wątków);
- kompozycja otwarta, odtworzenie „potoku życia” (czytelnik nie poznaje dalszych losów Wokulskiego);
- psychologizm (analiza wnętrza bohaterów, bohaterowie jako typy osobowościowe, np. Izabela - kobieta zimna emocjonalnie, motywacja psychologiczna, analiza obsesyjnej miłości Wokulskiego);
4. Felieton 2 połowie XIX w.
- rozwój cywilizacji spowodował rozwój prasy i pojawienie się wielu nowych pozycji, m.in. „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Warszawski”, „Kurier Codzienny”, „Słowo”, „Czas”;
- konsekwencją rozmowy prasy był rozwój dziennikarstwa w takich formach jak felietony, reportaże, eseje;
- felieton - w pozytywizmie miał olbrzymie znaczenie. Posiadał funkcje rozrywkowe, dydaktyczne, poznawcze;
- cechy felietonu: lekkość stylu, komizm, elementy satyryczne. Autorzy korzystali ze scenek rodzajowych, wprowadzali wymyślone rozmowy, fragmenty fikcyjnych pamiętników i listów oraz „obiegowe plotki”;
- felietony były poświęcone z reguły tematyce aktualnej, swobodnie przechodzące od spraw błahych na poważne;
- autorzy emigracyjni: KRASZEWSKI i Teodor Tomasz JEŻ (pseud. Zygmunt MIŁKOWSKI);
- autorzy w Polsce, w większości wychowankowie Szkoły Głównej: Aleksander ŚWIĘTOCHOWSKI, Julian OCHOROWICZ, Piotr CHMIELOWSKI, Józef KOTARBIŃSKI, Feliks BOGACKI, Eliza ORZESZKOWA, Bolesław PRUS;
- wystąpili oni przeciw zacofaniu ideowemu, zaniedbywaniu spraw krajowych, bezprogramowości;
- najpierw pisali w „Przeglądzie Tygodniowym”, potem w tygodniku „Niwa” oraz tygodniku „Opiekun Domowy” pod redakcją Godlewskiego;
- w 1876 roku z inicjatywy Włodzimierza SPASOWICZA powstał „Ateneum”. Jego redaktorem został CHMIELOWSKI;
- w 1878r ŚWIĘTOCHOWSKI objął „Nowiny” i ogłaszał tutaj swoje felietony;
- felietoniści mieli sporo swobody i mogli „przemycać” hasła pozytywistyczne w swoich artykułach, m.in. SIENKIEWICZ w „Gazecie Polskiej”;
- PRUS pisał „Kroniki tygodniowe”, które złożyły się na bogatą panoramę wielkich i drobnych spraw współczesności;
- felietoniści:
* „praca u podstaw”, czyli podnoszenie oświaty wśród ludu oraz krzewienie w nich świadomości narodowej,
* praca organiczna,
* krytyka zacofania ekonomicznego i feudalnych przesądów,
* zmiany w społeczeństwie powinny dokonywać się stopniowo,
* warstwy społ. powinny współpracować,
* instytucje charytatywne powinny pomagać ludziom w nieszczęściu,
* zwolennicy demokracji burżuazyjnej,
* równouprawnienie kobiet,
* zwalczanie ksenofobii, pomoc żydom w asymilacji,
- „stara prasa” (Kazimierz KASZEWSKI, Aleksander TYSZYNSKI, Henryk STRUVE na łamach „Biblioteki Warszawskiej”) polemizowała z przedstawicielami „młodej” głównie, jeśli chodzi o stosunek do tradycji narodowej, hierarchii różnych warstw społeczeństwa oraz założeń światopoglądowych;
- szerzenie socjalizmu i założeń marksizmu na łamach „Przeglądu Tygodniowego”: Stanisław KRUSIŃSKI, Bronisław BIAŁOBŁOCKI, Ludwik KRZYWICKI;
- pamflet „Teka Stańczyka” w „Przeglądzie Polskim autorstwa Stanisława KOŹMIANA i
TARNOWSKIEGO;
- „Kroniki Lwowskie” Jana LAMA krytykowały hurrapatriotyzm, klerykalizm, dewocje;
- inne felietony: w „Kraju” „Tygodnik krakowski” Michała BAŁUCKIEGO, „Pseudoplotki i prawdy” Mieczysława PAWLIKOWSKIEGO, „Choroby Galicji” Józef ROKOSZ;
1 Cechy gatunkowe ballady na podstawie przykładów.
- gatunek łączący cechy liryki i epiki - synkretyzm rodzajowy i gatunkowy;
- we wczesnym romantyzmie ten gatunek odgrywał rolę manifestu nowego prądu, np. ballada „Romantyczność”: filozoficzno- światopoglądowe wyznanie wiary oraz krytyka racjonalizmu;
- obecność narratora - obserwatora;
- tajemnicza akcja oparta na motywach fantastyki ludowej;
- występowanie postaci fantastycznych: duchów, upiorów, zjaw, zjawisk nadprzyrodzonych;
- złowroga atmosfera, pełna grozy;
- nastrój tajemniczości i niepokoju;
- akcja fragmentaryczna z elementami sensacyjnymi;
- uprzywilejowanie problemu moralno-etycznego (najczęściej winy i kary), np. „Świtezianka”, „Rybka”;
- cechy ballad przyjęte ze wzoru Mickiewicza: epickość narracji, prostota i zwykłość, fantastyka i elementy regionalne;
- 1 ballady trąciły moralistyką;
- brak tożsamości pomiędzy poetą - autorem ballad, a narratorem;
- „Pani Twardowska” - ballada programowo humorystyczna;
2 Scharakteryzuj cechy noweli jako gatunku lit na podstawie utworów Konopnickiej.
Nowela: krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, pisana prozą. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się losy bohatera. Formą rozbudowanej noweli jest opowiadanie. Nowela wywodzi się z literatury renesansowej, za jej twórcę uchodzi Giovanni Boccaccio, ustanowił on też specyficzny model konstrukcji noweli. Akcja noweli obraca się wokół jednego rekwizytu, zwanego często motywem.Nowela charakteryzuje się zwartą kompozycją oraz małą ilością bohaterów. Akcja jest zazwyczaj jedno, co najwyżej dwuwątkowa. Pisana na bazie problemów najczęściej dotykających ludzi. Czas akcji obejmuje niewielki okres z życia głównej postaci, narrator zaś ogranicza swoje opisy i komentarze.
- Konopnicka tworzyła nowele po Prusie, Sienkiewiczu i Orzeszkowej. Zadebiutowała w 1888r zbiorem „Cztery nowele”. Wydała 4 zbiory nowel.
- wzbogaciła ona poetykę nowel nadając im charakter studium psychologicznego, zmieniając technikę narracji i sposób prowadzenia akcji;
- tematyka: współczesna, społeczna i psychologiczna;
- problematyka: realistyczna;
- narrator to często świadek wydarzeń, uczestnik dialogu lub słuchacz opowieści;
- bohaterami nowel Konopnickiej były różne postaci ludowe dotknięte niedolą. Konopnicka współczuła im oraz wyrażała szacunek dla ich wrażliwości moralnej, wielkoduszności, subtelnej kultury uczuciowej;
- bohaterowie znajdują się w tragicznych sytuacjach, ale potrafią je świadomie, godnie i z poczuciem odpowiedzialności moralnej oraz heroizmem przezywać;
- „Miłosierdzie gminy” - Konopnicka z sarkastyczną dosadnością atakuje bezduszna obojętność i obłudę współczesnych instytucji społeczeństwa;
- Narrator trzeciosobowy i wszechwiedzący rzadko ma głos i zachowuje powściągliwość;
- Częsty chwyt: opowiadanie z zewnątrz, ale jakby z perspektywy uczestnika zdarzeń z rozumiejącą niby akceptacją postaw bohaterów;
3 Realizm w `Nad Niemnem'.
- rozległy obraz społeczeństwa;
- stypizowanie postaci;
- wyrazistość i dokładność w przedstawianiu charakterów postaci i tła, na jakim się one pojawiają;
- umotywowanie działań postaci nie tylko nie tylko przyczynami współczesnymi, ale także odniesieniami do historii (głęboka koncepcja utworu);
- warstwa szlachecka ukazana wielostronnie (od arystokracji do szlachty schłopiałej);
- zaścianek w różnych sytuacjach: zabawa, praca, ślub, święta;
- narrator dominuje nad całością - jest wszechwiedzący, posiada autorytet moralny;
- charakter panoramiczny - fabuła jest wielowątkowa, a geneza sięga wątków, które miały miejsce o wiele wcześniej. Tym samym czas powieściowy jest pogłębiony (mogiła powstańcza i Jana i Cecylii);
- świat postaci obejmuje różne środowiska i pokolenia, odmienne charaktery i postawy moralne;
- długie i bardzo dokładne opisy przyrody - znak realizmu poetyckiego (prawdopodobieństwo realiów kreowanego świata z zainteresowaniem przeżyciami postrzegającego podmiotu);
4 Jak rozumiana jest historia w `Nieboskiej komedii' Kraszewskiego.
- utwór podzielony na dwie części: domową i historyczną;
- część historyczna ukazuje świat w chaosie, przepowiada nadejście kresu cywilizacji chrześcijańskiej;
- świat rewolucji poznajemy wraz z hrabią Henrykiem, który podróżuje przez obóz rewolucjonistów;
- ludzie są żadni krwi i chcą odwetu na panach. Na ich czele stoi Pankracy;
- końcowe zwycięstwo odnoszą rewolucjoniści, a Henryk rzuca się w przepaść, a Pankracy przed śmiercią widzi Chrystusa;
- część historyczna = przykład katastrofizmu historycznego, w myśl, którego cywilizacja utraciła umiejętność rozwoju, a podstawowe wartości umiejętność dokonania są skazane na zagładę;
- pesymizm dzieła Krasińskiego można porównać z wizjami katastroficznymi XXw;
- historia w „Nieboskiej Komedii” to obraz katastroficzny, pesymistyczne spojrzenie na cywilizacje, która dąży do upadku i gubi wartości;
- niedopowiedziane zakończenie daje nadzieje;