Oparzenia skóry

Rumień, pęcherze, obrzęki, martwica, owrzodzenia to różne objawy oparzeń skóry. Niektóre z nich wymagają leczenia szpitalnego, a czasami nawet zabiegów przeszczepiania skóry.

Mówiąc o oparzeniach skóry, mamy najczęściej na myśli skutki działania wysokiej temperatury, czyli tzw. oparzenia termiczne. Jednak oparzenia mogą być także wywołane energią elektryczną, substancjami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym, słonecznym, laserowym oraz rażeniem piorunem.

Sparzenie i oparzenie

Oparzeniem i sparzeniem termicznym (podział ten jest czysto umowny) określa się skutki miejscowego działania na skórę wysokiej temperatury (powyżej 50^oC). Powoduje ona podwyższenie ciepłoty skóry, wywołuje denaturację jej białek oraz działa na cały organizm poprzez tzw. toksynę oparzeniową.

Sparzeniem nazywamy stosunkowo niewielkie uszkodzenia skóry wywołane gorącymi płynami i parą (o temperaturze około 100^oC). Oparzenie to z kolei silne uszkodzenie skóry wskutek zadziałania równie wysokiej albo wyższej temperatury w postaci otwartego płomienia (około 900^oC), gorących przedmiotów, stopionych ciał stałych (takich jak metale czy wosk).

Oparzenia, w zależności od ich głębokości, dzielimy na trzy stopnie. Oparzenie I stopnia obejmuje wyłącznie naskórek. Objawy polegają jedynie na wystąpieniu rumienia i obrzęku. Wyleczenie następuje po kilku dniach.

Oparzenie II stopnia dotyczy także części skóry. Objawia się ono w postaci pęcherzy, obrzęku i częściowej martwicy naskórka. Oparzenia te są bolesne, występuje w nich przeczulica na dotyk i ruch powietrza. Przydatki skórne, chodzi tu głównie o mieszki włosowe, są nieuszkodzone, co jest bardzo istotne, gdyż gojenie się tych oparzeń polega na pokrywaniu się ran naskórkiem powstającym z podziałów komórek nabłonkowych tychże mieszków.

Oparzenie III stopnia obejmuje już całą grubość skóry i niszczy przydatki skóry. Rany są zwęglone, woskowate, barwy białej lub szarawej. Zwykle są też suche. Oparzone powierzchnie są niebolesne, nie reagują na dotyk lub ukłucie. Wyleczenie tego typu oparzeń jest już tylko częściowe, na skórze pozostają różnie rozległe i głębokie blizny.

Oparzenia I lub II stopnia nazywamy też oparzeniami lekkimi. Obejmują one 1-2% powierzchni ciała. Są to zwykle oparzenia domowe wywołane gorącym lub wrzącym płynem.

Trzeba jednak podkreślić, że bez względu na rozległość, oparzenia II i III stopnia dotyczące twarzy, genitaliów, stóp lub dłoni powinny być leczone w warunkach szpitalnych. Dotyczy to także oparzeń skóry II i III stopnia okolicy stawów, ze względu na niebezpieczeństwo występowania przykurczów. Hospitalizacja obowiązuje również przy oparzeniach III stopnia obejmujących ponad 2% powierzchni ciała i oparzeniach II stopnia - ponad 10% powierzchni ciała.

W okresie wstępnym przy poparzeniu ponad 10% ciała u dorosłych, a u dzieci nawet 5%, największe niebezpieczeństwo stanowi uogólniona reakcja organizmu w postaci wstrząsu spowodowanego zmniejszoną objętością krwi i ucieczką osocza na zewnątrz (nazywa się to tzw. płaczem oparzonej powierzchni).

Następnym przełomowym momentem w przebiegu ciężkich oparzeń jest okres późny, tzw. kataboliczny, występujący po 3-4 dniach od urazu. Dochodzi wtedy do szybkiego zużywania rezerw energetycznych ustroju, wyniszczenia i działania tzw. toksyny pooparzeniowej, uszkadzającej narządy. Doprowadza to do rozmaitych powikłań, które w porę nieopanowane mogą spowodować śmierć.

Leczenie:

• w lekkich oparzeniach i sparzeniach nie przekraczających powierzchni 10% powierzchnię oparzoną należy jak najszybciej ochłodzić zimną wodą;

• dalsze leczenie polega na miejscowym stosowaniu maści, aerozoli i okładów o działaniu przeciwzapalnym - powinno być prowadzone przez lekarza;

• w razie podejrzenia ciężkiego oparzenia, tzn. III stopnia, należy założyć tylko jałowy opatrunek i udać się z poszkodowanym do szpitala (także w przypadku oparzenia obejmującego powyżej 10% u dorosłego i 5% powierzchni ciała u dziecka, albo gdy oparzenie dotyczy twarzy, dłoni, stóp lub genitaliów).

W leczeniu oparzeń szczególne zastosowanie znajduje opatrunek hydrożelowy (AQUA-GEL). Może być stosowany na wszystkie okolice ciała. Dobre efekty daje zwłaszcza przy oparzeniach twarzy.

Prąd bywa groźny

Oparzenia energią elektryczną dotyczą zwykle nie tylko naskórka i skóry, ale także tkanki podskórnej, mięśni, kości. Zmiany skórne zależą od napięcia prądu, czasu jego działania na skórę i oporności powłok. Prąd o niskim napięciu, z jakim mamy zwykle do czynienia w życiu codziennym, raczej nie powoduje rozległych uszkodzeń.

Prąd o wysokim napięciu wywołuje rozległe zmiany w tzw. miejscu wejścia i wyjścia. Stopień uszkodzenia zależy od grubości naskórka i wilgotności skóry (skóra sucha jest bardziej odporna niż wilgotna). Oparzenia mają postać nieregularnych owrzodzeń wyraźnie odgraniczonych od otoczenia i początkowo niebolesnych, co jest spowodowane zniszczeniem zakończeń nerwów czuciowych skóry. Owrzodzenia mają charakter martwiczy, nie towarzyszy im stan zapalny ani tworzenie się pęcherzy. Inną charakterystyczną cechą oparzeń jest fakt, że martwica - początkowo nawet niewielka - stopniowo poszerza się, mimo że nie działa już czynnik uszkadzający. Jest to wywołane zaburzeniami krążenia spowodowanymi zakrzepami wewnątrz naczyń krwionośnych. Postępująca martwica tkanek i uwalnianie się toksyn może być także powodem ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych.

Leczenie:

• podobne do leczenia oparzeń termicznych;

• postępowanie miejscowe polega zwykle na chirurgicznym oczyszczaniu ran z martwiczych tkanek i następowym leczeniu przede wszystkim preparatami o działaniu przeciwbakteryjnym;

• antybiotyki podaje się także ogólnie.

Niebezpieczne chemikalia

Oparzenia chemiczne wywołują substancje żrące, takie jak kwasy i zasady, sole niektórych metali ciężkich i gazy bojowe (iperyt). Ich cechą charakterystyczną jest możliwość przedłużonego działania na tkanki, mogącego powodować zatrucia ogólne.

W przypadku kwasów do oparzeń może dojść zarówno po kontakcie z kwasami mineralnymi, jak i organicznymi. Z pierwszej grupy najczęściej mamy do czynienia z oparzeniami wywołanymi kwasem siarkowym, solnym, azotowym lub fluorowodorowym.

Zasady (ługi) będące najczęściej przyczyną oparzeń to: soda kaustyczna (czyli ług sodowy), ług potasowy i wapno niegaszone.

Jak postępować:

• w takich przypadkach bardzo ważne jest szybkie spłukanie skóry wodą, bieżącym strumieniem, przez minimum 5-10 minut;

• gdy chemikalia dostaną się do oka, wtedy również pierwszym postępowaniem jest przemywanie worka spojówkowego wodą;

• jeżeli substancja chemiczna ma postać stałą (np. proszku), można ją najpierw usunąć mechanicznie. Zobojętnianie kwasów 3% roztworem sody oczyszczonej, a zasad 3% roztworem kwasu borowego, 1% octowego lub cytrynowym jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy mamy stuprocentową pewność, jaka substancja wywołała oparzenie;

• tragiczne w skutkach może być zastosowanie na poparzoną kwasem skórę dodatkowo roztworu innego kwasu.

Odczyny popromienne

Oparzenia promieniowaniem jonizującym wywołują promienie rentgenowskie, pierwiastki promieniotwórcze naturalne i sztuczne (izotopy). Uszkodzenia skóry zależą od dawki promieniowania, głębokości jego przenikania, wielkości naświetlonego pola oraz od okolicy ciała narażonej na promieniowanie (rejony pokryte skórą przylegającą do kości albo obfitującą w gruczoły potowe są bardziej wrażliwe).

Odczyny popromienne, a także późne uszkodzenia popromienne pojawiają się z kilkudniowym opóźnieniem. Jest to okres utajenia - dłuższy w razie zastosowania mniejszych dawek napromieniowania. Odczyny dotyczące skóry, podobnie jak w przypadku oparzeń termicznych, dzielą się na trzy stopnie.

I stopień ujawnia się w 5-20 dni od napromienienia. Występuje rumień i obrzęk oraz utrata owłosienia. Zmiany cofają się po 3-4 tygodniach z pozostawieniem przebarwienia i złuszczania, wyłysienie zaś - w zależności od dawki - może być przejściowe lub trwałe.

Stopień II pojawia się zwykle wcześniej niż pierwszy. Rumieniowi i obrzękowi towarzyszą jeszcze pęcherze, wysięk i nadżerka. Te zmiany są zwykle bolesne i goją się dłużej (1-3 miesięcy). Utrata owłosienia jest trwała. Skóra goi się, ale pozostaje już cienka i sucha, a w późniejszym czasie mogą się pojawić na niej rozszerzenia naczyń (teleangiektazje), przebarwienia, odbarwienia, zaniki i stwardnienia. Jest ona o wiele bardziej wrażliwa na wszelkie urazy, łatwo tworzą się w jej obrębie trudno gojące się rany. Skóra wykazuje też większą skłonność do rozwoju zmian nowotworowych.

III stopień może się pojawić już w kilka dni po naświetlaniu. Charakteryzuje się powstawaniem rumienia, pęcherzy i owrzodzeń, często pokrywających się twardymi strupami. Owrzodzenia goją się długo, łatwo ulegają wtórnym zakażeniom i są bolesne. Po wygojeniu się zmian dochodzi zwykle do wtórnych uszkodzeń. W przypadku trwałego uszkodzenia skóry promieniowaniem jonizującym należy unikać promieniowania słonecznego, niskiej temperatury i oczywiście dalszego napromieniania.

Leczenie:

• w zależności od stopnia oparzenia stosuje się maści obojętne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne;

• doustnie podaje się witaminy (PP, C, E);

• w razie konieczności trudno gojące się owrzodzenia należy poddać leczeniu chirurgicznemu.

Słońce, piorun i laser

Oparzenia słoneczne są w istocie nasilonym odczynem rumieniowym wywołanym przez promienie UVB widma światła słonecznego. Rozwijają się one zwykle po 1-4 godzin od nasłonecznienia. W zależności od natężenia odczynu, na skórze pojawiają się: rumień, obrzęk, a nawet pęcherze, podobnie jak w oparzeniu termicznym I i II stopnia. Zmiany zwykle ustępują po 1-2 dniach, pozostawiając złuszczający się naskórek i przebarwienia skóry. Pod kontrolą lekarza można stosować specjalne maści i okłady. Oczywiście należy wtedy bezwzględnie unikać słońca. Jeżeli oparzenie słoneczne jest bardzo rozległe, może ono doprowadzić nawet do wstrząsu i wówczas wymaga szybkiej interwencji lekarskiej.

Zmiany skórne wywołane rażeniem piorunem mają zawsze charakter oparzeń III stopnia i charakterystyczny, drzewkowaty rysunek. Objawy zapalne i bolesność są minimalne. Często jednak rażenie piorunem kończy się zejściem śmiertelnym z powodu zaburzeń ogólnoustrojowych wywołanych urazem (zatrzymanie akcji serca, wstrząs urazowy, skurcz mięśni szkieletowych, w tym oddechowych).

Laser może rozmaicie oddziaływać na skórę, w zależności od rodzaju promieniowania emitowanego przez dany rodzaj lasera i czasu jego działania. Najcięższym powikłaniem jest oparzenie i głębokie zniszczenie skóry. W tego typu oparzeniach jest konieczne leczenie szpitalne.

Reguła dziewiątek

Rozległość oparzeń termicznych ocenia się według tzw. reguły dziewiątek. Głowa odpowiada 9% powierzchni ciała, kończyna górna także 9%, kończyna dolna 18%, tułów 36%, wewnętrzne powierzchnie dłoni i narządy płciowe po 1%. Podział ten dotyczy osób dorosłych. U dzieci proporcje są nieco inne.

Powikłania po oparzeniach

• Częstym powikłaniem po wyleczeniu oparzeń termicznych jest skłonność do powstawania przerośniętych blizn, keloidów, przykurczów.

• Czasami zmiany te wymagają przeprowadzania wielokrotnych operacji plastycznych i rekonstrukcyjnych.

• Leczeniem ciężkich oparzeń skóry, nierzadko wymagających zastosowania przeszczepów skóry, a także usuwaniem późniejszych powikłań zajmują się wyspecjalizowane ośrodki medyczne.

---