Czynniki szkodliwe dla zdrowia
Praktycznie w na każdym stanowisku mogą występować czynniki szkodliwe dla zdrowia pracownika, powodujące choroby zawodowe. Warto wiedzieć, jakie czynniki są dla nas szkodliwe i czy jesteśmy narażeni na ich oddziaływanie.
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy - to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą. Są one bardzo zróżnicowane i zależą od zakładu pracy, miejsca wykonywania pracy i jej warunków. Zupełnie inne będą czynniki szkodliwe dla osoby wykonującej pracę kierowcy a zupełnie inne dla spawacza.
Ogólnie czynniki szkodliwe możemy podzielić na:
Chemiczne
Fizyczne
Biologiczne
Klimatyczne.
Jak wspomniano wyżej, każde stanowisko pracy ma swoje odrębne czynniki szkodliwe dla zdrowia, powinniśmy jednak wiedzieć czy jesteśmy na nie narażeni. A więc czynnikami szkodliwymi są w szczególności:
• wszelkiego rodzaju substancje chemiczne - toksyczne, uczulające - dla których określa się maksymalne dopuszczalne stężenia w miejscu pracy,
• pyły przemysłowe - tu również określa się ich maksymalne stężenie,
• hałas (infradźwiękowy, ultradźwiękowy),
• drgania mechaniczne,
• pola elektromagnetyczne,
• promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe i podczerwone,
• mikroklimat (zimny, gorący),
• niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy.
Jeżeli w trakcie pracy jesteśmy narażeni na którykolwiek z wymienionych czynników szkodliwych oznacza to, że wykonujemy pracę w warunkach szkodliwych. Mamy w takim wypadku prawo do częstszych badań lekarskich, a także dodatku za pracę w warunkach szkodliwych.
Substancje niebezpieczne oznaczane są
symbolem „R”
R26 - działa bardzo toksycznie w przypadku wchłonięcia
drogami oddechowymi
R27 - działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze
skórą
R45 - moŜe być przyczyną raka
R46 - moŜe powodować dziedziczne uszkodzenia genetyczne
R61 - moŜe działać szkodliwie na płód
Czynniki chemiczne
Przez substancję chemiczną należy rozumieć pierwiastki i związki chemiczne oraz ich
mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego, jak i otrzymane w wyniku syntezy chemicznej
Szkodliwa substancja chemiczna (substancja toksyczna) jest to substancja chemiczna powodująca szkodliwe efekty w organizmach żywych.
Efekty działania substancji chemicznych:
- miejscowe
- układowe
- odległe
Miejsca występowania w/w efektów:
- wchłaniania
- przemian
- kumulacji
- wydalania
- w narządach o szczególnej wrażliwości
Toksyczność - zdolność do wywoływania uszkodzeń ywych
organizmów
Trucizna - substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub
wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć
Dawka jest to ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta
do organizmu określoną droga, warunkująca brak lub wystąpienie efektów
biologicznych, wyraŜonych odsetkiem organizmów odpowiadających na
te dawkę.
Dawka jest wyraŜona w jednostkach wagowych na masę lub powierzchnię
ciała, niekiedy dodatkowo na dobę
10
W zaleŜności od skutków wywołanych przez substancje toksyczne
rozróŜnia się następujące dawki:
Dawka nieskuteczna - ilość substancji chemicznej nie działająca na organizm testowy
Dawka progowa - najmniejsza ilość substancji, która po wprowadzeniu do organizmu
wywołuje określony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% organizmów testowych
Medialna dawka skuteczna (ED50 ) - (ED effektive dose) statystycznie obliczona
dawka substancji wywołująca określony skutek u 50% organizmów doświadczalnych
danej populacji w określonych warunkach
Bezwzględna dawka śmiertelna (LD100) - (LD lethal dose) najmniejsza ilość
substancji powodująca śmierć 100% organizmów testowych
Medialna dawka śmiertelna (LD50) - statystycznie obliczona na podstawie wyników
badań doświadczalnych ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50%
organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób
11
StęŜenie śmiertelne (LC) - (LC lethal concentration) stęŜenie
potencjalnie toksycznej substancji chemicznej w medium
środowiskowym, powodujące śmierć organizmów Ŝywych w określonym
czasie po naraŜeniu
StęŜenie śmiertelne medialne (LC50) - statystycznie obliczone stęŜenie
substancji chemicznej w medium środowiskowym, powodujące śmierć
50% organizmów danej populacji w określonych warunkach
StęŜenie progowe - najmniejsze stęŜenie lub dawka substancji
chemicznej powodująca zmiany czynności poszczególnych narządów lub
układów w organizmie, przekraczające fizjologiczne moŜliwości
adaptacyjne
12
NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (NDS) - średnie waŜone, którego
oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 - godzinnego dobowego i 42 -
godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego
aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego
stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
NajwyŜsze dopuszczalne stęŜenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia,
która nie moŜe się utrzymywać dłuŜej niŜ 30 minut w czasie zmiany
roboczej.
Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe (NDSP) - ze względu na
zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być przekroczone
w środowisku pracy w żadnym momencie.
Szkodliwe czynniki fizyczne
Obciążenie ciepłem
Na wysokie temperatury narażeni są hutnicy, odlewnicy , kowale, osoby pracujący w tropikach.
→Wysoka temperatura powoduje napływ krwi do naczyń włosowatych i tkanki podskórnej temp. skóry podnosi się , co ułatwia oddawanie ciepła na drodze biernej i zmniejsza pobieranie ciepła z otoczenia.
wzrost temperatury→U osób niezaadoptowanych może dojść do zaburzeń równowagi cieplej ciała C i tętna do 250/min. Wzrost temp. ciała powoduje°nawet o 3 pogorszenie sprawności fizycznej i utrudnia lub uniemożliwia C zagrożenie dla zdrowia i życia°wykonywanie pracy. Temp. ciała 39-39.5 C- uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.°, 41
Adaptacja powoduje wzrost produkcji potu i oddawanie ciepła na drodze czynnej, jednak wraz z potem następuje utrata soli mineralnych ( jonów Cl - ( wzrost pobudliwości mięśni i układu nerwowego), K+, Mg+2(kurcze mięśni, najczęściej łydek , pobudzenie, kłótliwość)
Czynnościowe zmiany w ustroju prowadzące do zwiększenia tolerancji ustroju na wysokie temperatury otoczenia. Rozszerzenie naczyń skórnych - zwiększenie przepływu krwi przez skórę
Gdy temp. otoczenia >35 ˚C wydajność naczyniowej termoregulacji zmniejsza się ( bierna utrata ciepła)
Gdy temp. otoczenia >38 ˚C dominuje czynna utrata ciepła - wydzielanie potu i jego parowanie ( sprawne parowanie - gdy wilgotność wzg nie przekracza 80%.
Układ krążenia transportuje wodę z przewodu pokarmowego do skóry , co obciąża serce.
W ustroju zaadaptowanym występuje zwiększone wydzielanie hormonu antydiuretycznego i aldosteronu - chroni to ustrój przed nadmierną utratą wody i NaCl.
Niezrównoważony bilans cieplny (dodatni) - pobieranie ciepła przez organizm może wystąpić przy dużej wilgotności i temperaturze otoczenia wyższej niż temperatura ciała człowieka. Prowadzi to do udaru cieplnego, słonecznego ( utrata przytomności nagła lub poprzedzona uczuciem osłabienia , bólem głowy nudnościami), mogą wystąpić kurcze cieplne, wyczerpanie organizmu.
Profilaktyka: ułatwianie oddawania ciepła przez organizm , najlepiej podawać wodę z solami mineralnymi
Hałas - Dźwięki o dużym natężeniu mogące uszkodzić narząd słuch oraz pszeszkadzajace lub niepożądane. Szkodliwość zależy od natężenia , hałasy niespodziewane , zaskakujące ukł.obronny org ,- bardziej szkodliwe, wyższe częst. , wysokie tony , hałas wąskopasmowy jest bardziej szkodliwy od tonów niskich i hałasu szeroko pasmowego. Ważne jest również nastawienie psychiczne człowieka wpływ hałasu na zdrowie: 30-60dB utrudnia skupienie uwagi , sen , wypoczynek ; 60-85dB r-cje wegetatywne , dolegliwości nerwowe , , utrudnione porozumiewanie się głosem ; >85 długotrwałe narażenie (4000Hz) uszkadza słuch , 120dB- mechaniczne uszkodzenie słuchu ; 150dB - niebezpieczny dla życia
Wibracja miejscowa - drgania mechaniczne z urządzenia drgającego są bezpośrednio przenoszone na układ dłoni i ramion i w mniejszym stopniu oddziaływują na resztę ciała. Postać naczyniowo -nerwowa ch, wibracyjnej- wys. po 3-5 latach pracy z narzędziami wibracyjnymi , >35Hz , objawy: odruchowy skurcz naczyń , zmniejszenie przepływu krwi przez tkanki (niedożywienie) , zmiany degeneracyjne w dłoniach ,drętwienie , bóle rąk (często napadowe w nocy) , obniżone czucie wibracji , napadowe - blednięcie skóry palców.
wibracja ogólna - najczęściej niskie częstotliwości- śr. transportu , wpływ wibracji ogólnej związany jest z rezonansem narządów wewnętrznych. W dużych natężeniach mogą wys. uszkodzenia narządów w mniejszych - zaburzenia ich czynności. Objawy - bóle w różnych częściach ciała ,utrudnione oddychanie , wzmożone napięcie mięśni , tachykardia i hipertonia . naczynia krwionośne ulegają odruchowemu obkurczeniu .funkcje nerwowe -utrudniona koncentracja i podzielność uwagi , obniżenie ostrości widzenia.narażenie długotrwałe- pobudza ukł. przywspólczulny( hipotonia i bradykardia) ukł.pokarmowy - odbijania , zgaga , wzdęcia ,zaparcia. Kierowcy - narażenie zawodowe : zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa , nieżyt i wrzody żołądka i dwunastnicy. Ch. lokomocyjna- częstotliwości patogenne <0,5 , 0,3Hz działaniena oś z (pionową)oraz rotacyjne pobudzenie błędnika nudności wymioty , uczucie wyczerpania , bladość twarzy.
Choroba lokomocyjna (kinetoza) występuje podczas podróży statkiem ,samolotem , samochodem, na karuzeli , częstotliwości patogenne: poniżej 0,5 Hz , wzrost przyspieszenia zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia kinetozy. Zaburzenia powstają podczasdziałania wibracji w osi pionowej , jednak rotacyjne pobudzenie błędnika i mechanoreceptorów w różnych częściach ciała ma także wyzwalający efekt. W obrazie zaburzeń stwierdza się nudności , wymioty , uczucie wyczerpania , bladość twarzy , ograniczenie zdolności do działania , silne poczuce choroby.Profilaktyka - odwrócenie uwagi chorego od choroby , podanie środków antycholinergicznych
Wpływ na ludzi promieniowania elektromagnetycznego - źródła: stacje radiowe i telewizyjne m systemy radarowe, piece indukcyjne , zgrzewarki, diatermie ,NMR ,telefony komórkowe , kuchenki mikrofalowe zakresy- 30kHz-300GHz; efekt termiczny , specyficzny efekt termiczny (mikrofale)- spowodowany pochlanianiem energii elektromagnetycznej przez ciała człowieka i zamienianiem jej głównie na ciepło (nagrzewanie) , wzrost temp. ciała o > 1C powoduje wzrost poziomu kortykosteroidów we krwi , odwracalne odpowiedzi ukł.krwionośnego i odpornościowego- liczba krążących leukocytów¯, liczba neutrofilów i makrofagów , aktywność typu NK¯ , wzrost częstości akcji serca i pojemności minutowej , wpływ na gonady i ukł.rozrodczy - obniżenie laktacji u samic ,zaburzenia w implantacji i rozwoju zarodka , opóźnienie wzrostu płodu i postnatalne zmiany w zachowaniu , poronienia , u samców -zmniany degeneracyjne w nabłonku nasiennym ,mutagenne , zaburzenie w syntezie hemoglobiny, podejrzenie o indukcję nowotworów. Mikrofale- niebezpieczne dla wzroku , poparzenia ;słabe pola- pracownicy, mieszkający w pobliżu źródeł emisji: osłabienie , męczliwość , zaburzenia snu i pamięci , bóle głowy . pobudzenie ukł.przywspółczulnego- zwolnienie akcji serca , zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi , wzmożona potliwość, stany nerwicowe- w wyniku zaburzeń w pobudzeniu i hamowaniu w ośrodkowym układzie nerwowym , wpływ na błony kom.- zaburzenia w przezbłonowym transporcie jonów
Działanie biologiczne pól wolnozmiennych - pole elektryczne - ulega osłabieniu wewnątrz ciała , działa na błony kom. , pole magnetyczne swobodnie wnika do ciała nie ulega osłabieniu . Główne działani układ nerwowy(zmiany w międzyneuronowych połączeniach w korze mózgowej) i krwionośny ( wczęści wynika z zaburzeń wegetatywnego ukł.nerwowego regulującego czynności ukł. krążenia : objawy u pracowników energetyki: bóle ,zawroty głowy , zaburzenia snu i pamięci, zwolnienie akcji serca , i obniżenie ciśnienia tętniczego krwi., podejrzenie o indukcje nowotworów (białaczki)
Mikroklimat - kompleks czynników fizycznych środowiska pomieszczeń biorących udział w wymianie cieplnej org ludzkiego z otoczeniem czynniki fizyczne tworzące mikroklimat : temperatura , wilgotność i ruch powietrza , prom. cieplne. temp efektywna - różne kombinacje temperatur , wilgotności i ruchu powietrza , dające takie same odczucie ciepła czyli taką samą temp efektywną .Skale temp efektywnych ustalono doświadczalnie , a przyrządem pomiarowym był człowiek.
tętnienie światła - okresowa , regularna zmiana wielkości strumienia świetlnego( pulsowanie strumienia świetlnego) , spowodowane stosowaniem do zasilania prądu zmiennego o częst. 50Hz , największe w lampach wyładowczych fluorescencyjno-wyładowczych( rtęciowych , sodowych , halogenkowych), jest nieprzyjemne , zmniejsza komfort pracy , powoduje szybsze zmęczenie Zjawisko stroboskopowe- występuje , gdy przedmiot oświetlony pulsującym światłem porusza się -gdy porusza się w lini prostej - mamy wrażenie przesuwania się skokami , podczas ruchu obrotowego -można mieć wrażenie zatrzymania , zwolnienia , obrotu w przeciwną stronę. Może być niebezpieczne , jeśli wys, podczas obsługi maszyn mających ostre będące w ruchu obrotowym części.
Szkodliwe czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komórkowe, pasożyty wewnętrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia.
Za szkodliwe czynniki biologiczne, które mogą przyczynić się do zakażenia, alergii lub zatrucia uznaje się (§ 2 ust. 1 rozporządzenia):
drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie,
jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie,
hodowle komórkowe,
pasożyty wewnętrzne człowieka.
Szczegółową klasyfikację i wykaz szkodliwych środków biologicznych określono w załączniku 1 do rozporządzenia, który wprowadza m.in. podział czynników biologicznych na grupy zagrożenia (1-4), w zależności od stopnia prawdopodobieństwa wywołania chorób u pracowników, gdzie 1 oznacza grupę najmniejszego ryzyka.
Bibliografia:
Czynniki Szkodliwe dla Zdrowia -mgr inż. Artur Bobrowski
http://bhp.wieszjak.pl/bezpieczenstwo-pracy/101766,czynniki_szkodliwe_dla_zdrowia.html