Jak napisać program autorski ?

 

Jednym z wymagań na drodze uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego jest opracowanie i wdrożenie autorskiego programu na rzecz doskonalenia swojej pracy i podwyższania jakości pracy szkoły, a także programu dotyczącego działań edukacyjnych, wychowawczych, opiekuńczych lub innych związanych odpowiednio z oświatą, pomocą społeczną lub postępowaniem w sprawach nieletnich.

Według definicji „Słownika języka polskiego” PWN program to „wykład pewnych założeń i wytycznych działania mającego te założenia zrealizować”. Krótko mówiąc, każdy program powinien zawierać:

- cel,

- drogę do celu,

- środek realizacji celu.

Program stanowi często zestaw działań pedagogicznych zmierzających do zachowania wartości, które już funkcjonują w danej społeczności, szczególnie gdy jest ona zainteresowana utrzymaniem tych wartości w niezmierzonej postaci i przekazaniem młodemu pokoleniu.

Program autorski obejmuje działania twórcze i odtwórcze nauczyciela, dzięki czemu można realizować wizję skutecznego procesu nauczania - uczenia się, która sprzyja rozwijaniu zainteresowań i potencjalnych możliwości nauczyciela i ucznia.

Istotą nowatorstwa pedagogicznego jest wprowadzenie do istniejącego zasobu kultury pedagogicznej zmian o charakterze rozwojowym.

Program należy traktować jako drogowskaz dla siebie i swych uczniów.

 

Zasady organizacyjne programu

 

Programy różnią się między innymi ustaleniem w nich miejsca określonych treści nauczania oraz ustanowieniem ich organizacyjnych powiązań z pozostałymi zakresami treści, jakie przekazuje uczącym się dana instytucja oświatowa.

Oznacza to, że:

- program może potraktować dany zakres treści jako pewien przedmiot nauczania czy kurs,

a więc jako zakres niezależny

- program może potraktować dany zakres treści jako element szerszego bloku czy pola tematycznego, w skład którego będą wchodzić jeszcze inne treści, którymi jest zainteresowany konstruktor programu, będą funkcjonowały w powiązaniu z innymi treściami w obrębie pewnych prac projektowych podejmowanych przez zespoły uczących się.

Aby szeregować treści bloków można zastosować zasadę linearnego układu treści, kiedy to dawki materiału ułożone są kolejno jedna po drugiej następując szeregowo od momentu rozpoczęcia kursu do jego zakończenia. Założeniem tak skonstruowanego programu jest w pełni opanowanie poprzedniej dawki materiału przed przystąpieniem do realizacji kolejnej części.

Spiralny układ treści jest stosowany, kiedy materiał jest ułożony w kolejne cykle. Cykl pierwszy zawiera materiał nauczania w zupełnie podstawowym zarysie, cykl drugi pogłębia informacje i tak kolejne cykle zwiększają zakres informacji oraz wymaganych umiejętności, poruszając się w obrębie tych samych haseł programowych.

 

Elementy, na których należy oprzeć rozwiązania innowacyjne:

1. Uwzględnienie uzdolnienia i zainteresowania poszczególnych uczniów.

2. Tworzenie środowiska wychowawczego przez bogactwo sytuacji wychowawczych.

3. Otwarcie szkoły na otaczające środowisko, na pozaszkolne źródła informacji.

Program autorski powinien pozwalać na podmiotowy rozwój ucznia, czyli:

- otwarte poznawanie świata i samego siebie, gotowość do nowego spojrzenia problem,

- uczenie się na podstawie własnych doświadczeń

- odkrywanie własnej wartości, które dokonuje się w działaniu.

Efektem odkrycia osobistych wartości jest działanie zgodne z nimi;

- rozszerzenie i korzystanie z mocnych stron własnej osoby,

- tworzenie zmian w otaczającej rzeczywistości, rozumianej zarówno wąsko jak i szeroko, obejmuje takie obszary w kontaktach międzyludzkich jak wzajemne poznanie i zaufanie, wzajemne komunikowanie się oraz rozwiązywanie problemów i konfliktów.

Uczniowie traktowani podmiotowo przez nauczycieli i przez szeroko pojęte środowisko:

- są skłonni traktować większość życiowych sytuacji jako sytuacje zadaniowe,

- są bardziej realistyczni w działaniu,

- są wrażliwi na informacje i sami poszukują informacji ułatwiających im działanie

- mniej liczą się z opinią innych, a bardziej cenią samokontrolę w działaniu

- uczą się na własnych doświadczeniach

- mają silniejsze poczucie odpowiedzialności

- są odporniejsi na stresy

Nauczyciel, aby być autorem programu powinien:

- zdawać sobie sprawę ze swoich zalet i wad;

- być naturalnym autorytetem, źródłem wartości, dawać poczucie bezpieczeństwa, skutecznie pobudzać ucznia do uczenia się;

- być znawcą swojego przedmiotu, stale doskonalić się i uzupełniać swoją wiedzę;

- pełnić dwojaką rolę w kontakcie z uczniem. Z jednej strony pomagać mu w aktualnym funkcjonowaniu, z drugiej zaś przygotowywać go do tego kim stanie się w przyszłości;

- cenić zdolność bycia sobą nie tylko u siebie, ale także u innych;

- wzmacniać u siebie i innych gotowość do poszukiwań i eksploracji w samym sobie i otoczeniu.

Kształcenie uczniów opiera się na ideałach w skład których wchodzą poglądy filozoficzne, psychologiczne oraz społeczne.

Filozofia pomaga odpowiadać twórcom szkół, programów i klas autorskich na pytania - jak dobrać i uporządkować cele kształcenia i wychowania, jakie dobrać podręczniki, jakim człowiekiem ma być

nasz uczeń ?

Psychologia pomaga odpowiedzieć na pytanie - jak się uczyć i jak uczą się inni ?

Dzięki nim autor programu może zaplanować metody i formy pracy uczniów, środki dydaktyczne intensyfikujące proces kształcenia.

Każdy program musi odwoływać się do społeczności, w której uczeń ma funkcjonować. Na społeczność składają się między innymi różnego rodzaju grupy polityczne i instytucje.

 

Cele programu autorskiego

W obrębie zasady formułowania celów programowych możliwe są następujące orientacje:

- program o celach ogólnych

- program o celach operacyjnych

- program o celach formułowanych w trakcie realizacji ( rozwojowych )

- program o celach bodźcujących ( ekspresywnych )

 

Program o celach nieoperacyjnych formułuje cele ogólne zarówno o charakterze poznawczym jak i afektywnym, tak by określały rezultaty kształcenia w sposób orientacyjny. Nie zakłada jednak, iż każdy z tych celów będzie przełożony na konkretne zachowania i wymierne umiejętności.

Program o celach operacyjnych zakłada, iż wszystkie cele będą ujęte tak, by jasno wynikały z nich konkretne, namacalne i dające się sprawdzić zachowania uczących się.

Program o celach formułowanych w trakcie jego realizacji zwany jest programem o celach rozwojowych. Oznacza to, iż nauczyciel rozpoczyna pracę z uczniem, nie mając jeszcze jasności co do tego, jakie cele uda mu się osiągnąć w danej jednostce czasu. Cele takie można sformułować później, kiedy proces nauki będzie już w toku.

Program o celach bodźcujących ( ekspresywnych ) zakłada, że ważne jest tzw. wystawienie uczącego się na działanie pewnych bodźców i sytuacji. Zakłada także pewną przewidywalność jednostkowych reakcji uczących się.

 

Poprawnie sformułowane cele powinny spełniać wymagania:

- zgadzać się z ideałami i zadaniami, z których zostały wyprowadzone

- wartość celu zależy od tego, ile znaczy dla ucznia i ile znaczyć będzie dla przyszłości

- cele muszą być zrozumiałe dla innych

- należy je dostosować do wymagań i potrzeb uczniów

- cele należy łączyć w logicznie powiązane kategorie, aby na ich podstawie można było planować jednostki metodyczne i sprawdzenie wyników

- cel należy poddawać określonej analizie, tak, aby dokonać ich weryfikacji

 

Warunki realizacji programu autorskiego

Warunki podmiotowe

Inspiracją do tworzenia programu są uczniowie, ich możliwości intelektualne, zainteresowania, ambicje. Natomiast zainteresowania i zdolności nauczyciela są często podstawą rodzenia się pomysłu na program autorski.

Warunki szkolne

Na warunki materialne składają się: wielkość klas, wyposażenie w sprzęt, możliwości finansowego wsparcia realizacji programu.

Warunki społeczne wyrażają ogólną atmosferę wspierającą działania kreatywne nauczycieli.

Warunki pozaszkolne

Rodzice są ważnym ogniwem w pracy innowacyjnej, a szczególnie ich przekonanie oraz życzliwa pomoc, współdziałanie poprzez udzielanie pomocy, uczestnictwo w różnych przedsięwzięciach klasy.

 

Kryteria doboru treści:

1. Kryterium selekcji

Według tego kryterium dobiera się treści, które w dyscyplinie podstawowej są uznawane za najistotniejsze.

2. Kryterium trwałości wiedzy

Uwzględnia z zakresu dyscypliny podstawowej te treści, które wykazują szczególną trwałość, a tym samym nie ulegają częstym zmianom w związku z postępem wiedzy.

3. Kryterium przydatności

Jest związane z potrzebą korzystania z treści nauczania w przyszłości.

4. Kryterium potrzeb uczących się

Jest związane z ich oczekiwaniami, poziomem oraz kierunkiem motywacji i zainteresowań uczniów.

 

Treści kształcenia i wychowania

Poprawnie dobrane, uszeregowane i poddane gradacji treści kształcenia i wychowania powinny spełniać następujące wymogi:

1. Zakres - ile materiału zawrzeć w programie i w jakim stopniu ma on być głęboki.

2. Integracja - logiczne, a zarazem różnorodne powiązanie różnych rodzajów wiedzy i doświadczeń tak, aby uczeń zyskał spójny obraz wiedzy i głęboko sięgające zrozumienie materiału.

3. Kolejność - przyjęcie określonego kryterium uporządkowania treści od prostych do złożonych.

4. Ciągłość - dotyczy powracania w programie do określonych pojęć i umiejętności, których opanowanie powinno stać się lepsze.

5. Wyrazistość - można wyróżnić wyrazistość pionową (zdobywanie przez uczniów tych wiadomości i umiejętności, by uczyć się dalszych partii programu) i poziomą (korelacja treści).

6. Równowaga - zrównoważony program zapewnia uczniom możliwość opanowania wiedzy.

 

Metody, formy i środki w realizacji programu autorskiego

Metody zostały podzielone na cztery grupy:

1. Metody asymilacji wiedzy ( podające )

2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemów)

3. Metody waloryzacyjne (eksponujące)

4. Metody praktyczne

Formy organizacyjne pracy uczniów:

1. Praca jednostkowa

2. Praca zróżnicowana

Ciekawą propozycją pracy jest binarne uczenie się. Jest ono formą pośrednią między działaniem indywidualnym a zespołowym. System binarny wywiera określony wpływ na uspołecznienie uczniów, uczy planowania oraz przygotowywania przewidzianych czynności, środków i materiałów, współdziałania z partnerem w toku uczenia się.

Pary mogą być dobrane trojako:

- zgodnie z życzeniami uczniów (pary desmogenne)

- poprzez zbliżone postępy w nauce (pary homogenne)

- uczeń dobrze uczący się z uczniem słabo uczącym się (pary heterogenne)

3. Praca zbiorowa:

- jednolita

- zróżnicowana

 

Ocena programu autorskiego

Sprawdzenie i ocenianie osiągnięć uczniów obejmuje analizę warunków przebiegu i wyników nauczania, nastawioną na ulepszenie procesu dydaktycznego.

Proces oceniania wymaga dokładnego przygotowania i przemyślenia jego etapów:

1. Decyzja co oceniać.

2. Zbieranie informacji.

3. Porządkowanie informacji.

4. Analiza informacji.

5.Sprawdzanie.

6. Ponowienie oceny.

Ocenianie jak i jego przygotowanie i realizacja jest wysiłkiem zespołowym ( nauczyciele, uczniowie, rodzice, sponsorzy ). Uzasadnione jest zatem, aby w ocenie efektywności programu uzyskać informacje zwrotne od tego zespołu.

 

Realizacja innowacji - podsumowanie

 

Indywidualnym dziełem określonego nauczyciela jest klasa autorska, w której edukację szkolną realizuje on według własnej koncepcji pedagogicznej i stylu swej pracy. Głównym celem takiej klasy jest poszukiwanie i uzyskiwanie większej skuteczności nauczania. Wiąże się z tym wprowadzenie do praktyki szkolnej nowych, ciekawych celów, treści oraz innowacyjnych sposobów pracy nauczyciela i ucznia, włączenie w te działania rodziców i innych zainteresowanych osób.

Zasadniczą cechą klasy autorskiej jest swoisty charakter edukacyjny oraz odmienność w porównaniu z innymi klasami. Nauczyciel tak organizuje zajęcia, by dzieci chciały uczyć się nie tylko tego, co wynika z ich aktualnych zainteresowań, zdolności, potrzeb czy aktualnych wydarzeń, ale i tego, co jest niezbędne do kontynuowania dalszej nauki ( minimum programowe ). Charakterystyczną cechą klasy autorskiej jest życzliwa, przyjazna atmosfera wychowawcza. Ważną cechą klasy autorskiej jest atrakcyjność i interesujący dla uczniów sposób prowadzenia zajęć, w których powinni oni być aktywni, pracować jak najwięcej samodzielnie. Indywidualizując tempo i treści nauczania, nauczyciel może zapewnić lepsze wyniki nauczania wszystkich uczniów. Uczniowie są dopingowani do tego, by odkrywać w sobie to, co jest ich największą zaletą. Każde dziecko ma więc szansę na osiągnięcie sukcesów.

 

Literatura:

1. I. Borawska, Innowacje w edukacji wczesnoszkolnej ,,Życie Szkoły” 2001 r. nr 3 , s. 145 - 149

2. H. Komorowska, Konstrukcja, realizacja i ewaluacja programu nauczania, Warszawa 1995 r.

3. H. Komorowska, O programach prawie wszystko, WS i P, Warszawa 1999 r.

4. M. Szczepańska, Program autorski - jak go napisać ?, wyd. IMAGE 1999 r.

5. A. Brzezińska, O dobrym i złym uczestnictwie dziecka w procesie dydaktycznym ,,Życie Szkoły” 1991 r. nr 1, s. 3 - 10

 

---