02.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego- wykład
Ustrój terytorialny:
-pojęcie konstytucyjne
-pojęcie szersze niż samorząd terytorialny
-system władz publicznych z punktu widzenia terytorialnej organizacji kraju, który jest niezbędny w każdym państwie do jego sprawnego działania[definicja]. Konieczność wynikająca z faktu iż państwo w związku ze swoim skomplikowaniem musi zostac zorganizowane
Podział terytorialny:
-rozczłonkowanie państwa na jednostki którym przypisuje się realizacje zadań publicznych
Jaki powinien być samorząd?
-pragmatyzm (samorząd powinien być skuteczny)
-powinien wyrażac określony system wartości (jakieś wartości aksjologiczne)
Fundamentalne zasady dotyczące samorządu terytorialnego które możemy znaleść w Konstytucji:
a) Zasada Pomocniczości
-zawarta w preambule konstytucji
« ...jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.... »
-ma fundamentalne znaczenie -> nazuje takie zorganizowanie/ukształtownie realizacji zadań publicznych w państwie aby każdy mieszkaniec mógł samodzielnie zaspokoić swoje potrzeby (zrealizować obowiązki egzekować swoje prawa)
-znaczenie w Uni Europejskiej -> żadne panstwo nie zostanie przyjęte do UE jeśli w swoim ustroju nie zawrze zasady pomocniczości
-zasada pomocniczości a ustrój (zasada pomocniczości w sferze ustrojowej) - oznacza takie rozłożenie zadań publicznych zgodnie z którym państwo wykonuje tylko te zadania które nie mogą być wykonane przez samych obywatelii (pańswo bierze na siebie obowiązki których wspólnota nie jest w stanie wykonać)
Dwa aspekty pomocniczości:
-aspekt negatywny - państwo , władza administracyjna tego panstwa nie powinna przeszkadzać w akrywności lokalnej
-aspekt pozytywny - państwo powinno pobudzać tą aktywność (wspierać)
Normatywna warstwa zasady pomocniczości
-zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w konstytucji i systemie ustaw samorządowych
-zasada pomocniczości związana jest z zasadą decentralizacji
Konstytucja art 15
Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.
Decentralizacja- oznacza takie rozłożenie zadań miedzy stopniem centralnym a niższymi stopniami w którym nie występuje hierarchiczne podporządkowanie organów niższych organom wyższym (nie występuje zasada hierarchicznego podporządkowania.
Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
np: ustawa o samorządzie gminnym
Art. 2. 1. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Inne formy decentralizacji :
Konstytucja
Art. 17.
W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej
-w drodze ustawy można można tworzyć samorządy zawodowe
-struktura samorządu zawodowego jest zbudowana z izb samorządu usytułowanych zazwyczaj na dwóch szczeblach . Podstawowym szczeblem są izby okręgowe wyposażone w osobowość prawną. Ich organami są zjazdy, rady, komisie rewizyjne, komisje (sądy) dyscyplinarne i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej.Do podstawowych zadań samorządu zawodowego należy współdziałanie z organami władzy i administracji rządowej i samorządowej oraz z innymi instytucjami i organizacjami społeczymi w sprawach związanych z wykonywaniem danego zawodu, prowadzenie szkoleń itp. Samorząd zawodowy zajmuje się też ustaleniem zasad etyki danego zawodu, a szczególna domeną jego działania jest decydowanie o nabywanie i pozbawianie uprawnień członków korporacji oraz pociąganie ich do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Samorżad musi posiadać pewne władztwo i wykonywać je za państwo. Gdyby pozbawić samorząd przymusowego członkowstwa należało by pozbawić go równiez władztwo przez co przestał by być samorządem według Konstytucji.
-w drodzę ustawy można tworzyc inne formy samorządu w Polsce miedzy innymi samorządy gospodarcze nie mogą one jednak naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej (za Konstytucją)
Nie można stać się członikiem samorządu terytorialnego na skutek własnego oświadczenia woli i nie można się z udziału w samorządzie wycofać , wynika to z Konstytucji.
Art. 16.
Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.
Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
-samorząd tworzy się z mocy samego prawa dlatego nie możemy się sami do niego zapisać bądz wypisać
-samorząd musi posiadać istotyny zestaw zadań do wykonania przekazany mu przez państwo
-wg tego art samorząd musi istnieć na każdym stopniu podziału terytorialnego niezależnie od jego stopni (w Polsce podział trójstopniowy ustanowiony ustawą o trójstopniowym podziale terytorialnym)
-samorząd terytorialny uczesniczy w sprawowaniu władzy publicznej
-samorząd terytorialny wykonuje częsć zadań publicznych w imieniu własnym na własną odpowiedzialność (j.w w odniesieniu np do USG)
9.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego-wykład II
Fundamentalne zasady dotyczące samorządu terytorialnego które możemy znaleść w Konstytucji:(cd.)
b)zasada unitarnośći
Konstytucja:
Art. 3.
Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.
-ustrój terytorialny zbudowany według jednolitych zasad
-równie dobre sformułowanie « Rzeczpospolita Polska jest państwem unitarnym »
-zasady dotycząca ustroju terytorialnego są takie same (nie mamy zróżnicowania ustrojowego w przypadku jednostek terytorialnych najwyższego stopnia)
-Czy mogą być inne ujęcia ustroju samorządu terytorialnego ? (nie zbudowane na zasadzie unitarności?)
TAK np. Państwa federalne jako przeciwieństwo państwa unitarnego
Cechy świadczące o unitarności :
-żadna jednostka terytorialna nie jest wyposarzona w jakomkolwiek ceche która świadczyła by o tym że posiada suwerenność (konsekwencją tego jest że żadna jednostka terytorialna nie może mieć własnej konstytucji)
-obowiązuje zasada jednolitego systemu prawnego
-jednostki terytorialne nie mają uprawnień do tworzenia ustaw (tworzą uchwały nie ustawy[dygresia prowadzącego na temat tego dlaczego sejmik nie jest sejmem])
-jednolity system organów ustawodawczych
-jeden system sądowniczy
-jednolity system administracji publicznej (organów aparatu administracyjnego -> w każdym z woj, powiatów czy gmin taki sam)
-skład administracji publicznej z dwóch struktur -> administracji rządowej wykonującej zadania rządu w terenie i obok jednostek samorządu terytorialnego (tak zwane dwie nogi administracji)
CEL(regulacji konstytucyjnej dotyczącej samorządu) -> zbudowanie niezależnego zadaniowo, finansowo, kompetencyjnie itd. Samorządu lokalnego obok administracji rządowej
[nie możemy zlikwidować żadnej nogi administracji bo spowodujemy naruszenie konstytucji]
[dygresia na temat « kto jest ważniejszy Wojewoda czy Marszałek Województwa]
Zasadniczy podział terytorialny państwa :
Konstytucja:
Art. 15.
Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.
Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.
-w istocie ten artykuł nie określa nam zasadniczego podziału terytorialnego państwa stanowi on kompromis pomiędzy trójstopniowym a dwustopniowym podziałem państwa (konflikt w sejmie pomiędzy PSL- będący za dwustopniowym a resztą opowiadającym się za podziałem trójstopniowym)
-w ten sposób można było po uchwaleniu konstytucji wprowadzić trójstopniowy podział mniejszym kosztem (potrzebna była w sejmie tylko zwykłą większość nie kwalifikowana jak przy uchwalaniu). Pozostawia się kwestie do uregulowania ustawodawcy.
ZASADNICZY- podział z którym wiąże się stworzenie/utrzymanie struktur władzy publicznej o charakterze ogólnym
[województwa , powiaty, gminy]
Kto tworzy jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego?
Konstytucja:
Art. 16.
Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.
Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Kto tworzy oraz znosi ?
-Województwa → Sejm
-Gminy, Powiaty → Rada Ministrów
POMOCNICZY (podział)- pomaga podziałowi zasadniczemu
-jednostki samorządu terytorialnego mogą wprowadzić sołectwa, dzielnice czy też osiedla (jako jednostki pomocnicze)
SPECJALNY - wprowadzany w wypadkach gdy podział zasadniczy nie będzie skuteczny np. w administracji wojskowej (okręgi wojskowe -nie pokrywają się z województwami czy innymi jednostkami samorządu terytorialnego) lub administrowanie gospodarką i zasobami wodnymi
Konstytucyjna pozycja samorządu terytorialnego
Rozdział VII o samorządzie terytorialnym → umieszczony po rozdziale dotyczącym administracji rządowej a przed rozdziałem o władzy sądowniczej . Umieszczony nie przypadkowo ponieważ konstytucja „podzielona” jest wg schematu [Zasady ogólne - Prawa i Obowiązki Obywatela - Władza Ustawodawcza - Władza wykonawcza - Władza Sadownicza - Władza Kontrolna - Przepisy Końcowe (z wykładu „i reszta”)]. Konstytucja zalicza samorząd terytorialny do « działu » władzy wykonawczej.
Konstytucja:
Art. 163.
Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
-jest to tak zwane domniemanie kompetencji na rzecz samorządu terytorialnego
-ustawodawca musi dokładnie sprecyzować komu chce przeznaczyć dane zadanie i z jakich względów (w innym wypadku zadziała konstytucyjne domniemanie na rzecz samorządu i to on będzie je wykonywał. Jeśli jakiś przepis nie określa konkretnego organu władzy publicznej to jest to zadanie dla samorządu terytorialnego[od autora-> nie wiem czy to jest dobrzę postaram się upewnić i ewentualnie poprawić]
-ale dla której jednostki samorządu terytorialnego istnieje to domniemanie ?
Art. 164.
Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.
Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.
Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.
-jest to tak zwane domniemanie kompetencji na rzecz gminy
-domniemanie to stanowi wyraz tego że gmina jest « podstawową jednostką samorządu terytorialnego » (została ustanowiona już w konstytucji)
-Domniemania istnieją w samych jednostkach samorządu terytorialnego :
Gmina -> na rzecz Rady gminy
Powiat-> na rzecz Rady powiatu
Województwo -> na rzecz Zarządu województwa (przełamana zasada domniemania kompetencji na rzecz organu uchwałodwaczego jednostki samorządu terytorlanego)
16.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego-wykład III
Euroepejska Karta Samorządu Lokalnego:
-akt Rady Europy który reguluje status samorządów lokalnych w relacji do władz danego państwa oraz w relacji do władz innych państw i działających w nich samorządów
-reatyfikowany przez Polskę w 1993r. (jako jedyny kraj Polska reatyfikowała go w całośći)
-obecnie trwają prace nad projektem Europejskiej Karty Samorządu Regionalnego
Jakie instytucje można nazwać samorządem terytorialnym (co decyduje o tym?)?
-Polski samorząd terytorialny jest modelowym przykładem samorzadu (wg. Profesora wzoruje się na nas Ukraina czy Mołdawia)
-Cechy:
Zawarte w Konstytucji -> samodzielność
-> niezależność
Samodzielnośc :
-Każda jednostka samorządu teryorialnego musi byc osobą prawną, jest to osobowość prawna prywatnego (jest osobą prawną wg. Prawa publicznego z samej swojej istoty)
-Każda jednostka samorząu terytorialnego działa we własnym imieniu , na własny rachunek, oraz na własną dopowiedzialność
---> Pozwala to jednostce samorządu terytorialnego na nabywanie / zaciągania zobowiązań (gdyby nie miała osobowości prawnej nie była by do tego zdolna -> nie mogłaby wejść w obrót cywilnoprawny)
-osobowość prawna ma potwierdzenie w każdej ustawie samorządowej
---> Jednostka musi mieć osobowość prawną! Osobowość ta pozwala na korzystanie z pełni praw rzeczowych a więc jednostka może posiadać coś na własność co jest niezbędne do jej funkcjonowania (budynki użyteczności publicznej itp) [Profesor wspominał jeszcze że własność jest podstawową cechą j.s.t mającej osobowość prawną]
Według konstytucji - przysługują im prawa własności oraz inne prawa majątkowe
Art. 165.
Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
(do 1990 r. Jedynie Skarb Państwa miał osobowosć prawną w rozumieniu prawa cywilnego)
-Państwa socjalistyczne mają problem z przyjęciem konstrukcji osoby prawnej dla jednostek samorządu terytorialnego
-w Polsce stworzono procedure przejmowania przez gminy mienia należącego do skarbu państwa (mienie komunalne-> mienie którego właścicielem jest określona jednostka samorządu terytorialnego. Są to nie tylko prawa majątkowe ale także i wierzytelności)
-nabywanie mienia z mocy prawa wojewoda jedynie stwierdzał nabycie , pozostałe mienie dalej mogłobyć i do tej pory może być przejmowane przez jednostki na wniosek
[gmina najbogatsza obecnie -> gmina kleszczów dla fanów -> http://www.kleszczow.pl/]
-dysponowanie tą własnościa podlega pewnym ograniczenia ale status jednostek samorządu terytorialnego jest zbliżony do innym osób prawnych
Płaszczyzna organizacyjna samodzielności jednostek samorządu terytorialnego
-samodzielnośc w kształtowaniu swojej wewnętrznej organizacji
-przejawem tej samodzielności jest miedzy innymi to że jednostka sama decyduje czy chce mieć jednostki pomocnicze czy też nie (wyjątkiem jest wyjątkowy status gminy warszawskiej gdzie jednostki pomocnicze ustanowione są ustawowo, wynika to ze stołecznego charakteru tej gminy -> dopełnienie autora skryptu)
-najważniejszym aktem organizacyjnem jednostki samorządu teryorialnego jest statut. Pokazuje organizacje jednostki samorądu terytorialnego
-statut uchwalany jest przez organy uchwałodawcze jednostek
---> wyłomem w tej płaszczyżnie jest potrzeba uzgodnienia statutu w przypadku większej ilości mieszkańców
Art. 3. 1. O ustroju gminy stanowi jej statut.
2. Projekt statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
3. W sprawach spornych rozstrzyga Rada Ministrów.
Płaszczyzna finansowa samodzielności jednostek samorządu terytorialnego:
Finanse publiczne:
-każda jednostka prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową
-samodzielnie prowadzi plan finansowy , plan ten orkeśla budżet jednostki samorządu terytorialnego
-składa się z dwóch « stron » dochodowej i wydatkowej
-żadna jednostka samorządu terytorialnego nie ma prawa tworzyć własnych źródeł dochodów !(nie ma samodzielności pod tym względem, nie może tworzyć podatków czy też nowych opłat)
Czy można w jakiś sposób poza parlamentem zwiększyć dochody ?
-PIT i CIT mają normatywnie przesądzoną wysokość nie można ich zmieniać
-referendum (nie tworzy się nowych podatków musi istnieć podstawa ustawowa) → referendum dotyczące samo opodatkowania się mieszkańców → jednostki samorządu terytorialnego mogą same ustalić stawki tego podatku (musi jednak istnieć podstawa ustawowa do wdrożenia takiego podatku/opłaty)
-w przypadku wydatków większa swoboda niż w pierwszej ze „stron”
-na zadania obligatoryjne jednostka musi wygospodarować koniecznie środki
-finanse jednostki samorządu terytorialnego uregulowane w Konstytucji :
Art. 167.
Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.
Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.
-ust. 4 wskazuje nam zasadę adekwatności i podziału zadań publicznych
-przekazania zadań musi iść w parzę z przekazaniem środków na ich wykonanie
Płaszczyzna pracownicza/osobowa samodzielności jednostek samorządu terytorialnego:
-istnieje osobna ustawa o pracownikach samorządowych
-samorząd w ramach własnej samodzielności musiał mieć własną ustawę
Płaszczyzna samodzielności w kształtowaniu obsady personalnej organu wykonawczego samorządu
-domena samej jednostki samorządu terytorialnego
-nikt z zewnątrz nie może ingerować w sposób wyboru (pełna samodzielność)
-w gminie wybory powszechne w województwie i powiecie nie
Płaszczyzna swobody zrzeszania się samodzielności jednostek samorządu terytorialnego (nie wiem jak to inaczej nazwać)
Konstytucja :
Art. 172.
Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się.
Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, określa ustawa.
-przykładem może być związek miast polskich (przykład zrzeszania się)
Unitarność a funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego
-jednostki samorządu terytorialnego są zobowiązane do właściwego reprezentowania porządku polskiego
-nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego - > instytucja nadzoru narusza w pewien sposób niezależność i samodzielność samorządu terytorialnego ale i stanowi również ich granice (granicą jest legalność działań samorządu i nadzór sprawowany wg kryterium zgodności z prawem jest zarówno gwarantem suwerenności jak i jego granicą)
Art. 171.
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.
Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.
[wykład ten niestety wymaga poprawy gdy uda mi się dostać od kogoś lepsze/lepiej poskładane notatki postaram się to zmienić mam jednak nadzieje że to co macie tu wypisane się przyda . Za wszelkie błędy przepraszam z góry]
23.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego-wykład IV [cd. Dotyczący nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego]
Gwarancja samodzielności jest nadzór (mimo iż wydaje się że jest ona przez nadzór ograniczana):
-gwarantuje zasadę pocniczości jak i unitarności
-występuje podmiot nadzorowany jak i nadzorujący ( prawna ingerencja w samodzielność podmiotu nadzorowanego)
-podmiot nadzorujący może władczo wkraczać w decyzje jedostki samorządu terytorialnego
-> prawo daleko posunięte
-> większe od prawa kontroli
->aby podmiot mógł wpływać i lepiej wykonywać kompetecje nadzorcze musi mieć również prawo kontroli
-> jest to oczywiste że organy posiadające instrument nadzoru muszą również posiadać insturment kontroli (musi skontrolować organ zanim wykona władcze roztrzygnięcie/decyzje)
-> instytucja nadzoru musi być realizowana gdy zostaną spełnione wszyskie prawem przewidziane przesłanki
->organ nadzorujący nie może wedle swojego mniemania wkraczać w działalność organu nadzorowanego
Instytucja nadzoru została wpisana już w konstytucji :
Art. 171.
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.
Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.
Przesłanki zastosowania określonych prawem form nadzoru:
a) z jakiego punktu widzenia/kryterium dokonuje się funkcji nadzorczych
(stwierdzamy nieprawidłowość działania samorządu → wg jakich kryteriów)
-najpełniej kryteria kontroli prezentują się w przypadku NIK (nie jest on jednak organem nadzoru)
NIK → legalność gospodarność celowość rzetelność → są to ogólne uniwersalne kryteria
-nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego sprawowany jest z punktu widzenia legalności (zgodności z prawem) co widzimy z przytoczonej wyżej regulacji konstytucyjnej
-jeśli organ stwierdzi złamanie prawa stwierdzi jego nieważność
→ przepisy o zamówieniach publicznych → gminy muszą przestrzegać → na przykładzie tych przepisów można wyprowadzić dodatkowo z nadzoru zgodności z prawem również celowość
-mimo tego kryterium jest tylko i wyłącznie legalność
[notatka autora skryptu → mimo że konstytucja nie wymienia kryterium celowości co do którego były spory doktryna wyprowadziła w orzecznictwie oraz interpretacji tak zwaną legalność celu. Chodzi mniej więcej o to że wykonanie pewnego zadania musi być nie tylko zgodne prawnie (czyli wykonane zgodnie z daną procedura etc.) ale jednocześnie zgodne z celem dla którego ustawa została ustanowiona. Pozwala to na lekkie wprowadzenie kryterium celowościowego ale w oparciu o legalność. Dodatkowo często ustawodawca wykazuję się duża niekonsekwencja w ustawach niższego szczebla nadając niektórym ministrom instrument nadzoru lub często myli to pojęcie z kontrolą. (na podstawie wykładu oraz książki Profesora Zimmermana)]
Podmioty sprawujące nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego :
Konstytucja :
Art. 171.
Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności.
Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.
-podmioty sprawujące nadzór nad samorządem terytorialnym → Prezes Rady Ministrów, Wojewodowie a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe
Dodatkowo Sejm Rzeczpospolitej Polskiej na wniosek Prezesa Rady Ministrów w przypadku powtarzającego się naruszenia konstytucji bądź ustaw rozwiązuje organ uchwałodawczy samorządu terytorialnego i ustanawia osobę która do nowych wyborów pełni jego funkcje. Podobnie jest w przypadku organu wykonawczego gminy. [w tym wypadku Profesor mówił że ustawiany jest zarząd komisaryczny jednak błędnie gdyż po prostu ustanawiana jest osoba która pełni funkcje danego organu do czasu wyboru nowego i jest to regulacja obecna we wszystkich ustawach samorządowych] → nie jest to jednak nadzór jest to wyjątkowa kompetencja sejmu
Przykład z ustawy o samorządzie gminnym
Art. 96.
1. W razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy Konstytucji lub ustaw,
Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać
radę gminy. W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na
wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę,
która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję.
2. Jeżeli powtarzającego się naruszenia Konstytucji lub ustaw dopuszcza się wójt,
wojewoda wzywa wójta do zaprzestania naruszeń, a jeżeli wezwanie to nie odnosi
skutku - występuje z wnioskiem do Prezesa Rady Ministrów o odwołanie
wójta. W przypadku odwołania wójta Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra
właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do
czasu wyboru wójta pełni jego funkcję.
Instrumenty nadzoru:
-zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego
→ może trwać maksymalnie dwa lata
→ jednostka samorządu występuje bez władz
→ zastąpienie organów zarządem komisarycznym (jedna osoba fizyczna która przejmuje wszystkie kompetencje organów uchwałodawczych i wykonawczych)
Podstawa Prawna na przykładzie gminy:
Art. 97.
1. W razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku
skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy, Prezes
Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej,
może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny na
okres do dwóch lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady oraz wójta na kolejną
kadencję.
2. Ustanowienie zarządu komisarycznego może nastąpić po uprzednim przedstawieniu
zarzutów organom gminy i wezwaniu ich do niezwłocznego przedłożenia
programu poprawy sytuacji gminy.
3. Komisarza rządowego powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody,
zgłoszony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
4. Komisarz rządowy przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji organów gminy
z dniem powołania.
-przesłanki - „brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych” dodatkowo „przedłużającego się i nie rokującego na szybką poprawę”
-przed zawieszeniem organy muszą mieć szanse na przedłożenie programu poprawy sytuacji
-zarząd komisaryczny jest bardzo upolitycznioną instytucją (teoretycznie Prezes Rady Ministrów może powołać kogo zechce)
Instrumenty Wojewody:
-rozstrzygnięcia nadzorcze (instrument również RIO)
→ może być zastosowany wtedy gdy organ nadzoru uzna że uchwała bądź zarządzenie jest sprzeczne z prawem (z mocy prawa nieważne skutek ex tunc)
→ wojewoda lub RIO orzeka o nieważności
→ w przepisach ustrojowych dokładnie precyzuje się procedurę dotyczącą rozstrzygnięć nadzorczych. Jednostki samorządu terytorialnego przekładają wojewodzie i RIO akty. Mają na to 7 dni [gdy chodzi o przepisy porządkowe 2 dni]. Od tego momentu RIO czy Wojewoda ma 30 dni na podjęcie lub nie rozstrzygnięcia
→ po 30 dniach uprawnienie do zaskarżenia do sądu
[profesor nie wspominał o wypadku gdy organ jednostki samorządu terytorialnego przedłoży akt po terminie wtedy dla organu nadzorczego bieg 30 dniowego terminu nie ma znaczenia i można stwierdzić nieważność do roku. Podobnie jest w przypadku gdy akt jest aktem prawa miejscowego. Szczegóły w poszczególnych ustawach samorządowych]
!Rio po uchyleniu może wprowadzić nową regulacje, gdy stwierdzi nieważność uchwały budżetowej. Zastępcze ustalenie budżetu tylko w takim zakresie jakim jest ono niezbędne do wykonywania podstawowych zadań jednostki samorządu terytorialnego!
-zarządzenie zastępcze wojewody - gdy organ jednostki samorządu terytorialnego uchyla się od podjęcia uchwały np. o wygaśnięciu mandatu (wojewoda przed upomina gdy mimo upomnień nie dochodzi do wprowadzenia odpowiedniej uchwały dopiero wprowadza zarządzenie zastępcze. Szczegóły w ustawach samorządowych)
Jak pogodzić nadzór z samodzielnością?
→ czy jednostki samorządu terytorialnego z tak podjętymi decyzjami organu nadzorczego muszą się zgodzić ? NIE! Jednostka samorządu terytorialnego może bronić swojej samodzielności
→ decyduje w tym momencie sąd (sąd decyduje kto ma racje w sporze pomiędzy jednostką samorządu terytorialnego a określonym organem nadzorczym)
→ w przypadku zarządu komisarycznego np. Rada Gminy może zaskarżyć na ostatnim posiedzeniu takie rozstrzygnięcie do sądu
→ Konstytucja podkreśla że jednostki samorządu terytorialnego mają prawo do obrony swojej samodzielności na drodze sądowej :
Art. 165.
Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
→ dodatkowo sąd jest zmobilizowany do działania 30 dniowym terminem na rozstrzygnięcie sprawy