HORNEY „ NERWICA A ROZWÓJ” r. 1
Proces neurotyczny: pod wpływem wewnętrznych napięć jednostka wyobcowuje się ze swej autentycznej osobowości; skupia całą energię na kształtowanie idealnego „ja”- poprzez system wewnętrznych nakazów i nic mniej idealnego niż ten wyidealizowany obraz siebie nie zaspokoi aspiracji
-powstałe w człowieku dążenia kierują zasoby konstruktywnej energii w działanie niekonstruktywne czy destruktywne
Prawidłowy rozwój= ROZWÓJ W KIERUNKU SAMOREALIZACJI
w sprzyjających warunkach tkwiące w jednostce zasoby energii są zużywane do zrealizowania wszystkich jej możliwości, predyspozycji
nieskrępowana aktywność , brak niewolących nakazów,
CEL: wyrastanie ( przezwyciężanie w toku rozwoju) z tkwiących w nas sił destrukcyjnych, wyzwolenie spontanicznych sił rozwojowych; samorealizacja, samourzeczywistnianie
DZIĘKI: wzrastającej samoświadomości, zrozumieniu samego siebie, poznaniu siebie, pracy nad sobą
Gdy spełnione będą SPRZYJAJACE WARUNKI :
-atmosfera ciepła obdarzająca poczuciem bezpieczeństwa i wewnętrznej wolności
-możność wyrażania siebie, prawdziwych myśli , uczuć
-dobra wola innych
-zachęta do osiągania dojrzałości
↓
ROZWÓJ SIŁ TWÓRCZYCH „JA” PRAWDZIWEGO (centralna wewnętrzna siła wspólna wszystkim ludziom i niepowtarzalna w każdym z nas; najgłębsze źródło rozwoju):
- własne głębokie uczucia, myśli, pragnienia, zainteresowania, siłę woli, talenty, wyrażanie się, kierowanie się spontanicznymi, szczerymi uczuciami wobec innych
-jeżeli osoba rozwija się zgodnie ze swoim „ja” prawdziwym, to potrafi dojrzewać we współżyciu z innymi, kochając ich, ale też wchodząc z nimi w konflikty
PROCES NERWICOWY
Czasem jednak dziecko nie ma warunków aby rozwinąć prawdziwe „ja”, np. gdy ludzie jego z otoczenia są zbyt pogrążeni we własnych stanach nerwicowych, aby dziecko kochać i dostrzegać w nim indywidualność.
NIESPRZYJAJĄCE WARUNKI ROZWOJU (najczęściej całe konstelacje czynników, różne u różnych osób, ale zawsze upośledzające wewnętrzne siły i spójność psychoczną)
Dorośli: dominujący, przesadnie opiekuńczy, onieśmielający, nerwowi, zbyt wymagający, zbyt pobłażliwi, zmienni, niekonsekwentni, obojętni, faworyzujący itd.
↓
W dziecku nie rozwija się poczucie przynależności , ma natomiast poczucie niepewności i LĘK PODSTAWOWY :
-poczucie izolacji i bezradności w świecie odbieranym jako wrogi
-paraliżuje spontaniczne przejawy szczerych uczuć wobec innych
-musi układać sobie stosunki z ludźmi tak aby nie rozbudzać ani nie wzmacniać, lecz łagodzić swój niepokój (konieczna, nieświadoma strategia)
↓
3 POSTAWY WOBEC LUDZI:
„ KU INNYM”
„PRZECIWKO INNYM „
„OD INNYCH”
U zdrowej osoby postawy te nie muszą się wykluczać, dopełniają się zależnie od sytuacji.
U dziecka z lękiem podstawowym są ekstremalne i sztywne (nie dostosowuje postawy do określonej sytuacji- np. zawsze jest uległy), przy czym im silniejszy lęk, tym postawa jest bardziej sztywna.
↓
3 postawy wywołują KONFLIKT PODSTAWOWY dziecka z otoczeniem. Dziecko stara się rozwiązać konflikt, czyniąc jedną postawę dominującą : uległość, agresja, rezerwa.
↓
Pociąga to za sobą ZMIANY W OSOBOWOŚCI, zgodnie z kierunkiem nastawienia do innych rozwijają się:
-sposoby adaptacji, kompleksy, zahamowania , wartości moralne (np. dziecko uległe, nie tylko się tak zachowuje, ale wyznaje uległość jako najwyższą wartość)
Pomimo podejmowanych we wczesnym okresie prób rozwiązania konfliktów z innymi, jednostka pozostaje skłócona wewnętrznie. Prowadzi to do zaburzenia pewności siebie i poczucia mniejszej wartości od innych, przez co jednostka rozwija w sobie potrzebę wzniesienia się ponad innych.
Czynnik zaburzającym jest także : wyalienowanie od samego siebie
„ja” prawdziwe ma uniemożliwiony prawidłowy rozwój
potrzeba rozwijania sztucznej strategii w stosunku do innych zmusza do tłumienia swych autentycznych pragnień, uczuć, myśli (nie ważne co osoba odczuwa, byle by była bezpieczna - jest sterowana)
wzmaga deformację osobowości
Osoba wyalienowana od samej siebie potrzebuje poczucia własnej tożsamości, aby być kimś znaczącym dla samej siebie i pomimo słabości wewnętrznej uzyskać poczucie siły i znaczenia.
↓
Stopniowo na podstawie : indywidualnych doświadczeń, fantazji, potrzeb i rzeczywistych uzdolnień (tylko wtedy daje poczucie własnej tożsamości) jednostka
tworzy WYIDEALIZOWANY OBRAZ SIEBIE
jednostka przypisuje sobie nieograniczone moce i uzdolnienia
staje się bohaterem, geniuszem, świętym, bogiem
↓
SAMOGLORYFIKACJA + POCZUCIE ZNACZENIA+ WYŻSZOŚCI NAD INNYMI
Jednostka idealizuje „wybrane” (konieczna, nieświadoma strategia) rozwiązanie podstawowego konfliktu:
uległość to dobroć, miłość- świętość, agresywność- siła itd.
3 SPOSOBY WALKI Z KONFLIKTEM PODSTAWOWYM
Gloryfikacja jednej postawy i wypieranie pozostałych dwóch
Izolacja sprzecznych postaw-tak, że przestają przedstawiać konflikt; nie widzi sprzeczności
Wszystkie postawy „pogodzone” w jednostce jako wyraz jej bogatej osobowości i uniwersalizmu
↓
może dojść do IDENTYFIKACJI Z WYIDELIZOWANYM OBRAZEM SIEBIE
-jednostka staje się tym obrazem („ja” idealne staje się bardziej realne niż „ja” prawdziwe)
jednostka sądzi, że już jest ideałem ( bez procesu dochodzenia do ideału-dlatego blokuje to prawdziwy rozwój )
przemiana dotyczy samego jądra osobowości, odczuwania siebie, gdy „ja” prawdziwe zostało wcześniej „zmącone”
-jednostka coraz bardziej oddala się od „ja” prawdziwego do wyidealizowanego obrazu siebie, który staje się perspektywą z której patrzy na samą siebie
SAMOIEALIZACJA= neurotyczne całościowe rozwiązanie (nie dotyczy tylko konkretnego konfliktu)
-zapewnia zaspokojenie wszelkich wewnętrznych potrzeb
-uwalnia od uczucia zagubienia, niepokoju, poczucia mniejszej wartości, wewnętrznego rozdwojenia
-daje poczucie spełnienia
↓
ze względu na powyższe korzyści rozwiązanie to staje się KOMPULSYWNE :
środowisko sprzyjające → regularne występowanie → regularne występowanie
nerwicom potrzeb kompulsywnych samoidealizacji
Samoidealizacja zmienia bieg całego rozwoju, ponieważ następuje przesunięcie wydatkowania energii - zasoby energii są zużywane na urzeczywistnianie „ja” idealnego, zamiast na realizację prawdziwego „ja” (jednostka nie ma energii na samorealizacje np. podejmowanie pewnych czynności zbliżających ją do tego, jaka chciałaby być)
↓
jednostka szuka ekspresji dla swojego wyidealizowanego „ja”, aby je sprawdzić i potwierdzić w działaniu; „ja” idealne przenika do aspiracji, celów, układania sobie życia itd.
↓
samoidealizacja rozwija się w zespół dążeń - tzw. POGOŃ ZA WIELKOŚCIĄ (jest jej jądrem), na który składa się:
POTRZEBA PERFEKCJI- dążenie to jest kształtowaniem całej osobowości wg idealnego modelu, dzięki systemowi nakazów i zakazów; najostrzejsza forma dążenia do urzeczywistnienia wyidealizowanego „ja”
NEUROTYCZNA AMBICJA- najbardziej uzewnętrznione dążenie do osiągania widomych sukcesów, rozszerza się na osiąganie perfekcji w każdej dziedzinie-przedmiot perfekcji zmienia się w ciągu zycia, przy czym „wybiera” obszary, w którym jest możliwie największa szansa na jej osiągnięcie, ale liczy się tak naprawdę osiągnięcie wyników. Jednostka czyni rzeczywiste wysiłki, żeby osiągnąć doskonałość (realne działania). Osiągnięcia mogą leżeć w kategorii:
-władzy
-prestiżu i znaczenia
Ambicja ta jest niezaspokajalna- po osiągnięciu celu nie zmniejsza się poczucie bezpieczeństwa, nie znika wrogość, nie maleje lęk-wewnętrzne cierpienie pozostaje równie dotkliwe
POTRZEBA MŚCIWEGO TRIUMFOWANIA-najbardziej destruktywny element; głównym celem jest narażenie innych na wstyd, upokorzenie lub pokonanie ich przez własny sukces; wynika z impulsywnych pragnień pomszczenia własnych upokorzeń doznanych w dzieciństwie; intensywność tej potrzeby jak i stopień jej uświadomienia są w różnych przypadkach różne (od zupełnej nieświadomości po jawne dążenie). Najczęściej jest ona najgłębiej ukrytym elementem pogoni za wielkością, a jej przejawem jest jedynie szaleńcza ambicja.
POGOŃ ZA WIELKOŚCIĄ jest wszechobejmującym, spójnym, swoistym kompleksem, a nie oddzielnymi tendencjami- u każdego neurotyka występuje swoista konstelacja tendencji; jedna z nich może dominować (i zmienia się to w ciągu życia), co nie implikuje nieobecności innych tendencji
Wspólne cechy elementów POGONI ZA WIELKOŚCIĄ:
kompulsywność
uwarunkowane wewnętrzną koniecznością wynikającą z neurotycznej struktury psychiki;przeciwieństwo spontanicznych pragnień i tendencji, będących ekspresją „ja” prawdziwego; jednostka musi być im posłuszna bez względu na swoje prawdziwe potrzeby i uczucia, zamiast „ja chcę” jest „ ja muszę”, po to aby nie narażać się na niepokój, poczucie winy itd.
Kryterium uznania za kompulsywne jest:
a) jednostka pod wpływem wewnętrznego nakazu dązy do wielkości, nawet kosztem własnego dobra (np.woli stracić wzrok niż pozycję prymusa)
b) bezwzględne nieliczenie się z realnymi możliwościami (np. zawsze musi być najbardziej atrakcyjna)
c) nienasycenie -po sukcesie, zwycięstwie odczuwa chwilową dumę, ale zaraz pojawia się zwątpienie czy lęk; nie daje satysfakcji i wytchnienia
d) reakcja na niepowodzenie- reakcje na frustracje są niezwykle ostre, niewspółmierne
do obiektywnego znaczenia konkretnej sytuacji, tym mocniejsze
im większa subiektywna waga tych dążeń, im mocniejsza potrzeba osiągnięcia celu
fantazja, imaginacja- nieograniczone możliwości
wyobraźnia jako ważne narzędzie w procesie samoidealizacji
wyobraźnia zdrowa: przybliża nas do prawdy o nas
Wyobraźnia u neurotyka
działa tak samo jak u zdrowego ,ale spełnia dodatkowe funkcje, w których normalnie nie bierze udziału- służy neurotycznym potrzebom.
- obejmuje ona myślenie, ale też percepcję, wierzenia, uczucia
- zdeterminowana jest potrzebami
dlatego jest trwała i mocna , co czyni ją płodną i niekonstruktywną
Rola jaką gra wyobraźnia w pogoni za wielkością przejawia się bezpośrednio, ale także w marzeniach na jawie (np. wyimaginowane rozmowy z drugimi osobami, marzenia o wielkiej romantycznej miłości itd.)- łatwe do uświadomienia dla neurotyka, że oddaje się fantazjom. Groźniejsze są misterne wszech obecne zniekształcenia rzeczywistości, których generowania jednostka nie jest świadoma.
Wyidealizowane „ja” nie jest raz stworzone- musi być cały czas podtrzymywane i wzmacnianie- neurotyk musi cały czas fałszować rzeczywistość.
Jego wyobraźnia musi „pracować ponad normę”, aby oddalać dowody z rzecywistości, mogące zaprzeczyć wyidelizowanemu obrazowi ja.
Wyobraźnia zmienia:
jego opinie
uczucia (np. nie odczuwa przykrości, bo ma potrzebę aby być kimś kogo nie można urazić)
Wyobraźnia zniekształca rzeczywistość zewnętrzną i wewnętrzną !!!
Do sposobów na nieuznawanie dowodów z rzeczywistości:
-nie dostrzega, zapomina, pomniejsza ich znaczenie
„ Gdyby nie rzeczywistość, wszystko byłoby ze mną w porządku.”
Dążenia do samogloryfikacji są dążeniami do wartości absolutnych, nieograniczonych
Wersja neurotyka: Dla mnie nie ma rzeczy niemożliwych!
Neurotyk nie dostrzega własnych granic, ograniczeń, nie potrafi ocenić rzeczywistych warunków. (brak czynnika kontrolującego)- ma on wadliwe hamulce wyobraźni. (Czasem neurotyk jest świadomy ograniczeń i wówczas wytwarza się u niego obawa przed niepowodzeniem- unika bujania w obłokach, boi się myśleć abstrakcyjnie, natomiast w głębi swej istoty wzbrania się przed uznaniem ograniczeń w co wierzy, że potrafi osiągnąć.)
Im bardziej osoba daje się ponieść wyobraźni tym bardziej odczuwa strach przed tym, co realne, okreslone itd. (np. czas, pieniądze, konkretne sformułowania, ostateczne decyzje)
Różnica między zdrowymi aspiracjami a neurotyczną pogonią za wielkością leży w tym, co stanowi ich siłę napędową- jest to różnica jakościowa!
Zdrowe aspiracje |
Pogoń za wielkością |
z wrodzonej tendencji do rozwijania swoich wrodzonych potencjałów |
z potrzeby aktualizacji wyidealizowanego „ja” |
spontaniczna
|
kompulsywna |
Nastawienie na rozwój, ewolucję |
Nastawienie na wynik - Neurotyk nie działa by zbliżyć się do celu (nie wspina się szczebel po szczeblu), nie uczy się. |
Prawda |
Fantazja -ciągłe zniekształcanie rzeczywistości (dzięki wyobraźni) |
Dostrzeganie granic realnych możliwości |
Negowanie istnienia granic |