1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA:

1. przedmiot socjologii

Socjologia to nauka o społeczeństwie.

Według Szepańskiego przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi(struktury, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające, zmiany i przekształcenia). Socjologia rozwija dwie teorie:

I teoria

- struktur społecznych, zwana teorią grup społecznych lub teorią makrostruktur i mikrostruktur społecznych;

II teoria- teoria zmian, procesów przemian zachodzących w grupach i zbiorowościach

Według Szczurkiewicza socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, form oraz czynników warunkujących zmienność lub niezmienność tych form i wytworów oraz badaniem osobników ludzkich o tyle, o ile są oni zdeterminowani przez życie.

Czynniki współżycia społecznego:

-przyrodnicze - biologiczne, geograficzne, demograficzne;

-ekonomiczne- praca i jej warunki, organizacja, środki i narzędzia przacy;

-kulturowe- kultura duchowa i wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka.

Funkcje socjologii:

*teoretyczna- opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się w orientacji metodologicznej w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym;

*praktyczna- wrażana jest podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o danej rzeczywistości),

prognostyczną (wiedza o następstwach działania) i

socjotechniczną (do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom, menedżerom).

2. początki i rozwój socjologii:

W kształtowaniu się nauki wyróżnia się dwa etapy:

-etap przednaukowy- formowanie się socjologii opartej

-etap naukowy- rozpoczął się z formalnym powstaniem socjologii

Etap przednaukowy:

Platon('państwo') i Arystoteles ("Polityka") zajmowali się problematyką państwa i prawa, mechanizmami zdobywania i sprawowania władzy;

Seneka (stoicy)-problematyka etyczna.

Św. Augustyn- koncepcja społ. Oparta na doczesnych i nadprzyrodzonych wartościach;

Św. Tomasz z Akwinu- społ. Składa się z ludzi modlących, wojujących i panujących;

Niccolo Machiavelli- "Książe", świecka teoria państwa;

Tchomas Mourus-"Utopia" założenia nowożytnego socjalizmu utopijnego.

Etap naukowy:

* COMTE- twórca socjologii, "Kurs filozofii  pozytywnej", przedmiotem badań jest społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość i składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami; obserwacja eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna;

*LE PLAY-grupy społeczne, głównie klasa robotnicza

*SPENCER-"Zasady socjologii", zadaniem s. jest opis wyjaśnienie, zrozumienie;

*SZKOŁA EKOLOGICZNA-człowiek jest częścią przyrody

*PARETO-teoria krążenia elit wyjaśniająca nierówności społecznych; proces dziejów to zmiana elit rządzących;

*DURKHEIM-s. jako nauka o faktach społecznych

*TONNIES- wyróżniał dwa typy i więzi zbiorowości- wspólnota i społeczeństwo; pokrewieństwo i sąsiedztwo;

*SIMMEL- s. powinna badać formy życia społecznego;

*WEBER- przedmiotem badań są działania społeczne, czynności zorientowane na zachowania się ludzi.

3. socjologia polska:

*SKUPIŃSKI- ojciec s. polskiej; zajmował się społecznymi uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury; praca i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego;

*GUMPLOWICZ- nawiązywał do walki ras, konfliktu społecznego, funkcji państwa jako organizacji panowania jednej grupy nad drugą;

*LIMANOWSKI- idee socjalistyczne, demokracja i historia myśli społecznej;

*KELLES-KRAUZ- idee socjalistyczno-demokratyczne, ruchy rewolucyjne;

*PETRAŻYCKI-prawo to ważny czynnik determinujący życie społeczne;

*MALINOWSKI- kultura życia w społeczności;

*ZNANIECKI- twórca s. jako dyscypliny akademickiej; humanistyczna socjologia indukcyjna; zjawiska społ. oparte są na podstawach ludzkich, ich wartościach. Przedmiotem s. są 4 systemy

(czynny, stosunki społ., osobowość i grupa społ.),metoda autobiograficzna oparta na pamiętnikach;

*KRZYWICKI- wiedza socjologiczna: obejmująca społ. wczesnych epok i współczesne społ. polskie.

*GRABSKI- socjologia wsi jako agronomia społ.

*BUJAK- obraz wsi polskiej i stosunki społ. zachodzące na wsi;

*CHAŁASIŃSKI- autobiografia, problemy wsi i chłopstwa, robotników, inteligencji, wychowania kultury narodu;

*SZCZURKIEWICZ- logiczne i metodologiczne słabości koncepcji socjologicznych;

*OSOWSKI- problematyka narodu, struktur społ., formy życia, estetyka;

*OSOWSKA- moralność, normy etyczne;

*SZCZEPAŃSKI- twórca I podręcznika po wojnie, historia socjologii, wpływ urbanizacji na człowieka człowiek i naród.

4. teoria socjologiczna a praktyka:

Postawy praktyki:

~ subiektywne wartościowanie rzeczywistości zgodne z własną postawą;

~ aktualistyczna perspektywa- dostrzeganie tego, co najsilniej rysuje się w danej chwili;

~ przesadny optymizm- zasłania możliwości głębszego przewidywania

~ monizm przyczynowy i myślowy- dostrzeganie jednej podstawowej przyczyny w interpretowaniu zjawisk, brak jakichkolwiek powiązań;

~ wieloznaczność terminów;

~ rutyniarstwo w działaniu- autonomizacja działań.

Postawy teoretyka, nauki:

~ ścisłe i obiektywne ujmowanie zjawisk;

~ unikanie subiektywnych wartości oraz stronienie od sympatii i apatii;

~ transaktualna postawa, niezależna od aktualnych prądów i zainteresowań społ- politycznych;

~ jednoznaczna terminologia;

~ chłodne i czujne obserwowanie badanej rzeczywist.

Znajomość teorii w praktyce pomaga człowiekowi w racjonalnym orientowaniu się w problemach społeczno-ekonomicznych. Trafniejsza diagnoza rzeczywistości,

wybranie właściwych środków, przewidywanie następstw.

2. WSPÓŁCZESNE ORIENTACJE SOCJOLOGICZNE

a)teoria funkcjonalistyczna:

Przedstawiciele funkcjonalizmu ujmowali społeczeństwo jako system, całość składającą się z powiązanych wzajemnie elementów, podsystemów. Systemy i jego elementy pełnią w stosunku do siebie odpowiednie funkcje. Istotne funkcje w systemie pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia. Wymogiem systemu jest istnienie instytucji socjalizujących, wychowujących, kontrolujących.

Teoria modernizacji- jej zadaniem jest wyjaśnianie zjawiska nierówności społ., koniecznego do funkcjonowania ciągłości społeczeństwa.

b) teoria konfliktu:

teoria konfliktu jest normalnym stanem każdego społ. Konflikt społeczny pełni pozytywne funkcje, prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa. Wynika on z organizacji społeczeństw, ich gospodarki, polityki i kultury. Konflikt może prowadzić do zmiany całego systemu społecznego. Między danymi grupami konflikty pełnią funkcje równoważące i stabilizujące. Konflikt zewnętrzny lub zagrożenie zew. sprzyjają integracji wewnątrzgrupowej, są więc dla grupy funkcjonalne.

c) teoria wymiany społecznej:

Teoria wymiany społecznej nawiązuje do tradycji behawioryzmu- do zachowań ludzkich. Społeczeństwo ujmowane jest tu jako sieć międzyludzkich wzajemnych oddziaływań, interakcji. Zachowanie pojedynczego człowieka tłumaczone jest jako wyuczona reakcja na zachowania innych ludzi, kierowana do maksymalizacji nagród, zysków i minimalizacji kar, kosztów. Życie społ. to rynek ekonomiczny, na którym dokonują się transakcje, w toku których ludzie wymieniają między sobą wartości nagradzające i karzące. Teoria wymiany społ. wyjaśniana jest przez zasady instrumentalnego uczenia się.

d) teoria działania społecznego:

Działanie ludzkie skupia wartości subiektywne oraz Oczekiwania interpretacyjne adresatów działania. Działania społeczne skierowane są ku innym ludziom, mają wymiar instrumentalny. Inne działania to zachowania kierujące się dążeniem do celu bez względu na koszty; działania emocjonalne i tradycyjne. Jednostka sama decyduje o tym, czy chce być emocjonalnie zaangażowana czy obojętna. Wszystkie decyzje musi podejmować sama.

e) socjologia humanistyczna:

Założenia socjologii humanistycznej(analitycznej, rozumianej):

-zachowania mają aspekt subiektywny- ich sens dla zbiorowości;

-zachowania odbywają się w sytuacji społecznej- jak są określane przez ludzi;

-badanie postaw ludzi na podstawie udzielanych odpowiedzi jest zawodne;

-rozpoznanie postaw realistycznych ludzi może nastąpić

poprzez wczucie się badacza w ich sytuację;

-metodą pozwalającą rozpoznać postawy realistyczne jest

metoda dokumentów osobistych i obserwacja uczestnicząca

3. STRUKTURY SPOŁECZNE

a) społeczeństwo:

Społeczeństwo(ZNANIECKI)- to kompleks grup współ- istniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej. Jest wielką zbiorowością terytorialną stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne cechy odrębności, dostępne badaniom empirycznym i historycz. struktura społeczna- to układ relacji między elementami społeczeństwa- status, rola, organizacja, grupy, instytucje. Według SZCZEPAŃSKKIEGO to sposób ułożenia i przyporządkowanie sobie członków, instytucji, grup oraz elementów tej grupy.

Pięć ocen struktury społecznej:

1.jako składnik życia społecznego;

2.ujmowanie jej poprzez zróżnicowanie klas czy środo wiska jest dowodem na to, jak wielką role odgrywają stosunki międzyludzkie;

3.głębsze wniknięcie w system tych stosunków możliwe dzięki porównaniu przeciwnych sobie lub różnych

aspektów SS w danym okresie historycznym;

4.wyjaśnienie różnic i ich przyczyn wpływa na rozszerzenie wiedzy w tym zakresie;

5.SS wpływa na występujące w społ. ideologie i pro-

gramy społeczne.

Podział społeczeństwa wg OSOWSKIEGO:

-dychotomiczny- podział dwudzielny, bogaci-biedni, dobrzy-źli;

-gradacji prostej- ilościowe kryteria podziału społ., wykształcenie;

-gradacja syntetyczna- ilościowe mierniki połączone z wartościami jakościowymi, szlachetne pochodzenie.

Według Charles'a Mills'a społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że tworzy specyficzne ugrupowania społeczne klasy, warstwy.

Wyróżnił 4 układy uwarstwienia: zawodowy, klasowy, prestiżu, władzy.

Klasa społeczna- zbiór ludzi, których łączy wspólnota pewnego losu.

Grupa społeczna- tożsamość społeczno- gospodarcza.

Struktura społeczno- zawodowa- to pojęcie używane w statystyce ludności, ekonomii i socjologii. Jej częścią składową jest kategoria społeczno- zawodowa. Polega na wyróżnieniu i wydzieleniu kategorii społeczno-zawodowych jako podstawowych części składowych społeczeństwa.

Podział zawodów wg Lipset'a i Bendix'a:

1.pracownisy fizyczni;

2.pracownicy umysłowi;

3.rolnicy.

Warner wyróżnił 6 zawodów społeczności lokalnej:

-profesjonaliści i właściciele,

-kupcy hurtowi i detaliczni,

-urzędnicy,

-wykwalifikowani robotnicy,

-półwykwalifikowani robotnicy,

-niewykwalikowani robotnicy.

b) zbiory społeczne:

Podstawą istnienia społ. i grup społ. jest człowiek. Zbiory ludzkie dzielą się na proste zbiory i zbiorowości społeczne.

Proste zbiory- to zbiory ludzi wydzielone w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze względu na jakąś

wspólną cechę lub cechy, które są niezależne od ludzi.

Dzielą się na:

Zbiorowisko społeczne- to zbiór ludzi przebywających na określonym terytorium, możliwa jest bezpośrednia styczność osobników.

Kategoria społeczna- zbiór ludzi wydzielony w

sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze

względu na określone cechy demograficzne i zawodowe. Nie ma więzi społecznej.

Podział kategorii społecznej:

- płci

- stanu cywilnego

- wieku

- wykształcenia

- zawodu

- pokrewieństwa.

Typy psychospołeczne- zbiory ludzi wydzielonych w praktyce życia społ. ze względu na wykazywane przez te osoby właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane są pozytywnie lub negatywnie od przeciętnych wzorów społecznych.

c) zbiorowości społeczne:

Są to zbiory ludzi, w których pomiędzy członkami za-

chodzą więzi społeczne, wzajemne oddziaływanie.

Podstawą ich istnienia są grupy społeczne.

Zbiorowości o podobnych zachowaniach:

zbiegowisko- przelotne skupienie od kilku do kilku-

dziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem.

Mogą wystąpić postawy i skłonności do wspólnego

działania, do zamienienia w tłum;

tłum- przelotne zgromadzenie kilkuset osób. Wy-

stępują więzi społeczne. Nie posiada norm organizacyjnych i moralnych. Czynniki kształtujące tłum:

gniew, zemsta, krzywda, pęd do zdobyczy. Potrzebny

jest przywódca. Zjawisko dezindywidualności.

Rodzaje tłumu:

- agresywny- atakujący jednostkę, grupy społ. i instytucje społeczno-polityczne , ekonomiczne

- uciekający, ogarnięty paniką- np. katastrofa żywiołowa

- nabywający, rabujący- w czasie kryzysów gosp., głodu

- demonstrujący- w celu potępienia, pogardy i protestu lub pochwały

publiczność- społeczna całość, nieograniczona ilościowo. Publiczność zebrana- zainteresowanie tym samym przedmiotem. Publiczność rozproszona- brak bezpośredniej styczności, np. słuchacze tej samej stacji radiowej.

d) grupa społeczna:

To zbiór ludzi, obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu jakąś organizację społeczną.

Organizacja społeczna grupy-to zespół normatywnie wyznaczonych i sankcjonowanych stosunków społecznych.

Wyznaczniki grupy:

- co najmniej troje członków

- odrębność od innych grup świadomość "my"

- symbole, terytorium, idee

- zadanie i cele grupy

- organizacja grupy utożsamiana z jej strukturą-

pozycja, rola, władza, wzory działania, formy kontroli.

Para nie może być grupą społeczną, ponieważ nie ma tu wpływu osoby trzeciej. Układ stosunków w grupie:

Każda grupa aby trwać i rozwijać się musi posiadać więzi powodujące jej wewnętrzną spójność. Więź społeczna to całość stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości społeczne.

Między ludźmi powstają więzi osobiste i rzeczowe. Z więziami związek mają wzory społeczne. Więź społeczna to zespół norm określających te właściwości, które winien realizować każdy osobnik danej grupy(styczność przestrzenna, psychiczna, społeczna)

Rola społeczna-aktywny wzór zachowania jakiego oczekuje grupa od jednostki.

W grupie istnieje system kontroli społecznej:

- zwyczaje-ustalone przez grupę;

- obyczaje

- moralność-ocena zachowania człowieka w kategor-

jach dobra i zła

- religia-sankcje ponadnaturalne;

- prawo-zobowiązanie wobec kogoś.

Rodzaje grup społecznych:

- małe- kilka-kilkadziesiąt osób, przywództwo

- duże

- pierwotne- małe zbiorowości, więź społeczno-

psychiczna, emocjonalna;

- wtórne- zbiorowości osób zaangażowane do uzy-

skania odpowiednich celów, organizacje zawodowe,

polityczne;

hobbistyczne, gangi.

e) małe grupy społ.-rodzina, krąg sąsiedzki:

- formalne- celowe, zamierzone, zespoły pracownicze

- nieformalne- spntaniczne, tworzone pod wpływem

działania różnych motywów, grupy koleżeńskie,

Rodzina-to grupa złożona z osób połączonych więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Jest to grupa pierwotna mała. Zanik przywództwa, jest wyraźny podział pokoleniowy oraz intymność stosunków. Silna spójność wewnętrzna. Jest podstawową grupą społeczną, w której młody człowiek zdobywa pierwszą wiedzę o życiu społecznym. Powstaje dzięki małżeństwu-warunek konieczny.

Są dwa rodzaje więzi:

- małżeńska

- między dziećmi a rodzicami(pokrewieństwa).

Pokrewieństwo może być rzeczywiste i zastępcze. Więź powinowactwa- małżeństwo innych swych krewnych, np. szwagier, teść, zięć. Pokrewieństwo może zachodzić w linii wstępnej(rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) oraz w linii zstępnej(rodzice, dzieci, wnuki). Obie występują w linii prostej. W linii bocznej występują ciotki, wujkowie, kuzynowie.

Rodziny dzielą się na:

poligamiczne(poliandria i poliginia),

monogamiczne.

Są małżeństwa:

endogamiczne- z tej samej grupy,

egzogamiczne.

Uwzględniając liczbę członków wyróżnia się rodziny:

małe(nuklearne- 2 pokolenia)

duże(wielkie- min 3 pokolenia)

Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społecznej wyróżnia się rodzinę:

patrylinearną (po ojcu)

matrylinearną (po matce).

Ze względu na hierarchię prestiżu i władzy wyróżnia się rodziny:

patriarchalne.

matriarchalne

egalitarne(mąż i żona mają równe prawa).

Ze względu na fakt zamieszkiwania małżeństwa wyróżnia się rodziny:

matrylokalne (w domu matki panny młodej)

patrylokalne (w domu ojca pana młodego).

Podział rodzin ze względu na kryterium typu społeczności lokalnej:

rodzina miejska- bardziej zróżnicowana struktura zawodowa, wyższy poziom wykształcenia, istnienie

tzw. czasu wolnego,

rodzina wiejska- bardziej tradycyjna i zwarta, związek z gospodarstwem.

Ze względu na kryteria ekonomiczno-społeczno-kulturowe wyróżnia się rodziny:

robotnicze,

chłopskie,

inteligenckie,

chłopsko-robotniczą,

drobnokapitalistyczną.

Funkcje rodziny:

materialno - ekonomiczna,

opiekuńczo- zabezpieczająca

prokreacyjna- ciągłość biologiczna

seksualna

legalizacyjno- kontrolna- sprawowanie kontroli postępowania, prawna, obyczajowa, moralna, religijna;

socjalizacyjna- przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych

stratyfikacyjna- zdeterminowanie pozycji społecznej członków w strukturze społecznej;

kulturalna

rekreacyjno- towarzyska

emocjonalno- ekspresyjna- zaspokojenie emocjonalnych potrzeb, potrzeba wyrażania osobowości jednostek.

W rodzinach mogą występować zjawiska patologiczne przejawiające się w konfliktach, napięciach , kryzysach.

Konflikty są starciem wywołanym rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania. Napięcie to trwały konflikt.

Krąg sąsiedzki- tworzą go zamieszkałe w pobliżu siebie

rodziny. Musi między nimi zaistnieć jakaś więź społeczna,

wynikająca ze wzajemnej identyfikacji oraz z bardziej lub

mniej zażyłego obcowania. Można wyróżnić sąsiedztwo

rodzin i sąsiedztwo jednostek.

Sąsiedztwo społeczne rodzin wiejskich:

- przewaga więzi rzeczowej i ekonomicznej,

- znacząca więź rekreacyjno- towarzyska i

kulturalna,

- pogłębiona więź emocjonalna, uczuciowa

- nieformalna kontrola społeczna i stosunki

sąsiedzkie.

Sąsiedztwo społeczne rodzin miejskich:

- selektywność społeczna,

- słabnie bliskość społeczna.

f) społeczność lokalna przykładem grupy średniej:

Społeczność lokalna- to zbiorowość społeczna zamieszkująca określone terytorium, na którym członkowie rozwijają aktywność społeczno-gospodarczą. Kształtują one silnie lokalne więzi społeczne oraz różne formy lokalnego życia zbiorowego opartego na podobieństwie sytuacji, wspólnych norm i działań, celów i wartości. Społeczność lokalna charakteryzuje się strukturą ról i pozycji hierarchicznie ze sobą splecionych. Podstawowe własności:

-członków łączy więź na podłożu zamieszkania tego samego

 terytorium o geograficznie określonych granicach

-bezpośrednia styczność mieszkańców

-zbiór najważniejszych inicjatyw regulujących codzienne

zachowania

-określona pozycja jednostki

-zasada odrębności.

Podstawowym warunkiem powstania społ. lokalnej jest terytorium. Szczególnym rodzajem takiej społeczności o podłożu terytorialnym jest gmina.

g) duże grupy społeczne:

NARÓD-to grupa osób ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadająca zwarte terytorium, swoistą kulturę, gospodarkę i organizację polityczną. Jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego. Przesłanki i powstania N.:

-ekonomiczne-gospodarka towarowo-pieniężna,

-przemiany społeczno-polityczne- feudalizm à kapitalizm

-środowisko geograficzne- terytorium

-idea ojczyzny

Czynniki narodotwórcze:

Ø język-warunek konieczny, ale wspólnota językowa nie jest koniecznym atrybutem narodu;

Ø państwo

Ø gospodarka- stosunki i współzależności ekonomicz.

Ø elementy społeczno- kulturowe;

Ø świadomość narodowa- składają się na nią: przekonania, wartości, oceny. Wyraża się w niej poczucie wspólnoty i solidarności z określonym narodem oraz

towarzyszące mu poczucie odrębności wobec innych państw;

Ø charakter narodowy- właściwości psychiczne, osobowościowe, polityczne, kulturowe, nawyki.

Stereotypy- względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, sytuacji i grup społecznych. Ułatwiają nam obcowanie społeczne, ale jednocześnie deformują obraz

rzeczywistości społecznej, upraszczają go i prowadzą do niesprawiedliwych ocen i do sytuacji konfliktowych

MNIEJSZOŚCI NARODOWE-to grupa etniczna, która żyje w narodzie mającym inną większość etniczną. Zachowują odrębność obyczajów, języka, dążeń i aspiracji. W Polsce mniejszości narodowe stanowią 1,5% społeczeństwa Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Żydzi, Cyganie, Czesi, Słowianie i Niemcy.

INTELIGENCJA- to zbiorowość społ., posiadająca podstawowe cechy warstwy społecznej, obejmująca ludzi, u których w działalności zawodowej przeważa element pracy umysłowej, ludzi pełniących specyficzne funkcje, wymagające określonych kwalifikacji. Jest ona silnie zróżnicowana wewnętrznie, dzieli się na kategorie społeczno-zawodowe, społeczno-ekonomiczne, społeczno-polityczne.

Funkcje inteligencji:

Ø kulturotwórcza,

Ø twórcy nauki i techniki,

Ø polityczne,

Ø krytyki społeczeństwa,

Ø biurokratyzacji.

ELITY WŁADZ- stanowią ją ci, którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych.

Rodzaje elit:

Ø polityczne,

Ø gospodarcze,

Ø wojskowe,

Ø kościelne, artystyczne, sportowe.

Podstawową rolą jest wywieranie wpływu na życie polityczne, ekonomiczne, kulturowe. Może ingerować we wtórny podział dochodu narodowego, wpływać na rozwój szkolnictwa, służby zdrowia, ubezpieczeń społecznych. Władza zdobyta przez elitę sprawowana była siłą i przymusem. Często nie chce wprowadzać w życie głoszonych wcześniej poglądów i programów.

H )cechy małych i dużych grup:

Małe grupy:

zbiorowość od kilku do kilkudziesięciu osób, trwała więź na tle określonych i wspólnych wartości element składowy większych zbiorowości ustala zasady podstawowych stosunków społecznych stanowi istotny czynnik formowania osobowości człowieka przywództwo

Duża grupa:

dużą rolę odgrywa element materialny kilkadziesiąt- kilka tysięcy osób samoistność- odrębność organizacyjna i strukturalna przewaga styczności i stosunków pośrednich.

Plemię- to zwarta forma życia zbiorowego, rozpowszechniona na wszystkich kontynentach. Złożona jest z większej ilości rodów i klanów. Trudno określić liczebność plemion pierwotnych. Posiadały zaczątki organizacji formalnej-

wódz, rady plemienia oraz podgrupy jako zespół wojowników. Były podstawą formowania późniejszej państwowości słowiańskiej oraz starożytnej Europy.

Lud- szersza zbiorowość aniżeli plemię, posiadająca wyższy stopień kulturowy oraz wyższy poziom organizacyjny. Współżycie zbiorowe regulowane jest poprzez tradycję, obyczaj, religię a pozytywne prawo gra bardzo małą rolę. Polonia zagraniczna- skupisko ludności pochodzenia polskiego, żyjącej poza granicami naszego kraju. Polonia zagraniczna stanowi 12mln. osób.

Asymilacja- proces wzajemnego przenikania i zlewania się, w której jednistka i grupy pod wpływem wspólnych doświadczeń, wspólnej historii internalizują się.

4. ŚWIADOMOŚĆ I KULTURA W SPOŁECZEŃSTWIE

a)pojęcie świadomości społecznej:

Świadomość społ.- to całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa w danej epoce treści i form życia zbiorowego składających się na sposób myślenia i kulturę umysłową tego społeczeństwa. Obejmuje postawy, poglądy i opinie ludzi, właściwości układu psychicznego różnych grup danego społ., oraz historyczne, wytworzone zinstytucjonalizowane formy życia duchowego. Jest całokształtem

zobiektywizowanych idei, wywierających wpływ na światopogląd i działania człomków określonego historycznie społeczeństwa. Świadomość społ., stanowi odmienny jakościowo system, wyznaczony i utrwalony przez całokształt stosunków społ., łączących społeczeństwo lub określone jego grupy. Jest zależna od bytu społecznego w sposób:

-ontologiczny- świadomość ta jest produktem życia ludzi, którzy muszą zaspokajać podstawowe potrzeby drogą opanowywania przyrody w społ., procesie pracy oraz

możliwość tworzenia życia

-treściowy- treścią świadomości jest odzwierciedlenie materialnych warunków egzystencji

-funkcjonalny- idee upowszechnione na danym etapie historycznym rozwoju społ., nie są obojętne wobec ekonomicznych i politycznych interesów danej grupy.

b) rola tradycji w kształtowaniu świadomości społ.:

Z pokolenia na pokolenie przekazywane są treści świadomości obejmujące różnego typu obyczaje, poglądy, wierzenia itd. Treści te składają się na tradycję. Proces

przekazywania tych treści jest jednym z głównych sposobów włączania przeszłości do aktualnej świadomości społecznej. W każdej epoce istnieje kanon tradycji kulturowej, w którym społeczeństwo wyraża swój stosunek do swojej przeszłości i który włącza do swojej świadomości jako dziedzictwo przeszłości. Istnieją walki ideologiczne wokół kanonu "żywej tradycji".

c) rola idei w życiu społecznym:

Idea społeczna(CZARNKOWSKI)- to wzór życia dla jednostek jako członków związku ludzkiego i wzór dla społ., jako związku jednostki. Wzór będący nakazem działania.

Rodzaje idei społecznych:

wsteczne- usiłują cofnąć rozwój społeczny, wrócić do minionych epok;

konserwatywne- bronią istniejącego stanu rzeczy;

postępowe- wyrażają bunt wobec zastanej rzeczyw.

Idea społeczna(KRZYWICKI)- podłoże historyczne wpływa biernie i hamująco na nasze zachowania, pobudzająco natomiast wpływają idee zrodzone samorzutnie w przekształcającym się usrtoju życia społecznego. "Wędrówka idei"- przenoszenie się idei z jednego do drugiego społeczeństwa. Idee zrodzone w jednym środowisku przenoszone są do innego środowiska, odmiennego od tego, w którym powstały. Są dwie postacie wędrówki idei: w czasie(gdy nowa epoka podejmuje idee odziedziczone po przeszłości) i w przestrzeni(przyswajanie sobie idei zrodzonych gdzie indziej).

d) opinia publiczna:

Jest to swoista postać świadomości społecznej, obejmująca ogół poglądów wielkich odłamów społeczeństwa i grup społ., na tematy aktualnie ważne dla danego społecz.

Jest uwarunkowana różnorodnymi czynnikami obiektywnymi. Rola opinii społecznej- traktowana jest jako narzędzie wpływu na rządy. Wpływ ten jest zróżnicowany

w zależności od sposobu sprawowania władzy, ale nie można go lekceważyć. Badania opinii publicznej wyrastają z tradycji myśli liberalnej i ideałów demokracji ame-

rykańskiej. W Polsce pierwsze sondaże były w 1958r podjęte przez Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych przy Polskim Radiu i Telewizji.

e) pojęcie kultury w socjologii:

Kultura w naukach społecznych obejmuje:

-wytwory materialne i duchowe ludzkości, jej dorobek;

-całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad i norm współżycia stanowiących podstawę wychowania;

-całokształt wytworów duchowych ludzkości lub określonych społeczeństw, narodów grup.

Socjologicznie kultura-to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości, nagromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

f) kultura a struktura społeczna:

Struktura społeczna znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze. Zależności między kulturą a strukturą rozpatrywane są w aspekcie:

Ø ilościowym,

Ø jakościowym,

Ø zakresowym,

Ø merytoryczno - światopoglądowym.

Wskaźniki uczestnictwa w kulturze: prasa, radio, telewizja, film, publikacje i udostępnianie książek przez biblioteki, spektakle teatralne, koncerty, wystawy muzyczne.

Dyfuzja kulturowa- wytwarzanie się podobieństw kulturowych w różnych społeczeństwach przez rozprzestrzenianie elementów danej kultury i przejmowanie ich przez inną kulturę. Siłą napędową ogólnoludzkiej integracji kulturowej jest rewolucja technologiczna, postęp cywilizacyjny

narodów.

g) kultura masowa:

Tworzy ją ogół jednolitych wytworów kultury, użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców. Odnosi się to zwłaszcza do treści przekazywanych i odbieranych przez środki masowego przekazu.

Wśród krytyków kultury masowej wyodrębnia się 2 grupy:

1.reprezentująca podejście arystokratyczne- winią odbiorców, masy niezdolne zrozumieć i oceniać dzieła wybitne.

2.reprezentująca stanowisko demokratyczne- posądzają i obwiniają środki masowego przekazu o zmowę, mającą na celu utrzymywanie mas w ciemności.

5. SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA OSOBOWOŚCI

a) osobowość i jej elementy:

osobowość-to całokształt względnie stałych, choć stale zmieniających się cech jednostki.

W ujęciu socjologicznym osobowość jest cechą kulturową będącą wyrazem wzoru, do którego osiągnięcia zmierzał proces wychowania i samowychowania. Terminu osobowość używa się w 3 znaczeniach:

-na określenie tego, co warunkuje jedność i tożsamość istoty ludzkiej,

-na określenie wzoru idealnego, do którego zmierza proces wychowania,

-na określenie układu stałych cech lub mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowania się człowieka.

Osobowość społeczna- ogół społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa. Składniki osobowości to: potrzeby, motywacje, zainteresowania, poglądy, wartości, postawy, mechanizm kontroli, temperament, zdolności i inteligencja.

elementy składowe osobowości dzieli się na:

biogenne- przekazywane dziedzicznie: własności anatomiczne, wzrost, budowa organizmu, fizjologia, psychogenne- pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament. Najważniejsze to:

-temperament- zespół cech wrodzonych, tworzących psychiczną podbudowę osobowości, emocjonalność, aktywność, oddźwiękowość

-charakter- nadbudowa temperamentu, względnie trwałe cechy psychiczne zależne od warunków społecznych

-intelekt- obejmuje zdolności i zainteresowania,

socjogenne- 4 elementy: 1)kulturowy ideał osobowości, 2)role społeszne pełnione w grupach społeczn. 3)jaźń subiektywna- wyobrażenie o własnej osobie pod wpływem innych, 4)jaźń odzwierciedlona- wyobrażenia o sobie odczytane z wyobrażeń innych ludzi o nas.

b) typy osobowości:

typy osobowości wg Hipokratesa:

Ø sangwinik- człowiek łatwo zapalający się i łatwo gasnący, żywe usposobienie, aktywny, ale nie wytrwały

Ø choleryk- też pobudliwy, ale wytrwały;

Ø flegmatyk- mało pobudliwy, ale wytrwały;

Ø melancholik- słabo reagujący uczuciowo i mało aktywny, ale wytrwały.

Hipokrates za podstawę klasyfikacji przyjął cechy:

emocjonalność, aktywność i oddźwiękowość.

Biologiczne typy osobowości(Kretchmer):

- pykniczny,

- asteniczny,

- atletyczny,

- dysplastyczny.

Według Junga są dwa typy osobowości:

introwertyk (całą energie obraca do wewnątrz)

ekstrawertyk (na zewnątrz)

Są cztery podtypy: myślący, uczuciowy, intuitywny i Zmysłowy.

Klasyfikacja wg Znanieckiego:

Ø człowiek pracy

Ø człowiek zabawy

Ø człowiek dobrze wychowany

Ø człowiek zboczeniec.

Człowiek jest istotą społeczną i dlatego trudno się doszukać w nim stałej, niezmiennej osobowości. Społeczeństwo stwarza warunki pozwalające na utrzymanie fizycznej egzystencji człowieka oraz umożliwia mu rozwinięcie

zdolności psychicznych, nabycie wiedzy, wyrobienie  postaw regulujących i ułatwiających zachowanie się.

c) makro- i mikrostruktura uwarunkowania osobowości:

Makrostruktura stanowi ogólny i łatwo dostrzegalny szkielet społeczeństwa. Ma istotny wpływ na osobowość, ponieważ określa:

-szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości w życiu,

-rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii,

-styl życia.

Mikrostruktura- to grupy społeczne, w których człowiek się

wychowuje i działa, np. rodzina, szkoła, rówieśnicy, grupa pracownicza, krąg towarzyski. W mikrostrukturze wzory ideowe i kulturowe wyrosłe w makro przeplatają się ze specyficznymi interesami i wzorami kulturowymi małych

grup społecznych.

d) zachowania społeczne i postawy jednostki:

socjalizacja- proces kształtujący osobowość człowieka, przystosowuje go do życia i porozumiewania się z innymi ludźmi za pomocą języka i symboli. W procesie socjalizacji dużą rolę odgrywa konformizm społeczny- to postępowanie polegające na podporządkowywaniu się normom i wzorom

grupy społecznej, do której jednostka należy.

Wyróżnia się dwa typy postaw:

konformiści- łatwo ulegający wpływom zewnętrznym,

nonkonformiści- jednostki kierujące się własnymi

opiniami, normami, zasadami.

6. ZMIANY I PROCESY SPOŁECZNE:

a) pojęcie i rodzaje procesów społecznych:

proces społeczny- seria zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości, grup, zbiorowości, powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno funkcjonalnymi. W socjologicznym ujęciu procesem społecz. nazywa się serie zjawisk dotyczące osobowości, grup i zbiorowości powiązanych ze sobą w taki sposób, że są one zjawiskami tylko społecznymi. Procesy społeczne dzielimy na:

Ø interpersonalne- wewnątrz osobowości człowieka,

Ø między jednostkami- przyjaźń, wrogość,

Ø między jednostką a grupą społeczną- bunt,

Ø między dwiema grupami- współpraca.

Ze względu na dążenia jednostek i grup procesy dzielimy na:

przystosowania,

współdziałania, współpracy,

współzawodnictwa, konkurencji,

konfliktowe.

Ze względu na zmiany w organizacji procesy dzielimy na:

- rozwoju i postępu,

- dekadencji- upadek systemu wartości,

- reorganizacji społecznej- transformacja ustrojowa,

- dezorganizacji społecznej- alkoholizm, narkomania, przestępczość.

Ze względu na reperkusje w stosunkach międzyludzkich procesy dzielimy na procesy zmieniające:

Ø ideologie,

Ø religie,

Ø naukę,

Ø technikę,

Ø społeczności terytorialne,

Ø miejsce jednostki lub grupy w przestrzeni społecz.

b) industrializacja i dezindustrializacja:

INDUSTRIALIZACJA- to przechodzenie od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opartej na przemyśle. Jest procesem wielowarstwowym, obejmującym ogół zjawisk powstających w toku uprzemysłowienia; jest procesem społecznym, który wywołuje określone procesy polityczne kulturowe, ekologiczne. W ujęciu socjologicznym industrializacja to zmiany w strukturze życia społ., w zainteresowaniach,

ambicjach.

DEZINDUSTRIALIZACJA- kurczenie się tradycyjnych gałęzi przemysłu, spadek zatrudnienia robotników. Stanowiące dotychczas główny napęd ekonomiczny racjonalizacja i korzyści skali ustępują miejsca zdolnościom innowacyjnym w sferze techniki i kontaktach z klientami.

c) urbanizacja i ruralizacja:

URBANIZACJA- to proces społ. i kulturowy wyrażający się szybkim wzrostem liczby i rozwojem ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Napływ ludności wiejskiej do miast. Proces ten przebiega w 4 płaszczyznach: demograficznej, przestrzennej, ekonomicznej i społecznej. Proces urbanizacji nie jest jednak pozbawiony mankamentów.

RURALIZACJA- przenoszenie wartości wiejskich do miasta np. próby stworzenia przez urbanistykę osiedlową możliwości wykorzystania otoczenia domowego dla wypoczynku, nawiązanie bliższych więzi z sąsiadami.

d) ruchliwość społeczna:

jest to proces społeczny polegający na zmianie przez jednostki lub grupy ich miejsca w przestrzeni lub miejsca w układzie pozycji społecznych. Wyróżnia się dwa typy ruchliwości:

*pozioma(horyzontalna)- przemieszczanie się jednostek/ grup w przestrzeni społ. bez zmiany pozycji społecznej; zmiana miejsca w strukturze, ale pozostanie na tym samym szczeblu drabiny społecznej- dojazdy do pracy i fluktuacja pracowników(z zakładu do zakładu);

*pionowa(wertykalna)- jednostka/ grupa przesuwa się z pozycji niższej na wyższą lub odwrotnie.

e) zjawiska dezorganizacji i patologii społecznej:

DEZORGANIZACJA SPOŁECZNA- to stan, w którym zachowania i działalność poszczególnych jednostek i grup są niezgodne z ustalonymi normami społecznymi. To rozkład istniejącego systemu więzi społecznych, gwarantujących spójność i funkcjonalność układu wzorów działania jednostek i instytucji.

PATOLOGIA SPOŁECZNA- to odchodzenie od obowiązujących w społeczeństwie norm i zbaczanie z wyznaczonej i akceptowanej społecznie drogi. Rodzaje patologii:

- alkoholizm,

- narkomania,

- nikotynizm,

- przestępstwa gospodarcze.

1.POJĘCIE SOCJOLOGI I JEJ FUNKCJE.

SZCZEPAŃSKI: PRZEDMIOTEM BADAN SOCJOLOGI SĄ ZJAWIAKA I PROCESY

TWORZENIA SIĘ ROZNYCH FORM ZYCIA ZBIOROWEGO LUDZI,STRUKTURY,

ZJAWISKA I PROCESY ZACHODZACE W TYCH ZBIOROWOSCIACH WYNIKAJACE ZE WZAJEMNEGO ODDZIALYWANIA LUDZI NA SIEBIE.SZCZURKIEWICZ-: NAUKA ZAJMUJACA SIĘ WSPOLZYCIA SPOLECZNEGOIJEGO MATERIALNYCH I NIEMATERIALNYCH WYTWOROW,ZASADNICZYCH FORM CZYLI STRUKTUR TEGO WSPOLZYCIA ORAZCZYNNIKOW WARUNKUJACYCH ZMIENNOSC CZY WZGLEDNA NIEZMIENNOSC TYCH WYTWOROW I FORM. FUNKCJE: TEORETYCZNA, OPISUJE I WYJASNIA BADANY PRZEZSIEBIE PRZEDMIOT ZAINTERESOWANIA, ZALECA BOWIEM ROZPATRYWAC PROCESY I ZJAWISKA W ASPEKCIE GENETYCZNYM, STRUKTURALNYM, I FUNKCJONALNYM. PRAKTYCZNA: WYRÓŻNIAMY, DIAGNOSTYCZNA( DOSTARCZA PRAKTYKOM

WIEDZY O RZECZYWISTOSCI SPOLECZNEJ), PROGNOSTYCZNA(DOSTARCZA WIEDZY O NASTEPSTWACH DZIALAN, ULATWIAPODEJMOWANIE DECYZJI), SOCJOTECHNICZNA( WYKORZYSTYWANA DO FORMULOWANIA ZLECEŃ, REGUL PRAKTYKOM, POLITYKOM,PROFESJONALNIE ZAJMUJACYM SIĘ KSZTALTOWANIEM POSTAWI ZACHOWAN LUDZI).

2. RYS HISTORYCZNY:

ETAP PRZEDNAUKOWY, OBEJMUJACY FORMOWANIE SIĘ SOCJOLOGII OPARTEJ NA WIEDZY LUDOWEJ I REFLEKSJI MĘDRCÓW. ETAP NAUKOWY: ROZPOCZETY WRAZ Z FORMALNYM POWSTANIEM SOCJOLOGII I OBEJMUJACY KUMULOWANIE WIEDZY TEORETYCZNO- METODO-LOGICZNEJ I EMPIRYCZNEJ. E.P. PLATON, ARYSTOTELES: ZAJMUJA SIĘ PROBLEMAMI ZWIAZKOW JEDNOSTKA-SPOLECZENSTWO, ZAGADNIENIAMI PRAWA I PANSTWA, MECHANIZMAMI ZDOBY- WANIA I SPRAWOWANIA WLADZY. TOMEK Z AKWINU: WG NIEGO SPOLECZENSTWO SKLADA SIĘ Z LUDZI MODLACYCH SIĘ, WOJUJACYCH I PANUJACYCH. TO ZROZNICOWANIE

SPOLECZENSTWA PRZEDSTAWIAL JAKO RZECZ NATURALNA SPRAWIEDLIWA. E.N. AUGUST COMTE: TRZY ZASADNICZE TEZY: 1. NADAL NOWEJ NAUCE STOSUNKOWO SZYBKO ZAAKCEPTOWA-NA NAZWE. 2. OKREŚLIL PRZEDMIOT BADAŃ SOCJOLOGII. 3. ZAOFEROWAL SOCJOLOGII SPECYFICZNE METODY BADAWCZE.WG NIEGO METODY BADAN SPOLECZNYCH: 1. OBSERWACJA2. EXPERYMENT3. METODA POROWNAWCZA4. ANALIZA HISTORYCZNA.FREDERIC LE PLAY BADAL SYTUACJE ZYCIOWA KLASY ROBOTNICZEJ.HERBERT SPENCER ` ZASADY SOCJOLOGII' PIERWSZYM PODRECZNIKIEM SOCJOLOGII. WG NIEGO ZADANIEM SOCJOLOGII JEST OPIS, WYJASNIENIE, ZROZUMIENIE I ZBUDOWANIE TEORETYCZNEGO OBRAZU SPOLECZE-NSTWA. LOZANNIE VILFREDO PARETO- `TEORIA KRAZENIA ELIT' WYJASNIEJACA NIEROWNOSCI SPOLECZNE.JOZEF SUPINSKI UWAZANY JEST ZA OJCA POLSKIEJ SOCJOLOGII,UWAZAL PRACE I DAZENIE DO WIEDZY ZA GLOWNE NORMY ZYCIA SPOLECZNEGO. JEGO SOCJOLOGICZNE KONCEPCJE DOTYCZYLY:

WALKI RAS, KONFLIKTU SPOLECZNEGO, FUNKCJI PANSTWA JAKO ORGANIZACJI PANOWANIA JEDNEJ GRUPY NAD DRUGA, ZADAN SOCJOLOGI JAKO NAUKI. BOLESLAW LIMANOWSKI: ZAJMOWAL SIĘ HISTORIA MYSLI SPOLECZNEJ, IDEAMI SOCJALISTYCZNYMI, DEMOKRACJA W SPOLECZENSTWIE.

3. POSTAWY PRAKTYKA I TEORETYKA.

PRAKTYK: 1. SUBIEKTYWNE WARTOSCIOWANIE RZECZYWISTOSCI, ZGODNIE Z WLASNA POSTAWA UCZUCIOWA. 2. AKTUALISTYCZNA PERSPEKTYWE, CZYLI DOSTRZEGANIE TEGO CO W DANEJ CHWILI SKUPIA UWAGE. 3. PRZESADNY OPTYMIZM, W WYNIKU KTÓREGO MALEJE LUB ZANIKA TO CO JEST NIEWIARYGODNE. 4. DAZENIE DO TZW MONIZMU PRZYCZYNOWEGO I MYSLOWEGO POLEGAJACEGO NA DOSTRZEGANIU JEDNEJ PODST. PRZYCZYNY W INTERPRETOWANIU ZJAWISK. 5. POSLUGIWANIE SIĘ WIELOZNACZNOSCIA TERMINOW, KTÓRE TRAKTUJE SIĘ JAKO JEDNOZNACZNE POWODUJE TO SPLYCENIA MYSLOWE. 6. RUTYNIARSTWO W DZIALANIU, KTÓRE Z JEDNEJ STRONY JEST POTRZEBNE BO EKONOMIZUJE ENERGIE ALE Z DRUGIEJ SPOLECZNIE SZKODLIWE, BO OGRANICZAJA SZERSZE SPOJRZENIE NA PRAWNE FAKTY. POSTAWA I SPOSOBY POSTEPOWANIA TEORETYKA NAUKOWCA WYROWNUJA BRAKI PRAKTYKA, SOCJOLOGIA NAUKOWA BOWIEM: 1. DAZY DO SCISLEGO UJMOWANIA ZJAWISK

, 2. UNIKA SUBIEKTYWNYCH WARTOSCIOWAŃ W UJMOWANIU BADANEJ RZCZYWISTOSCI, 3. PRZYJMUJE TRANSAKTUALNA POSTAWE, NIEZALEZNA OD AKTUALNYCH PRADOW I ZAINTERESOWAN SPOLECZNO-POLITYCZNYCH . 4. POSLUGUJE SIĘ TERMINAMI MOZLIWIE JEDNOZNACZNIE OKRESLONYMI, 6. ZMUSZA DO CZUJNEGO OBSERWOWANIA BADANEJ

RZECZYWISTOSCI.

4. SPOLECZENSTWO I JEGO STRUKTURA.

DEF.F. ZNANIECKIEGO: SPOLECZENSTWO JEST KOMPLEKSEM GRUP WSPOLISTNIEJACYCH I KRZYZUJACYCH SIĘ, PODPORZADKOWANYCH JEDNEJ GRUPIE DOMINUJACEJ. JEST WIELKA ZBIOROWOSCIA TERYTORIALNA, STANOWIACA UKLAD ZAMKNIETY, POSIADAJACA WLASNE CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ODREBNOSCI. SPOLECZENSTWA SA WEWNETRZNIE ZROZNICOWANE POD WAGLEDEM EKONOMICZNYM, POLITYCZNYM, KULTUROWYM, DEMOGRAFICZNYM, ZAWODOWYM. STRUKTURA SPOLECZENSTWA JEST TO UKLAD JEGO CZESCI SKLADOWYCH, ICH ROZMIESZCZENIE I POWIAZANIE MIEDZY SOBA ORAZ SPOLECZENSTWEM JAKO CALOSCIA. SZCZEPANSKI: STRUKTURA SPOLECZNA OZNACZA SPOSÓB ULOZENIA I PODPORZADKOWANIA SOBIE CZLONKOW, INSTYTUCJI, GRUP I PODGRUP SKLADAJACYCH SIĘ NA GRUPE ORAZ INNYCH ELEMENTOW TEJ GRUPY. CH.W. MILLS: ZROZNICOWANIA W STRUKTURZE SPOLECZNEJ TWORZA SPECYFICZNE UGRUPOWANIA SPOLECZNE, KTÓRE DA SIĘ UJAC W KATEGORIACH KLAS, WARSTW SPOLECZNYCH. TZN ZE KAZDA KLASA SPOLECZNA MOŻE BYĆ ROZPOZNAWANA I OKRESLANA PRZEZ FAKT ZE WSZYSCY JEJ CZLONKOWIE MAJA PODOBNE SZANSE NABYWANIA, INNYCH WARTOSCI KTÓRE SA OCENIONY PRZEZ SPOLECZENSTWO. OSSOWSKI: 1.STRUKTURA SPOLECZNA JEST SKLADNIKIEM SPOLECZNEJ SYTUACJI, KTÓRY DETERMINUJE STOSUNKI MIEDZYLUDZKIE. 2. UJMOWANIE STRUKTURY SPOLECZNEJ PRZEZ PEWNE KLASY, SRODOWISKA POZWALA DOSTRZEGAC ZAINTERESOWANIA LUDZI TYCH SRODOWISK. 3. POROWNYWANIE PRZECIWNYCH SOBIE LUB ROZNYCH ASPEKTOW TEJ SAMEJ STRUKTURY SPOLECZNEJ W DANYM LUB ROZNYCH OKRESACH HIST. ULATWIA GLEBSZE WNIKNIECIE W SYSTEM STOSUNKOW MIEDZYLUDZKICH. 4. WIEDZA O STRUKTURZE SPOLECZNEJ BARDZIEJ SIĘ POGLEBIA, GDY DADZA SIĘ WYJASNIC ROZNICE JEJ ASPEKTOW ORAZ PRZYCZYNY TYCH ROZNIC.

5.Proste zbiory społeczne.

PROSTE ZBIORY SPOLECZNE TO ZBIORY LUDZI WYDZIELONE W SENSIE DYSTRYBUTYWNYM W PRAKTYCE ZYCIA SPOLECZNEGO ZE WZGLĘDU NA JAKAS WSPOLNA CECHE LUB CECHY, KTÓRE SA NIEZALEZNE OD LUDZI, ZASTANE PRZEZ OBSERWATORA ZEWNETRZNEGO BEZ WZGLĘDU NA TO CZY LUDZIE SOBIE USWIADAMIAJA TE CECHY CZY NIE. CECHAMI TYMI MOGĄ BYĆ: MIEJSCE ZAMIESZKANIA, WIEK, ZAWOD, PLEC, WYKSZTALCENIE, CECHY OSOBOWOSCI. PROSTE ZBIORY SPOLECZNE DZIELOA SIE NA:1. ZBIOROWISKA SPOLECZNE- ZBIORY LUDZI PRZEBYWAJACYCH STALE W OKRESLONYCH RAMACH PRZESTRZENNYCH, W TAKIM SKUPIENIU, ZE PRAKTYCZNIE MOŻLIWA JEST STYCZNOSC BEZPOSREDNIA OSOBNIKOW TEGO ZBIORU ZE SOBA. 2. KATEGORIE SPOLECZNE: ZBIOR LUDZI W ROZUMIENIU DYSTRYBUTYWNYM, WYDZIELONYCH W PRAKTYCE ZYCIA SPOLECZNEGO W OBREBIE DANEJ ZBIOROWOSCI ZE WZGLĘDU NA OKRESLONE CECHY DEMOGRAFICZNE I ZAWODOWE, KTÓRE Z INNYMI CECHAMIPRZEDSTAWIAJA SIĘ W SWIADOMOSCI SPOLECZNEJ JAKO CECHY WAZNE DLA DANEJ ZBIOROWOSCI, JEJ ISTNIENIA I ROZWOJU. 3. INDYWIDUALNE TYPY SPOLECZNE: ZBIORY LUDZI WYDZIELONYCH W PRAKTYCE ZYCIA SPOLECZNEGO ZE WZGLĘDU NA WYKAZYWANE PRZEZ TE OSOBY PEWNE WŁAŚCIWOŚCI I DYSPOZYCJE PSYCHICZNE, KTÓRE OCENIANE SA POZYTYWNIE LUB NEGATYWNIE W OBREBIE DANEJ GRUPY.

6. ZBIOROWOSCI SPOLECZNE.

SA TO WSZELKI ZBIORY LUDZI W KTÓRYCH POMIEDZY POSZCZEGOLNYMI CZLONKAMI NALEZACYMI DO TYCH ZBIOROWOSCI ZACHADZAJAKIES, WIEZI SPOLECZNE, WZAJEMNE ODDZIELYWANIA, CHOCIAZBY PRZEZ KROTKI OKRES TWORZACE Z NICH WZGLEDNIE WYDZIELONA CALOSC. TYPY ZBIOROWOSCI O PODOBNYCH ZACHWANIACH: 1. ZBIEGOWISKO- PRZELOTNE SKUPIENIE OD KILKU DO KILKUDZIESIECIU OSOB ZAINTERESOWANYCH JEDNYM ZDARZENIEM.2. TLUM- PRZELOTNE ZGROMADZENIE WIEKSZEJ LICZBY OSOB NA PRZESTRZENI DOPUSZCZAJACEJ BEZPOSREDNI KONTAKT, REAGUJACYCH SPONTANICZNIE W PODOBNY LUB TEN SAM SPOSÓB. CZYNNIKIEM KSZTALTUJACYM TLUM SA ROZNE SILNE BODŻCE EMOCJONALNE, JAK GNIEW, KRZYWDA, ZEMSTA, PED DO ZDOBYCZY, KTÓRE PROWADZA DO NIEPRZEWIDYWALNYCH ZACHOWAN. RODZAJE TLUMÓW: AGRESYWNY-ATAKUJACY JEDNOSTKE, GRUPY SPOLECZNE. NABYWAJĄCY- RABUJE SKLEPY, BANKI WYSTEPUJE W CZASIE KRYZYSOW GOSPODARCZYCH. UCIEKAJĄCY- OGARNIETY PANIKĄ. DEMONSTRUJACY- PRZEJAWIA SIĘ NACZĘŚCIEJ W DEMONSTRACJACH W CELU PROTESTU, POGARDY LUB POCHWALY. TYPEM ZBIOROWOSCI JEST TEZ PUBLICZNOSC: ZEBRANA I ROZPROSZONA.

7. GRUPA SPOLECZNA I CZYNNIKI KSZTALTUJACE GRUPE.

JEST TO WSZELKI ZBIOR LUDZI, OBEJMUJACY CO NAJMNIEJ 3 OSOBY I WSKAZUJACY W SWOIM WSPOLZYCIU, POSTEPOWANIU I ZACHOWANIU JAKAS ORGANIZACJE SPOLECZNA. ORGANIZACJA SPOLECZNA GRUPY UJAWNIA SIĘ W: 1. ZROZNICOWANIU DZIALAN LUDZKICH WG KATEGORII CZLONKOSTWA2. WZAJEMNYM DOPELNIENIU SIĘ TYCH ZROZNICOWANYCH DZIALAN3. POWTARZALNOSCI DZIALAN4. WZGLEDNEJ NIEZALEZNOSCI TYCH ZROZNICOWANYCH I UZUPELNIAJACYCH SIĘ DZIALAN OD WYPELNIANIA INNYCH W TYM CZASIE PRZEZ TYCH, A NIE INNYCH CZLONKOW. 5. KONTROLI DZIALAN I ZABEZPIECZENIU ICH SANKCJAMI POZYTYWNYMI I NEGATYWNYMI. GR. SPOLECZNA POWINNA POSIADAC: 3 CZLONKOW PELNIACYCH PEWNE ROLE W GRUPIE 2. WLASNA ODREBNOSC OD INNYCH GRUP. 3. OSRODKI SKUPIENIA W POSTACI WARTOSCI MATERIALNYCH NP. LOKUM. 4. ZADANIA I CELE KTÓRE CHCE OSIAGNAC 5. ORGANIZACJE UTOZSAMIANA ZE STRUKTURA. GRUPY: MALE, DUZE, PIERWOTNE( MALE ZBIOROWOSCI LUDZI, KTÓRYCH LACZY WIEZ EMOCJONALNA, SPOLECZNO-PSYCHICZNA, SILNE ZAANGAZOWANIE EMOCJONALNE CZLONKOW), WTORNE( ZBIOROWOSCI ZAANGAZOWANE DO URZECZYWISTNIENIA OKRESLONYCH CELOW POPRZEZ POSREDNIE STYCZNOSCI RZECZOWE), FORMALNE( ZORGANIZOWANE W SPOSÓB ADMINISTRACYJNY NA PODSTAWIE OKRESLONYCH PRZEPISOW), NIEFORMALNE( POWSTAJA SPONTANICZNIE NP. GRUPY KOLEZENSKIE, HOBBYSTYCZNE.)

8. RODZINA JAKO MALA GRUPA SPOLECZNA.

JEST GRUPĄ ZLOŻONĄ Z OSÓB POLĄCZONYCH ZE SOBA WIĘZIAMI MALŻAŃSTWA, RODZICIELSTWA, POKREWIENSTWA, POWINOWACTWA LUB ADOPCJI. MOŻNA TEZ UJMOWAC RODZINE JAKO GRUPE OSOB POLACZONYCH JEDNYM Z DWOCH TYPOW STOSUNKOW SPOLECZNYCH: STOSUNKIEM MALZENSTWA I STOSUNKIEM RODZICE DZIECI. TYPY RODZINY: 1. MALA; ZLOZONA Z MATKI OJCA I DZIECI (PELNA) LUB BEZ DZIECI LUB BEZ JEDNEGO Z RODZICOW( NIEPELNE) 2. DUZA; ZLOZONA PRZYNAJMNIEJ Z 3 POKOLEN W LINI PROSTEJ, WSPOLZYJACA ZE SOBA STALE W PRZESESTRZENNYM SKUPIENIU, KIEROWANA PRZEZ NAJSTARSZEGO MEZCZYZNE. 3. PATRYLINEARNA; DZIECI DZIDZICZA PO OJCU PRZYNALEZNOSC SPOLECZNA, MIENIE. 5. MATRYLINEARNA; DZIECI DZIEDZICZA PO MATCE.6. PATRIARCHALNA; GLOWA RODZINY OJCIE DZIADEK ITD. 7. MATRIARCHALNA; GLOS DECYDUJACY MA MATKA 8. EGALITARNA; ROWNOUPRAWNIENIE. 9 MATYLOKALNE I PATRYLOKALNE, PARA ZAMIESZKUJE ALBO W DOMU OJCA MLODEGO ALBO MATKI PANNY MLODEJ,10. MIEJSKA, WIEJSKA ROZNIA SIĘ WYKSZTALCENIEM, WIEJSKA BARDZIEJ TRADYCYJNA. STRUKTURA RODZINY: LICZBA I JAKOSC CZLONKOW RODZINY, UKLAD ICH ROL I POZYCJI SPOLECZNYCH, SILE WIEZI LACZACYCH POSZCZEGOLNYCH CZLONKOW.

10. DUZE GRUPY SPOLECZNE I ICH CECHY.

OBRAZUJA MAKROSTRUKTURE SPOLECZENSTWA, STANOWIA ZLOZONE I SKOMPLIKOWANE UKLADY GRUP MALYCH I POSREDNICH. W GRUPACH TYCH WAZNA ROLE ODGRYWAJA ELEMENTY MATERIALNE, WYZNAWANE SYMBOLE I WARTOSCI ORAZ ZINSTYTUCJONALIZOWANE FORMY DZIALALNOSCI , KTÓRE RAZEM ULOZONE TWORZA FUNKCJONALNA I ZMIENIAJACA SIĘ ZINTEGROWANA CALOSC. WAZNYMI CECHAMI SA WIELKOSC I SAMOISTNOSC. WIELKOSC: DOLNA GRANICA TO KILKADZIESIAT OSOB GORNA TYSIACE. SAMOISTNOSC UJAWNIA ODREBNOSC ORGANIZACYJNA I STRUKTURALNA JEDNYCH GRUP OD INNYCH W MYSL ZASADY ZE KAZDA Z GRUP DAZY DO SAMODZIELNOSCI. W WIELKICH GRUPACH WYSTEPUJE PRZEWAGA STYCZNOSCI ORAZ STOSUNKOW POSREDNICH, KTÓRE PRZEDSTAWIAJA OBRAZ SZCZEGÓLNIE POWIKLANY. KRYTERIUM PODZIALU:1 ZE WZGLĘDU NA MIEJSCE ZAMIESZKANIA( MIEJSKIE WIEJSKIE OSIEDLOWE), 2. KRYTERIA ETNICZNE, POLITYCZNE, NARODOWOSCIOWE. 3. KRYTERIUM DEMOGRAFICZNE I ZAWODOWE( PLEC, WIEK, STAN CYWILNY, WYKSZTALCENIE).

11. NAROD I CZYNNIKI NARODOTWORCZE.

TO GRUPA LUDZI HISTORYCZNIE UFORMOWANYCH NA OKRESLONYM ETAPIE ROZWOJU ELEMENTOW ETNICZNYCH, POSIADAJACA ZWARTE TERYTORIUM, ZLACZONA MOZLIWOSCIA WSPOLNEGO POROZUMIEWANIA SIĘ, WYTWARZAJACA NA GRUNCIE HISTORYCZNIE UTRWALONEJ WIEZI EKONOMICZNEJ SWOISTA KULTURE, GOSPODARKE I ORGANIZACJE POLITYCZNA, GRUPA KTÓRA CHARAKTERYZUJE SIĘ SWOISTA SWIADOMOSCIA NARODOWA I ODMIENNYM CHARAKTEREM NARODOWYM.

CZYNNIKI NARODOTWORCZE: 1. JEZYK, RODZIMA MOWA UCHODZI ZA NAJBARDZIEJ ELEMENTARNY WSKAZNIK , KRYTERIUM PRZYNALEZNOSCI NARODOWEJ,2. CHEĆ DĄRZENIA DO POSIADANIA WLASNEGO PANSTWA, 3. ISTOTNYM CZYNNIKIEM MATERIALNYM W PROCESIE INTEGRACJI NARODOWEJ JEST GOSPODARKA, UKLAD EKONOMICZNY. 4. ELEMENTY SPOLECZNO KULTUROWE INTEGRACJI NARODOWEJ, 5. SWIADOMOSC NARODOWA JEST ZJAWISKIEM WEWNETRZNIE ZLOZONYM, SKLADAJA SIĘ NA NIA: PRZEKONANIA, WARTOSCI, OCENY. 6. DO SWIADOMOWOSCIOWYCH CZYNNIKOW NARODOWOSCIOWYCH ZALICZAMY CHARAKTER NARODOWY, ODREBNOSC CECH CHARAKTERU NARODOWOSCIOWEGO.

12. OSOBOWOSC SPOLECZNA.

OSOBOWOSC JEST CECHA KULTUROWA, BEDACA WYRAZEM WZORU, DO KTÓREGO OSIAGNIECIA ZMIERZAL PROCES WYCHOWANIA I SAMOWYCHOWANIA. WSPOLCZESNIE TERMINU OSOBOWOSC UZYWA SIĘ PRZYNAJMNIEJ W TRZECH ZNACZENIACH: 1. NA OKRESLENIE TEGO CO WARUNKUJE JEDNOSC I TOZSAMOSC ISTOTY LUDZKIEJ. 2. NA OKRESLENIE WZORU IDEALNEGO DO KTÓREGO ZMIERZA PROCES WYCHOWANIA. 3. NA OKRESLENIE UKLADU STALYCH CECH LUB MECHANIZMOW WEWNETRZNYCH REGULUJACYCH ZACHOWANIA SIĘ CZLOWIEKA I PRZEBIEG JEGO PROCESOW PSYCHICZNYCH. ELEMENTY OSOBOWOSCI: BIOGENNE( PRZEKAZYWANE DZIEDZICZNIE WYPOSAZENIEM BIOLOGICZNYM OBEJMUJACYM: WLASNOSCI ANATOMICZNE, WZROST, BUDOWE ORGANIZMU, WŁAŚCIWOŚCI FIZJOLOGICZNE), PSYCHOGENNE( TEMPERAMENT, CHARAKTER, INTELEKT). TEMPERAMENT: ZESPOL CECH WRODZONYCH, TWORZACYCH PSYCHICZNA PODBUDOWE OSOBOWOSCI, SA TO TAKIE CECHY JAK EMOCJONALNOSC, AKTYWNOSC I ODDZWIĘKOWNOŚĆ. CHARAKTER: NADBUDOWA TEMPERAMENTU I OBEJMUJE OGOL WZGLEDNIE TRWALYCH CECH PSYCHICZNYCH ZALEZNYCH OD WARUNKOW SPOLECZNYCH.( SUMIENNOSC, PRACOWITOSC) INTELEKT: OBEJMUJE DWA TYPY CECH( ZDOLNOSCI I ZAINTERESOWANIA).

TYPY OSOBOWOSCI:

WG. HIPOKRATESA( KRYTERIUM TEMPERAMENT): SANGWINIK( ZYWY, ZMIENNY W USPOSOBIENIU), MELANCHOLIK(MALO UCZUCIOWY), CHOLERYK(POBUDLIWY), FLEGMATYK(MALO POBUDLIWY, KONSEKWENTNY W ZACHOWANIU). HIPOKRATES( KRYTERIUM ZAKRES AKTYWNOSCI SPOLECZNEJ): INTROWERTYK( UKIERUNKOWUJE WLASNE ZACHOWANIA NA SIEBIE), EKSTRAWERTYK( WYLADOWUJE NERWY NA OTOCZENIU). WG KRETSCHMER( KRYTERIUM KOORDYNACJI BUDOWY CIALA A OSOBOWOSCIA) PYKNIK( MALY I GRUBY, LAGODNE USPOSOBIENIE), ASTENIK( WYSOKI I KOSCISTY, MALO ZYCZLIWY) ATLETYK( WYSPORTOWANY, ZROWNOWAZONY PSYCHICZNIE), DYSPLASTYK( ZNIEKSZTALCONY W BUDOWIE I TO WPLYWA NA JEGO USPOSOBIENIE). WG SPANGERA( KRYTERIUM USPOSOBIENIE): TEORETYCZNY( INTERESUJE SIĘ NAUKA), EKONOMICZNY( DAZY DO BOGACTWA), ESTETYCZNY, SPOLECZNY, POLITYCZNY, RELIGIJNY. WG ZNANIECKIEGO: CZL. DOBRZE WYCHOWANY, CZL. ZABAWY, CZL. ZBOCZENIEC, CZL. DOBRY I MADRY.

13. KIERUNEK RASOWO- ANTROPOLOGICZNY.

STRUKTURA SPOLECZNA I ROZWOJ SPOLECZNY ZALEZY OD: RASY, DZIEDZICZNOSCI, DOBORU(SELEKCJI). ZALOZENIA:1.CALA LUDZKOSC W PRZESTRZENI CZASU DZIELI SIĘ NA RASY ANTROPOLOGICZNE TO ZNACZY LUDZI POSIADAJACYCH TOZSAME URODZENIE DZIEDZICZNE, JAKOSCIOWO NIEZMIENNE CECHY SOMATYCZNE I PSYCHICZNE. 2. MIEDZY CECHAMI SOMATYCZNYMI A PSYCHICZNYMI ZACHODZI SCISLA KORELACJA TZN ZE CECHOM SOMATYCZNYM TOWARZYSZA CECHY PSYCHICZNE. 3. DZIEDZICZNE CECHY BIOPSYCHICZNE( SOMATYCZNE I PSYCHICZNE) WYZNACZAJA GOSPODARKE, USTROJ SPOLECZNY I KULTURE. 4. RASY SA NIE TYLKO ROZNE, ALE I NIEROWNE CO DO WARTOSCI TZN SA RASY BARDZIE I MNIEJ WARTOSCIOWE, UZDOLNIONE, NIZSZE. DETERMINIZM RASOWO ANTROPOLOGICZNY( RASIZM)

14. METODY BADAWCZE W SOCJOLOGII.

METODY BADAWCZE CZYLI SPOSÓB ZBIERANIA DANYCH NA INTERESUJACY NAS TEMAT. TECHNIKA BADAWCZA TO KONKRETNA, SPECYFICZNA METODA ZBIERANIA DANYCH PRZY POMOCY PEWNYCH NARZEDZI BADAWCZYCH.

METODY: M. OPINII SPOLECZNEJ, M. ANALIZY DOKUMENTU, M. OBSERWACJI, M. SOCJOMETRYCZNA. OBSERWACJA(-METODA B. ŻMUDNA, CZASO I PRACOCHLONNA, OBSERWATOR MUSI WSZYSTKO NOTOWAC, BRAK SCISLOSCI SPOSTRZEZEN. + JEST BEZPOSREDNIA, TO ULATWIA WNIKLIWE POZNANIE ZACHOWAN LUDZI, ) WYWIAD( ROZMOWA KIEROWANA Z RESPONDENTEM, RODZAJE W: SKATEGORYZOWANY, NIESKATEGORYZOWANY, JAWNY, UKRYTY, INDYWIDUALNY, ZBOROWY, + MOŻNA OBSERWOWAC RESPONDENTA JEGO ZACHOWANIA, WADY: BLEDY SYTUACYJNE WYNIKAJACE ZE ZLEGO DOBORU MIEJSCA I CZASU , BLEDY O PODLOZU PSYCHOLOGICZNYM CZYLI ZLY WPLYW PROWADZACEGO NA RESPONDENTA, BLEDY O PODLOZU SOCJOLOGICZNYM WYNIKAJACE Z ROZBIEZNOSCI ROL SPOLECZNYCH PROWADZACEGO WYWIAD I RESPONDENTA, ORAZ BLEDY W ZORGANIZOWANIU WYWIADU NIEJASNOSC I NIEKONSEKWENTNOSC PYTAN.

ANKIETA: SFORMALIZOWANA, PISEMNA FORMA WYWIADU. RODZAJE: SRODOWISKOWA, ANONIMOWA, JAWNA. STRUKTURA ANAKIETY: INF. O CELU, INSTRUKCJA, PYTANIA, METRYCZKA. FORMA I TRESC: ZWROTY GRZECZNOSCIOWE, NIEOBRAZLIWE PYTANIA, PYTANIA OD DO SZCZEGOLU) WYGLAD ZEWNETRZNY: MALY ROZMIAR ZACHECAJACY DO WYPELNIENIA, CZYTELNA, ODSTEPY MIEDZY PYTANIAMI, 1 KARTKA WOLNA NA NOTATKI.

POMIAR SOCJOMETRYCZNY: METODA POZWALAJACA NA STOSUNKOWO SZYBKIE POZNANIE WZAJEMNYCH ODDZIALYWAN ZACHODZACYCH MIEDZY POSZCZEGOLNYMI CZLONKAMI W MALYCH GRUPACH SPOLECZNYCH. POZWALA OKRESLIC ZACHOWANIA I UPODOBANIA CZLONKOW GRUPY, ZDOLNOSC GRUPY DO REALIZACJI POWIERZONYCH ZADAN, STRUKTURE SPOLECZNA GRUPY. POZWALA NA WYODREBNIENIE OSOB CIESZACYCH SIĘ DUZYM ZAUFANIEM, OSOB KTÓRE MOGĄ MIEĆ POWIEZONE STANOWISKA KIEROWNICZE, MOŻNA OCENIC CZY DANA GRUPA SIĘ DO WYKONANIA POWIERZONEGO ZADANIA, NIESTETY NIE DOSTARCZA INFORMACJI O PRZYCZYNACH POWYZSZYCH ZJAWISK.

---