Wychowanie to jedna z form działalności społecznej; na działalność wychowawczą składa się wiele zabiegów i procesów, mających na celu wpływanie na fizyczny, umysłowy i moralny rozwój młodych pokoleń, przekazywanie im doświadczeń społeczeństwa zarówno z zakresu wytwórczości jak i dorobku kulturowego, przygotowywanie do twórczego rozwoju tego dorobku, a tym samym zapewnienie ciągłości życia społecznego między pokoleniami.
Wychowanie - to całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę, trwające całe życie. W zakres pojęcia wchodzi:
wychowanie naturalne pod wpływem środowiska w którym jednostka funkcjonuje - rodzina, kontakty społeczne, obyczaje, religia
wychowanie instytucjonalne - celowe, planowe oddziaływanie instytucji wychowujących takich jak: przedszkola, szkoły, internaty, domy dziecka
Oddziaływanie to ma wpływ na stosunek jednostki do otaczającego świata, kształtowanie się systemu wartości, norm, celu życia. W pedagogice istnieją definicje, które kładą nacisk na celowe dokonywanie zmian w osobowości człowieka pod wpływem czynników zewnętrznych. Jednostka stanowi w nich przedmiot oddziaływań.
Druga grupa definicji mówi o wychowaniu indywidualnym, czyli wspomaganiu rozwoju jednostki poprzez pobudzanie do działania, ale pośrednio, wpływając nie na wychowanka lecz na warunki w których działa.
Model medyczny - zgodnie z nim wychowanek nie odpowiada ani za swoje trudności, ani za ich rozwiązywanie, jego głównym zadaniem jest stosowanie się do zaleceń i instrukcji dorosłego wychowawcy. Nie jest w stanie samodzielnie mierzyć się ze swoimi problemami. Model ten podkreśla, że dziecko jest niesamodzielne i nieodpowiedzialne, a natura człowieka słaba.
Model kompensacyjny - zgodnie z nim wychowanek nie odpowiada za doświadczane trudności, ale odpowiada za ich rozwiązywanie. Zadaniem wychowawcy jest stwarzać wychowankowi warunki do kompensacji jego własnych niedostatków i motywować go do tego. Pracuje na jego rzecz i jest w pewien sposób oceniany przez wychowanka.
Model oświatowy - zgodnie z nim wychowanek odpowiada za pojawiające się trudności, ale nie ponosi odpowiedzialności za ich rozwiązywanie. Jego zadaniem jest podporządkowanie się decyzjom i zaleceniom dorosłego, będącego jednocześnie autorytetem. Wychowanek winien jest mu bezwzględne posłuszeństwo.
Model moralny - zgodnie z nim wychowanek ponosi odpowiedzialność zarówno za doświadczane trudności, jak i ich rozwiązywanie. Zadaniem wychowawcy jest motywowanie wychowanka do wysiłku, gdyż jest on z natury leniwy. Niczego nie może za niego zrobić, ponieważ każdy odpowiada za siebie.
Model humanistyczny - zgodnie z nim wychowanek i wychowawca, pozostający w osobowej relacji, współpracują w celu osiągania celów wychowawczych. Wychowawca, przejawiający określone cechy osobowe i posiadający określone umiejętności, tworzy wychowankowi warunki sprzyjające jego rozwojowi. W warunkach tych wychowanek ma szansę realizować swoje zadania rozwojowe i osiągać dojrzałość w sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.
Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.
Naczelnym celem wychowania jest ukształtowanie osobowości wolnej, która kierując się własną wolą, dokonywać będzie wyborów zgodnych z moralnymi zasadami oraz funkcjonować w środowisku, którego jest ogniwem.
Refleksja pedagogiczna zawsze towarzyszyła i towarzyszy procesom wychowania, ale droga od takiej refleksji do teoretycznej analizy problematyki wychowawczej jest bardzo długa. Teoretyczne rozważania nad wychowaniem spotyka się w kulturze europejskiej po raz pierwszy w starożytnej Grecji. Tam trzeba szukać początków pedagogiki cywilizacji zachodniej; tkwią one w systemach pedagogicznych, które rozwijali antyczni Grecy (→ Grecja starożytna - Wychowanie); systemy te opierały się zawsze na pewnych założeniach filozoficznych i politycznych i w ich świetle ujmowały problemy i zasady wychowania. Przez długie wieki pedagogika nie była samodzielną dyscypliną naukową, ale rozwijała się - jak wiele innych nauk — jako gałąź filozofii spekulatywnej i wynikała z założeń polityki swojego czasu i miejsca. Twierdzenia głoszone przez pedagogów przedstawiały trafne wnioski uogólniające doświadczenia praktyki wychowawczej, albo pewne normy pedagogiczne, podające uznane za słuszne wskazania edukacyjne. Brak było głębszego uzasadnienia naukowe tych twierdzeń. Uzasadnienie to pedagogika czerpała ze swoich — jednocześnie rozwijających się — nauk pomocniczych, przede wszystkim biomedycyny, psychologii i socjologii; dopiero rozwój tych dyscyplin, szczególnie intensywny na przeł. XIX i XX w., umożliwił ukształtowanie się pedagogiki jako samodzielnej nauki.
Definicje wychowania w literaturze pedagogicznej
Definicje wychowania w literaturze pedagogicznej
Termin wychowanie powszechnie uważany jest za centralny w pedagogice, ponieważ określa, co stanowi jej przedmiot. Jednocześnie mało jest w pedagogice terminów równie wieloznacznych, co właśnie "wychowanie".
Pierwszym polskim słownikiem, który notuje hasło "wychować", jest "Słownik języka
polskiego" S. B. Lindego (Lwów 1860, t. 6, s. 461). "Wychować" znaczy tam tyle, co: 1) "wyżywić aż do wzrostu", "odchować", "wykarmić, wyżywić, dać dostateczne wyżywienie"; 2) "wychowywać młodego człowieka, wychowanie, ćwiczenie i naukę mu dawać, kształtować go na człowieka".
Odpowiednikiem znaczeniowym polskiego "wychowania" jest grecki termin paideia. Etymologicznie wyraz ten oznaczał początkowo uprawę roślin i hodowlę, a w znaczeniu "hodowli (żywienia) dzieci" pojawił się po raz pierwszy u Ajschylosa. Inni autorzy (Arystofanes, Tucydytes) rozumieli paideia jako wykształcenie praktyczne, przygotowujące młodzież do bycia dobrymi obywatelami polis. Za głównego teoretyka paideia uważa się jednak Platona, dla którego jest to proces obejmujący całe życie człowieka, polegający na formowaniu go w oparciu o idealny obraz bytu i prowadzący do oglądu prawdziwej, idealnej rzeczywistości [Bremer 1989 s. 35-36].
Najstarsze polskie słowniki i encyklopedie pedagogiczne posługują się w definiowaniu terminu "wychowanie" definiowaniem kontekstowym /rozumiana szeroko/.
W "Encyklopedji Wychowawczej" Lubomirskiego [1912 t. 8 s. 203] hasło "wychowanie" brzmi następująco: "w wychowaniu chodzi przede wszystkiem o wewnętrzną wartość człowieka". Dla F. Kierskiego [1923 s. 628] "cokolwiek stanowi szczęśliwość szczególną człowieka [...]; cokolwiek składa szczęśliwość publiczną [...] - to wszystko jest rzeczą edukacji".
Według definicji Z. Mysłakowskiego [1933 t. I/1 s. 15-16]: wychowanie to "naturalny proces uwarunkowany mechanizmami niezależnymi od człowieka, lecz ściśle związanymi z jego społeczną naturą oraz wrastaniem w nowe sfery kultury".
K. Sośnicki, charakteryzując zakres i treść terminu "wychowanie", wskazuje na dwa typy krańcowe: "wychowanie autorytatywne" (inaczej "humanistyczne" lub "urabianie") oraz "liberalistyczne" ("naturalistyczne"). Wychowanie autorytarne byłoby czynnością człowieka w stosunku do drugiego człowieka, wykonywaną przez podmiot (wychowawcę), a polegającą na doprowadzeniu przedmiotu (wychowanka) do z góry wyznaczonego celu. Natomiast w wychowaniu liberalistycznym nie występuje podmiot (wychowawca) ani z góry wytknięty cel, ponieważ jest to naturalny rozwój wychowanka, wyznaczony jego wewnętrznymi właściwościami i zewnętrznymi sytuacjami, które napotyka w życiu. Tym samym termin "wychowanie" ma dwa typy desygnatów i dwa, znacząco różniące się między sobą, pojęcia.
Z. Mysłakowski, W. Pomykało, chcąc doprecyzować znaczenie terminu "wychowanie", wskazują na dwa jego możliwe zakresy. Wychowanie w węższym zakresie to działania świadome, planowe, celowe, podejmowane przez wychowawców, aby uzyskać założony rezultat.
W szerszym natomiast - to wpływy niezamierzone i niecelowe, oddziaływanie wszelkich bodźców; niekiedy umieszcza się tu również czynności zamierzone, jako pewien rodzaj bodźca. Wychowanie w pierwszym znaczeniu nazywa się "intencjonalnym", w drugim - "nieintencjonalnym".
W. Pomykało [1993 s. 917] proponuje, aby uznać za "wychowawcze" każde takie zachowanie lub działanie, które ma "choćby minimalne szanse względnie trwałego uzyskania zmian w osobowości tej jednostki, na którą skierowane jest dane oddziaływanie".
B. Milerski, B. Śliwerski, charakteryzując termin "wychowanie", notują dwie jego definicje (dwa rozumienia): "dawne" i "współczesne". Definicja oddająca "dawne" rozumienie wychowania brzmi następująco: "oddziaływanie na czyjąś osobowość, jej formowanie, zmienianie i kształtowanie"; "wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości"; "efekt powyższych działań lub procesów" [Milerski, Śliwerski 2000 s. 274]. Definicja ta należy do definicji sprawozdawczych, których zadaniem jest poinformowanie, jak był lub jest rozumiany jakiś termin przez użytkowników danego języka, albo też wyjaśnienie rzeczywistego rozumienia tego terminu w rozważanym języku.
Natomiast "współczesne" rozumienie wychowania to "całokształt procesów i oddziaływań zachodzących w toku wzajemnych relacji między dwiema osobami, pomagających im rozwijać własne człowieczeństwo"; "uznanie i afirmacja wolności", "dialog między osobami", "nie ma wychowawców i wychowanków, ale są spotykające się ze sobą osoby, które obdarowują się swoim człowieczeństwem", [wzajemne otwarcie] się na siebie, uznanie "własnej wolności i godności", okazanie "autentyczności, poczucia odpowiedzialności, zaufania i empatii" [tamże s. 274]. Definicja B. Milerskiego i B. Śliwerskiego zawiera nowe (również na poziomie przedmiotowym) elementy, które znacznie modyfikują sens terminu "wychowanie" w stosunku do definicji wcześniejszych. Dwa najważniejsze z tych elementów to założenie dotyczące równorzędności obu osób, wychowującego i wychowywanego, oraz umieszczenie w definicji pozytywnie odbieranych dziś terminów takich, jak "wolność", "zaufanie", "empatia".
Autorzy z kręgu antypedagogiki (H. von Schoenebeck) również znacznie modyfikują znaczenie terminu "wychowanie" w stosunku do wcześniejszych definicji - tym razem przez nadanie mu zdecydowanie negatywnych konotacji. Zamiast niego proponują używanie terminu "nowa relacja" lub "przyjaźń z dziećmi". Nie chodzi tu jedynie o zmianę terminologii, ale o przyjęcie innego, niż dotychczas przyjęty, stylu kontaktów z dziećmi.
Termin "wychowanie"(por. St. Kunowski 1993, część III. Pedagogika teoretyczna. Proces wychowawczego rozwoju człowieka, s. 164-259). Autorzy ci, chcąc określić, czym jest wychowanie, wskazują przede wszystkim na jego strukturę ("składniki", "dynamizmy", "aspekty").
Szczególnie popularne przy definiowaniu terminu "wychowanie" okazują się metafory. Z licznych przykładów zostały wybrane te, które - jak sądzę - są najbardziej charakterystyczne i znaczeniowo bogate: "wychowanie" jako "wędrówka", jako "wzrost rośliny" oraz jako "korzenie i skrzydła".
1. Pierwsza z nich bazuje na rozumieniu "wychowania" jako wędrowania po obcych krajach w celu zdobycia nowych doświadczeń i stania się dojrzałym człowiekiem. Prawdopodobnie ujmowanie wychowania jako wędrówki ma genetyczny związek z praktyką wysyłania młodzieży po wykształcenie oraz "ogładę" do innych miast i krajów. Uważano, że nowe sytuacje, którym trzeba samodzielnie i odpowiedzialnie stawić czoła, a których w podróży nie brakuje, wpływają szczególnie rozwijająco na człowieka. W znaczeniu bardziej ogólnym, metafora ta jest stosowana w odniesieniu do całości życia ludzkiego (homo viator). W metaforze wędrówki można wyróżnić komponenty, takie jak podmiot "podróżujący", "teren", po którym ten podmiot się "porusza" i jej "cel". Według jednych autorów (S. Hessen, Z. Mysłakowski) podmiotem "wędrującym" jest wychowanek, "teren" poznawany podczas drogi stanowi szeroko rozumiana kultura (S. Hessen), a "cel" to kształtowanie się osobowości (Z. Mysłakowski). Inni (S. Tschöpe-Scheffler) uważają, że podmiotem "podróżującym" są zarówno dzieci, jak i dorośli. Wychowankowie i wychowawcy "wspólnie udają się w drogę", aby osiągnąć cel, rozumiany jako "szukanie swojej równowagi w swojej każdorazowej sytuacji życiowej" [Tschöpe-Scheffler 2001 s. 51]. Jeszcze inni autorzy (J. Prekop, Ch. Schweizer) ubogacają metaforę podróży, wprowadzając postacie "gościa" i "gospodarza": dziecko jest gościem znajdującym się w drodze, zaś dorosły pełni rolę gospodarza, towarzysza na pewnym etapie drogi oraz kogoś, kto pomaga przygotować się dziecku do dalszej, samodzielnej podróży.
2. Drugą metaforę, która służy wprowadzaniu i wyjaśnianiu znaczenia terminu "wychowanie", stanowi metafora rozwoju rośliny. Jej popularność ma związek z faktem, że wiele terminów oznaczających zjawisko wychowania pochodziło z dziedziny szeroko rozumianego przyrodoznawstwa. Np. niemieckie słowo Bildung, zanim zaczęło funkcjonować w pedagogice, występowało w naukach przyrodniczych. Jego przeniesienie z kontekstu biologicznego do pedagogicznego przypisuje się J. Moserowi (Schweizer Lexikon, Zurich 1945, s. 1276). Najwcześniejsze chronologicznie odczytywanie metafory rośliny polegało na wyeksponowaniu roli wychowawcy w procesie rozwoju człowieka: jak roślina potrzebuje pomocy ogrodnika (podlewania, przycinania, szczepienia, odchwaszczania, podpierania słabej roślinki, użyźniania gleby itp.), tak dziecko potrzebuje wychowawcy, który "zrobi z niego człowieka".
Wychowawca - ogrodnik nie ma zasadniczego wpływu na rozwój rośliny, może tylko zapewnić jej mniej lub bardziej korzystne warunki wzrostu. Porównanie wychowanka do rośliny, której rozwój wspomaga wychowawca, można kilkakrotnie znaleźć w pismach J. Korczaka. Wskazuje on na istnienie w człowieku wrodzonej siły czy tendencji, trudnej do nazwania, która ma decydujący wpływ na jego życie, tak jak natura ma decydujący wpływ na to, co wyrośnie z danej rośliny. Działania wychowawcy nie mogą tego wpływu przeważyć, ale mogą z nim współdziałać. Jeśli wychowawca chce "stworzyć" wychowanka wbrew owym zadatkom w nim tkwiącym, podejmuje się zadania skazanego na niepowodzenie, tak, jakogrodnik, który chciałby wyhodować z brzozy dąb.
Osobowość
Osobowość definiujemy jako:
zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Osobowość - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Wikipedia
Osobowość jest to złożona struktura cech psychofizycznych, pozostających w charakterystycznej współzależności i wzajemnych związkach, warunkująca względną całość i odrębność danej jednostki ludzkiej, regulująca jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.(M. Godlewski).
Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Treść czy istota struktur osobowości kształtowana jest w procesie interakcji człowieka z otoczeniem, zachodzącym w ciągu całego jego życia.
Wychowanie dyrektywne
„dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych […] wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego”. (A. Gurycka)
„społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na pokolenia dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”. (S. Kunowski)
„działania zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych, a więc kierunkowych w osobowości jednostki”. (H. Muszyński)
„system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych”. (R. Wroczyński)
„całość oddziaływań i wpływów, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie”. (T. Wujek, T. Pilch)
„działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik będący kandydatem na członka grupy społecznej i której zadaniem jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka”. (F. Znaniecki)
Planowa aktywność, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi”. (R. Schulz)
Wychowanie niedyrektywne
„wyzwalanie w drugiej osobie bądź grupie społecznej pożądanych stanów, jak rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości"; "efekt powyższych działań lub procesów" (Milerski, Śliwerski)
„wprowadzanie do życia wartościowego”. S. Ruciński
„proces zdobywania przez jednostkę doświadczeń”. (W. Ch. Bagley)
„proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku” (J. Dewey)
„proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnorodnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka' (S. Kunowski)
„pomaganie w rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich możliwości” (H. Rylke, G. Klimowicz)
„dorastanie do zadań”, „rozwijanie podmiotu za sprawą jego uczestnictwa w świecie” (B. Suchodolski)
„całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcje urzeczywistniać swoje człowieczeństwo” (T. Tarnowski)
Zasady wynikające bezpośrednio z idei kształcenia wyzwalającego:
bezwarunkowe akceptowanie ucznia jako osoby,
dwupodmiotowość procesu kształcenia,
opieranie procesu kształcenia na egzystencjalnych potrzebach uczniów,
Pełna humanizacja interakcji społecznych,
empatyczne rozumienie uczniów,
uznanie wiodącej roli wartości w procesie kształcenia,
uprawomocnienie „głosu własnego”: ucznia w procesie kształcenia,
przestrzeganie relacji dialogowych w procesie dydaktycznym,
akceptowanie prawa ucznia do krytyki,
organizowanie procesu kształcenia blisko doświadczeń uczniów,
przeciwdziałanie sytuacjom stresogennym,
systematyczne wspieranie rozwoju kompetencji osobowościowych, merytorycznych i społecznych uczniów,
stwarzanie warunków do indywidualnego rozwoju osobowości ucznia,
uprawomocnienie w procesie kształcenia inicjatywy i wielostronnej aktywności twórczej uczniów,
wspieranie samodzielności poznawczej uczniów,
udostępnianie uczniom wielorakich środków dydaktycznych umożliwiających multisensoryczne poznawanie określonych zagadnień,
umożliwianie uczniom poznawania interesujących ich zagadnień z różnych punktów widzenia.
MATERIAŁ Z ĆWICZEŃ GRUPY …..Materiał kopiowany, nie został należycie opracowany.
Proces samowychowania - kierowany automatycznie ciąg zabiegów podejmowanych przez jednostkę wobec samej siebie ze względu na pożądany wzór lub ideał osobowości, dzięki którym zostaną wzbudzone w podmiocie procesy intelektualne, wolicjonalne i motywacyjno-emocjonalne, prowadzące do wzbogacenia i rozwoju własnej osobowości.
Samowychowanie- ukoronowanie procesu wychowawczego. To działania i czynności wychowawcze podejmowane przez jednostkę bez zewnętrznego przymusu
Samowychowanie- czynne ustosunkowanie się do procesu własnego rozwoju,
wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działaniami wg
dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości.
Na czym polega samowychowanie?
Na:
samorzutnej pracy człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości stosownie do założonych kryteriów celów i ideałów,
doskonaleniu siebie i samorealizacji,
samodzielnej odpowiedzialności za kształt własnego człowieczeństwa,
określanie sobie samemu celów, zadań, metod ich osiągania i wartości kierunkowych,
samourzeczywistnieniu,
samokontrolowaniu i sankcjonowaniu zgodności własnych zachowań z przyjętymi wzorcami,
Sytuacje w jakich może przebiegać samowychowanie?
* Kształtowanie własnego poglądu na świat (budowanie systemu w którym będzie istniał jak najlepiej dążył do doskonalenia
* sytuacje w których człowiek podejmuje samodzielnie decyzje (dobro, zło)
* ponoszenie konsekwencji czynów (jeśli zrobi coś złego musi ponieść karę)
*panowanie nad swymi emocjami, uczuciami(nie wywiera wpływów krzykiem)
* ustalanie swoich zasad postępowania i hierarchii wartości (na postawie doświadczeń wybiera/ustala zasady jakimi się kieruje)
* wyznaczanie celów i samodoskonalenia (dąży do wyższych poziomów)
* wynoszenie wniosków z zaistniałych sytuacji (co może zrobić lepiej w przyszłości)
*relacje indywidualne /grupowe
MATERIAŁ gr….
Definicje samowychowania:
„Samorzutna praca człowieka nad kształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru, własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów.”
[W. Okoń]
„Czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów lub systemu wartości."
[W. Pomykała, Encyklopedia pedagogiczna]
„Działanie i czynności wychowawcze podejmowane przez jednostkę bez zewnętrznego przymusu (podejmowanie akceptowanych zachowań bez przymusu).”
[prof. Z. Mysłakowski]
„Planowa i systematyczna praca nad sobą, w tym szczególnie nad rozwijaniem pożądanych społecznie i moralnie cech osobowości.”
[M. Łobocki]
„Proces odpowiednio zainspirowany przez rodziców, wychowawców lub nauczycieli”
[G. Schiek]
Pojęcia związane z samowychowaniem:
samodoskonalenie
samokształcenie
samorealizacja
samourzeczywistnienie
praca nad sobą
kierowanie własnym rozwojem
samokontrola
samodzielność
samosterowność
samodyscyplina
Przygotowanie dziecka do samowychowania polega na wykonywaniu co najmniej czterech zadań.
Są to:
* pomoc w nabywaniu świadomości siebie,
* w uaktywnianiu samowychowania,
* w umacnianiu tej aktywności
* w ukierunkowywaniu pracy nad sobą.
Wielu pedagogów stwierdza, że wychowanie polega na wzbudzaniu woli samowychowania, czyli wszechstronnej pracy nad sobą.
Polega to na kształtowaniu takich cech jak:
* świadomość postanowień i działań,
* zdolność podejmowania w porę uzasadnionych i trwałych postanowień
* panowanie nad sobą.
Aby wyrobić takie cechy woli rozpoczyna się pracę z wychowankiem od samopoznania przez niego pragnień, dążeń do wyrobienia wewnętrznego poczucia obowiązku. Podkreślenie i chwalenie każdego powściągliwego zachowania dziecka, które wynika z przemyślenia i zastanowienia, nagradzanie dobrych czynów spełnionych wbrew złym nawykom to początek uciążliwego i długiego procesu samowychowania
Sytuacje, w których występuje samowychowanie
*sytuacja, w której podejmujemy ważną dla Nas decyzji
* sytuacja, kiedy spotykamy się z innymi,
* w momencie analizowania
* w czasie, kiedy musimy pójść na kompromis z innymi,
* w trudnych dla nas momentach, kiedy musi walczyć, jak również nie poddawać się,
Etapy procesu rozwojowego dochodzenia do samodzielności
- od 0 - 1 roku życia (niemowlęctwo) - całkowita wzajemna zależność opiekuńcza obu stron procesu opieki, wynikająca z całkowitej zależności podopiecznego od opiekuna. Brak jest czynnego współdziałania podopiecznego w zakresie zaspakajania jego potrzeb.
- od 2 - 3 roku życia (wiek żłobkowy) - początek procesu uniezależniania się podopiecznego od opiekuna i odwrotnie; początek czynnego współdziałania podopiecznego i opiekuna w zaspakajaniu potrzeb podopiecznego.
- od 4 - 8 roku życia (wiek przedszkolny i młodszy szkolny) - osiągnięcie większej samodzielności oraz znacznej niezależności funkcjonalnej podopiecznego w stosunku opiekuńczym; widoczna duża uległość wobec opiekuna i podatność na sugestie opiekuna, także tendencja do naśladownictwa działań opiekuna; chęć uzyskania uznania ze strony opiekuna; realizacja potrzeb podopiecznego następuje na drodze jego aktywności zabawowej i osobistych doświadczeń typu „ja sam /a/”.
- od 9 - 15 roku życia ( wiek szkolny) - osiągnięcie pełnej świadomości swej roli w stosunku opiekuńczym, samodzielności w realizacji całych kompleksów złożonych zadań służących realizacji potrzeb; wchodzenie w role opiekuna w stosunku do młodszych; czynności opiekuna mają charakter pośredni - pouczanie, pokaz, przykład, wymaganie, korygowanie, kontrolowanie, ocenianie).
Od 16 roku życia - samodzielne zaspakajanie swoich potrzeb życiowych, udział w organizowaniu warunków własnej egzystencji; działania opiekuna mają charakter pośredni - zapewnienie warunków bytowych i usamodzielniania, ukierunkowanie, doradzanie, instruowanie, kontrolowanie, ocenianie, udzielanie pomocy, dawanie wsparcia psychicznego.
- okres po akcie usamodzielnienia - samodzielność i niezależność życiowa; tendencja do fizycznego oddalenia się od opiekuna i jednocześnie psychicznego zbliżenia się do niego (poszukiwanie zrozumienia).
WYCHOWANIE A OPIEKA Materiał opracowany przez grupę
Definicje wychowania |
Definicje opieki |
|
|
„Dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych wywołujących zmiany w osobowości człowieka, tym oddziaływaniom poddanego.” A. Gurycka
„System działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych.” R.Wroczyński
„Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego.” E. Durkheim
„Wychowanie jest procesem intencjonalnym, wzajemnych oddziaływań wychowawcy i wychowanka, zachodzących w ramach stosunku wychowawczego, zmierzających do ukształtowania osobowości wychowanka.” J. Szczepański
„Planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi.” R. Schulz
|
"Pomoc udzielana społeczeństwu w celu zapobiegania wszelkiemu nieprzystosowaniu dezintegracji społecznej, brakom zdrowotnym, materialnym i moralnym" A. Kamiński
"Opieka towarzysząca wychowaniu to działanie podejmowane w celu pokonania przeszkód, które utrudniają normalny przebieg procesu wychowawczego, oraz z zamiarem przygotowania wychowanków do radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia" A. Kelm
"Opieka wychowawcza polega na opiece nad rozwojem intelektualnym i moralno - społecznym dzieci"
"Opieka jest związana ze stworzeniem odpowiednich warunków higieniczno - zdrowotnych oraz dotyczy warunków rozwoju społecznego w środowisku wychowawczym lub zastępczym" M. Żelazkiewicz
"Opieka jest związana z wychowaniem. Nie ogranicza się tylko do wypełniania świadczeń materialno - rzeczowych ale także do pomocy o charakterze psychiczno - emocjonalnym tzn. do zrozumienia potrzeb drugiego człowieka, współodczuwania z nim oraz wspierania go w procesie samorealizacji i samowychowania." J. Maciaszkowa
"Opieka polega na stwarzaniu dziecku dostępu do różnorodnych dóbr, przedmiotów, sytuacji, co warunkuje zaspokojenie potrzeb dziecka bez których nie mogłoby ono istnieć i rozwijać się" Cz. Czapów
|
Można powiedzieć, że wychowanie i opieka to pojęcia bliskoznaczne.
Opieka wg Heleny Radlińskiej jest przydatna tam gdzie przejawiają się niekorzystne dla normalnego rozwoju człowieka zjawiska tj. choroby, zaburzenia psychofizyczne, złe przyzwyczajenia, braki w sprawności i wykształceniu, samotność. Oznacza to, że w wychowaniu trudno byłoby obyć się bez opieki, dzięki której zapewnia się niezbędne warunki dla prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego. Opieka bez wychowania mogłaby sprzyjać postawom biernego wyczekiwania oraz sankcjonować brak aktywności i samodzielności wychowanków.
Albin Kelm utożsamia opiekę towarzyszącą wychowaniu z działaniem podejmowanym w celu pokonania przeszkód, który utrudniają normalny przebieg procesu wychowawczego, oraz z zamiarem przygotowania wychowanków do radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia. Kelm pisze: ,,Bardzo trudno byłoby oddzielić wychowanie od opieki, zawsze bowiem pozostaje choćby troska o bezpieczeństwo osobiste dziecka, którym się w toku wychowania zajmujemy.” Janina Maciaszkowa uważa, że związek wychowania i opieki jest możliwy dzięki temu, iż działania opiekuńcze nie ograniczają się wyłącznie do wypełniania świadczeń materialno- rzeczowych, lecz obejmują także pomoc o charakterze psychiczno- emocjonalnym, czyli przede wszystkim rozumienie potrzeb drugiego człowieka, współodczuwanie z nim oraz wspieranie go w procesie samorealizacji i samowychowania. W odniesieniu do dzieci i młodzieży dostrzega się doniosłość wyzwalania w nich aktywnej postawy wobec własnego życia i umożliwia w miarę samodzielnego zaspokajania swych potrzeb.
Różnice pomiędzy wychowaniem i opieką
Nie wszyscy pedagodzy podzielają pogląd o ścisłym związku między wychowaniem i opieką. Niektórzy, jak Z. Dąbrowski uważa, że opieka i wychowanie stanowią odrębne dziedziny działalności ludzkiej. Ponadto jego zdaniem opieka w przeciwieństwie do wychowania jest działaniem pierwotnym w rozwoju filogenetycznym jak i ontogenetycznym, to znaczy, że ,,działania opiekuńcze wyprzedzają i warunkują czynności wychowawcze". Ponadto zwraca uwagę, iż opieka zapewnia ciągłość istnienia gatunku ludzkiego, a wychowanie zapewnia przekazywanie dorobku kulturowego. Opieka jest też ,,w zasadzie wyłączną treścią działania opiekunów w stosunku do pewnych kategorii osób, np. dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo, nieuleczalnie chorych." Oraz stawia sobie odmienne cele w porównaniu z wychowaniem. Ten pogląd nie jest odosobniony. Ma uzasadnienie teoretyczne ale nie wydaje się słuszny, bo nie uwzględnia złożoności procesu wychowania i w dalszych konsekwencjach nie liczy się dostatecznie z rzeczywistym dobrem dzieci i młodzieży, którym w przypadku nieszczęść odmawia się wychowania. Tak więc trudno zgodzić się, że wychowanie i opieka stanowią dwie całkowicie różne dziedziny działalności ludzkiej. Zachodzące między nimi związki dobrze oddaje taki termin jak np.: praca opiekuńczo - wychowawcza.
Reasumując pojęcie wychowania obejmuje także działania opiekuńcze, z którymi wprawdzie nie zawsze jest utożsamiane, ale które stanowią nierozerwalny składnik procesu wychowawczego. Wychowanie pozbawione bezpośredniego lub pośredniego sprzężenia z opieką byłoby działaniem z pewnością mało skutecznym.
Bibliografia:
Łobocki Mieczysław „ABC wychowania”
Stadia rozwoju moralnego
Stadia |
Fazy
|
ANOMIA 0 - 1 |
|
HETERONOMIA 1 - 5
5 - 9 |
|
SOCJONOMIA 9 - 13 |
|
AUTONOMIA 13 - 15
15 - 17 |
|
Materiał opracowany przez grupę C8
Tekst internetowy należy skonfrontować z literaturą i należycie opracować również pod względem edytorskim.
Proces wychowania nie zależy tylko od samego nauczyciela czy ucznia. Dziecko przebywa przecież w świecie gdzie początkowo, każdy nawet najmniejszy bodziec jest dla niego jakimś doświadczeniem. Do nas należy zadanie, aby nauczył się je rozróżniać i przyjmować tylko te, o pozytywnym wpływie. W takiej sytuacji potrzebna jest równomierne wychowanie zarówno przez nauczyciela, ale też w każdym innym środowisku, w jakim znajduje się dziecko. Chodzi tu zarówno o środowiska intencjonalne jak i naturalne. Środowisko intencjonalne to między innymi szkoła i nauczyciele. Jednak życie dziecka toczy się głównie w zakresie grup i środowisk mu naturalnych, jak na przykład rodzina lub grupa rówieśnicza.
Proces wychowania wydaje się być procesem, na tyle naturalnym i powszechnym, że często nie widzimy potrzeby dogłębnej jego analizy. Chcąc jednak przeprowadzić go poprawnie i zgodnie z natura i rozwojem naszego dziecka lub wychowanka, każdy rodzic czy nauczyciel powinien posiadać wiedzę, choćby teoretyczną z zakresu pojęcia, jakim jest proces wychowania.
Istnieje wiele definicji określających, czym tak naprawdę jest wychowanie, jakie są jego cele i wymogi. Niezależnie jednak od ich autora, sprowadzają się one do określania planowych czynności przez nas podejmowanych w celu wychowania dziecka.
Jedną z pierwszych definicji była koncepcja Emila Durkheima, mówiąca, że:
- Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ona do wykształcenia i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich oczekuje od niego społeczeństwo polityczne jako całość oraz środowisko specjalne, do którego jest ono przeznaczone.
Wychowanie polega na ciągłym wysiłku narzucania dziecku sposobów widzenia, myślenia i działania, do których nie doszłoby ono spontanicznie.
Termin „proces” wywodzi się od łacińskiego słowa „procedere”, co oznacza „postępowanie naprzód”. Inaczej mówiąc, proces jest pewnym ciągiem działań, bądź zmian, które są uporządkowane i wynikają jedne z drugich. Proces ma wyraźnie nakreślony kierunek postępowania, pewną strukturę i określone właściwości.
Heliodor Muszyński:
Przez proces wychowania rozumiemy ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany.
Mieczysław Łobocki:
Na ogół wychowanie jest rozpatrywane jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wychowawczych.
Wychowanie jako proces- zgodnie z większością definicji- jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości. O tym, iż wychowanie jest przede wszystkim dokonywaniem zmian w osobowości człowieka lub- najogólniej mówiąc- w jego rozwoju (przez wywieranie na niego wpływu z zewnątrz).
Kazimierz Sośnicki:
Proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w obrębie osobowości, zmian, które prowadzą do nowego stanu psychicznego i fizycznego człowieka. Proces wychowania niejako ugruntowuje się w wychowanku, dokonuje się w nim i tylko poprzez analizę zmian w jego osobowości można orzekać o kierunku i skuteczności oddziaływań wychowawczych.
Ryszard Wroczyński:
O procesie wychowania możemy mówić tylko wówczas, kiedy analizuje się ciągi działań podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków. Działania te są bowiem zaplanowane, uhierarchizowane i można oceniać ich skuteczność pedagogiczną w postaci zmian w zachowaniach wychowanków uznanych przez wychowawców jako pożądane. Tylko działania zewnętrzne wobec wychowanka możliwe są do kontroli, korekcji i ewentualnie całkowitej zmiany.
Romana Miller:
Proces wychowania dokonuje się jakby na dwóch poziomach. Pierwszy z nich wyznaczają działania polityków, którzy nie tylko wskazują kierunki rozwoju danego kraju, wielu jego obywateli, ale także określają zakres środków finansowych przeznaczonych na edukacje narodową. Od decyzji politycznych zależy los wielu młodych osób. Drugi poziom procesu wychowania wyznaczają konkretne działania podejmowane przez wychowawców. Przynoszą one określone skutki w osobowościach dzieci i młodzieży danego społeczeństwa.
S t r u k t u r a p r o c e s u w y c h o w a n i a :
Realizacja procesu wychowania polega na pobudzaniu wychowanka do określonej aktywności oraz organizowaniu odpowiednich sytuacji sprzyjających wyzwalaniu tej aktywności. Aktywność ta musi być powtarzana, a zarazem stopniowana, co zostaje uwzględnione przez nadanie celom operacyjnym narastającego, w pewnym ich ciągu, charakteru. Tak, więc realizacja procesu wychowania to świadome i celowe organizowanie pod określonym względem aktywności i doświadczeń wychowanka przez wprowadzenie go w pewien ciąg odpowiednich do tego sytuacji. Cele operacyjne nie mogą być realizowane w dowolnej kolejności, lecz muszą następować po sobie. Są różne drogi kształtowania postaw w zależności od sposobu kontaktu jednostki z przedmiotem postawy (własne doświadczenia, informacje). Aby określić strukturę wychowania należy wyłonić główne rodzaje czynności, jakie ma do spełnienia wychowawca( lub wychowawcy).
O g n i w a składające się na strukturę p r o c e s u w y c h o w a n i a :
Wdrażanie wychowanków do pożądanych form uzewnętrznionej (działanie) lub uwewnętrznionej (myślenie, przeżywanie) aktywności.
- wychowawca ma pokazać jakimi motywami ma kierować się uczeń przy wyborze rozwiązania danego problemy czy wyboru właściwego zachowania, ma podpowiedzieć co wychowanek ma zrobić by rozwiązać dany problem, wychowawca stosuje środki zachęty do zalecanej aktywności.
·Rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do pożądanej aktywności..
-Polega na kształtowaniu motywów działania, i ugruntowania cech charakteru oraz rozwijania aktywności dziecka na coraz wyższym poziomie.
·Uświadamianie wychowankom znaczenia celów i zasad tej aktywności.
- kształtowanie się świadomości jednostki postępuje równolegle z nabywaniem przez nią doświadczenia w toku konkretnej działalności. Świadomość znaczenia własnego postępowania, jego celów i zasad jest dla wychowanka niezbędna. Powinien on rozumieć sens swych obowiązków oraz potrzebę ich wypełniania.
·Przyswajanie ocen i przekonań wzmacniających dyspozycje do pożądanej aktywności.
- podstawowym momentem w kształtowaniu ocen i przekonań jest pobudzanie wychowanka do wyrażania własnych sądów na konkretny temat jak i czasem na bardziej ogólny problem. Proces wychowania musi być tak zorganizowany, aby równolegle do wzbogacania się doświadczeń wychowanka następowało wdrażanie go do wyrażania własnych sądów.
·Przyswajanie wiedzy na temat związku między pożądaną aktywnością a życiem społecznym, umożliwiającej rozumienie wielorakich aspektów tych zależności.
- Proces wychowania byłby niepełny, gdyby nie obejmował wzbogacania wiedzy i myślenia wychowanków, niezbędnych do świadomego rozstrzygania problemów. Wychowanek powinien znać i rozumieć motywy i mechanizmy zachowania się ludzi, wiedzieć do jakich następstw określone zachowania mogą prowadzić i w jaki sposób następstwa te należy wartościować. Dostarczana wychowankom wiedza musi być bardziej rozległa, złożona i ogólna- w miarę jak rozszerzają się sytuacje, w których wychowanek działa i w których rozwiązuje się coraz bardziej złożone problemy.
SKŁADNIKI PROCESU WYCHOWANIA
Proces wychowania składa się z 5 elementów:
1. ideał wychowania
2. cele wychowania
3. formy wychowania
4. metody wychowania
5. środki wychowania
IDEAŁ WYCHOWANIA
Ideał wychowania - postulowany kształt dojrzałej osobowości tzn. osobowości, która zawiera cechy wartościowe z punktu widzenia potrzeb społeczeństwa, tradycji kulturowych lub wymagań ideologii.
Ideał wychowania powstaje na podstawie filozofii lub badań. Z ideału wychowania wyprowadzamy cele wychowania.
Ideał wychowania można analizować w dwóch aspektach:
formalny - opis ideału i opis jego struktury, tym aspektem zajmuje się teologia (nauka o celach) bada zasady współzależności pomiędzy celami a ideałami. Podstawowa zasad to zasada spójności, między ideałami a celami wychowania musi istnieć spójność.
treściowy - aksjologia wychowania zajmuje się analizą merytoryczną ideału, inaczej analizę treściową (jakie wartości ma przyjąć wychowanek i jakie jego stany osobowości są bardziej wartościowe).
CELE WYCHOWANIA
Cel wychowania to przede wszystkim przygotowanie do życia w społeczeństwie, do uczestnictwa kulturalnego i rozwoju własnej osobowości.
FORMY WYCHOWANIA
Formy wychowania - to proces wychowania, który zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma.
Klasyfikacja form:
1. ze względu na przedmiot aktywności, czyli dziedziny życia społecznego wyróżniamy formy:
przez działalność wytwórczą (pracę) np. podczas lekcji praca - technika
przez zabawę przez sztukę
przez naukę
2. ze względu na relacje, jakie zachodzą między wychowankiem a innymi osobami
indywidualną - współdziałanie
zbiorową - rywalizacja
zespołową - zwalczanie
METODY WYCHOWANIA:
Metody wychowania - celowy sposób postępowania opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, który znajduje się pod jego opieką.
Metody wychowania - sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania oparty o społecznie akceptowane normy etyczno - moralne.
Klasyfikacja metod: (wyróżniamy 4 grupy metod)
I. metody wpływu osobistego (wykorzystują one autorytet wychowawcy):
- wysuwanie sugestii - wywoływanie odpowiednich relacji i zachowań wychowanka przez sugerowanie wychowawcy, czego od wychowanka oczekuje - może mieć charakter zachęcania, przestrzegania lub oceniania - WARUNEK wychowawca musi mieć duży autorytet
- technika perswazji - podsuwanie wychowankom określonych rozwiązań przez posłużenie się odpowiednimi argumentami. W technice perswazji podstawową sprawą jest dotychczasowego stereotypu przekonaniowego wychowanka lub wywołanie „pozytywnej dezintegracji” w dziedzinie jakiś przekonań. Skuteczność perswazji zależy od zaufania do wychowawcy, od argumentów perswazyjnych.
- działanie przykładem osobistym - ta metoda musi dostarczać dziecku wzorów zachowań przydatnych dla realizacji jego motywów, a nie motywów wychowawcy
- wyrażanie aprobaty i dezaprobaty - aprobata lub dezaprobata powinna być powinna być wyrażona w zasadzie bezpośrednio po przejawieniu przez dziecko danego zachowania z umiarem i zachowaniem szacunku dla jego godności
- wdrażanie do samowychowania
II. metody wpływu sytuacyjnego (przy tych metodach chodzi o wykorzystanie władza wychowawcy):
- nagradzanie wychowanka - aprobata, wyróżnienie, przydzielenie wychowankowi określonej funkcji lub roli. Nagradzanie służy do skłonienia wychowanka do określonej aktywności. Nagradzanie musi nastąpić bezpośrednio po zachowaniu w dniu i musi być wyjaśnione dlaczego wzbudziło uznanie wychowawcy.
- karanie wychowanka - zwalcza zachowania niepożądane wychowanka i zapobiega ich występowaniu w przyszłości. Pozawala wychowankowi ustalić co dobre a co złe. Karą może być dezaprobata, ostrzeżenie, nagana, pozbawienie swobody, przywilejów, funkcji, posiadanych godności. Przed otrzymaniem kary wychowanek powinien nieć wyjaśnienie na temat szkodliwości własnego czynu oraz swojej winy, że postąpił niewłaściwie i zasługuje na karę. Kara musi dawać dziecku możliwość rekompensaty wyrządzonego zła, przy czym poniesiona kara wymazuje winę, do której nie wolno już wracać.
- instruowanie - metodę tę często łączy się z metodą perswazji, jaj skuteczność zależy, bowiem od osobistego wpływu wychowawcy.
- organizowanie doświadczeń - wychowanek musi przez własne doświadczenia odkrywać nieopłacalność postępowań wbrew normom moralnym.
- wywoływanie antycypacji następstw zachowań społeczno moralnych - polega ona na przedstawianiu wychowankowi takich konsekwencji jedno ewentualnych czynów, które już mają dlań wartość nagrody lub kary
- przydzielenie funkcji i ról społecznych - ćwiczenie - polega na celowym powtarzaniu przez wychowanka określonych czynności w z góry ustalonego porządku. Chodzi o wyrobienie odpowiednich postaw i przekonań.
III. metody organizowania środowiska społecznego (zespół, grupa)
ŚRODKI WYCHOWANIA:
Środki wychowania - są treścią metod. W przypadku perswazji środkiem będzie słowo, w karaniu i nagradzaniu odpowiednio kara i nagroda itp.
Temat: Sytuacja wychowawcza, struktura sytuacji wychowawczej, dwa spojrzenia wg H. Muszyńskiego i A. Guryckiej.
Materiał grupy 2
1.POJĘCIE PROCESU WYCHOWANIA I JEGO RÓŻNORODNE POSTACIE
1 ze względu na różnorodność samych czynności wychowawczych. Możemy wówczas mówić o różnych dziedzinach, a także formach czy metodach wychowania.
2, ze względu na strukturę czynności wychowawczych, a więc ich miejsce i kolejność następowania w czasie. Wówczas mówimy o procesach wychowania. Pod pojęciem procesu rozumiemy bowiem zawsze jakiś ciąg następujących po sobie zmian, taki jednak, w którym zmiany te przebiegają w jakimś ustalonym porządku. Poszukiwanie optymalnej struktury czynności wychowawczych polega więc na dążeniu do uzyskania pełnej odpowiedzi na pytanie, jak zróżnicowane są poszczególne czynności i jak mają się one w stosunku do siebie, a zatem jak są zestawione w jakieś większe całości-ciągi działań. Taki kierunek podejmowanej analizy jest konsekwencją oczywistego założenia, że czynności wychowawcze są zawsze rozłożone w czasie. Poszczególne cele wychowania osiąga się z reguły nie za pomocą pojedynczych działań, lecz całych ich sekwencji.
Trafnie ujmuje tę myśl F. Znaniecki, że „…z każdego punktu widzenia proces wychowawczy przedstawia się przede wszystkim jako proces dotyczący indywidualnego wychowanka, proces pewnego kształtowania, urabiania jego osoby”.
Definicja procesu wychowania brzmi następująco :
Przez proces wychowania rozumiemy ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo dla wywołania zamierzonej przemiany osobowości wychowanków w kolejności optymalnie dostosowanej do przebiegu owej przemiany
2. SYTUACJE WYCHOWAWCZE JAKO SKŁADOWE ELEMENTY PROCESU WYCHOWANIA
wg Heliodora Muszyńskiego.
Proces wychowania jest to ogólnie rzecz biorąc finalny stan do którego dąży nauczyciel i uczeń. Stany te odnoszą się do osobowości wychowanka, są więc określeniem dyspozycji osobowościowych, do których proces wychowawczy ma dążyć. Dyspozycje te stają się więc celami wychowania. Przykładem może być tu ukształtowanie postaw dziecka wobec kultury, symboli narodowych, rozbudzenie wrażliwości dziecka na krzywdę i zło. Kształtują się one bowiem na przestrzeni całego procesu wychowania, a także osiągania różnych stanów pośrednich. Stany pośrednie w tym wypadku to różne formy aktywności wychowanków. Wychowawca ma za zadanie dobranie aktywności dla danego ucznia tak by wzbudzić w nim zainteresowanie i pobudzić do aktywnego działania, a następnie by utrwaliło się ono.
Np. zadania w grupie gdzie każdy uczeń ma do wykonania jakieś zadanie zgodnie z jego osobowością i umiejętnościami. Dobry nauczyciel dostrzega takie wartości i potrafi je wykorzystać
3. STRUKTURA PROCESU WYCHOWANIA wg Heliodora Muszyńskiego
Proces wychowania polega na pobudzenia ucznia do aktywności na zajęciach, a także do organizowania odpowiednich związanych z tym doświadczeń podczas których uczeń będzie się rozwijał. Aktywność ta musi mieć konkretną kolejność, musi być powtarzana i zarazem stopniowana. Uczeń z biegiem czasu będzie otrzymywał coraz to trudniejsze zadania do wykonania. Ucznia wprowadzić można w odpowiednie sytuacje wychowawcze, a następnie stymulować jego aktywność po przez operowanie układami kar i nagród. Tak więc realizacja procesów wychowania, to świadome i celowe organizowanie pod określonym względem aktywności i doświadczeń wychowanka przez wprowadzanie do w pewien ciąg odpowiednich ku temu sytuacji. Każda z nich są podporządkowane wspólnemu celowi wychowawczemu bądź kilku celom.
Można powiedzieć, że struktura danego procesu wychowania to kolejność następowania po sobie składowych, sytuacji wychowawczych odpowiadająca ustalonej kolejności realizacji wszystkich celów operacyjnych.
Strukturę procesów wychowania, a więc wydobycie przez wychowawcę od ucznia pewnych zachowań, aktywności, postaw w toku kształtowania jego osobowości można sprowadzić na następujących;
1. Wdrażanie wychowanków do pożądanych efektów aktywności
- uwewnętrznionej (myślenie, przeżywanie)
- uzewnętrznionej (działanie)
2. Rozwijanie i utrwalanie umiejętności po przez wykonywanie ćwiczeń
3. Uświadamianie wychowankom znaczenia, celów i zasad tej aktywności
4. Przyswajanie wychowankom ocen i przekonań wzmacniających dyspozycje do pożądanej aktywności
5. Przyswajanie wiedzy przez wychowanków, rozumienie związku między aktywnością, a życiem w społeczeństwie.
4. STRUKTURA PROCESU WYCHOWANIA wg A.Guryckiej
Sytuacje wychowawcze -to interakcje między „wychowawcą w wychowankiem” którzy ze sobą współpracują. Sytuacja wychowawcza musi mieć konkretny cel. Sytuacje tworzy określony układ ludzi, rzeczy i zadań dostarczający wychowankowi określone doświadczenia. Przechodzenie z sytuacji do sytuacji tworzy dynamikę procesu wychowawczego.
Sytuacja w psychologicznym sensie jest zawsze „czyjaś”- jest to sytuacja podmiotu. Do każdej sytuacji w której znajduje się człowiek, ważna jest jedność czasu i miejsca, a dla sytuacji wychowawczej najważniejszy jest układ ludzi.
W procesie wychowawczym wychowawca tworzy sytuacje, które mają stać się źródłem doświadczeń młodych ludzi. To podstawowa umiejętność wychowawcy, której muszą uczyć się samodzielnie praktycznie w oku swojej pracy. Muszą rozważyć szereg wyznaczników konkretnych sytuacji takich jak.
1. Określenie układu ludzi czyli skład, wielkość grupy, zależności w nich zachodzące
2. Teren działań; lokal, potrzebne materiały, pomoce dydaktyczne
3. Dobre i jasne określone zasady
4. Podjęcie decyzji, jaką grupę wpływów zechce wykorzystać wychowawca (podanie wzorów, przykładów, terminów.)
6