Giełda
Jedną z najważniejszych instytucji gospodarki rynkowej jest giełda. Jest to miejsce zawierania transakcji, których cena zależy bezpośrednio od podaży i popytu. Istnieje wiele rodzajów giełd - towarowa, walutowa, zbożowa. Giełda papierów wartościowych jest szczególną instytucją finansową, podlegającą bardzo ścisłym i rygorystycznym regulacjom. Wspólnie z innymi instytucjami finansowymi tworzy tzw. rynek kapitałowy, przez wielu nazywany sercem i układem krwionośnym gospodarki. Giełdy umożliwiają przepływ kapitału od inwestorów posiadających wolne środki finansowe do tych, którzy w danym momencie ich potrzebują.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA rozpoczęła działalność 16 kwietnia 1991 roku po ponad 50-letniej przerwie. Została założona przez skarb państwa i ma formę prawną spółki akcyjnej. Akcjonariuszami GPW mogą być biura maklerskie, banki, fundusze inwestycyjne, emitenci, towarzystwa ubezpieczeniowe. Najważniejszym aktem prawnym regulującym działanie giełdy i całego rynku papierów wartościowych w Polsce jest ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (ustawa z dnia 21 sierpnia 1997, Dz.U. nr 118, poz. 754 z późniejszymi zmianami, zwana dalej Ustawą). Innymi aktami prawnymi, ważnymi z punktu widzenia funkcjonowania giełdy, są Regulamin i Statut Giełdy oraz Szczegółowe Zasady Obrotu.
Na giełdzie papierów wartościowych notowane mogą być jedynie papiery wartościowe, które zostały dopuszczone do obrotu na rynku publicznym. Proces dopuszczenia do obrotu publicznego jest dosyć kosztowny i skomplikowany, dlatego nie każda spółka może sobie na to pozwolić. Wiele spółek nie widzi też sensu przeprowadzania takiej operacji. Więcej na ten temat w punkcie „Dopuszczenie do obrotu publicznego”.
W Polsce obrót papierami wartościowymi na rynku publicznym jest całkowicie zdematerializowany. Co to oznacza? Otóż kupując akcje lub obligacje, nie dostajemy do ręki owego „papieru wartościowego”, tylko wydruk z systemu komputerowego biura maklerskiego potwierdzający realizację zlecenia na naszym rachunku. Wcześniej transakcja rejestrowana jest w systemach komputerowych giełdy, a w dniu rozliczenia w systemie Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Ma to oczywiście wiele zalet, m.in. nie ma możliwości utraty papieru wartościowego z powodu jego spalenia, zagubienia lub kradzieży. Taki sposób prowadzenia transakcji znacznie koszty transakcji, a przede wszystkim umożliwia handlowanie nimi na znacznie większą obniża skalę. Handel papierami wartościowymi na giełdzie odbywa się za pośrednictwem wyspecjalizowanych firm, zwanych biurami lub domami maklerskimi.
Obrót papierami na giełdzie jest tzw. rynkiem wtórnym. Więcej na temat rynku wtórnego oraz różnicy pomiędzy rynkiem pierwotnym i wtórnym w punkcie „Rynek pierwotny i wtórny”.
a. KPWiG
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd to organ administracji państwowej nadzorujący rynek publiczny w Polsce. Do najważniejszych zadań KPWiG należą:
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych;
inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów;
upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych;
przygotowywanie aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych.
Komisja ponadto wydaje zezwolenia na działanie biur maklerskich, dopuszcza do obrotu publicznego emitentów, a ściślej mówiąc: emitowane przez nich papiery wartościowe, przeprowadza egzaminy na maklerów papierów wartościowych oraz doradców inwestycyjnych itp.
Upoważnieni pracownicy urzędu Komisji mają prawo wstępu do biur maklerskich w celu skontrolowania prawidłowego działania tych instytucji.
b. KDPW
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (Krajowy Depozyt, Depozyt) jest instytucją, do której należy prowadzenie depozytu papierów wartościowych. Do zadań KDPW w szczególności zaliczamy:
rejestrowanie papierów dopuszczonych do publicznego obrotu;
nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie;
obsługę realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych;
rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym.
Papiery wartościowe są przechowywane w Krajowym Depozycie w formie zapisów elektronicznych. Taka forma przechowywania gwarantuje bezpieczeństwo obrotu i umożliwia kontrolę wielkości emisji. Z udziałem Depozytu przeprowadzane są także takie operacje, jak: asymilacja papierów wartościowych, wypłata dywidendy, wymiana papierów wartościowych (split), wykup obligacji itp. Ponadto, jak już wcześniej wspomniano, Depozyt organizuje i prowadzi rozliczenia transakcji swoich uczestników (w tym biur maklerskich), tzn. ustala zakres świadczeń pieniężnych i niepieniężnych stron transakcji, dokonuje rejestracji zmian na kontach depozytowych oraz dokonuje rozliczeń pieniężnych, wydając bankowi rozliczeniowemu dyspozycje uznania lub obciążenia prowadzonych przez niego rachunków uczestników. Poza tym Krajowy Depozyt organizuje i zarządza funduszem rozliczeniowym, którego celem jest zabezpieczenie rozliczenia określonych rodzajów transakcji, zawieranych na rynku regulowanym, np. transakcji zawieranych na sesji giełdowej. W ramach Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych działa Izba Rozrachunkowa Instrumentów Pochodnych, zajmująca się dokonywaniem rozliczeń transakcji w prawach pochodnych.
Dział Nadzoru Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych kontroluje w domach maklerskich, bankach prowadzących działalność maklerską i bankach prowadzących rachunki papierów wartościowych poprawność i bezpieczeństwo prowadzonej przez nich ewidencji papierów wartościowych.
c. Biura maklerskie i banki prowadzące rachunki papierów wartościowych
Jednym z ważniejszych elementów rynku kapitałowego jest biuro maklerskie. Jest to instytucja prowadząca rachunki papierów wartościowych i rachunki pieniężne oraz pośrednicząca w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na rynkach regulowanych (Giełda Papierów Wartościowych oraz CeTO). Żaden inwestor nie może złożyć zlecenia bezpośrednio na giełdę, musi to zrobić poprzez pośrednika. Prowadzenie działalności maklerskiej na terenie Polski wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych. Zgodnie z Ustawą działalność maklerska obejmuje wykonywanie czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, polegających na:
oferowaniu papierów wartościowych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej;
nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na cudzy rachunek - usługi brokerskie, czyli obsługa klienta;
nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na własny rachunek celem realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego;
zarządzaniu cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie;
doradztwie w zakresie obrotu papierami wartościowymi;
prowadzeniu rachunku papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi.
Wszystkie wyżej wymienione czynności wymagają zezwolenia Komisji. Nie wymaga natomiast zezwolenia Komisji m.in.:
sporządzanie prospektu emisyjnego i memorandum inwestycyjnego;
nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek;
reprezentowanie posiadaczy papierów wartościowych wobec emitentów tych papierów wartościowych;
udzielanie pożyczek na zakup papierów wartościowych;
nieodpłatne udzielanie informacji dotyczących inwestowania w papiery wartościowe.
W chwili obecnej w Polsce działa 38 biur maklerskich (stan na 31 marca 2001). Liczba biur maklerskich będzie się zmniejszać m.in. z powodu fuzji (połączeń) - łączy się CitiBrokerage SA z Centrum Operacji Kapitałowych Banku Handlowego SA, a niedługo po tym, w konsekwencji połączenia banku WBK SA z Bankiem Zachodnim SA nastąpi połączenie domów maklerskich należących do tych banków.
d. CeTO
Drugą instytucją organizującą rynek w Polsce obok GPW jest CeTO, czyli Centralna Tabela Ofert. Jest to spółka prowadząca tzw. rynek pozagiełdowy, na której notowane są akcje, obligacje, warranty i kontrakty terminowe. CeTO jest miejscem debiutu małych spółek, które nie mogą spełnić rygorystycznych warunków dopuszczeniowych na GPW. Spółki, które starają się o wejście na CeTO, są zobligowane do sporządzenia memorandum informacyjnego, czyli uproszczonego prospektu emisyjnego. Pomimo wieloletnich prób rozwój CeTO był i jest bardzo powolny, a wartość obrotów na tym rynku ciągle pozostaje na bardzo niskim poziomie.
e. Dystrybutorzy informacji, ceduła giełdowa
Aby giełda mogła prawidłowo funkcjonować i spełniać wszystkie swoje zadania, inwestorzy muszą mieć dostęp do informacji o aktualnym stanie rynku. Zapewniają go dystrybutorzy informacji (ang. Data Vendors). W takiej sytuacji informacja staje się towarem i dlatego dostęp do serwisów informacyjnych jest odpłatny, zwłaszcza gdy chcemy otrzymywać informację na bieżąco, bez opóźnień, czyli online. Najbardziej znani dystrybutorzy informacji to: Reuter, Bloomberg, Bridge Telerate, Polska Agencja Prasowa, Telegazeta.
Jeżeli możemy zaakceptować kilku- lub kilkunastominutowe opóźnienie w przesyłaniu informacji, przebieg sesji giełdowej możemy obserwować na stronie internetowej giełdy (www.gpw.com.pl) lub onet.pl (www.biznes.onet.pl/gielda). Po zakończeniu każdej sesji Giełda Papierów Wartościowych drukuje oficjalny biuletyn z wynikami - Cedułę. Niestety, dla inwestora informacja ta dostępna jest zbyt późno, bo dopiero następnego dnia po sesji.
f. Emitenci
Według polskiego ustawodawstwa do obrotu publicznego dopuszczone mogą być jedynie spółki akcyjne. Spółka akcyjna emituje papiery wartościowe, zwane akcjami, obejmowane następnie przez akcjonariuszy. Współwłaścicielami (akcjonariuszami) spółki akcyjnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby zagraniczne, czyli nierezydenci. Z posiadania akcji wynikają dla akcjonariusza pewne prawa, tj. prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo do podziału w zyskach (tzw. dywidenda), prawo poboru akcji nowych emisji.
Najważniejszym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy (w skrócie WZA). Do jego kompetencji należą m.in.: podział zysku za poprzedni rok obrotowy, wybór władz spółki, decydowanie w sprawach o kluczowym znaczeniu dla spółki. Podczas głosowania w trakcie walnego zgromadzenia akcjonariuszy każdej akcji odpowiada jeden głos (wyjątkiem są akcje imienne uprzywilejowane; jednej takiej akcji przysługuje prawo do 5 głosów). W celu uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy należy zablokować akcje w biurze maklerskim w wyznaczonym ustawowo terminie.
Oprócz zgromadzenia akcjonariuszy organami spółki akcyjnej są: rada nadzorcza oraz zarząd. Radę nadzorczą spółki wybiera walne zgromadzenie akcjonariuszy, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Do głównych zadań rady nadzorczej należy stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich przedsiębiorstwach, badanie bilansu, rachunku wyników itp. Zarząd spółki, który jest wybierany przez walne zgromadzenie akcjonariuszy lub radę nadzorczą (jeszcze inny sposób wyboru zarządu może wprowadzać statut spółki), jest zobowiązany do reprezentowania jej na zewnątrz oraz do bieżącego zarządzania spółką.
Należy jeszcze odpowiedzieć na pytanie - w jakim celu spółka emituje nową serię akcji lub obligacji? Odpowiedź jest bardzo prosta. Spółka chce zdobyć kapitał na dalszy rozwój lub przetrwanie.
Obie wyżej wymienione metody pozyskania kapitału mają swoje wady i zalety. Zaletami emisji akcji są: zwiększenie płynności akcji danego emitenta na giełdzie, brak obciążenia dodatkowymi kosztami związanymi ze spłatą odsetek, a później wykupem obligacji. Minusem jest to, że spada zysk w przeliczeniu na jedną akcję. Najczęściej zwiększa się też liczba akcjonariuszy, którzy będą mieli wpływ na zarządzanie spółką i niekoniecznie będą się zgadzali ze strategią aktualnych akcjonariuszy, co może doprowadzić do konfliktów wewnątrz spółki. Natomiast zaletą emisji obligacji jest fakt, że taka emisja nie zmienia w żaden sposób składu akcjonariatu, a w konsekwencji udziału aktualnych akcjonariuszy w kapitale akcyjnym spółki. Wadą natomiast jest, że emisja obligacji wiąże się z dodatkowymi kosztami finansowymi w postaci okresowych płatności odsetek oraz wykupu obligacji.
g. Inwestorzy
Inwestorem jest w zasadzie każda osoba i każdy podmiot, który nabywa akcje lub inne papiery wartościowe. Generalnie na wszystkich rynkach inwestorów dzieli się na dwie grupy: inwestorów indywidualnych oraz instytucjonalnych. Inwestorzy indywidualni to w dużej części drobni inwestorzy lokujący samodzielnie swoje oszczędności na giełdzie. Inwestorzy instytucjonalni to przede wszystkim duże banki (w tym inwestycyjne), fundusze emerytalne i inwestycyjne oraz towarzystwa ubezpieczeniowe. Od inwestorów indywidualnych różni ich przede wszystkim skala inwestowanych na giełdzie środków oraz profesjonalne zarządzanie. Pomimo słabnącego znaczenia inwestorów indywidualnych są oni potrzebni ze względu na liczbę zawieranych przez nich transakcji - zapewniają giełdzie płynność. Musimy pamiętać, że inwestorzy instytucjonalni inwestują posiadane środki długo- i średnioterminowo. Natomiast większość małych inwestorów indywidualnych gra na giełdzie krótkoterminowo, a czas ich inwestycji rzadko liczony jest w latach, najczęściej w tygodniach i miesiącach.
h. Fundusze powiernicze i inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne zostaną szczegółowo omówione w punkcie „Czym są fundusze inwestycyjne, jak działają, jakie są ich rodzaje?”
i. Fundusze emerytalne
Fundusze emerytalne na rynku polskim pojawiły się niedawno, w związku z przeprowadzoną reformą systemu emerytalnego. Część naszych składek na ubezpieczenie społeczne pracodawcy odprowadzają poprzez ZUS do otwartego funduszu emerytalnego, którego zadaniem jest ich inwestowanie i pomnażanie. Znaczenie funduszy emerytalnych rośnie z miesiąca na miesiąc. Ma na to wpływ skala środków, jakie są do nich przekazywane za pośrednictwem ZUS (kilkaset milionów złotych miesięcznie). Fundusze emerytalne mają obowiązek inwestować bezpiecznie nasze pieniądze, stąd też w ich portfelach znajdują się przede wszystkim obligacje skarbu państwa i bony skarbowe.
j. Maklerzy papierów wartościowych
Maklerami papierów wartościowych są osoby fizyczne, które zdały egzamin przed Komisją Papierów Wartościowych i Giełd. W chwili obecnej w Polsce jest ok. 2000 osób posiadających licencję maklerską. Każde biuro maklerskie musi, w zależności od posiadanego zezwolenia, zatrudniać odpowiednią liczbę osób z taką licencją. Maklerzy papierów wartościowych są pośrednikami pomiędzy inwestorami pragnącymi sprzedać i kupującymi na giełdzie papiery wartościowe.
Potocznie maklerami nazywa się osoby przyjmujące dyspozycje od klientów w biurach maklerskich.
k. Doradcy inwestycyjni
Doradcami inwestycyjnymi, podobnie jak w przypadku maklerów, są osoby fizyczne, które zdały egzamin przed Komisją Papierów Wartościowych i Giełd. Na listę doradców inwestycyjnych mogą być również wpisane osoby wykonujące zawód doradcy inwestycyjnego w innych państwach, jeżeli ich kwalifikacje, stwierdzone przez Komisję, dają rękojmię należytego wykonywania zawodu na terenie Polski. Doradcy inwestycyjni są zobowiązani zatrudniać biura maklerskie, które otrzymały zezwolenie Komisji na zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie lub doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi, oraz fundusze emerytalne i inwestycyjne.
Schemat przepływu papierów wartościowych i pieniędzy w przypadku złożenia zlecenia przez inwestora indywidualnego
1 - złożenie zlecenia przez klienta w biurze maklerskim, wpłata pieniędzy na rachunek inwestycyjny
2 - przekazanie zlecenia przez biuro maklerskie na giełdę
3 - przekazanie karty umowy po transakcji przez giełdę do biura maklerskiego
4 - przekazanie informacji o transakcji przez giełdę do KDPW
5 - wydanie dyspozycji przez KDPW uznania lub obciążenia rachunków uczestników
6 - rozliczenie papierów wartościowych
7 - rozliczenie pieniężne transakcji
8 - rozliczenie transakcji, wypłata pieniędzy po transakcji sprzedaży
Czym jest papier wartościowy?
W rozumieniu polskiej ustawy papierami wartościowymi są: akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, zbywalne prawa majątkowe, wynikające z wyżej wymienionych papierów wartościowych, lub prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio albo pośrednio od ceny papierów wartościowych. Ogólnie mówiąc, papier wartościowy jest dokumentem, z którego wynika dla jego właściciela określone prawo, np. do otrzymywania odsetek, udziału w zysku spółki itp.
a. Akcje
Akcje są najbardziej znanym obok obligacji papierem wartościowym. Dają właścicielowi prawa korporacyjne, czyli prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, a więc prawo do zarządzania spółką. Akcje są instrumentem najczęściej wybieranym przez początkujących inwestorów. Wynika to z tego, że inwestowanie w akcje nie jest tak skomplikowane i niebezpieczne jak inwestowanie w kontrakty terminowe, a jednocześnie dają możliwość osiągnięcia znacznie większych zysków niż obligacje. Najczęściej akcje przynoszą akcjonariuszowi zysk poprzez wzrost ich wartości albo dzięki uzyskiwanym dywidendom. Należy zdać sobie sprawę z tego, że nabywając akcję, stajemy się współwłaścicielem przedsiębiorstwa, które niekoniecznie musi dobrze funkcjonować. Musimy zatem pamiętać o wynikających z tego konsekwencjach, z możliwością utraty zainwestowanych środków włącznie. Zapewne niewielkim pocieszeniem będzie to, że nie możemy stracić więcej niż zainwestowany na początku kapitał. Z tego też powodu bardzo ważne jest prawidłowe wybranie papierów, w które chcemy zainwestować, oraz czasu, kiedy chcemy to zrobić. Cechą akcji notowanych na giełdzie jest bowiem ich nieustanna wycena przez rynek. Całe rzesze inwestorów kupują akcje w nadziei wzrostu ich kursu, wierząc, że są one niedowartościowane. Równie liczna grupa inwestorów stawia na spadki cen akcji i pozbywa się papierów albo sprzedaje je z powodu braku wolnych środków finansowych. Wszystko to razem tworzy rynkową wycenę akcji spółki.
b. Obligacje
Obligacja to papier wartościowy, poprzez który emitent staje się dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia świadczenia pieniężnego, polegającego na wypłacaniu pewnej sumy pieniędzy (nominał obligacji) oraz ewentualnych odsetek płatnych w równych odstępach czasu. Nabywcę obligacji nazywa się obligatariuszem.
Obligatariusza możemy porównać do kredytodawcy, który za określoną cenę (koszt odsetek) pożycza pieniądze emitentowi obligacji. W terminie określonym jako dzień wykupu emitent wykupuje od inwestorów posiadane przez nich obligacje.
Do najważniejszych typów obligacji należą:
obligacje o stałym oprocentowaniu;
obligacje o zmiennym oprocentowaniu, które zmienia się okresowo, np. raz na kwartał lub raz na rok;
obligacje zerokuponowe - są to obligacje, od których inwestor nie otrzymuje odsetek, a tylko wartość nominalną. Aby zrekompensować inwestorowi brak odsetek, emitent sprzedaje obligacje po cenie niższej od nominalnej, czyli z tzw. dyskontem;
obligacje zamienne, które uprawniają inwestora w ściśle określonych warunkach do ich zamiany na inny instrument finansowy. Najczęściej są to akcje emitenta. Oprocentowanie takich obligacji jest z reguły niższe od wartości rynkowych, ale jest rekompensowane późniejszym nabyciem akcji.
Obligacje mogą być nominowane w różnych walutach, oprócz waluty krajowej są to najczęściej dolary amerykańskie, marki niemieckie lub euro.
W Polsce do najczęściej spotykanych należą obligacje o stałym i zmiennym oprocentowaniu. Na giełdzie papierów wartościowych notowane są obligacje trzyletnie o zmiennym oprocentowaniu o nominale 100 złotych z kwartalnie wypłacanymi odsetkami oraz obligacje o stałym oprocentowaniu o nominale 1000 złotych z terminem wykupu 2, 5 i 10 lat. Obligacje są notowane na giełdzie w procentach wartości nominalnej. Odsetki są dodawane do ceny obligacji każdego dnia.
Przykład:
Kupując obligację trzyletnią, płacimy 99,8% procent wartości nominalnej oraz odsetki od początku okresu odsetkowego aż do dnia rozliczenia transakcji, wynoszące 4,56 zł. W takiej transakcji wartość jednej obligacji wyniesie 99,8% × 100 zł (nominał) + 4,56 (odsetki), czyli razem 104,36 zł.
c. Kontrakty terminowe
Kontrakty terminowe należą do najbardziej skomplikowanych i niebezpiecznych dla inwestora instrumentów notowanych obecnie na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Przyczyną stworzenia transakcji terminowych była chęć ograniczenia ryzyka niekorzystnej zmiany ceny instrumentu bazowego. Kontrakt terminowy jest umową kupna lub sprzedaży określonych aktywów (w szczególności instrumentów finansowych lub towarów zwanych instrumentem bazowym) w określonym czasie w przyszłości i po określonej cenie. Zamiast dostawy instrumentu bazowego w terminie określonym w kontrakcie bardzo często stosowane jest rozliczenie pieniężne. Oznacza to, że strony regulują miedzy sobą kwotę równą różnicy między ceną zawarcia transakcji a ceną instrumentu bazowego w dniu wygaśnięcia.
W chwili obecnej na giełdzie w Warszawie notowane są trzy typy kontraktów terminowych:
kontrakty na indeksy (WIG20 i TechWIG);
kontrakty na kursy walut (dolar amerykański i euro);
kontrakty na kursy spółek (Elektrim SA, Telekomunikacja Polska SA oraz PKN Orlen SA).
Kontrakty terminowe wszystkich typów notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie SA w systemie notowań ciągłych.
Kilka przydatnych terminów:
Depozyt zabezpieczający - środki pieniężne, do których wniesienia jest zobowiązany klient z tytułu otwartych pozycji. Depozyt nie jest opłatą za kontrakt, ale zabezpieczeniem jego wykonania.
Zajęcie, otwarcie pozycji krótkiej - zobowiązanie do sprzedaży (dostarczenia towaru) w przyszłości w wyniku sprzedaży kontraktu; krótko mówiąc - sprzedaż kontraktu.
Zajęcie, otwarcie pozycji długiej - zobowiązanie do zapłaty (kupna) w przyszłości w wyniku kupna kontraktu; krótko mówiąc - kupno kontraktu.
Zamknięcie pozycji - zajęcie pozycji przeciwnej, zatem zamknięcie pozycji krótkiej wymaga zajęcia pozycji długiej i vice versa.
Cena rozliczeniowa - cena służąca do codziennych rozrachunków rynkowych.
Mnożnik - wyrażona w pieniądzu wartość 1 punktu indeksowego.
Przykład:
Załóżmy, że otwieramy pozycję długą (kupno) na kontrakcie FW20M1 (kontrakt terminowy na indeks WIG20 z terminem wygaśnięcia w czerwcu 2001). Załóżmy ponadto, że depozyt wstępny wynosi 10,9%, a zabezpieczający 7,8% wartości kontraktu.
Transakcja została zawarta 12 marca 2001 - zakupiono 1 kontrakt po cenie 1381 zł.
Cena rozliczeniowa z dnia poprzedniego wynosi 1442 zł, co oznacza, że depozyt wstępny wynosi 1571 i właśnie tyle musi mieć inwestor na otwarcie pozycji (zakładamy, że biuro nie żąda wyższego depozytu, i nie uwzględniamy prowizji maklerskiej).
Depozyt wstępny: 1442 zł × 10,9% × 10 = 1571 zł
12 marca 2001
Cena rozliczeniowa: 1364 zł, co oznacza, że inwestor poniósł już tego samego dnia stratę w wysokości (1364 zł - 1381 zł) × 10 = -170 zł.
Depozyt inwestora: 1571 zł - 170 zł = 1401 zł
10 - mnożnik, który charakteryzuje kontrakt terminowy na indeks i oznacza, że każdy punkt ceny kontraktu jest wart 10 zł.
Depozyt zabezpieczający wynosi: 1364 × 7,8% × 10 = 1063,92 zł. Ponieważ depozyt inwestora po odliczeniu straty jest większy od depozytu zabezpieczającego, inwestor nie jest zmuszony uzupełniać depozytu.
13 marca 2001
Cena rozliczeniowa: 1365 zł
Inwestor osiąga zysk w wysokości: (1365 zł - 1364 zł) × 10 = 10 zł.
Depozyt inwestora: 1401 zł +10 zł = 1411 zł
Depozyt zabezpieczający: 1365 zł × 7,8% × 10 = 1064,70 zł
14 marca 2001
Cena rozliczeniowa: 1310 zł
Inwestor ponosi stratę w wysokości: (1310 zł - 1365 zł) × 10 = -550 zł.
Depozyt inwestora: 1411 zł - 550 zł = 861 zł
Depozyt zabezpieczający: 1310 zł × 7,8% × 10 = 1021,80 zł
Ponieważ depozyt inwestora spadł poniżej depozytu zabezpieczającego, biuro maklerskie wzywa do uzupełnienia depozytu do kwoty: 1310 × 10,9% × 10 = 1428 zł, co oznacza konieczność dopłaty 567 zł.
Po tej operacji depozyt inwestora wynosi 1428 zł.
15 marca 2001
Cena rozliczeniowa: 1347 zł
Inwestor osiąga zysk w wysokości: (1347 zł - 1310 zł) × 10 = 370 zł.
Depozyt inwestora: 1428 zł + 370 zł = 1798 zł
Depozyt zabezpieczający: 1347 zł × 7,8% × 10 = 1050,66 zł
Depozyt wstępny: 1347 zł × 10,9% × 10 = 1468,23 zł.
Ponieważ depozyt inwestora jest wyższy od depozytu wstępnego, biuro może przekazać klientowi różnicę np. na rachunek bankowy. Nie ma potrzeby utrzymywania tych środków w formie depozytu. Na rachunek bankowy zostaje przelana kwota 329,77zł.
16 marca 2001
Inwestor zamyka pozycję po cenie 1345 zł.
Inwestor ponosi stratę w wysokości: (1345 zł - 1347 zł) × 10 = -20 zł.
Zostaje odblokowany depozyt w wysokości: 1468,23 zł - 20 zł = 1448,23 zł.
Podsumowanie:
Inwestor w dniu 12 marca zainwestował kwotę: 1401,00 zł.
W dniu 14 marca uzupełnił depozyt kwotą: 567,00 zł.
W dniu 15 marca otrzymał na konto bankowe: 329,77 zł.
W dniu 16 marca zamknął pozycję i uzyskał: 1448,23 zł.
W sumie zanotował spadek środków w wysokości 210,00 zł, co oznacza blisko 15% straty (bez prowizji). W tym czasie spadek ceny kontraktu terminowego wyniósł tylko 1,4%. Na tym przykładzie widać, jak działa dźwignia finansowa w przypadku kontraktów terminowych i jak duże można ponieść straty w ciągu jednego dnia. W dniu 14 marca po 4-procentowym spadku ceny kontraktu inwestor utrzymujący pozycję długą zanotował blisko 39-procentowy spadek wartości swoich aktywów.
Na powyższym wykresie widać przebieg zmienności cen rozliczeniowych kontraktu terminowego wykorzystanego w przykładzie. Proszę zwrócić uwagę, że różnica cen ze stycznia i marca wynosi około 650 punktów, czyli około 6500 zł na 1 kontrakcie. Jest to kwota, jaką mógłby zarobić (stracić) inwestor otwierający pozycję krótką (długą) na początku stycznia i zamykający ją na początku marca.
Kolejny wykres przedstawia wartości kursów zamknięcia kontraktu terminowego na WIG20 oraz przebieg zmienności indeksu WIG20, stanowiącego instrument bazowy dla kontraktu. Jak widać na wykresie, ceny są silnie skorelowane ze sobą, co było do przewidzenia. Przez większą część czasu cena kontraktu terminowego była wyższa od wartości indeksu, co mogłoby sugerować pewien optymizm wśród inwestorów i ich wiarę w trwanie rynku byka.
d. Warranty
Warrant jest to instrument finansowy, którego cena zależy od wartości lub ceny instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym, analogicznie jak w przypadku kontraktu terminowego, może być papier wartościowy, waluta, stopa procentowa itp. Z prawnego punktu widzenia warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia właścicielowi kwoty rozliczenia lub dostarczenia instrumentu bazowego. Dostarczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy instrument bazowy istnieje fizycznie, np. jest nim akcja (nie jest możliwe w przypadku indeksu). W przypadku warrantu kupna kwotą rozliczenia jest dodatnia różnica pomiędzy ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania warrantu, natomiast w przypadku warrantu sprzedaży dodatnia różnica między ceną wykonania a ceną instrumentu bazowego.
Ze względu na podmiot emitujący warranty można podzielić na dwa typy:
subskrypcyjne - warranty emitowane przez spółki akcyjne na własne akcje przyszłej emisji;
opcyjne - warranty emitowane przez banki, biura maklerskie i inne instytucje finansowe na akcje innych spółek notowanych na giełdzie.
Ze względu na termin wykonania warranty, podobnie jak opcje, dzielą się na dwa rodzaje:
warrant europejski - który może być wykonany jedynie w dniu wygaśnięcia określonym wcześniej przez emitenta;
warrant amerykański - który może zostać wykonany w dowolnym wybranym przez inwestora w dniu aż do dnia wygaśnięcia.
Na giełdzie warszawskiej warranty notowane są w systemie notowań ciągłych, bez widełek, co oznacza, że cena warrantu może w ciągu jednego dnia zmieniać się bez ograniczeń.
Jak rozpocząć inwestowanie?
a. Rachunek inwestycyjny
Aby zacząć inwestować na giełdzie, należy posiadać rachunek papierów wartościowych oraz rachunek pieniężny założony w którymś z biur maklerskich. Wielu inwestorów nadal używa nazwy „rachunek inwestycyjny”, dlatego taka nazwa będzie stosowana w tym opracowaniu.
Aktualnie w Polsce działa blisko 40 biur maklerskich, w których można założyć rachunek inwestycyjny. Niestety, spora część z nich, zwłaszcza biura maklerskie dużych zachodnich instytucji finansowych, swoją ofertę kierują do inwestorów, którzy dysponują środkami finansowymi wielkości kilkudziesięciu, a nawet kilkuset tysięcy złotych.
Samo założenie rachunku inwestycyjnego jest niesłychanie proste. Wystarczy udać się do wybranego biura maklerskiego z dowodem tożsamości, podpisać umowę o świadczenie usług brokerskich i po wpłaceniu pieniędzy można rozpocząć inwestowanie na giełdzie. Jeżeli będziemy chcieli składać zlecenia za pomocą telefonu lub Internetu bądź ustanowić pełnomocnika do naszego rachunku, będzie to najprawdopodobniej związane z podpisaniem dodatkowej umowy lub aneksu do umowy o świadczenie usług brokerskich. Niektóre biura maklerskie oferują swoim klientom oprocentowanie wolnych środków zgromadzonych na rachunku pieniężnym. Czasami wymagane jest założenie konta w banku współpracującym z danym biurem maklerskim. W takim przypadku na zakończenie dnia niewykorzystane środki pieniężne są automatycznie przelewane z rachunku inwestycyjnego na rachunek bankowy, skąd wracają następnego dnia rano.
b. Jak wybrać biuro maklerskie?
Przy wyborze biura maklerskiego należy kierować się wieloma czynnikami. Niektóre są związane z kosztami, ale niestety prawie wszystkie są czysto subiektywne. Poniżej przedstawiamy kilkanaście terminów, z którymi należałoby się szczegółowo zapoznać przed podjęciem ostatecznej decyzji.
Koszty, jakie będzie ponosił inwestor z tytułu założenia i/lub prowadzenia rachunku inwestycyjnego. W chwili obecnej otwarcie rachunku w większości biur maklerskich jest bezpłatne, natomiast prowadzenie w większości jest płatne.
Tabela prowizji maklerskich od wartości interesujących nas instrumentów. Zawierając transakcję na giełdzie, biuro maklerskie pobiera od nas prowizję za wykonaną usługę. W przypadku prowizji maklerskich należy zwrócić uwagę zwłaszcza na kwoty stałe w prowizji. W tabeli prowizji mamy przykładowo zapis: 0,5% wartości transakcji, ale nie mniej niż 7,50 zł. Jest to ważne zwłaszcza dla inwestorów zawierających małe transakcje, dla których owe 7,50 zł może stanowić 5% wartości transakcji. W takim przypadku cały nasz zysk może zostać „zjedzony” przez prowizję maklerską.
Przykład:
Prowizja maklerska 0,5% wartości transakcji, nie mniej niż 7,5 złotych
|
Czy wolne środki finansowe są oprocentowane; jeśli tak, to w jakiej wysokości.
Możliwość oraz warunki inwestowania na rynku instrumentów pochodnych (wielkość depozytów zabezpieczających i minimalnego portfela).
Lokalizacja biura, jeżeli zamierzamy składać zlecenia osobiście, lub liczba stanowisk telefonicznych (numerów telefonów), jeżeli będziemy kontaktować się z biurem przez telefon. Dobrze jest też zorientować się, co możemy załatwić przez telefon, a co będzie wymagało naszego pojawienia się w biurze.
Pośrednictwo biura maklerskiego w uzyskaniu kredytu na zakup papierów wartościowych na rynku wtórnym (tzw. linia kredytowa) i na rynku pierwotnym. Wysokość i koszt takiego kredytu.
Dostęp do serwisów internetowych danego biura, łącznie ze składaniem dyspozycji przez Internet.
Możliwość oraz warunki uzyskania odroczonej płatności.
Warunki uzyskania rekomendacji maklerskich.
Czas przekazywania naszego zlecenia na giełdę.
Możliwość składania zleceń w innym oddziale lub w punkcie obsługi klienta danego biura maklerskiego.
Możliwość składania zleceń na zagraniczne rynki regulowane.
Sprawdzenie tych wszystkich informacji będzie wymagało trochę czasu i cierpliwości, ale może dzięki temu później oszczędzimy sobie niepotrzebnych rozczarowań. Na szczęście można w Internecie i różnych wydawnictwach znaleźć odpowiednie zestawienia, które wprawdzie nie dadzą od razu odpowiedzi, w jakim biurze założyć rachunek inwestycyjny, ale na pewno pomogą nam ustalić, gdzie tego nie należy lub nie można zrobić.
c. Składanie zleceń
Jeżeli mamy założony rachunek inwestycyjny oraz środki na zakup papierów wartościowych, możemy złożyć pierwsze zlecenie. Zazwyczaj jest to zlecenie kupna (złożenie zlecenia sprzedaży jest możliwe tylko wtedy, gdy papiery wartościowe zostały zakupione wcześniej na rynku pierwotnym, ale o tym nieco później).
Składając zlecenie kupna lub sprzedaży, inwestor musi podać w biurze maklerskim kilka podstawowych parametrów, bez których jego zlecenie nie może być przyjęte. Są to:
określenie strony zlecenia (kupno lub sprzedaż);
nazwa papieru wartościowego;
ilość, czyli wolumen;
limit zlecenia, czyli cena, przy czym w przypadku zlecenia kupna jest to cena maksymalna, jaką zgadzamy się zapłacić za interesujący nas papier, natomiast w przypadku zleceń sprzedaży jest to cena minimalna, poniżej której nie sprzedamy naszych papierów. Należy pamiętać, że określony przez nas limit cenowy nie zawsze musi być kursem transakcji, po jakim kupimy lub sprzedamy papiery. Przykładowo, jeżeli cenę kupna w zleceniu określimy na 15,00 zł, a będzie można dokonać zakupu po 14,60 zł, to oczywiście kupimy za tę niższą cenę. Podobnie jest w przypadku zleceń sprzedaży, z tym że przy sprzedaży cena transakcji może być wyższa od naszego limitu;
data ważności zlecenia;
dodatkowe warunki, które będą szczegółowo omówienie w punkcie poświęconemu nowemu systemowi WARSET, gdzie zostaną też przedstawione nowe typy zleceń;
Należy pamiętać o tym, że od każdej transakcji zostanie nam policzona prowizja maklerska, która albo zwiększy koszt zakupu papierów wartościowych, albo zmniejszy nasz zysk z transakcji sprzedaży.
d. Rozliczanie transakcji giełdowych
Instytucją, która rozlicza transakcje giełdowe, jest Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. System rozliczeń transakcji jest tak skonstruowany, żeby była zapewniona jednoczesność przekazania papierów wartościowych i pieniędzy. Jest to tzw. zasada DVP (delivery versus payment - wydanie przy płatności). Rozliczenie sesyjnych transakcji giełdowych, których przedmiotem są akcje, następuje trzeciego dnia po zawarciu transakcji. W przypadku obligacji, warrantów i praw poboru jest to drugi dzień po zawarciu transakcji natomiast dla kontraktów terminowych jest to dzień zawarcia transakcji. Co to oznacza dla inwestora? Otóż jeżeli złoży zlecenie sprzedaży akcji w środę i przykładowo zostanie ono zrealizowane we czwartek, to rozliczenie tej transakcji nastąpi w T+3 (T - dzień zawarcia transakcji), czyli we wtorek. Przy wyznaczeniu dnia rozliczenia bierze się pod uwagę tylko dni, w których KDPW pracuje i przeprowadza operacje rozliczania transakcji. Oznacza to, że dopiero we wtorek, i to najczęściej po sesji, inwestor będzie miał zaksięgowane na rachunku środki ze sprzedaży akcji. Moment zaksięgowania środków jest tutaj ściśle związany z momentem zaksięgowania przez biuro maklerskie wyciągu z KDPW. Również we wtorek inwestor przestanie być właścicielem posiadanych akcji, mimo iż transakcja została zawarta w poprzedni czwartek. W przypadku zawarcia transakcji kupna sytuacja jest nieco inna, ponieważ biura maklerskie zwykle nie zgadzają się na pełne odroczenie przez klienta spłaty jego zobowiązań aż do dnia rozliczenia. Taki przywilej mają z reguły duzi i znani biuru klienci. Zwykle drobny inwestor, kupując akcje, musi płacić od razu, natomiast w przypadku ich sprzedaży czekać na swoje pieniądze do trzech dni.
Również w przypadku transakcji kupna przeniesienie własności następuje dopiero w dniu rozliczenia transakcji.
e. Jak czytać wyniki notowań w serwisach informacyjnych?
Wiele serwisów informacyjnych podaje po zakończeniu sesji lub w jej trakcie informacje na temat aktualnych wartości indeksów oraz kursów akcji i innych instrumentów, także onet pod adresem www.notowania.onet.pl.
Dla wszystkich papierów publikowana jest informacja o pięciu podstawowych kursach, wolumenie i wartości obrotu oraz procentowej zmianie ceny.
Wspomniane kursy to:
kurs odniesienia - kurs ostatniej transakcji (kurs zamknięcia) z poprzedniej sesji; kurs, na podstawie którego ustalane są widełki na danym papierze oraz obliczana jest zmiana procentowa kursów transakcji;
kurs otwarcia - kurs pierwszej transakcji na danej sesji;
kurs maksymalny - najwyższy kurs, po jakim był notowany papier na danej sesji;
kurs minimalny - najniższa cena papieru na sesji w danym dniu;
kurs zamknięcia - kurs wyznaczony w trakcie fixingu na zamknięciu, a w razie jego niewyznaczenia kurs ostatniej transakcji na sesji na danym papierze. Kurs zamknięcia staje się kursem odniesienia na sesję następną.
Wolumen obrotu jest sumaryczną liczbą wolumenów poszczególnych transakcji zawartych podczas danej sesji.
Wartość obrotu papierem wartościowym jest to suma wartości wszystkich transakcji na danym papierze podczas sesji, gdzie wartość pojedynczej transakcji jest równa iloczynowi kursu i wolumenu transakcji pomnożonemu przez dwa.
Czasami przy nazwie papieru pojawiają się przez kilka sesji dwuliterowe oznaczenia, związane z realizacją praw z papierów, np. dywidendą. Najczęściej spotykane skróty to:
zp - papier notowany z prawem poboru,
bp - papier notowany bez prawa poboru,
zd - papier notowany z dywidendą,
bd - papier notowany bez dywidendy,
dw - papier do wymiany (przed splitem),
pw - papier po wymianie (po splicie).
Przedstawiona poniżej tabela prezentuje fragment serwisu udostępnionego przez portal www.onet.pl w dniu 3 kwietnia 2001. Nie zawiera on informacji na temat wolumenu i wartości obrotu, ale jest serwisem bezpłatnym, prezentowanym z 15-minutowym opóźnieniem.
Notowania ciągle (trwają) z dnia: 03/04/2001 godzina: 10:21:46
|
Objaśnienia:
nazwa - nazwa waloru
hh:mm - czas ostatniej zmiany (godzina:minuty:sekundy)
tko - wartość teoretycznego kursu otwarcia (przed otwarciem)
otw - wartość kursu otwarcia
min - wartość kursu minimalnego
max - wartość kursu maksymalnego
ost - wartość kursu ostatniego
zmiana - zmiana kursu ostatniego do kursu odniesienia
Kto ustala kursy walut na giełdzie?
Wbrew powszechnie jeszcze panującej opinii, kursy akcji notowanych na GPW nie są ustalane przez prezesa Wiesława Rozłuckiego. Cenę ustala tak naprawdę każdy z inwestorów, który składa zlecenie. Oczywiście, im większe zlecenie, tym większy jego wpływ na cenę papieru. Nigdzie indziej chyba nie można dostrzec tak ścisłego związku podaży i popytu. Nie ma tu żadnych dotacji, zwolnień, przywilejów. Jeśli przeważają kupujący, cena rośnie, a gdy większość stanowią sprzedający, ceny spadają. Jedynym elementem, który zaburza tę równowagę, są występujące od czasu do czasu próby manipulowania kursem. Podsumowując, ceną papieru wartościowego rządzi rynek.
Fazy sesji, systemy notowań:
Na giełdzie warszawskiej papiery są notowane w systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego. Podstawowym systemem są notowania ciągłe, na których notowana jest znaczna część wszystkich papierów wartościowych. Podstawową różnicą pomiędzy notowaniami ciągłymi a systemem kursu jednolitego, czyli tzw. fixingiem, jest to, że cena instrumentu notowanego w systemie ciągłym może zmieniać się wielokrotnie w ciągu sesji, natomiast w przypadku fixingu cena instrumentu jest wyznaczana tylko dwa razy.
Bardzo ważnym pojęciem związanym z systemami notowań jest tzw. Teoretyczny Kurs Otwarcia, publikowany na bieżąco w fazie przed sesją. Kurs ten wyliczany jest zgodnie z zasadą maksymalizacji obrotu, minimalizacji różnicy pomiędzy popytem a podażą oraz minimalizacji zmiany ceny. Po wprowadzeniu każdego zlecenia inwestor może obserwować, jak wpływa ono na arkusz zleceń, a przede wszystkim wie, czy może ono zostać zrealizowane. Ostatni wyznaczony Teoretyczny Kurs Otwarcia staje się kursem otwarcia dla danego instrumentu.
Cena papieru wartościowego notowanego na giełdzie może się zmieniać w trakcie sesji w ściśle określonym przedziale cenowym. Dla akcji notowanych w systemie notowań ciągłych jest to 15%, a dla obligacji 5% od kursu odniesienia. W przypadku równoważenia przewodniczący sesji może zmienić ograniczenia wahań kursów.
Zgodnie ze Szczegółowymi Zasadami Obrotu kursy akcji notowanych na giełdzie muszą być określone z dokładnością:
do 1 grosza, jeżeli kurs akcji nie przekracza 5 złotych;
do 5 groszy, jeżeli kurs akcji przekracza 5 złotych, ale nie przekracza 20 złotych;
do 10 groszy, jeżeli kurs akcji przekracza 20 złotych, ale nie przekracza 100 złotych;
do 50 groszy, jeżeli kurs akcji przekracza 100 złotych.
W przypadku obligacji kurs jest określany w procentach jej wartości nominalnej z dokładnością:
do 0,1 punktu procentowego w przypadku obligacji o nominale mniejszym od 100 złotych;
do 0,01 punktu procentowego w przypadku obligacji o wartości nominalnej równej lub wyższej od 100 złotych.
Sesja giełdowa w każdym z systemów notowań składa się z określonych faz. Kolejność faz oraz godziny ich wystąpienia umieszczone są w tzw. harmonogramie sesji.
Harmonogramy sesji
System notowań ciągłych
8.30-10.00 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń)
10.00 Otwarcie
10.00-16.00 Faza notowań ciągłych
16.00-16.10 Faza przed zamknięciem (przyjmowanie zleceń na zamknięcie)
16.10 Zamknięcie
16.10-16.30 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń na otwarcie następnej sesji)
W przypadku notowań instrumentów pochodnych harmonogram sesji jest prawie identyczny. Wyjątek stanowi otwarcie, które zostało wyznaczone na godzinę 9.00.
System kursu jednolitego - dwa fixingi
8.30-11.00 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń)
11.00-11.15 Faza interwencji
11.15 Otwarcie (określenie kursu jednolitego)
11.15-11.45 Dogrywka
11.45-14.45 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń)
14.45-15.00 Faza interwencji
15.00 Otwarcie (określenie kursu jednolitego)
15.00-15.30 Dogrywka
16.10-16.30 Faza przed otwarciem (przyjmowanie zleceń na otwarcie następnej sesji)
W harmonogramie sesji można wyróżnić kilka faz:
początek dnia giełdowego - jest to faza techniczna, podczas której nadzorujący sesję dokonują modyfikacji parametrów sesji; składanie zleceń nie jest możliwe;
faza przed otwarciem - otwarcie systemu giełdowego dla użytkowników, czyli biur maklerskich; przyjmowanie zleceń na fixing i otwarcie notowań ciągłych. W trakcie tej fazy po każdym wprowadzonym zleceniu kalkulowany jest Teoretyczny Kurs Otwarcia;
interwencja - faza sesji, podczas której wstrzymane jest wprowadzanie nowych i usuwanie starych zleceń z systemu informatycznego giełdy. Zlecenia mogą być jedynie poprawiane, w zależności od papieru, tylko przez animatora albo przez wszystkich uczestników rynku;
otwarcie (zamknięcie) - faza sesji, w trakcie której zawierane są transakcje po kursie ostatniego Teoretycznego Kursu Otwarcia. Dla notowań ciągłych podczas otwarcia wyznaczany jest kurs otwarcia, w przypadku braku możliwości jego wyznaczenia kursem otwarcia staje się kurs pierwszej zawartej transakcji;
dogrywka - faza notowań jednolitych, podczas których uczestnicy mogą składać na każdy papier zlecenia kupna i sprzedaży z limitem równym kursowi otwarcia;
notowania ciągłe - faza sesji, podczas której transakcje zawierane są na bieżąco w miarę napływu zleceń możliwych do zrealizowania, a cena zmienia się ciągle w zależności od popytu i podaży;
faza przed zamknięciem - faza sesji, podczas której przyjmowane są zlecenia na zamknięcie.
W systemie notowań ciągłych notowane są wszystkie akcje wchodzące w skład indeksów WIG20, MIDWIG, TechWIG, obligacje, kontrakty terminowe, warranty oraz inne akcje o wystarczająco dużej płynności.
Na giełdzie w Warszawie ceny transakcji giełdowych określane są zawsze przez inwestorów, co jest cechą rynku kierowanego przez zlecenia. Cena kupna i cena sprzedaży jest taka sama, a maklerzy pobierają od klientów opłatę zwaną prowizją, stanowiącą część wartości transakcji. Na innych giełdach na świecie stosowany jest system zwany rynkiem kierowanym cenami. W takim systemie makler zwany market makerem kupuje papiery po niższej cenie, a sprzedaje po wyższej. Różnica jest zyskiem maklera.
Na giełdzie w Warszawie w systemie notowań ciągłych cenę transakcji ustala zlecenie oczekujące w karnecie. Przykładowo, jeżeli w karnecie oczekuje zlecenie sprzedaży po 100,00 zł, a klient złoży zlecenie kupna po 105,00 zł to zlecenie kupna zacznie się realizować po limicie 100,00 zł.
Arkusz zleceń, typy zleceń występujących w systemie WARSET
Każde poprawnie złożone przez inwestora zlecenie zostaje umieszczone w tzw. arkuszu zleceń. Arkusz zleceń można przyrównać do tabeli, w której w dwóch kolumnach umieszcza się zlecenia kupna i sprzedaży, sortując je jednocześnie według limitów. Jak już wspomniano, w trakcie przyjmowania zleceń wyznaczany jest teoretyczny kurs otwarcia, który wyliczany jest zgodnie z zasadą maksymalizacji obrotu, minimalizacji różnicy pomiędzy popytem a podażą oraz minimalizacji zmiany ceny. Wyznaczony w ten sposób kurs jest kursem równowagi, jeżeli wszystkie zlecenia PKC, zlecenia kupna z limitem ceny wyższym od wyznaczonego kursu równowagi i zlecenia sprzedaży z limitem ceny niższym od wyznaczonego kursu równowagi są zrealizowane w całości. Zlecenia z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi równowagi oraz zlecenia rynkowe na otwarcie (PCRO) nie muszą być zrealizowane.
W trakcie sesji giełdowej papier wartościowy może znajdować się w dwóch specyficznych stanach: równoważenia i zamrożenia.
Równoważenie to status instrumentu występujący po wprowadzeniu zlecenia zamrażającego podczas notowań ciągłych lub gdy nie jest możliwe ustalenie kursu równowagi podczas notowań jednolitych. W trakcie równoważenia, zlecenia są przyjmowane tak jak w fazie przyjmowania zleceń przed otwarciem.
Zamrożenie papieru to status instrumentu, który może pojawić się tylko podczas notowań ciągłych. Zamrożenie papieru powoduje zlecenie PKC, które nie może być wykonane w całości lub gdy zostaje złożone zlecenie, w wyniku którego zostałaby zawarta transakcja poza widełkami. Przyjmowanie zleceń zostaje wstrzymane. Zlecenie zamrażające nie wchodzi do karnetu i zostaje odrzucone przez system w momencie uruchomienia równoważenia.
Zlecenie PKC - zlecenie bez limitu ceny, po każdej cenie, może być wprowadzone w każdej fazie sesji z wyjątkiem fazy interwencji animatora oraz dogrywki. Zlecenie do natychmiastowego wykonania jest realizowane po kolejnych limitach przeciwstawnych oczekujących zleceń. Jeżeli zlecenie nie może być wykonane w całości, papier ulega zamrożeniu, a zlecenie zostaje odrzucone w momencie rozpoczęcia procesu równoważenia.
Przykład nr 1
Wprowadzono zlecenie kupna 145 akcji PKC w czasie notowań ciągłych
Arkusz przed zleceniem
|
Arkusz po zleceniu
|
Transakcje:
111 akcji po 24,60
32 akcje po 25,00
2 akcje po 26,00
Przykład nr 2
Wprowadzenie do systemu zlecenia kupna 300 akcji PKC (arkusz jak przed wprowadzeniem zlecenia kupna 145 PKC).
Papier zostanie zamrożony, ponieważ zlecenie PKC nie może zostać zrealizowane w całości. Całkowity wolumen przeciwstawnych zleceń wynosi 188. Zlecenie PKC nie wchodzi do arkusza zleceń i zostanie odrzucone przez system w momencie uruchomienia przez nadzór sesji równoważenia.
Zlecenie PCRO - zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie. Przyjmowane jest wyłącznie w fazie przyjmowania zleceń przed otwarciem (zamknięciem w systemie notowań ciągłych) oraz w trakcie równoważenia papieru. Realizowane jest po cenie równej kursowi otwarcia (zamknięcia). Niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem z limitem ceny równym kursowi otwarcia (zamknięcia).
Przykład nr 3
Wprowadzono zlecenie kupna 55 akcji PCR w fazie przyjmowania zleceń przed notowaniami ciągłymi.
Arkusz przed zleceniem
|
Arkusz po otwarciu
|
Teoretyczny Kurs Otwarcia = 24,60
Kurs otwarcia = 24,60
Transakcje na otwarciu:
25 akcji po 24,60
55 akcji po 24,60 (realizacja zlecenia PCRO)
Zlecenie PCR - zlecenie po cenie rynkowej. Może zostać wprowadzone do systemu giełdowego tylko w czasie notowań ciągłych z wyłączeniem okresów równoważeń rynku. W chwili jego przyjęcia do systemu centralnego co najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny musi oczekiwać na realizację. Zlecenie maklerskie po cenie rynkowej realizuje się po cenie pierwszego napotkanego zlecenia przeciwstawnego. Niezrealizowana część zlecenia PCR pozostaje w arkuszu jako zlecenie z limitem równym cenie ostatniej realizacji.
Przykład nr 4
Wprowadzono zlecenie kupna 250 akcji PCR w trakcie notowań ciągłych
Arkusz przed zleceniem
|
Arkusz po zleceniu
|
Transakcje: 111 akcji po 24,60
Ponieważ wolumen zlecenia PCR był większy niż wolumen najlepszego zlecenia sprzedaży, niezrealizowana część zlecenia PCR pozostała w arkuszu zleceń jako zlecenie z limitem równym kursowi ostatniej realizacji.
Zlecenie stop - zlecenie posiada dwa limity ceny: limit aktywacji oraz limit zlecenia/warunek PKC. Limit aktywacji musi być równy lub w przypadku zleceń kupna niższy, a przy zleceniach sprzedaży wyższy od limitu zlecenia. Zlecenie maklerskie typu Stop jest ujawniane w arkuszu zleceń w czasie notowań ciągłych (w fazie przyjmowania zleceń przed otwarciem), pod warunkiem że kurs ostatniej transakcji (Teoretyczny Kurs Otwarcia) jest w przypadku zlecenia kupna wyższy lub równy, a w przypadku zlecenia sprzedaży niższy lub równy od limitu ujawnienia.
Przykład nr 5
Wprowadzono zlecenie kupna 55 akcji, limit aktywacji wynosi 25,00 zł, limit realizacji 26,00 zł, kurs ostatniej transakcji 24,50 zł.
Zlecenie oczekuje na umieszczenie w karnecie.
Zawarta została transakcja po kursie 25,50 zł. Zlecenie kupna stop-limit jest umieszczane w karnecie (przekroczony został limit aktywacji - 25,00 zł).
Następuje realizacja zlecenia typu stop.
Arkusz przed zleceniem
|
Arkusz po zleceniu
|
Transakcje:
17 akcji po 25,50
22 akcje po 26,00
Zlecenie z ilością minimalną WMin - warunek ten może występować tylko w trakcie trwania notowań ciągłych. Określa minimalną ilość papierów, która musi być kupiona lub sprzedana natychmiast po wprowadzeniu, pozostała niezrealizowana część zlecenia pozostaje w arkuszu. W sytuacji gdy warunek nie może zostać spełniony, zlecenie jest automatycznie anulowane.
Przykład nr 6
Zlecenie kupna 50 akcji (ilość minimalna 20) z limitem 25,50 zł
Arkusz przed zleceniem
|
Arkusz po zleceniu
|
Transakcje:
35 akcji po 25,50
W przypadku złożenia zlecenia kupna 100 akcji (ilość minimalna 50) z limitem 25,50 zł zlecenie zostanie automatycznie anulowane przez system. Nie jest możliwy do spełnienia warunek kupna minimum 50 akcji z limitem ceny 25,50 zł.
Zlecenia z warunkiem wielkości ujawnianej WUJ
Zlecenie mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach sesji z wyjątkiem fazy interwencji animatora. Wielkość ujawniana nie może być mniejsza niż 100 jednostek transakcyjnych. Zlecenie umieszczane jest w arkuszu zleceń w „porcjach” równych wolumenowi ujawnianemu. Kolejna część zlecenia jest ujawniana dopiero po zrealizowaniu poprzedniej ujawnionej części zlecenia.
Zlecenie z oznaczeniem ważności wykonaj lub anuluj WuA
Zlecenie z oznaczeniem ważności wykonaj lub anuluj mogą być przekazywane na giełdę wyłącznie w fazie dogrywki lub notowań ciągłych bez okresów równoważenia. Zlecenie z takim warunkiem jest wykonywane w całości lub nie jest realizowane w ogóle. Jeżeli zlecenie nie może zostać wykonane w całości, zostaje usunięte przez system.
Rynek pierwotny i wtórny:
Rynek papierów wartościowych dzieli się pierwotny i wtórny. Z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia, gdy inwestor nabywa akcje lub inne papiery wartościowe bezpośrednio od emitenta, czyli spółki, która w ten sposób chce pozyskać nowy kapitał. Jeżeli inwestor odsprzedaje na giełdzie walory nabyte na rynku pierwotnym, to mamy do czynienia z rynkiem wtórnym.
Akcje lub obligacje można nabyć na rynku pierwotnym na kilka różnych sposobów. Najszybszym z nich jest kupno na specjalnej sesji giełdowej akcji oferowanych przez emitenta. Największą zaletą takiej operacji jest to, że zwykle już po kilku dniach akcje, a raczej prawa do akcji danej spółki, mogą być notowane na giełdzie.
Innym sposobem są tzw. publiczne subskrypcje, polegające na składaniu przez inwestorów zapisów (zamówień na papiery wartościowe) w biurach maklerskich. Zebrane w taki sposób zapisy przekazywane są do emitenta, który dokonuje przydziału. W konsekwencji nabywający akcje lub obligacje otrzymuje potwierdzenie nabycia akcji (obligacji). Jest to dokument, który musimy zanieść do biura maklerskiego prowadzącego nasz rachunek inwestycyjny i tam go zdeponować w celu potwierdzenia. Posiadane papiery będziemy mogli sprzedać dopiero po ich potwierdzeniu przez tzw. sponsora emisji i zasileniu nimi naszego rachunku w biurze maklerskim. Taka operacja trwa zwykle kilka, maksymalnie kilkanaście dni. Znacznie lepszym rozwiązaniem jest polecenie deponowania nabywanych na rynku pierwotnym papierów wartościowych. W takim przypadku składając zapis, podajemy swój numer rachunku inwestycyjnego oraz biura, w którym jest prowadzony. Po przeprowadzeniu przydziału przez emitenta papiery są księgowane na rachunku inwestora.
Słowniczek
Hossa i bessa, czyli byki i niedźwiedzie
Wielokrotnie słyszymy, że na giełdzie rządzą w tym momencie niedźwiedzie albo że mamy rynek byka. Są to zwroty używane przez specjalistów lub inwestorów, określające panujący na giełdzie trend.
Byk oznacza hossę, czyli wzrost wartości notowanych na giełdzie papierów wartościowych, przede wszystkim akcji. Przeciwieństwem hossy jest bessa, czyli rynek niedźwiedzia, który oznacza spadki cen połączone z wyprzedażą papierów. Oczywiście, najlepiej by było, aby panowała ciągła hossa, ale to przecież niemożliwe. Jednak zarabiać można nie tylko w czasie hossy, ale także w trakcie bessy, a umożliwiają to kontrakty terminowe i krótka sprzedaż.
Free float, płynność
Free float - wskaźnik, który określa procent akcji w „wolnym obrocie”. Jest to stosunek liczby akcji posiadanych przez „drobnych” akcjonariuszy do ogólnej liczby akcji. „Drobny” akcjonariusz to taki, który posiada nie więcej niż 5% ogólnej liczby akcji.
Wskaźnik ten podlega ciągłej zmianie, a ostatnio daje się zauważać jego zmniejszanie w skali całej giełdy. Przyczyn takiej sytuacji jest kilka. Jedną z nich jest posiadanie przez inwestora strategicznego lub założyciela spółki dużej liczby akcji z myślą o sprawowaniu kontroli nad spółką. Inną przyczyną jest akumulacja akcji spółki, które postrzegane są jako atrakcyjna inwestycja, przez inwestorów instytucjonalnych, np. fundusze inwestycyjne lub emerytalne. Paradoksalnie rozwój funduszy inwestycyjnych i emerytalnych, oprócz wielu pozytywnych oddziaływań na rynek, przynosi zagrożenie dla naszej małej giełdy z powodu właśnie zmniejszania wskaźnika free float.
Wzrost wskaźnika gwarantują nowe emisje akcji, kierowane do drobnych akcjonariuszy, lub sprzedaż akcji przez inwestorów instytucjonalnych. Z pojęciem free float jest ściśle związana płynność. Z reguły im wyższy free float, tym wyższa płynność danego papieru. Duzi inwestorzy, wybierając spółkę, w którą chcą zainwestować swoje środki, zwracają baczną uwagę na płynność.
Płynny papier to taki, którego sprzedaż dużego pakietu akcji jest możliwa w dość krótkim czasie i nie powoduje znacznego spadku ceny. Jest to pojęcie dość subiektywne, ale można uznać, że płynny papier to taki, z którym związane są duże obroty.
Informacja poufna, manipulacja kursem
Informacja poufna to informacja dotycząca emitenta lub papieru wartościowego, która nie została przekazana do publicznej wiadomości, a która po ujawnieniu mogłaby w istotny sposób wpłynąć na cenę papieru wartościowego.
Manipulowanie kursem jest to sztuczne zawyżanie lub zaniżanie kursu papieru wartościowego w celu osiągnięcia jakiegoś celu, np. przejęcia spółki czy osiągnięcia zysku. Działanie takie jest szczególnie niebezpieczne, ponieważ powoduje utratę zaufania przez inwestorów do całego rynku.
W ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi działania takie są ostro piętnowane i np. za sztuczne podwyższanie lub zaniżanie ceny papierów wartościowych grozi kara grzywny do 5.000.000 zł oraz kara więzienia do lat 3. Mimo ostrych kar pokusa szybkiego zarobku jest na tyle silna, że dość często zdarzają się sytuacje, gdy cena papieru gwałtownie zaczyna ulegać zmianie bez żadnych wyraźnych powodów. Sytuacja wyjaśnia się po kilku czy kilkunastu dniach, gdy spółka przekazuje ważną informację, która prawdopodobnie wcześniej przedostała się w sposób nielegalny do pewnej grupy inwestorów.
Krótka sprzedaż
Krótka sprzedaż to sprzedaż akcji, których nie posiadamy. Aby zawrzeć taką transakcję, należy najpierw pożyczyć papiery wartościowe za pośrednictwem biura maklerskiego. Pożyczone papiery inwestor musi zwrócić w określonym terminie, najczęściej odkupując je na giełdzie. Operacja tak jest opłacalna w przypadku spadku cen akcji danego waloru.
Transakcje pakietowe
Czasami zachodzi potrzeba nabycia bardzo dużego pakietu akcji. Oczywiście, można to zrobić w trakcie jednej lub kilku sesji, składając kilkadziesiąt, czasami kilkaset zleceń. Niestety, działanie takie jest czasochłonne i z reguły jego efektem jest znaczny wzrost kursu akcji. Rozwiązaniem powyższego problemu są transakcje pakietowe, czyli transakcje dużymi pakietami akcji. Regulacje giełdowe określają, jak duży musi być to pakiet i jaka może być cena transakcji pakietowej. W odróżnieniu od zwykłych transakcji giełdowych oferta kupna czy sprzedaży papierów wartościowych nie jest widziana przez wszystkich uczestników rynku, ale jedynie przez jedno biuro maklerskie, do którego została skierowana. Transakcje pakietowe są zwykle uzgadniane wcześniej pomiędzy inwestorami, natomiast na giełdzie następuje jedynie zawarcie transakcji, której skutkiem jest przeniesienie własności. Innym elementem różniącym transakcje pakietowe od zwykłych transakcji giełdowych jest w zasadzie dowolna data rozliczenia transakcji, ustalana przez strony transakcji.
Animator rynku i animator emitenta
Płynność papierów wartościowych, które mają małe obroty lub nie dochodzi do żadnej transakcji, może być poprawiana przez animatorów. Animator to biuro maklerskie będące członkiem giełdy, które za odpowiednią opłatą zobowiązuje się do podtrzymywania płynności poprzez wystawianie zarówno zleceń kupna, jak i sprzedaży. Oczywiście, limity cen w zleceniach muszą być różne, tj. w zleceniu sprzedaży wyższe, a w zleceniu kupna - niższe. Chodzi bowiem o to, aby uniemożliwić animatorowi składanie zleceń, które mogłyby być zrealizowane przez inne jego zlecenia. W przypadku systemu notowań jednolitych animator, jeżeli jest taka możliwość, powinien doprowadzić do wyznaczenia kursu transakcyjnego.
Istnieją dwa rodzaje animatorów: animator rynku i animator emitenta. Animator rynku podpisuje umowę o podtrzymywanie płynności z giełdą, natomiast animator emitenta ze spółką, której akcje będą przedmiotem animowania. W tym drugim przypadku biuro maklerskie otrzymuje od emitenta wynagrodzenie.
Giełda określa dla każdego animatora m.in.:
minimalną wielkość zlecenia;
w przypadku ofert rozbieżnych warunki, w których animator musi polepszyć wcześniej wprowadzone zlecenia celem wyznaczenia kursu równowagi;
czas reakcji na poprawienie zlecenia;
szerokość spreadu w zleceniach animatora.
W odniesieniu do jednego instrumentu działać może więcej niż jeden animator. Animatorzy rynku posiadają przywilej modyfikacji zleceń przed otwarciem (w fazie interwencji animatora). Modyfikacja ta polega tylko na „poprawianiu zlecenia”, tzn. wolumen może być tylko zwiększany, limit zlecenia kupna zwiększany, a sprzedaży zmniejszany. Jeżeli na danym papierze nie ma animatora, to w fazie interwencji dostęp do karnetu i możliwość zmiany zlecenia w sposób analogiczny jak animator mają wszyscy uczestnicy rynku.
Prospekt emisyjny i memorandum informacyjne
Prospekt emisyjny to dokument, który musi sporządzić każdy emitent wprowadzający swoje papiery do publicznego obrotu. Prospekt zawiera szczegółowe informacje na temat emitenta, jego sytuacji finansowej i prawnej, przeznaczenia środków z nowej emisji, planów inwestycyjnych itp. Prospekt musi być również sporządzany przez spółki publiczne w przypadku emisji nowych serii akcji.
Spółki, które chcą, aby ich akcje były notowane na regulowanym rynku pozagiełdowym, czyli na CeTO, są zobowiązane do przygotowania tzw. memorandum informacyjnego. Dokument ten jest zbliżony konstrukcją do prospektu emisyjnego, ale zakres zamieszczonych w nim informacji jest znacznie mniejszy.
Wezwanie, ochrona interesów akcjonariuszy mniejszościowych
Na rynku publicznym istnieje mechanizm zabezpieczający akcjonariuszy przed sytuacją, w której kontrolę nad spółką w sposób nagły przejmuje jeden inwestor lub grupa inwestorów. Mechanizmem tym jest wezwanie. Technicznie wygląda to w ten sposób, że wzywający informuje rynek o swoich zamiarach i poprzez jedno biuro maklerskie skupuje akcje po określonej cenie. W przypadku ogłoszenia wezwania giełda zawiesza obrót akcjami danej spółki na jeden dzień, tak aby inwestorzy mogli spokojnie zapoznać się z ofertą wzywającego. Cena jest najważniejszym elementem wezwania. Nie może ona być mniejsza od średniej ceny z ostatnich 6 miesięcy na giełdzie ani od najwyższej ceny, jaką zapłacił wzywający w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
Nabycie w ciągu 3 miesięcy akcji, które dają więcej niż 10% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, może odbyć się jedynie poprzez wezwanie.
Poza tym inwestor, posiadający większy niż 50% udział w ogólnej liczbie głosów na walnym zgromadzeniu, jest zobligowany do ogłoszenia wezwania na wszystkie pozostałe akcje. Ogłoszenie wezwania jest również niezbędne, jeżeli spółka planuje wycofanie akcji z obrotu publicznego.
Dodatkowo elementem zabezpieczającym interesy akcjonariuszy mniejszościowych jest konieczność uzyskania przez inwestora zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na przekroczenie progu 25%, 33% i 50% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.
Dogrywka
Dogrywka jest to faza sesji giełdowej odnosząca się do papierów notowanych w systemie kursu jednolitego. Po fazie otwarcia, w trakcie której realizowane są zlecenia po kursie równym kursowi otwarcia (oczywiście tylko te, które spełniają odpowiednie warunki) rozpoczyna się dogrywka. W czasie dogrywki można składać zlecenia kupna i sprzedaży z limitem równym kursowi otwarcia. Zlecenia są realizowane w kolejności przyjęcia do systemu centralnego giełdy. Warunkiem realizacji zlecenia jest obecność w karnecie zleceń przeciwstawnych.
Fuzje, przejęcia
Fuzja to operacja połączenia dwóch spółek w jeden nowy podmiot.
Przejęciem nazywa się operację wykupienia przez spółkę, zwaną przejmującą, akcji innej spółki, nazywanej przejmowaną, i najczęściej po jej likwidacji włączenie we własne struktury majątku przejmowanej spółki.
Aby doszło do fuzji lub przejęcia, walne zgromadzenia akcjonariuszy obydwu podmiotów muszą wyrazić na to zgodę. Oznacza to, że jeżeli mamy do czynienia z wrogim przejęciem, spółka przejmująca musi wcześniej nabyć odpowiednio dużą liczbę akcji, aby móc przegłosować przeciwników przejęcia na WZA. Wiąże się to ze sporymi wydatkami, ponieważ cena akcji przejmowanej spółki przy wzmożonych zakupach może dość znacznie wzrosnąć. Przejmowana spółka może się bronić w taki sam sposób, kupując akcje spółki próbującej ją przejąć.
Skoro przejęcia są to tak kosztowne i skomplikowane operacje to dlaczego się je przeprowadza? Celem takiej operacji może być chęć zdobycia rynku, zmniejszenie własnych kosztów, obrona przed wrogim przejęciem czy też wykorzystanie tzw. efektu synergii.
Spread
Jest to odległość pomiędzy najlepszym zleceniem kupna, czyli zleceniem o najwyższej cenie, a najlepszym zleceniem sprzedaży, czyli zleceniem o najniższej cenie. Jeżeli papier jest notowany w punktach (np. kontrakty terminowe na indeksy), to spread jest zwykłą różnicą pomiędzy limitami wyżej określonych zleceń. W przypadku papierów, które są notowane w walucie, czyli po prostu w złotówkach, spread jest obliczany jako iloraz różnicy ceny zlecenia sprzedaży i ceny zlecenia kupna do ceny zlecenia kupna.
Kapitalizacja
Kapitalizacja spółki giełdowej jest to wartość wszystkich jej akcji według ostatniego kursu giełdowego.
Blue chips
Blue chips to spółki o największej kapitalizacji i największej wartości obrotu na giełdzie. Są to spółki o dużym znaczeniu dla poszczególnych sektorów lub całej gospodarki i najczęściej uwzględnia się je w składzie podstawowych indeksów giełdowych. W przypadku giełdy warszawskiej do takich spółek można zaliczyć m.in.: Telekomunikację Polską SA, PKN Orlen SA czy PeKaO SA. Wszystkie te spółki mają bardzo dużą kapitalizację, dużą płynność i wchodzą w skład indeksu WIG20.
Dywidenda
Po zakończeniu roku obrotowego w spółce zwoływane jest walne zgromadzenie akcjonariuszy, które może podzielić zysk, jeśli takowy został przez spółkę wypracowany. Część zysku, który przeznaczono do wypłaty akcjonariuszom, nazywamy jest dywidendą. Niestety, większość polskich spółek giełdowych nie jest zbyt chętna do dzielenia się wypracowanym zyskiem z akcjonariuszami. Jest to prawdopodobnie skutek ciągle jeszcze zbyt słabo rozwiniętego rynku kapitałowego w Polsce oraz olbrzymich potrzeb inwestycyjnych polskich firm. Jednak w miarę upływu czasu sytuacja ta powinna zmieniać się na lepsze i zbliżać do standardu światowego, gdzie wypłacanie dywidendy akcjonariuszom jest czymś oczywistym i z punktu widzenia wizerunku firmy bardzo pożądanym.
Split, czyli wymiana akcji
Jednym z parametrów akcji jest jej wartość nominalna. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych (dawniej: kodeksem handlowym) wartość ta nie może być mniejsza niż 1 złoty. Spółka, której akcje mają wysoką cenę nominalną, są zwykle mniej płynne. Jest to skutek przede wszystkim mniejszej liczby akcji. Spółki, których akcje mają wysoką cenę nominalną, mają też z reguły wyższe ceny giełdowe, a to może stanowić barierę dla mniejszych inwestorów. W takiej sytuacji wskazane jest przeprowadzenie operacji wymiany akcji, zwanej inaczej splitem. Polega to na zmniejszeniu wartości nominalnej akcji i jednocześnie zwiększeniu ich liczby. Przykładowo spółka przed wymianą miała 1 milion akcji o wartości nominalnej 10 zł, po wymianie akcji w stosunku 1:5 posiada 5 milionów akcji o wartości nominalnej 2 zł. Oczywiście, kapitał akcyjny spółki pozostaje bez zmian i w obydwu przypadkach wynosi 10 milionów złotych.
Prawo poboru
Spółki akcyjne najczęściej emitują nowe akcje w celu zdobycia środków na sfinansowanie programu inwestycyjnego albo poprawienia sytuacji finansowej. Emisja taka może być skierowana do dotychczasowych akcjonariuszy lub do konkretnego inwestora. W pierwszym przypadku jest to emisja obejmowana w drodze realizacji prawa poboru. W takiej sytuacji każdej dotychczas wyemitowanej akcji przypisane jest jedno prawo poboru.
Przykład:
Spółka, której kapitał akcyjny składa się z 10 milionów akcji, planuje emisję nowej serii akcji skierowanej do dotychczasowych akcjonariuszy. Nowa emisja będzie się składała z 2 milionów akcji. Każdej z 10 milionów starych akcji będzie przypisane 1 prawo poboru (łącznie 10 milionów). Do objęcia 1 akcji nowej emisji potrzebnych jest 5 praw poboru (liczba dotychczasowych akcji podzielona przez liczbę akcji nowej emisji).
Wszystkie osoby (dotychczasowi akcjonariusze), które z upływem dnia ustalenia prawa poboru (dzień D) były właścicielami akcji dających prawo poboru, niezwłocznie po ustaleniu prawa poboru mają ewidencjonowane na swoich rachunkach inwestycyjnych prawa poboru w ilości odpowiadającej liczbie posiadanych akcji.
Z reguły prawami poboru można handlować na giełdzie, co umożliwia akcjonariuszom, którzy nie decydują się na zakup akcji nowej emisji, odsprzedaż praw poboru. W powyższym przykładzie akcjonariusz posiadający w dniu ustalenia prawa poboru 4 akcje otrzyma 4 prawa poboru, co nie wystarczy jednak do zakupu 1 akcji nowej emisji. W takiej sytuacji może nabyć dodatkowe prawo poboru albo posiadane prawa poboru zbyć na giełdzie.
Na akcje nowej emisji, obejmowane w drodze realizacji prawa poboru, można złożyć dwa zapisy. Prawo do zapisu podstawowego mają wszystkie osoby posiadające prawa poboru, niezależnie czy kupiły je na giełdzie, czy też otrzymały w dniu ustalenia prawa poboru. Zapisy mogą składać na taką liczbę akcji, jaka wynika z ilości posiadanych przez nich praw poboru. Prawo do zapisu dodatkowego mają tylko osoby będące akcjonariuszami z upływem dnia ustalenia prawa poboru. Liczba akcji, na jaką mogą złożyć zapisy, jest ograniczona tylko wielkością nowej emisji akcji. Przy zapisie dodatkowym nie jest ważne, czy inwestor nadal posiada prawa poboru lub czy je wykorzystał, składając zapis podstawowy.
Asymilacja
Z pojęciem „nowa emisja” związane jest ściśle pojęcie „asymilacja”. Jak już wcześniej wspomniano, akcje są zarejestrowane pod unikalnymi kodami w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych. W przypadku akcji nowej emisji ich kod w depozycie jest inny niż kod akcji tego samego emitenta notowanych już na giełdzie. Wynika to najczęściej z różnych praw, jakie mają właściciele poszczególnych serii akcji. Po zrównaniu się praw z akcji depozyt przeprowadza operację zwaną asymilacją. Asymilacja to połączenie akcji zarejestrowanych pod różnymi kodami i nadanie im jednego kodu - kodu emisji notowanej.
Konwersja
Oferowane przez niektóre spółki akcyjne akcje uprzywilejowane muszą być akcjami imiennymi. W Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych akcje takie są zdeponowane pod innym kodem niż akcje, które są przedmiotem obrotu na giełdzie papierów wartościowych. Zbycie akcji imiennych jest z tego powodu utrudnione, zwłaszcza że w przypadku akcji uprzywilejowanych spółki posiadają statutowe utrudnienia takich operacji. Istnieje jednak metoda pozwalająca na ich sprzedaż na giełdzie. Takim sposobem jest konwersja akcji imiennych na akcje na okaziciela, która jest przeprowadzana w Krajowym Depozycie, a następnie asymilacja z emisją notowaną na giełdzie. Statut spółki musi jednak przewidywać możliwość przeprowadzenia takiej operacji i określać jej warunki. Należy jednak pamiętać, że operacja taka wiąże się z utratą uprzywilejowania, jakie było przypisanie do akcji imiennej.
Konwersją nazywany jest również proces odwrotny, czyli zamianę akcji na okaziciela na akcję imienną. Również taką operację musi przewidywać statut spółki.
Hedging
Hedging to operacja zabezpieczająca, której celem jest utrzymanie wartości portfela, a nie osiągnięcie zysku. Polega on na zakupie lub sprzedaży kontraktu terminowego w celu zabezpieczania się przed niekorzystnymi zmianami cen instrumentu bazowego.
Przykład:
Jeżeli posiadamy portfel akcji, którego wartość zmienia się tak jak wartość indeksu, np. WIG20, możemy zabezpieczyć się poprzez sprzedaż kontraktów terminowych (zajęcie pozycji krótkiej), dla których instrumentem bazowym jest indeks WIG20. Wartość sprzedanych kontraktów terminowych w takim przypadku musi być zbliżona do wartości portfela. Ewentualny spadek wartości portfela będzie rekompensowany zyskiem z rynku terminowego, ale trzeba pamiętać, że w przypadku wzrostu wartości portfela akcji poniesiemy stratę na rynku terminowym. Jednak podstawowy cel hedgingu zostanie osiągnięty, gdyż spadek wartość naszego portfela będzie minimalny lub żaden.
Arbitraż
Koncepcja wykorzystania arbitrażu polega na osiągnięciu zysku przy bardzo małym poziomie ryzyka i wykorzystaniu różnic ceny instrumentu finansowego na dwóch różnych giełdach bądź niewłaściwej relacji pomiędzy instrumentem bazowym a kontraktem terminowym na ten instrument. W przypadku dwóch identycznych instrumentów na różnych giełdach sprawa wydaje się być bardzo prosta. Kupujemy na giełdzie, gdy interesujący nas instrument jest tańszy, a sprzedajemy, gdy jest droższy. W rzeczywistości taka operacja jest nieco bardziej skomplikowana, chociażby ze względu na ryzyko walutowe. W drugim wymienionym przypadku, gdy kontrakty terminowe są zbyt drogie w stosunku do instrumentu bazowego, dokonujemy zakupu instrumentu bazowego i sprzedajemy kontrakt terminowy. Natomiast jeżeli kontrakty terminowe są zbyt tanie w stosunku do instrumentu bazowego, sprzedajemy instrument bazowy i kupujemy kontrakt terminowy. Opłacalność takich operacji jest niewielka, dopiero zaangażowanie dużych środków finansowych pozwala na osiągnięcie zadowalającego zysku. Dlatego też arbitrażem zajmują się przede wszystkim dealerzy dużych instytucji finansowych, którzy wykorzystując różnice w cenach rzędu ułamków procenta, przy milionowych transakcjach osiągają duże zyski.
Rolowanie obligacji
Rolowanie obligacji jest operacją „zamiany” starej obligacji, która właśnie jest wykupywana, na obligację nowej serii. W dniu wykupu obligacji obligatariusz powinien otrzymać kwotę równą sumie wartości obligacji oraz odsetek za ostatni okres odsetkowy (oczywiście jeżeli nie jest to obligacja zerokuponowa). Ponieważ najczęściej po wygaśnięciu starej serii emitowana jest nowa, obligatariusz może nabyć obligację nowej serii po preferencyjnej cenie. Operacja taka jest przeprowadzana w przypadku obligacji trzyletnich emitowanych przez skarb państwa. Są to obligacje o zmiennej stopie procentowej i kwartalnej wypłacie odsetek. Przykładowo, jeżeli w maju 2001 wygasa seria obligacji wyemitowanej w maju 1998 roku, to równocześnie zostanie wyemitowana nowa seria obligacji z terminem wykupu maj 2004. Załóżmy, że cena emisyjna takiej jednej obligacji wynosi 100,10 zł. Inwestorzy, którzy posiadają obligacje o terminie wykupu maj 2001, będą mogli za należne im odsetki za ostatni kwartał i wartość nominalną kupić obligacje nowej serii po niższej cenie, np. 99,80 zł za obligację. Jeżeli ktoś planuje dalej inwestować w ten papier wartościowy, to zysk jest oczywisty.
Dopuszczenie spółki do obrotu publicznego:
Dopuszczenie przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd spółki do obrotu publicznego jest procesem skomplikowanym i kosztownym. Należy zatem zastanowić się, czy warto zostawać spółką publiczną.
Oto korzyści wynikające z wprowadzenia spółki do obrotu publicznego, a następnie dopuszczenia jej akcji do obrotu giełdowego:
Wzrost prestiżu i wiarygodności firmy. Spółki notowane na giełdzie papierów wartościowych otrzymują darmową reklamę dzięki samemu faktowi bycia spółką publiczną. Jej produkty i znaki towarowe zaczynają być rozpoznawalne, zwiększa się zaufanie klientów do takiej spółki. W większości przypadków banki traktują spółki publiczne jako firmy niższego ryzyka.
Większe możliwości pozyskiwania kapitału. Pozyskanie kapitału przez dobrą spółkę notowaną na giełdzie nie nastręcza w zasadzie żadnych trudności. Oprócz pozyskania kapitału drogą emisji akcji lub obligacji środki finansowe można uzyskać, emitując papiery komercyjne lub biorąc kredyt na warunkach znacznie lepszych niż oferowane podobnym przedsiębiorstwom, nie notowanym na giełdzie.
Wycena aktywów spółki. Wycena spółki, której akcje nie są notowane na giełdzie, jest niesłychanie trudna, skomplikowana i kosztowna. Wielokrotnie brak rzetelnej wyceny jest przeszkodą w sprzedaży bądź rozwoju takiej spółki.
Negatywne strony upublicznienia spółki:
Koszty związane z wprowadzeniem, a następnie utrzymaniem statusu spółki publicznej. Większość tych kosztów wiąże się z przygotowaniem prospektu emisyjnego i jego wydrukiem oraz opłatą za obsługę dla biura maklerskiego. Ponadto spółka musi uiścić wiele opłat stałych na rzecz Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, Giełdy Papierów Wartościowych SA oraz Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych SA.
Obowiązki informacyjne. Obowiązek informowania rynku o bieżącej sytuacji finansowej spółki, a przede wszystkim zawieranych kontraktach, jest bardzo często postrzegany jako jeden z podstawowych elementów odstraszających niektóre spółki od upublicznienia się. W takiej sytuacji spółka może być łatwo obserwowana przez konkurencję oraz różne wywiadownie gospodarcze.
Możliwość utraty kontroli nad spółką. W sytuacji gdy spółka pozostaje poza rynkiem publicznym i nie jest notowana na giełdzie, utrzymanie nad nią kontroli nie jest zbyt trudne: można wprowadzić zapisy w statucie utrudniające nabycie akcji inwestorom spoza kręgu akcjonariuszy, skład akcjonariatu jest znany i zmienia się bardzo powoli. Inaczej jest w przypadku spółki notowanej na giełdzie. Może się zdarzyć taka sytuacja, że grupa inwestorów nabędzie znaczną część akcji i wprowadzi swoich przedstawicieli do rady nadzorczej i zarządu spółki.
Aby wprowadzić spółkę do obrotu publicznego, potrzebna jest przede wszystkim uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy o wprowadzeniu spółki do obrotu publicznego i o ewentualnej emisji akcji. Kolejnym krokiem jest sporządzenie prospektu emisyjnego. Dokument ten sporządza najczęściej firma konsultingowa lub biuro maklerskie. Dodatkowo swoją opinię musi wydać firma audytorska. Następnie spółka, za pośrednictwem biura maklerskiego oferującego akcje, musi złożyć wniosek o dopuszczenie do publicznego obrotu i prospekt emisyjny do Komisji Papierów Wartościowych i Giełd. Bardzo często oferujący pełni też funkcję sponsora emisji. Zazwyczaj spółki wykorzystują fakt wprowadzenia swoich akcji do publicznego obrotu do emisji nowej serii akcji. Gdy wszystkie formalności zostaną wypełnione, KPWiG wydaję decyzję o dopuszczeniu spółki do obrotu publicznego. Od tego momentu spółka jest już spółką publiczną i może starać się o wprowadzenie akcji do obrotu giełdowego. Pozostaje jeszcze podpisanie umowy z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych i złożenie Radzie Giełdy wniosku o dopuszczenie akcji spółki do obrotu giełdowego. Cały ten proces może potrwać do roku, a nawet dłużej. Na pytanie, czy warto zostać spółką publiczną, muszą odpowiedzieć akcjonariusze spółki.
Co to są indeksy?:
W sytuacji gdy na giełdzie notowanych jest kilkadziesiąt, kilkaset lub nawet kilka tysięcy różnych papierów wartościowych, nie jest możliwe, poprzez obserwację ruchów cen pojedynczych walorów, stwierdzenie, czy rynek jest w fazie hossy, czy bessy. Rozwiązaniem tego problemu jest stworzenie indeksu giełdowego, czyli wskaźnika, którego wartość jest bezpośrednio zależna od cen wszystkich lub wybranych instrumentów notowanych na giełdzie. Najczęściej wybiera się to drugie rozwiązanie, a w skład indeksu wchodzi kilkanaście, kilkadziesiąt spółek o największej kapitalizacji i największej płynności na danym rynku. Warszawska Giełda Papierów Wartościowych publikuje kilka indeksów. Są to m.in.:
WIG20 - w jego skład wchodzi 20 największych spółek, których wartość rynkowa stanowi ponad 70% kapitalizacji giełdy, a obrót przekracza 70% obrotu całej giełdy. Indeks ten opisuje zachowanie się największych spółek notowanych na warszawskim parkiecie. Taka konstrukcja indeksu umożliwiła jego wykorzystanie jako instrumentu bazowego dla kontraktów terminowych.
Spośród indeksów publikowanych na innych giełdach najważniejszymi są: amerykańskie DJIA, NASDAQ, brytyjskie FTSE-100, niemieckie DAX czy japońskie Nikkei-225. Więcej na ten temat w punkcie „Giełdy papierów wartościowych na świecie”.
Czym są fundusze inwestycyjne, jak działają, jakie są ich rodzaje?
Fundusze inwestycyjne (dawniej fundusze powiernicze) są instytucjami tzw. zbiorowego inwestowania, których wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych publicznie środków pieniężnych w określone papiery wartościowe i inne prawa majątkowe, przy zachowaniu zasady ograniczania ryzyka inwestycyjnego. Wszystkie fundusze inwestycyjne w Polsce działania na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. nr 139, poz. 933).
Fundusze inwestycyjne można podzielić na dwie podstawowe grupy: fundusze otwarte oraz fundusze zamknięte. Fundusze otwarte charakteryzują się zmienną liczbą uczestników i zmienną wielkością inwestowanych środków. Inwestor, chcący powierzyć swoje środki funduszowi, nabywa od funduszu najczęściej za pośrednictwem biura maklerskiego tzw. jednostki uczestnictwa. Jednostki te reprezentują część aktywów netto funduszu. Wycofanie się z inwestycji polega na odkupieniu przez fundusz jednostek uczestnictwa i ich umorzeniu. Cenę, jaką otrzymuje inwestor, wylicza się na podstawie aktywów netto funduszu w przeliczeniu na jedną jednostkę. Dla bezpieczeństwa uczestników środki funduszu przechowywane są w banku zwanym depozytariuszem.
Fundusze zamknięte emitują tzw. certyfikaty inwestycyjne, które jako papiery wartościowe mogą być przedmiotem obrotu na giełdzie papierów wartościowych. W takim funduszu inwestor osiąga zysk poprzez wzrost wartości funduszu, co przekłada się na cenę notowanych certyfikatów inwestycyjnych na giełdzie. Wycofanie się z takiej inwestycji polega na zbyciu certyfikatu na rynku wtórnym, np. na giełdzie bądź na umorzeniu certyfikatu w momencie likwidacji funduszu.
Ze względu na cele inwestycyjne wyróżnia się cztery grupy funduszy inwestycyjnych:
Fundusze akcyjne (agresywnego inwestowania) - większa część aktywów jest ulokowana w akcjach; są to fundusze dające największe zyski, ale przy zwiększonym ryzyku.
Fundusze zróżnicowane - w portfelu tych funduszy akcje mają udział ok. 30%, a resztę stanowią obligacje i bezpieczne papiery skarbowe.
Fundusze rynku pieniężnego - fundusze lokujące środki w krótkoterminowe papiery wartościowe, lokaty międzybankowe, bony pieniężne.
Fundusze obligacji - fundusze lokujące środki w obligacje najczęściej skarbowe, czyli bardzo bezpieczne. Istnieją jednak fundusze, które inwestują w obligacje przedsiębiorstw tzw. obligacje śmieciowe, gdzie zysk może być bardzo duży, ale przy gwałtownie rosnącym ryzyku.
Przy wyborze funduszu należy, oprócz oczekiwań co do stopy zwrotu i ryzyka, zwrócić uwagę na prowizję, jaką pobiera fundusz od wpłacanych środków. Największe prowizje pobierane są w przypadku funduszy agresywnych, gdzie przy małych kwotach prowizja może wynieść do 5%.
Obowiązki informacyjne:
Wszystkie podmioty działające na rynku publicznym mają do wypełnienia pewne obowiązki, wśród nich obowiązki informacyjne. Emitenci są zobowiązani do przekazywania raportów finansowych kwartalnych, półrocznych i rocznych, a ponadto wszelkich znaczących informacji, które mogą wpłynąć na cenę papieru wartościowego. Wszyscy uczestnicy rynku publicznego muszą ponadto informować Komisję Papierów Wartościowych i Giełd oraz wybraną agencję informacyjną o zmianach w swoim akcjonariacie. Dotyczy to oczywiście akcjonariuszy, którzy przekroczyli poziom 5% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Informowanie rynku o takich zmianach ma zabezpieczyć inwestorów i spółkę przed niespodziewanym wrogim przejęciem i dać czas na zastanowienie się oraz ewentualną rezygnację z inwestycji.
Ze względu na obowiązki informacyjne, a w szczególności informowanie o znaczących dla spółki umowach, spółki publiczne znajdują się czasami w niekorzystnej sytuacji w porównaniu do konkurencji spoza rynku publicznego, która nie ma takich zobowiązań. Jest to jedna z przyczyn, dla których spółki są wycofywane z rynku publicznego. Przykładem są Cementownie Górażdże SA, które były jedynym przedstawicielem tej branży na GPW. Po wykupieniu przez inwestora strategicznego większości notowanych akcji spółka została wycofana z obrotu publicznego.
Zarządzanie portfelem papierów wartościowych, rekomendacje:
Inwestorzy, którzy posiadają wolne środki finansowe rzędu kilkudziesięciu tysięcy, a nie chcą lub nie mogą sami zająć się inwestowaniem na giełdzie, mogą skorzystać z produktu biura maklerskiego - zarządzania cudzym portfelem papierów wartościowych na zlecenie. Klient przekazuje środki finansowe lub posiadane papiery wartościowe do biura maklerskiego, które za opłatą (często jest to określony procent z zysku) inwestuje w imieniu klienta. Biura maklerskie, które mają w swojej ofercie taką usługę, zazwyczaj proponują klientom kilka różnych typów portfeli. Podobnie jak w przypadku funduszy inwestycyjnych, mogą to być portfele agresywne, zrównoważone, pieniężne lub indywidualne, gdzie skład portfela jest uzgadniany z klientem.
Rekomendacje maklerskie jest to usługa bezpłatna, polegająca na udzielaniu informacji dotyczących inwestowania w papiery wartościowe. Biura maklerskie z reguły przedstawiają swoim klientom listę papierów z konkretnymi propozycjami typu: kupuj do ceny X, sprzedawaj lub sprzedaj po przekroczeniu przez papier ceny Y.
Zasady inwestowania:
Jedną z podstawowych zasad skutecznego inwestowania jest szybkie reagowanie na pojawiające się straty i zamykanie niekorzystnych pozycji. Ma to na celu ochronę kapitału oraz ochronę osiągniętego dotychczas zysku.
Podstawowym ryzykiem inwestowania jest utrata zainwestowanych środków. Istnieje wiele sposobów, które ryzyko to minimalizują, jednak nie da się go wyeliminować w całości. Najlepszą metodą uniknięcia ryzyka jest decyzja o nieinwestowaniu, ale chyba nie o to chodzi. Należy w sposób przemyślany inwestować w papiery o dobrej kondycji finansowej. Ryzyko można minimalizować przez stworzenie portfela papierów wartościowych o takim składzie, który będzie gwarantował maksymalny zysk przy zminimalizowanym ryzyku.
Giełdy papierów wartościowych na świecie, indeksy:
Największymi giełdami na świecie są giełdy w Nowym Yorku, Londynie, Tokio i Frankfurcie. Spośród nich najbardziej znana jest nowojorska giełda papierów wartościowych - New York Stock Exchange (NYSE), która publikuje jeden z najbardziej znanych indeksów światowych Dow Jones Industrial Average, obliczany na podstawie wartości 30 największych spółek. Ciekawostką jest fakt, że indeks ten jest nieprzerwanie publikowany od roku 1886. Innym indeksem giełdy nowojorskiej jest Standard & Poor's 500, w skrócie S&P500, obliczany według wartości 500 spółek. Indeks Nasdaq obejmuje spółki nowych technologii, które przeżywały prawdziwy boom inwestycyjny przez kilka ostatnich lat. W Stanach Zjednoczonych działa jeszcze kilka innych dużych giełd, np. Chicago Mercantile Exchange (CME), Chicago Board of Trade (CBOT), gdzie handluje się m.in. kontraktami futures na towary rolnicze, czy też International Monetary Market (IMM), specjalizująca się w walutowych transakcjach terminowych.
Spośród giełd europejskich największe znaczenie ma giełda w Londynie (London Stock Exchange), publikująca indeksy FTSE 100 i FTSE 250. Spośród giełd środkowoeuropejskich największe znaczenie mają - obok giełdy warszawskiej - giełda w Pradze z indeksem PX50, giełda w Budapeszcie z indeksem BUX oraz w Moskwie z indeksem RTS.