A. Bernard „Antropologia”

Lévi-Strauss i antropologia strukturalna

Według Léviego-Straussa, istotą kultury jest jej struktura. Jest to prawda w odniesieniu zarówno do konkretnych kultur, jak i do kultury światowej (mniejsze kultury tworzą części systemu wszystkich możliwych systemów kulturowych). Strauss kładł nacisk na jedność psychiki ludzkiej, kiedy inni antropologowie strukturalistyczni skupiali się na kwestiach regionalnych, bądź konkretnych kulturach.

Strukturalizm, wzór oraz idee

Przedmiotem zainteresowania strukturalizmu jest wzór - jak rzeczy, na pierwszy rzut oka niewydające się ze sobą powiązane, w rzeczywistości tworzą część systemu powiązanych części. Jednak, strukturalizm to nie tylko badanie struktury społecznej lub formą strukturalną, ale też strukturą pojęć.

Struktury to konstrukcje racjonalne, a nie empiryczne (najpierw następuje analiza możliwości logicznych, później dopiero poszukiwanie przykładów w etnografii).

Analogia kryształu wg Straussa.

Gdy fizyk bada kryształ, nie interesuje go konkretny, materialny kryształ, a pewien idealny. Tworzenie się takiego realnego kryształu zależy m. in. od temperatury, ciśnienia, obecności ciał obcych. W naturze nie znajdzie się idealnego kryształu, natomiast można go odnaleźć w umyśle. Lévi-Strauss jest więc zainteresowany idealną strukturą społeczeństwa na dwa sposoby:

• w sensie tego, co znajduje się w jego umyśle

• w sensie tego, co znajduje się w umysłach ludzi, z którymi pracuje etnograf.

Dla antropologa ważne jest, aby jego poglądy na temat społeczeństwa uwzględniały każdą możliwość logiczną.

Elementarne struktury pokrewieństwa

„Teoria aliansowa” Léviego-Straussa poszukiwała wyjaśnienia tego, w jaki sposób grupy pochodzeniowe tworzą nie podstawę społeczeństwa, ale człony w istniejących między tymi grupami związkach wymiany małżeńskiej. Teoria ta sprzeciwiała się tym samym brytyjskiej „teorii pochodzeniowej”.

Tabu kazirodztwa jest istotą kultury i utożsamia je z regułami rządzącymi małżeństwem.

Struktury elementarne są strukturami pokrewieństwa mającymi pozytywne reguły małżeńskie - ktoś musi lub powinien poślubić kogoś należącego do określonej klasy społeczeństwa. Struktury te obejmują systemy wymiany bezpośredniej (ograniczonej) i wymiany bezpośredniej opóźnionej. Rozpowszechnione w niektórych częściach Azji.

Struktury złożone to struktury pokrewieństwa mającymi negatywne reguły małżeńskie - ktoś nie może, bądź nie powinien poślubiać kogoś należącego do konkretnej klasy społeczeństwa (np. bliska rodzina). Obejmują systemu pokrewieństwa w Europie, znacznej części Afryki i Japonii.

Strauss interesował się tzw. „systemem systemów”, który łączy wszystkie logiczne możliwości i związkami systemu z innymi systemami. Przedmiotem jego zainteresowania nie było funkcjonowanie realnych systemów pokrewieństwa, ponieważ żadne społeczeństwo nigdy nie osiąga poziomu doskonałości schematu (str.180).

Strukturalizm Straussa dotyczy kultury jako abstrakcji wzorów, do których ludzie się zbliżają, a nie do ich rzeczywistych zachowań.

Trójkąt kulinarny

Według Léviego-Straussa w formie pierwotnej w ramach dwóch osi nieprzetworzone-przetworzone oraz kultura-natura rozróżnia się jedzenie surowe, zgniłe i warzone. W formie rozwiniętej w ramach tych samych osi rozróżnia się jedzenie pieczone, wędzone i gotowane.

W kategoriach sposobu przetwarzania jedzenia, pieczenie i wędzenie są procesami naturalnymi, a gotowanie procesem kulturowym (wymaga wody i naczynia).

W kategoriach skutków pieczenie i gotowanie są naturalne (gotowanie jest podobne do gnicia), a wędzenie jest kulturowe (warzone jako przeciwieństwo surowego i zgniłego)

Gotowanie i pieczenie mięsa są przeciwstawione, ponieważ gotowanie zachowuje wszystkie soki (dlatego jest z natury plebejskie), a pieczenie niszczy część mięsa (kojarzy się z wysokim statusem - zamożni mogą sobie pozwolić na marnotrawstwo).

Edmund Leach odniósł się do Straussa analizując elementy ubioru i symbolikę kolorów. Jego wywód natomiast jest porównawczy i dotyczy konkretnych kultur (wywód Straussa był pomyślany jako powszechnie obowiązujący).

• Indie - panna młoda zakłada wielokolorowe sari, a wdowa nosi sari białe.

• Na Zachodzie - panna młoda ubiera się w białą suknię, a wdowa w czarną.

Kolor symbolizuje określone czynności, czy stany. Noszenie czarnego, albo białego ubrania jest nie tylko kulturowo uwarunkowane, ale także zależne od specyficznych, kulturowo znaczących działalności.

Strukturalizm brytyjski - nacisk na zróżnicowanie kulturowe i na międzykulturowe wspólne cechy struktur społecznych i symbolicznych.

Strukturalizm Léviego-Straussa - podkreślenie doniosłości uniwersaliów kulturowych osadzonych w jedności psychiki ludzkiej.

Mit Edypa

Lévie-Strauss wyjaśnia ten mit na podstawie tabeli (str. 186).

• Kolumna 1 - przypadki pogwałcenia tabu (kazirodztwa i tabu grzebania krewnego).

• Kolumna 2 - przypadki niedoceniania więzi pokrewieństwa (odwrócone pogwałcenie tabu: bratobójstwo i ojcobójstwo).

• Kolumna 3 - przypadki zabicia potwora przez człowieka (smok - potwór męski zabity po to, aby rodzaj ludzki narodził się z ziemi; sfinks - potwór żeński, który chciał pozbawiać ludzi życia). Kolumna ta to przedstawienie negacji pierwotnego skojarzenia rodzaju ludzkiego z ziemią.

• Kolumna 4 - znaczenia imion niektórych postaci. Wszystkie stanowią aluzję do trudności z chodzeniem, bądź staniem prosto (Labdakos - kulawy; Lajos - niezgrabny; Edyp - nabrzmiała stopa).

Mity składają się z elementów nazywanych „mitemami” (analogia do fonemów), które twórcy mitów układają i przedstawiają często nieświadomie, aby stworzyć znaczenie. Mity wyrażają symboliczne prawdy (te same mitemy można spotkać w różnych mitach, nawet w innych kulturach).

Strukturalizm i tradycje narodowe w antropologii

Strukturalizm holenderski - nacisk na struktury charakterystyczne tylko dla poszczególnych kulturowych regionów. Tego typu strukturalizm powielał badania Straussa (nad pokrewieństwem, mitologią i symboliką).

Strauss dzielił struktury na:

• Elementarne i złożone

• Społeczeństwa zimne i gorące (odnosząc się do temperatury, zmian historycznych)

• Społeczeństwa, dla których typowe jest myślenie konkretne i abstrakcyjne.

Podejście jest oparte na rozumowaniu prowadzącym do ogółu do szczegółu.

---