Czynniki powodujące niszczenie gleby.
Gleby są fundamentem życia dla ekosystemów lądowych i podstawą do produkcji substancji organicznej z prostych połączeń mineralnych. Są bogactwem nie do zastąpienia przez inne struktury. Ich trwałość zależy od wielu czynników. W warunkach naturalnych zachodzą procesy glebotwórcze w dwu podstawowych typach ekosystemów - leśnych i trawiastych. W innych - zwłaszcza ekosystemach rolniczych następuje degradacja gleb.
Szacuje się, że każdego roku w skali globalnej ulega degradacji od 5-7 mln ha, a wkrótce osiągnie poziom 10 mln ha/rok.
Przez degradację gleb rozumie się najczęściej zniekształcenie jednej lub wielu jej właściwości, w tym także zanieczyszczenie pogarszające warunki życia i plonowania roślin u prawnych, składu gatunkowego fitocenoz trwałych, wartość użytkową płodów rolnych i leśnych oraz ekologiczne funkcjonowanie układów krajobrazowych.
Degradacja gleb następuje na skutek wylesiania gruntów, przejmowania ich na cele nie produkcyjne (nie rolnicze i leśne), na skutek pustynnienia kontynentów, odłogowania, procesów erozyjnych i skażeń chemicznych . Niszczenie gleby także wiąże się z przekształceniami wywoływanymi przez zasolenie, zakwaszenie i skażenie metalami ciężkimi.
Lasy są najcenniejszymi ekosystemami biosfery. Są one odpowiedzialne za procesy glebotwórcze, spełniają również funkcję regulatorów klimatycznych. Skala wylesiania jest jednak ogromna, zwłaszcza w obszarach najcenniejszych - lasach ciepłych i deszczowych.
Rocznie ginie ponad 40 mln ha powierzchni leśnej.
Wylesione i niezabezpieczone gleby ulegają następnie wyjatkowo dynamicznym procesom erozji wietrznej i wodnej. Ocenia się, że na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej ponad 80% powierzchni gleb polega bardzo silnym procesom erozyjnym. Procesy degradacyjne gleb spotykamy nie tylko w krajach ubogich, ale również w rozwiniętych dospodarczo. Szacuje się, że w USA degradacji gleb uległo ponad 80 mln ha. Zakres tego procesu zwiększył się na skutek olbrzymich pożarów lasu, jakie nawiedziły ten kraj w lecie 2000 roku.
Polska jest krajem, której gleby wytworzyły się w stosunkowo niedawnym okresie (w epoce lodowcowej) . Z tego względu jako gleby młode są bardziej podatne na procesy degradacyjne.
Erozja wietrzna i wodna powoduje straty w zasobach glebowych, zwłaszcza na kontynentach Afryki, Azji i obu Ameryk. W Polsce większe straty w degradacji gleb ponosimy na skutek erozji wodnej. Na ten proces podatne są szczególnie gleby pyłowe, na przykład lessowe. Na terenach lubelszczyzny, opolszczyzny, silne i gwałtowne ulewy potrafią przenieść z miejsca na miejsce tysiące ton gleby. O pracy wody w erozji świadczą liczne wąwozy już istniejące, i które powstają po silnych opadach atmosferycznych.
Procesy te mogą być ułatwiane na skutek nieodpowiedniej metody upraw i użytkowania gleby.
Działalność górnicza i składowanie odpadów to przyczyny degradacji gleb na terenach górniczych i przemysłowych. Zjawisko to występuje w większym nasileniu na terenach południowo - zachodnich naszego kraju.
Degradacja chemiczna powodowana jest przez opad suchy i mokry zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Szczególnie duża ilość zanieczyszczeń spływa wraz w opadami. Są to kwasy (węglowy, siarkowy, azotowy) ora tlenki metali i węglowodory. Nasilenie tych ładunków związane jest ze stężeniem imisji na danym obszarze. Na terenach przemysłowych i większych aglomeracji miejskich do gleb dociera więcej związków chemicznych, niż na terenach o małej koncetracji przemysłu i słabej zabudowy. Degradacja chemiczna powodowana jest przez stosowanie środków chemicznych w produkcji rolniczej, chemicznym zwalczaniu śliskości nawierzchni dróg, awariom zbiorników magazynujących związki chemiczne i w czasie ich transportu.
Degradacja biologiczna powstaje na skutek zmniejszenia się aktywności mikroorganizmów czynnych w podstawowych procesach glebowych. Wywołana może być ona nadmiernym zasoleniem, skażeniem chemicznym gleb, zmniejszeniem zasobów humusowych, osuszeniem i wielu innymi przyczynami.
Ogólnie ocenia się, że w Polsce mamy zdegradowanych gleb około 2,7% powierzchni kraju. Większość z tych gleb klasyfikowana jest do grupy w średnim stopniu zdegradowanym(2,2%). Degradacja w stopniu dużym i bardzo dużym obejmuje obejmuje około 0,5%
Zasolenie gleb następuje na skutek przenawożenia nawozami i stosowania soli jako środków przeciwdziałających zlodzeniu ciągów komunikacyjnych.
Wzrost kwasowości gleb następuje w wyniku przedostania się do niej z atmosfery tlenków siarki i azotu. Wzrost kwasowości prowadzi do wymywania soli mineralnych. Srodowisko kwaśne wpływa na uwalnianie się związków glinu, które działają toksycznie na system korzeniowy. Podwyższona kwasowość sprzyja rozwojowi grzybów i powoduje zmniejszenie się ilości bakterii glebowych, co prowadzi do zmniejszania substancji organicznych. Straty w plonach roślin sięgają kilkudziesięciu procent.
Oddziaływanie przemysłu przejawia się emisją związków zakwaszających . Największe zakwaszenie gleb jest na obszarach o największej emisji SO2 i NO2
Pierwiastki z grupy metali nieżelaznych dostarczane są do gleby drogą atmosferyczną i ze spływem powierzchniowym i podziemnym. Najintensywniejszą depozycję obserwujemy w pobliżu hut metali nieżelaznych - huty miedzi w okolicach Legnicy, a także huty cynku i ołowiu na Górnym Sląsku. Zanieczyszczenie gleby pochodzi także od elektrowni węglowych i rafinerii, oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych.
Błędy popełniane w gospodarce melioracyjnej także przyczyniały się do procesu niszczenia gleby. Nadmierne melioracje są odpowiedzialne za proces stepowienia w naszym kraju.
Narażona na nie jest przede wszystkim środkowa część kraju, charakteryzująca się najmniejszą liczba opadów . Objawem stepowienia jest przesuszanie gleb i zastępowanie ekosystemów leśnych przez trawiaste.
W Polsce skażenie gleb uprawnych określa się jako stosunkowo małe. Tylko niewielkie obszary w południowej części kraju wykazują zawartość ciężkich w glebach uprawnych w ilości ponad dopuszczalne normy. Dotyczy to głownie ołowiu i cynku.
Natomiast poważnym problemem naszych gleb jest ich wysoka kwasowość. Powodowana jest ona kwaśnymi deszczami i rozwiązanie tego problemu leży w hermetyzacji procesów technologicznych oraz ograniczeniu emisji gazowych takich jak tlenki siarki i azotu.
Bibliografia:
„Ekologia z ochrona i kształtowaniem środowiska” H.Wiśniewski
„Człowiek i środowisko” Dawid Job, Edward Jackson
„Ochrona i kształtowanie środowiska” Kazimierz Stępczak