Fizjoterapia i balneoterapia w leczeniu rehabilitacyjnym osteoporozy

Zenon Chwieśko, Sylwia Chwieśko, Stanisław Sierakowski, Karol Kita, Bogdan Lewandowski

z Kliniki Reumatologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Stanisław Sierakowski

Physiotherapy and balneotherapy in treatment of osteoporosis

Summary
Main methods used in osteoporosis therapy with chronic pain are: massage, galvanization, jonophoresis, diadynamics, ultrasounds, magnetotherapy, peloids and crenotherapy.
In cases with acute pain we can use isometric excercises, criotherapy and massage.
The aim is to stimulate the mechanism of bone reconstruction, relaxation of muscles, prevention from atrophic changes, reduction pain ailments, improvment dynamic function and correction of posture disorders.

Key words: osteoporosis, physiotherapy, balneotherapy

WSTĘP

Jak dotychczas najwięcej uwagi poświęcono leczeniu, profilaktyce oraz promocji osteoporozy, natomiast w niewielkim stopniu uwzględniono postępowanie rehabilitacyjne.

Aktualnie brak jest jednolitych poglądów i kryteriów do stosowania zabiegów fizjoterapeutycznych u osób z osteoporozą, jak też kwalifikowania ich na leczenie uzdrowiskowe.

W doniesieniach z piśmiennictwa zaleca się w osteoporozie dobór odpowiednich ćwiczeń kinezyterapeutycznych, jak również helioterapii (w tym naświetlań lampą kwarcową) odpowiednio dozowanej. W większości przypadków intensywnie stosowane zabiegi cieplne (gorące) zaostrzają objawy przebiegu choroby.

Do efektywnych zabiegów fizjoterapeutycznych (2) w leczeniu osteoporozy z bólem przewlekłym można zaliczyć: masaż, galwanizację, jonoforezę, prądy diadynamiczne, interferencyjne, ultradźwięki, magnetoterapię, a w uzdrowisku peloidy (borowina) oraz krenoterapię (tab. 1).

Tabela 1. Fizjoterapia w osteoporozie.

	Natężenie	Czas (min)	Częstotliwość	Seria	Uwagi
Galwanizacja	słabe  średnie	10-20	Codziennie lub co drugi dzień	10-20
Jontoforeza	lokalnie	20	jw	10-20	Wapniowa spod anody
Diadynamik	1-3 mA	DF - 1CP - 4	jw	10	Przerwa tygodniowa
Prądy interferencyjne	0-10, 0-100	10-15	jw	10-15	Na przemian diadynamik
Ultradźwięki	0,2 W/cm^2	3-65-8	jw	6-8 10-15	Parafina (woda Lokalnie/ segmentarnie
Magnetoterapia	15 mT	12 x 3	codziennie	60	Zmienne pole magnetyczne
Peloidoterapia	37°C	15-20	co drugi dzień	10-15	Kąpiel zawiesinowa całkowita/częściowa

W przypadkach osteoporozy z bólem ostrym wskazane są ćwiczenia izometryczne, krioterapia, galwanizacja oraz masaż rozluźniający.

W oparciu o własne doświadczenie z pracy w poradni reumatologicznej, ośrodku rehabilitacyjnym (1), kwalifikowania na leczenie uzdrowiskowe oraz relacji pacjentów leczonych w uzdrowiskach podajemy do rozważenia celowość leczenia fizjoterapeutycznego we wspomaganym leczeniu osteoporozy przez zastosowanie następujących zabiegów rehabilitacji leczniczej (10).

GALWANIZACJA

W osteoporozie stosowana jest w związku z bólem napiętych mięśni zgodnie z ich lokalizacją. Stosujemy natężenie prądu słabe lub średnie, w czasie od 10-20 minut. Zabiegi codziennie lub co drugi dzień, w serii od 10 do 20.

JONOFOREZA

Z 1-2% chlorkiem wapnia spod anody. Elektrodę czynną umieszcza się nad miejscem przyczepu mięśni chorobowo zmienionej kości, elektrodę bierną przeciwlegle. Natężenie prądu uzależnione jest od lokalizacji zabiegu. Czas zabiegu 20 minut, codziennie lub co drugi dzień, serie od 10 do 20 zabiegów.

PRĄDY DIADYNAMICZNE

W osteoporozie stosuje się na napięte mięśnie. Elektrody przegubowe ustawiamy wzdłuż przebiegu mięśnia. Elektrody płytkowe równej wielkości lokalizujemy na obu przyczepach mięśnia. Natężenie prądu od 1 do 3 mA. Prądy: DF („difaza stała”) do granicy bólu 1 minuta, CP („krótkie okresy”) do granicy bólu 4 minuty. Zabiegi wykonywane codziennie lub co drugi dzień, w serii po 10 z możliwością powtórzenia po tygodniowej przerwie.

PRĄDY INTERFERENCYJNE

Stosuje się w przypadkach osteoporozy powikłanej złamaniem. Zadaniem jest pobudzenie nerwów ruchowych (gimnastyka mięśniowa), regulacja zaburzeń troficznych oraz działanie przeciwbólowe. Stosujemy 4 elektrody w zależności od lokalizacji ułożone tak, aby skrzyżowanie prądów znalazło się w miejscu chorobowo zmienionym. Częstotliwość rytmiczna od 0-10 i od 0-100. Czas trwania zabiegu od 10-15 minut. Zabiegi stosujemy codziennie lub co drugi dzień na przemian z prądami diadynamicznymi w serii od 10 do 15 razy.

ULTRADŹWIĘKI

a) W osteoporozie po przebytym złamaniu.

Zadaniem jest miejscowe rozluźnienie i uelastycznienie tkanki. Zabiegi miejscowe stosuje się w sprzężeniu głowicy z płynną parafiną ruchami kolisto-postępującymi o natężeniu 0,2 W/cm². Czas twania zabiegu od 3 do 6 minut codziennie, w serii od 6 do 8 zabiegów (korzystniejsze jest stosowanie ultradźwięków podczas kąpieli wodnej).

b) W osteoporozie niepowikłanej urazem stosuje się na napięte grupy mięśniowe ultradźwięki impulsowe: lokalnie i segmentarnie o natężeniu 0,2 W/cm² w czasie od 5 do 8 minut, co drugi dzień w serii od 10 do 15 razy.

MAGNETOTERAPIA

Wykazuje korzystny wpływ zmiennego pola magnetycznego na procesy demineralizacji kości w przebiegu osteoporozy. Skuteczne jest stosowanie zmiennego pola magnetycznego o przebiegu trójkątnym, indukcji 15 mT, częstotliwości 10 Hz, 3 razy dziennie po 12 minut przez kilka tygodni (9).

PELOIDOTERAPIA

Farmakologiczne właściwości borowiny związane są z zawartością substancji biologicznie czynnych - hormonów. Stąd też działanie borowiny między innymi to działanie estrogenne, wynikające z obecności tych substancji w borowinie.

Z wyboru preparatów do tego celu może służyć pasta borowinowa uzyskana z naturalnej borowiny poprzez odpowiednie rozdrobnienie i homogenizację.

Dzięki tym procesom produkt zmienia właściwości fizyczne, które pozwalają na wyeksponowanie aktywności farmakologicznej borowiny. Jednym z zabiegów są borowinowe kąpiele zawiesinowe, całkowite lub częściowe, przygotowane przez zmieszanie w odpowiedniej proporcji pasty borowinowej z wodą. Temperatura kąpieli 37°C, czas do 20 minut. Zabiegi co drugi dzień. Należy zaznaczyć, że borowinowe kąpiele zawiesinowe są mniej obciążające dla chorych, mogą być stosowane u osób starszych z wydolnym układem krążenia (5).

MASAŻ KLASYCZNY

Jego zadaniem w osteoporozie jest normalizacja stanu pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności ośrodków współczulnych rdzenia kręgowego w tych segmentach, których nerw rdzeniowy unerwia chorobowo zmienioną kość. Stosowane techniki to głaskanie powierzchowne, głębokie i rozcieranie. Głaskanie powierzchowne dotyczy części ciała położonych przeciwlegle. Głaskanie głębokie stosujemy po kinezyterapii celem uaktywnienia drenażu w tkankach położonych powyżej zmian chorobowo zmienionej kości. Rozcieranie dotyczy tych przyczepów mięśni, które leżą poniżej otworu odżywczego.

Masaż segmentarny ma zastosowanie w osteoporozie wtórnej. Wykonuje się jeżeli równocześnie występują zmiany odruchowe spowodowane schorzeniami narządów wewnętrznych. Przyczyny osteoporozy wtórnej mogą być różne, dlatego też leczenie powinno być dostosowane do całości postępowania fizykalnego w danej jednostce chorobowej.

KINEZYTERAPIA

Celem jest utrzymanie odpowiedniej siły mięśniowej oraz właściwego zakresu ruchów. W zależności od stopnia zaawansowania osteoporozy stosuje się ćwiczenia: czynne (gimnastyka), izometryczne oraz w odciążeniu z zastosowaniem różnych technik odciążenia odpowiednio dostosowanych dla chorej części ciała, jak też z dawkowanym oporem w odniesieniu do mięśni, których przyczepy są położone poza okolicą osteoporotycznie zmienionej kości (7).

KRENOTERAPIA (Kuracja Pitna)

W wodach zdrojowych z gazów najczęściej spotykanym i posiadającym duże znaczenie jest dwutlenek węgla.

Może on występować w formie wolnej lub związanej w postaci wodorowęglanów (4). Wody mineralne o pH powyżej 7,5 zalicza się do wód zasadowych. Należy do nich większość wód zdrojowych. Do wód wodorowęglanowych alkalicznych należą wody o przewadze jonów wapniowych i magnezowych lub oba rodzaje jonów łącznie.

Przedostanie się składników wód wodorowęglanowych alkalicznych przez przewód pokarmowy do krwi powoduje zmiany w równowadze kwasowo-zasadowej ustroju.

Obserwuje się przesunięcie pH w stronę zasadową, a jednocześnie zwiększenie zasobu zasad osocza. Jednak zmiany pH nie mogą być zbyt duże, ponieważ funkcjonuje układ buforujący. Niemniej jednak w wyniku picia wód wodorowęglanowych alkalicznych spostrzega się przesunięcie pH krwi w stronę zasadową sięgającą nawet do 0,2 jednostek pH.

W toku kuracji pitnej w obecności zasadowicy ilość wapnia zjonizowanego stopniowo obniża się, a wraz z tym maleje wydalanie jego przez nerki, wzrasta natomiast odkładanie się soli wapnia w tkance kostnej.

Ponadto leczenie pitne wodami zdrojowymi zmienia gospodarkę mineralną w ustroju. Zmiany mogą polegać na ogólnym gromadzeniu się makroskładników mineralnych w ustroju, co określamy mianem mineralizacji, albo na gromadzeniu się tylko niektórych z nich. To ostatnie wyraża się jakościowymi zmianami gospodarki mineralnej i określa się jako transmineralizacja. Spośród zasadniczych składników wód wodorowęglanowych alkalicznych zawierających wapń i magnez na uwagę zasługują wody zawierające fluor, krzem, bor i radon jako wspomagane leczenie osteoporozy.

DIETA

Odgrywa istotną rolę w postępowaniu niefarmakologicznym. Podobnie jak wody zdrojowe o odczynie alkalicznym, dieta o odczynie zasadowym może odgrywać wspomagającą rolę w leczeniu osteoporozy. Do pokarmów i produktów, które dają przewagę odczynu zasadowego należą: zupy jarzynowe, owoce (z wyjątkiem śliwek i żurawin), lody, budyń, galaretka żelatynowa, mleko, masło lub produkt zastępczy, dżem, miód, cukier, syropy, soki owocowe, tłuszcz płynny (olej), jarzyny (z wyjątkiem kukurydzy i szparagów). Przy każdym posiłku należy używać tylko jednego z następujących produktów: mięso, jaja, chleb, przetwory zbożowe, sucharki, ciasto, ryż, makarony. Unikać orzechów ziemnych i włoskich (6).

PODSUMOWANIE

Reasumując powyższe metody postępowania we wspomaganym leczeniu osteoporozy, należy przyjąć, że zabiegi fizykoterapeutyczne i przyrodolecznicze mogą być stosowane w uzdrowisku łącznie z odpowiednimi lekami potęgującymi ich działanie.

Zabiegi mają na celu pobudzenie mechanizmów odbudowy kości, rozluźnienie mięśni, zapobieganie ich zanikowi, uśmierzają ból, usprawniają ruchowo i korygują powstałe wady postawy.

Piśmiennictwo

1.Chwieśko Z.: Alternatywne zabiegi fizjoterapeutyczne w osteoporozie leczonej w uzdrowisku (doniesienie oryginalne) Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Połczyn 25-27.04.1996: Osteoporoza, diagnostyka, terapia. 2. Engel J. M., Strobel G.: Rheumotherapie. 1990, 8-45. 3. Happach M.: Miejsce balneoterapii w leczeniu chorób reumatycznych. Nowa Medycyna - Reumatologia IV, 1999, 1-8. 4. Jankowiak J.: Balneologia kliniczna. 1962. 5. Kalmus P.: Możliwości uzdrowiskowej profilaktyki i terapii w osteoporozie. Balneologia Polska, t.XXXX, 1998, 1-2. 6. Kochański J.W.: Diagnostyka, zapobieganie i leczenie osteoporozy w uzdrowiskach profilu rehabilitacji narządu ruchu. 1995, Lądek Zdrój. 7. Księżpolska-Pietrzak, Lesiak A.: Rehabilitacja w leczeniu osteoporozy i zapobieganiu jej następstwom. Terapia, 1997. 8. Samborski W.: Fizykoterapia w osteoporozie. Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Połczyn 25-27.04.1996: Osteoporoza, diagnostyka, terapia. 9. Sieroń A., i wsp.: Magnetoterapia i laseroterapia. 1994, 72-83. 10. Winklerowa J., i wsp.: Zrzeszotnienie kości. Problemy uzdrowiskowe. 1986, 5-6, 260-262.

Nowa Medycyna - Nowa Medycyna - Osteoporoza (3/2004)

---