ZAJĘCIA NA TEMAT PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W KLASIE TRZECIEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

Przemocą są wszelkie nieprzypadkowe akry godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji.

Przez przemoc młodzi ludzie najczęściej rozumieją: znęcanie się nad innymi, znęcanie się fizyczne lub psychiczne bądź znęcanie się silniejszego nad słabszym, bicie, fizyczne lub psychiczne wykorzystywanie jednego człowieka przez drugiego, używanie siły przeciw drugiemu człowiekowi, robienie komuś krzywdy, wrogość okazy­waną drugiemu człowiekowi, poniżanie, molestowanie, zmuszanie człowieka do czegoś. Jako przykłady przemocy podawali najczęściej: gwałt, wykorzystywanie seksualne, znęcanie się (nad młodszymi, pijaka nad rodziną, nauczyciela nad uczniami, znęcanie się nad zwierzętami), a także bicie i „falę". Jako przykłady nacechowanych przemocą zachowań nauczycieli uczniowie wskazali: publiczne ubliżanie, „nękanie", „uwzięcie się", przymuszanie do nauki, nieposzanowanie zdania ucznia, niesprawiedliwe ocenianie.

Zdaniem uczniów, istotnym powodem stosowania przemocy jest chęć zdobycia czegoś, zwłaszcza pieniędzy, a także: chęć panowania, zaimponowania innym, „wyładowania się", głupota oraz strach. Twierdzono, iż ludzie stosuj ą przemoc, bo „może mają z tego satysfakcję", „muszą to robić", „lubią to", „chcą zaznaczyć swoje istnienie, a w inny sposób nie potrafią". Zauważono też, że stosowanie przemocy może być uznane za sposób samoobrony. Z wypowiedzi młodzieży wynika, że głównym celem, który ludzie chcą osiągnąć stosując przemoc, jest chęć podwyższenia poczucia własnej wartości („chcą pokazać, kto silniejszy, kto jest górą"), a także dominowania nad innymi. Chodzi tu więc o mechanizmy powstawania agresji związane z funkcjonowaniem struktury „Ja”.

Czynnikami powodującymi dopuszczalność stosowania przemocy są, według uczniów: działanie na rozkaz, prowokacja, chęć „dania nauczki", choroba psychiczna sprawcy. Poza tym wskazywano: chęć zemsty, zgodę pokrzywdzonego, cel wychowawczy, realizację obowiązków zawodowych (np. przez policjanta). Uczniowie dopuszczają przemoc w wielu okolicznościach, na przykład by „dać komuś nauczkę", czy zemścić się.

Niewielu uczniów jest zdania, iż w każdej relacji „przemoc jest zawsze czymś złym, szkodliwym, wywołującym ujemne następstwa". Pozostali są bardziej liberalni: „stosowanie przemocy nie jest zjawiskiem pożądanym, ale w niektórych sytuacjach wywiera korzystny wpływ na drugą osobę” (np. między rodzeństwem, w relacji rodzice-dziecko, dorosły-dorosły, obcy dorosły-dziecko, policjant-dorosły, kolega-kolega, małżonek-małżonek). Rzadko wyrażają pogląd, że „stosowanie przemocy nie jest niczym złym, jest ono nieodzowne i potrzebne, pozwala kontrolować drugą osobę, kierować jej zachowaniem". Tę opinię odnoszono niemal wyłącznie do relacji policjant-dorosły, policjant-dziecko oraz relacji między rodzeństwem.

Na pytanie, jak należy się zachować, gdy wobec kogoś stosowana jest przemoc, najczęściej odpowiadają, że „trzeba stanąć w obronie ofiary lub przynajmniej zwrócić uwagę napastnikowi”, ale bywają również odpowiedzi, że „nic nie robią, współczują ofierze, ale jej nie pomagają” lub „uważają, iż ofiara zasłużyła sobie na to, co ją spotkało”.

Mniej zdecydowanie młodzież reaguje na obserwowaną przemoc psychiczną (obrażanie, wyszydzanie, poniżanie, straszenie, ośmieszanie, wyzywanie, przezywanie) stosowaną przez rówieśników. Albo nic wtedy nie robi (nie wtrąca się) albo współczuje poszkodowanemu, nie pomaga mu, ewentualnie zwraca uwagę napastnikowi, pomaga poszkodowanemu.

Niepokoić może fakt, iż w radzeniu sobie z obserwowaną przemocą dzieci liczą głównie na siebie. Dorośli- rodzice, nauczyciele, wychowawcy nie są dla nich raczej „instancją", do której można zwrócić się po pomoc.

Młodzi ludzie powinni wiedzieć, gdzie może szukać pomocy osoba krzywdzona, jakie instytucje są powołane do jej udzielenia.

I. Uzasadnienie podjęcia działania.

Od kilku lat rozszerza się w polskich szkołach zjawisko przemocy dzieci starszych i silniejszych wobec młodszych słabszych. Wzrost tego zjawiska zauważa­ny jest już w szkołach podstawowych. Zdarzą się, że przybiera charakter zbliżony do wojskowej „fali". Ofiarami są najczęściej uczniowie klas młodszych. Zabierane są im pieniądze siłą, szantażem albo „w zamian za ochronę przed pobiciem". Są też ofiarami bicia i znęcania się psychicznego; odbiera się im osobiste przedmioty.

Te przykre doświadczenia uczniów klas młodszych mogą sprawić, że będąc w klasach starszych sami staną się sprawcami przemocy. Aby zapobiec tym zjawiskom bądź ograniczyć agresję w szkole, chcemy przeprowadzić w szkole podstawowej w klasach trzecich zajęcia na temat przeciwdziałania przemocy. Chcemy podzielić się własnymi doświadczeniami i zachęcić nauczycieli w wybranej szkole podstawowej do podobnych działań.

II. Cel projektu

Zajęcia na temat Radzenie sobie w sytuacjach przemocy mają na celu: kształ­towanie umiejętności podejmowania roz­sądnych decyzji w sytuacji przemocy; zdo­bycie wiedzy, do kogo zwrócić się o pomoc; i zrozumienie potrzeby udzielania wzajemnej pomocy. Pragniemy również zainteresować tym problemem nauczycieli-wychowawców, poprzez zachęcenie ich do wzięcia udziału w zajęciach. Chcemy przez to zobowiązać ich do podejmowania rozsądnych decyzji w chwili, gdy dziecko przyjdzie z informacją, że ktoś zachowuje się niekonwencjonalnie w stosunku do nich.

III. Etapy realizacji

PRZEBIEG ZAJĘĆ: pierwsze spotkanie

1. Powitanie oraz przedstawienie celu spotkania (dzieci siedzą w krę­gu).

Najpierw przedstawiliśmy się.

Następnie powiedzieliśmy: Zapewne wielu z was było świadkami aktu przemocy w szkole: w sytuacji, gdy ktoś kogoś bił, wyzywał, niszczył jego rzeczy. Jeżeli „dziś” to nie wy byliście ofiarami, musicie wiedzieć o tym, że możecie nimi zostać „jutro”. Być może myśleliście sobie- „ szkoda tego chłopaka ( dziewczyny ), ale jak się odezwę to źle się to dla mnie skończy” albo „ na pewno sobie na to zasłużył”. Co zrobiliście w takich sytuacjach oprócz wielkiego oburzenia? Może jako atrakcje opowiedzieliście o tym zdarzeniu koleżance lub koledze. A kto z was zgłosił ten fakt komuś dorosłemu?

3A- na 27 osób: 24- widziały akt przemocy, 6 powiedziało o tym komuś dorosłemu.

3B- na 29 osób: 19- widziało -----//---------, 4 -------------------//------------------------

3C- na 24 osoby: 24- widziały ------//--------, 2 -------------------//------------------------

3D- na 28 osób: 25- widziało ------//--------, 3 -------------------//------------------------

Dziś jesteśmy tu po to, aby nauczyć was jak właściwie reagować w takich sytuacjach.

2. Przypomnienie zasad zachowania w czasie zajęć.

Prośba żeby nie wychodzili z kółeczka, nie rozmawiali zbyt głośno, uważnie słuchali poleceń i je wykonywali.

3. Zabawa - „Wizytówki".

Są cztery kolory karteczek, każdy bierze po jednej, rysuje na niej siebie, pisze swoje imię i pierwszą literę nazwiska. Następnie składają w kosteczkę i wrzucają do czapki.

4. Zabawa - „Tańcząca piłeczka".

Dzieci rzucając piłeczkę po kolei opowiadają, w jaki sposób ostatnio komuś pomogły.

- Dziewczynki głównie mówiły, że pomagały mamie w pracach domowych takich jak gotowanie, sprzątanie, zakupy itp.; często nosiły lekcje koleżankom, pilnowały rodzeństwo, czyściły zwierzakom klatki, akwaria.

- Chłopcy z kolei pomagali nosić zakupy, reperować samochód, posprzątać swój pokój, wynosić śmieci, wyprowadzali psa.

Kiedy zapytałam uczniów czy stanęli kiedyś w obronie kogoś kto był bity, poniżany?; tylko kilku chłopców powiedziało, że tak (ok. 2-3 chłopców na całą klasę); żadna dziewczynka.

5. Zabawa - „Tajemnicze kolorowe ko­perty"

Dzieci dzielą się na cztery grupy według kolorów wizytówek. Grupy mają za zadanie odnaleźć ukrytą w sali kopertę w takim samym kolorze. W kopertach znajdują się kartki z opisem scenek z życia szkoły oraz pytania, na które uczniowie muszą znaleźć odpowiedź. Oto scenki z ży­cia szkoły:

I. Na boisku szkolnym, podczas przerwy podchodzą do ciebie dwaj starsi chłopcy i mówią, abyś dał im pieniądze.

II. Ktoś próbuje wepchnąć się przed tobą w kolejce do sklepiku szkolnego.

III. Podchodzi do ciebie uczeń i bierze bez pytania twoje flamastry.

IV. Trzy osoby niszczą twój plecak w sza­tni. Wokół jest pełno uczniów.

Pytania zapisane pod scenkami: 1) Jak się czuje osoba poszkodowana?

2) Dlaczego te osoby użyły przemocy?

3) Jak powinieneś się zachować?

NAJCZĘSTSZE ODPOWIEDZI:

I. scenka: Na boisku szkolnym, podczas przerwy podchodzą do ciebie dwaj starsi chłopcy i mówią, abyś dał im pieniądze.

1) pytanie- odp.: jest przestraszona, zaskoczona, boi się pytającego

2) pytanie- odp.: bo chcą pieniędzy

3) pytanie- odp.: powiedzieć, że nie mam pieniędzy, żeby dali mi spokój!; że mam tylko 20 gr.(jakąś małą sumę) to nie będą tyle chcieli i dadzą spokój.

II. scenka: Ktoś próbuje wepchnąć się przed tobą w kolejce do sklepiku szkolnego.

1) pytanie- odp.: oszukana; czuje złość

2) pytanie- odp.: bo nie chce im się stać w kolejce

3) pytanie- odp.: jeżeli to koleżanka lub kolega ze starszej klasy to nic się nie robi, nie zwraca się mu uwagi żeby nie oberwać, albo żeby mnie nie wyzwał publicznie; jeżeli ktoś z młodszej klasy to się go przegania na koniec kolejki, mówi mu się „nie wpychaj się!”

III. scenka: Podchodzi do ciebie uczeń i bierze bez pytania twoje flamastry.

1) pytanie- odp.: czuje się nie zauważona; że ktoś nie liczy się z nią; zastanawia się czy jej to odda

2) pytanie- odp.: bo potrzebował (ła)flamastrów; chciał się przed kimś popisać, że może brać wszystko bez pytania i nikt mu nic nie powie

3) pytanie- odp.: powiedzieć, żeby nie ruszał moich rzeczy; pójść i wziąć coś z jego piórnika

IV. scenka: Trzy osoby niszczą twój plecak w sza­tni. Wokół jest pełno uczniów.

1) pytanie- odp.: jest wściekła, najchętniej zniszczyła by ich plecaki

2) pytanie- odp.: bo są podłe i złośliwe; nie szanują czyichś rzeczy;

zazdroszczą czegoś

3) pytanie- odp.: kazać im przestać, bo będą musieli za to zapłacić;

powiedzieć, że pokaże się ten plecak ich matkom na zebraniu

Po przeczytaniu odpowiedzi analizuję z dziećmi wszystkie scenki i mówię im jak należało się zachować w tych sytuacjach.

I. Na boisku szkolnym, podczas przerwy podchodzą do ciebie dwaj starsi chłopcy i mówią, abyś dał im pieniądze.

Dlaczego to robią: prawdopodobnie chcą sprawdzić czy będą mogli od ciebie wyłudzać pieniądze na dłuższą metę. Jeżeli raz im dasz pieniądze to przyjdą po nie znowu.

Jak się zachować: Przede wszystkim nie należy chwalić się, że ma się pieniądze przy sobie, ani mówić jak dużo się ich ma, bo kusi się tym takie osoby. Jeżeli nie ma się pieniędzy to należy powiedzieć, że się ich nie ma. Jeżeli ma się pieniądze to należy powiedzieć stanowczo, że nie da się im pieniędzy, i że powinni wiedzieć, że to co robią jest karalne. Prawdopodobnie zniechęcisz ich tym, pójdą szukać kogoś, kto będzie stawiał mniejszy opór.

Jeżeli mimo to byli natarczywi, grozili lub uderzyli cię to powinieneś poinformować o tym wychowawcę.

II. Ktoś próbuje wepchnąć się przed tobą w kolejce do sklepiku szkolnego.

Dlaczego to robi: ten ktoś uważa cię za osobę gorszą od siebie, która będzie się bała odezwać by się nie narazić; chce pokazać swoją wyższość.

Jak się zachować: należy grzecznie zwrócić tej osobie uwagę, że koniec kolejki jest kawałek dalej. Jeżeli ktoś wpycha się dalej, lekceważy cię, to należy donośnym głosem powiedzieć o tym pani ze sklepiku, która w konsekwencji zlekceważy jego zamówienie.

III. Podchodzi do ciebie uczeń i bierze bez pytania twoje flamastry.

Dlaczego to robi: być może po prostu chce je pożyczyć tylko na chwilkę i myśli, że nic się nie stanie jak sobie je na chwilę pożyczy; ale może być też tak że ktoś myśli, że jest taki ważny, że wszystko może brać bez pytania, bo nikt nie chce mieć go za wroga.

Jak należy się zachować: w obu przypadkach należy powiedzieć: „to moje flamastry, jak chcesz żebym ci je pożyczyła to zapytaj o pozwolenie”. Jeżeli ktoś zrozumie i zapyta o pozwolenie należy mu je pożyczyć. Jeżeli ktoś nie zareaguje na te słowa należy powiedzieć mu, że „jak nie chce mu się zapytać o pozwolenie to niech w tej chwili odda flamastry, bo dowie się o tym pani, a ja już nigdy ci niczego nie pożyczę nawet jak zapytasz”. Będziesz przez to poważany w klasie i inni w duchu będą cię popierać i brać z ciebie przykład.

IV. Trzy osoby niszczą twój plecak w sza­tni. Wokół jest pełno uczniów.

Dlaczego to robią: chcą publicznie pokazać jacy są mocni i do czego są zdolni, aby nikt nie chciał w przyszłości im się narazić.

Jak należy się zachować: należy wziąć plecak, zanieść go do dyrektora i powiedzieć mu kto to zrobił. Najlepiej nie dyskutować z takimi osobami, które niszczą twoje rzecz, uspokoją się, gdy ich rodzice będą musieli najeść się wstydu na wywiadówce i oddać pieniądze za plecak.

W każdej z tych sytuacji powinniście się wzajemnie wspierać i nie przechodzić obojętnie, ponieważ to może zdarzyć się każdemu z was musicie przyznać, że miło by było gdyby ktoś stanął w waszej obronie.

PRZEBIEG ZAJĘĆ : drugie spotkanie

6. Nauka wierszyka:

na następny tydzień trzeba nauczyć się wierszyka o swoich prawach; omawiamy wierszyk

Nikt nie może mnie poniżać,

krzywdzić, bić, wyzywać.

I każdego mogę zawsze

na ratunek wzywać.

Mogę uczyć się wszystkiego,

co mnie zaciekawi,

I mam prawo sam wybierać,

z kim się będę bawić.

Mogę zażądać,

żeby każdy uznał moje prawa,

A gdy różnię się od innych

to jest moja sprawa.

Jeśli mama albo tata

już nie mieszka z nami,

nikt nie może mi zabraniać

ich spotykać czasami.

Nikt nie może moich listów

czytać bez pytania.

Mam też prawo do tajemnic

i własnego zdania.

Nikł mnie siłą nie ma prawa

zmuszać do niczego.

A szczególnie do robienia

czegoś niedobrego.

7. Zabawa - „Kto mi może pomóc?"

Mówię dzieciom, że mó­wienie komuś dorosłemu o przemocy nic jest skarżeniem, tylko pomocą osobie krzy­wdzonej. Następnie daje każdemu rysunek do kolorowania, na którym występują różne osoby mogące udzielić pomocy (policjant, pedagog, wychowawca, tata, mama, dyrek­tor szkoły).

8. Zabawa - „Tajemniczy przyjaciel"

Dzieci składają swoje wizytówki „w losy", które wrzucają do czapki. Każ­dy wyciąga jeden los i nie ujawnia nazwiska osoby wylosowanej. Przez najbliższy ty­dzień będzie „tajemniczym przyjacielem" tej osoby i postara się sprawiać jej przyjem­ne niespodzianki. Po tygodniu dzieci dzielą się wrażeniami. Próbują wskazać osobę, która była ich tajemniczym przyjacielem.

PRZEBIEG ZAJĘĆ: trzecie spotkanie

1. Recytowanie wierszyka

2. Dokończenie zabawy „Tajemniczy przyjaciel”

Zgadywanie kto był czyim tajemniczym przyjacielem. Dzielenie się wrażeniami.

Dzieci były bardzo podekscytowane, pilnowali swoich tajemniczych przyjacieli, czy czasem nie znajdują się w sytuacji wymagającej wsparcia. Kilka osób w każdej z klas chwaliło się, że pomogli swoim tajemniczym przyjaciołom przyjaciołom w trudnej sytuacji, podobnej do wcześniej przedstawianych scenek.

3. Zabawa „Tańcząca piłeczka"

Ma na celu odpowiedzi na pytania: Co mi dały te zajęcia? Czego się dowiedziałem?

Dzieci odpowiadały, że teraz wiedzą, że trzeba o przemocy informować nauczyciela, dyrektora, mamę, policjanta. W wielu sytuacjach będą sygnalizować swoje niezadowolenie. Wiedzą o swoich prawach, obowiązku informowania dorosłych, bo ich obowiązkiem jest zaradzać w trudnych sytuacjach.

Są uświadomieni, że nie skarżą kiedy ktoś kogoś bije, ale pomagają ofierze, którą mogą stać się kiedyś sami. Będą bronili swoich praw sami, albo jak będzie trzeba z pomocą dorosłych.

10. „Mój dyplom"

Wręczam dzieciom dyplomy ukończe­nia kursu radzenia sobie z przemocą, na którym umieszczona jest ocena za recytowanie wierszyka.

IV. Nasza rola w realizacji projektu

Jesteśmy osobami, które przeprowadzają projekt przy obecności wychowawców klas.

V. Ocena efektu podjętego działania

Nasz cel został osiągnięty. W formie zabawy udało nam się ukształ­tować w dzieciach umiejętności podejmowania roz­sądnych decyzji w sytuacji przemocy; wzbogacić ich wiedze, do kogo zwrócić się o pomoc; zrozumieć potrzebę udzielania wzajemnej pomocy.

Udało nam się również wciągnąć do zabawy nauczycieli klas, którym spodobał się projekt mimo to, że zaczęło napływać do nich więcej informacji o złym zachowaniu niektórych dzieci. Zaczęli bardziej interesować się problemem przemocy w szkole.

---