Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży a psychologia rozwoju człowieka. Przełom czy kontynuacja. Maria Przetacznik- Gierowska
Czy istnieje ciągłość między tradycyjna psychologią rozwojową, dla której punktem dojścia było uzyskanie przez człowieka dojrzałości psychicznej, a psychologią zajmująca się całym przebiegiem życia?
teza o ciągłości czyli że druga jest kontynuacja pierwszej, którą popiera Gierowska
psychologia rozwoju człowieka jako całkowite novum w stosunku do tradycyjnego ujęcia rozwoju psychicznego
stwierdzenie wzajemnych relacji między nimi, co przyczyniłoby się do postępów wiedzy o rozwoju człowieka na różnych etapach jego życia.
Źródła historyczne
Wcześniej, częściej i szerzej zajmowano się rozwojem w okresie dzieciństwa i adolescencji niż w późniejszych stadiach życia, uważając psychologię rozwoju czlowieka dorosłego za domenę ps. Osobowości czy różnicowej.
Prace Junga, Buhler, zajmujące się r. czł. dorosłego nie zostały docenione, bo psychologia rozwoju zajmowała się wtedy np. czynnikami rozwoju dziecka.
Psychologię rozwoju człowieka w ciągu całego życia zaczęto uprawiać powszechnie w wielu krajach dopiero w latach 70.
Dojrzałość kresem rozwoju?
Dlaczego tak późno posunięto naprzód prace Buhler, Junga czy Hallingwortha?
Z powodu długo utrzymującego się przekonania, że rozwój jest szeregiem progresywnych zmian, uporządkowanych w czasie i prowadzących do określonego celu, osiągnięcia pełnej dojrzałości psychicznej.
W latach 40 i 50, ukształtował się model traktujący połowę życia ludzkiego(około 40 lat) jako okres stabilności (utrwalania i utrzymywania wcześniejszych osiągnięć), ale czy to model rozwojowy?
Rozwój w toku życia. Rozmaitość modeli.
Przełom dokonał się między innymi dzięki pojęciu rozwoju proponowanemu przez wielu badaczy w dziedzinie life-span, gdy coraz więcej uwagi poświęcono zmianom w okresie dorosłości, w odróżnieniu od wypływających z poznawczych teorii psychologicznych cech rozwoju.
a)Batels podkreśla wielowymiarowość, wielokierunkowość, interindywidualną zmienność oraz interindywidualną plastyczność zmian w ciągu życia, ukazując możliwości rozwojowe człowieka znajdującego się nawet w okresie później dorosłości czy starości - na przykładzie badań nad inteligencją.
2.W obrębie innych teorii neo- i post- piagetowskich. Otwiera się także pole dla zmian rozwojowych po okresie adolescencji, a zmiany te dotyczą nie tylko procesów poznawczych ale osobowości człowieka.
Modele aleatoryczne- zwane także dialektycznymi- które traktują indywidualny rozwój człowieka jako wynik zdarzeń: losowych a więc przypadkowych, ale i wydarzeń społecznych i historycznych typowych dal danej generacji.
Perspektywy analizy rozwoju jednostki:
holistyczna- zakładająca ogólny potencjał rozwojowy, który realizuje się w rozmaity sposób w różnych sferach stanowiących składniki przestrzeni życiowej(w sferze fizycznej, umysłowej i społecznej)
parcjalna- nastawiona właśnie na poszczególne dziedziny życia,
generatywna-skierowana na rozwój świadomości, na zrozumienie własnych i cudzych doświadczeń i przekazywanie ich innym ludziom, na dokonywanie wyborów spośród różnych alternatywnych rozwiązań
interakcyjna- przedstawiciele różnych odmian tej perspektywy rozmaicie rozumieją relacje między jednostką a środowiskiem w ciągu życia- jako wzajemne lub jednostronne , bardziej całościowe lub tylko częściowe oddziaływania, konkretne lub symboliczne interakcje np. jako rzeka.
Analogie w psychologii dziecka
1.Dychotomie miedzy dojrzewaniem a uczeniem się, koncepcjami stadialnymi i tymi które negują realność stadiów- możemy odnaleźć zarówno w psychologii rozwojowej v. Dzieci i młodzieży.
Perspektywa generatywna jest silnie zaznaczona i obecna już przy charakteryzowaniu prawidłowości rozwoju psychicznego dorastającej młodzieży u których wgląd w własne ja otwiera możliwości stawiania nie tylko doraźnych lecz także, lecz także bardziej perspektywicznych celów i dążeń życiowych.
Rozważania rozwoju z perspektywy interakcyjnej trudno sobie w ogóle wyobrazić bez analizy relacji jednostki ze środowiskiem od pierwszych stadiów ontogenezy.
Istnieje potrzeba , uwzględniania w zakresie różnych nieraz całkowicie odmiennych od siebie stanowisk i poglądów teoretycznych na bieg życia także tego co się działo przed dorosłością(w jakiej rodzinie się rozwijało, do jakich osiągnięć nie doszło, jakich doświadczeń doznało)
Przykłady teorii które uwzględniają w jakiejś mierze okres przed dorosłością: Eriksona, Havighursta, Baletsa( wg. jednostka od poczęcia podlega wpływa normatywnym dwojakiego rodzaju zależnym od wieku chronologicznego i od czasu historycznego, poza tym oddziałują na nią zdarzenia poza normatywne-w połowie życia wzrasta ich znaczenie.
Separacja czy integracja?
Separacja- tendencja do różnicowania się danej nauki na coraz większa liczbę subdyscyplin.
Przejawem integracji było wyłonienie się takich specjalności jak psychofizjologia, neuropsychologia. Wiedza o dziecku zintegrowała się kiedyś w pedologie, ale nie wytrzymało to próby czasu.
Zarówno problematyka psychologii dziecka jak i z psychologii całego biegu życia ludzkiego ulega poszerzeniu jak i przekształceniu, w obu można zauważyć tendencję do ich wzajemnej separacji jak i integracji( ta w przyszłości może stać się dominująca).
Rozwój a regres
1.Pojęcie rozwoju które jest użyteczne zarówno w psychologii całego biegu życia jak i dziecka nie jest pojęciem empirycznym(bo nie potrafimy powiedzieć jak dalece to co zdarzyło się większości badanych osób, świadczy o ich rozwoju) jest więc teoretyczne, definicja tego pojęcia powinna raczej wyprzedzać zbieranie danych niż z tych danych wynikać. Powinna być uniwersalna w aspekcie psychologicznym, a nie filozoficznym czy biologicznym. Wymogi ww. spełnia Kohlberga teoria ocen moralnych.
Regres to ilościowe pomniejszenie się zasobów organismicznych np. zwolnienie tempa uczenia się, nazywanie regresem także zmian jakościowych nasuwa pewne obiekcje.
a)regres ma znaczenie za bardzo negatywne; u dziecka utrata zdolności do dosłownego uczenia się materiału pamięciowego, rozwijając tym samym pamięć logiczną(trudno nazwać regresem)
Wydaje się że proporcja zmian rozwojowych jaki i regresywnych może być niezwykle zróżnicowana indywidualnie.
Związki między stadiami rozwoju
Ostatni argument przemawiający za ideą kontynuacji oraz integracji obu działów psychologii rozwojowej- konieczność porównywania między właściwościami różnych stadiów rozwojowych, wskazywaniem na zależności interstadialne.
Zdaniem Gierowskiej nieodwracalność wpływu zdarzeń z okresu wczesnego dzieciństwa na dalszy rozwój człowieka to mit irracjonalny.
Problemy zależności interstadialnej są niezwykle dyskusyjne i wymagają wielostronnej analizy już istniejących materiałów, jak i zebrania nowych danych.