Akcja: Owczary i Klerykowie 1872-1881 pod zaborem rosyjskim.

I

4 stycznia - 8-letni Marcin Borowicz zostaje przywieziony przez rodziców(ojca Walentego i matkę) z Gawronem do szkoły w Owczarach.

Zostaje umieszczony na stancji u nauczyciela p. Ferdynanda Wiechowskiego (żona Marcjanna z Piliszów; dzieci na stancji - Józia i Małgosia).

Rodzice płacą za naukę w naturze (mąką, grochem, rybami).

Marcin tęskni do matki.

Uczniowie: Piotr Michcik, Wicek, Bartek Kapciuch.

II

Wiadomość od Pałyszewskiego (dyrektor ze szkoły w Dębicach).

Przybycie kierownika dyrekcji naukowej (Piotr Nikołajewicz Jaczmieniew).

Zarzucenie uczenia po polsku Wiechowskiemu. Upicie się nauczyciela. Skarga rodziców i podwyżka dla nauczyciela.

III

Kleryków - egzaminy do gimnazjum.

Pan Pazur - woźny - kpiny z czekających

Czekanie na termin egzaminu.

Rozmowa z Żydem. Wizyta u pana Majewskiego - sprawa: korepetycje.

IV

Egzaminy (rosyjski, religia, arytmetyka - 30 przyjętych).

Stancja u p. Przepiórowskiej (starej znajomej matki).

Dwie córki (Konstancja), syn (Karol - urzędnik), przyjaciele: radcy Somonowicz i Grzebicki.

Zmagania z Szwarcem i Borowiczem.

V - jesień

Korepetytor Pytia (Wiktor Alfons Pigwański).

Nauka po rosyjski, Marcin - problemy z matematyką po rosyjsku.

Zabawy na przerwach.

Gumowicz (kiepski z czytania i rachunków).

VI - Zielone Światki, Gawronki

P. Borowicz załatwia interesy w Klerykowie.

Strumień, zniknięcie konia, bukiet bzu dla chorej matki.

VII

Lato - pani Borowicz umiera.

Marcin opuszcza się w nauce.

Wilczek (nabieranie nauczycieli, ściąganie, wagary)- zabawy. Kościół - ksiądz Wirgulski zrzuca ze schodów inspektora (chciał by śpiewano po rosyjsku).

VIII

Rudolf Leim - Piróg (kapelusz) - opiekun klasy I, nauczyciel łaciny z niemieckiej rodziny)

Dyżury

Borowicz za mówienie po polsku - koza, kapuś - nagana.

Stiepanycz Ozierskij - j. rosyjski

p.Sztetter - j.polski (prawie nic nie uczy, nudzi, nie ma autorytetu).

p. Nogacki - arytmetyka (dobrze uczy, ma autorytet).

IX półrocze III klasy (lepiej się uczy)

Strzelanie w parku. Żandarm - grono nauczycielskie - koza (o chlebie i wodzie).

Niewyrzucenie ze szkoły przypisuje matce, znajduje ufność w Bogu.

Indywiduum w kościele.

X wakacje

Strzelanie do kaczek z Nogą. Spotkanie z pasterką.

Opowieści Nogi (z Bukowca - Scubiota; z Gawronek - Lejba Koniecpolski, Szymon Noga,; Masłowice - Kostur - powstanie)

Kryjówka Marcina. Wabik na słomki.

XI po wakacjach

Zmiany nauczycieli (dyrektor - Kriestoobriadnikow; inspektor - Zabielskij; nauczyciel łaciny - Pietroń; historia - Kostriulew) i obrzędów (śledzenie, podsłuchiwanie uczniów (mówienie po polsku i książki polskie); pobłażanie do przesady (spory z nauczycielami Polskimi; palenie).

Teatr - sympatia nauczyciela rosyjskiego - Zabielski do Marcina.

Spotkania z inspektorem.

XII sierpień

Jędrek(Andrzej) Radek z Pajęczyna Dolnego - syn ubogiego, bezrolnego chłopa zmierza do Klerykowa. Ukończył gimnazjum w Pyrzogłowach, zamierza kontynuować naukę.

Dzieciństwo - pasanie gęsi, prosiąt, przedrzeźnianie kaszlącego korepetytora p. Paluszkiewicza. Pokazanie przez Kawkę albumu ze zwierzętami i roślinami. Nauczył się czytać i pisać. Szkoła w Pyrzogłowach. Śmierć Kawki. Gimnazjum w Klerykowie. Mieszka u Płoniewiczów (Władzio i Micia - korepetycje).Koledzy drwią sobie z jego pochodzenia i wymowy. Bójka z Tymkiewiczem. Nie zostaje wydalony dzięki Marcinowi.

XIII

„Kółko literackie” - studiuje dzieła rosyjskie.

Grupa „Wolnopróżniaków” - tańce, jazda na lodzie, karty, adorowanie aktorek.

Ksiądz - wykład - gra w karty.

Wolski i Iskierka (str. 146). Stosunek do przedmiotów.

Znalezienie w bibliotece książki „Historia cywilizacji Anglii” H.T. Buckle'a - duże zainteresowanie.

XIV

Walecki (Figa str. 154) - sprzeciw przeciw wykładom nauczyciela historii Kostriulewa.

Zamiast wilczego biletu - rózga

XV po Bożym Narodzeniu

Bernard Zygier wydalony ze szkół z Warszawy. Ciągle pod nadzorem. Wiadomości po Mickiewiczu. Wyrecytowanie Reduty Ordona.

XVI Stary Browar

Spotkania patriotyczne na „górce” u Gontali pod kierunkiem Zygiera.

Marcin obrzuca Majewskiego błotem, który wpadł na trop ich stowarzyszenia i kryjówki.

XVII po Wielkanocy

Przygotowanie do egzaminów w parku.

Anna Stogowska „Biruta” (córka lekarza wojskowego).

Marcin zakochuje się. Wyrwanie karki z wpisem Ani z pamiętnika 7-klasistki.

Trzy spotkania.

XVIII

Wyznanie miłości.

Skończenie gimnazjum - reakcja ojca, starej Przepiórzycy i radców.

Plany: Warszawa - uniwersytet.

Zamknięcie stancji.

Utrata zakochanej

---