Dysleksja rozwojowa
Co warto wiedzieć ?
Nazwa amerykańska:
SLD - Specific Learning Disorders (specyficzne zaburzenia w uczeniu się).
Dysleksja rozwojowa dzieli się na 3 rodzaje zaburzeń:
dysleksja - trudności w nauce czytania (technika, tempo, poprawność, rozumienie),
dysortografia - trudności w nauce poprawnego pisania ( różnego rodzaju błędy),
dysgrafia - trudności w opanowaniu właściwego poziomu pisma.
● nie wynika z:
- deficytów sensorycznych (wzrok, słuch),
- zaburzeń neurologicznych,
- upośledzenia umysłowego,
- zaniedbania środowiskowego,
- pierwotnych zaburzeń emocjonalnych.
● podłoże genetyczne, organiczne, hormonalne:
Uwarunkowania genetyczne - dziedziczenie niepełnowartościowego materiału genetycznego. Rodziny w których pojawiały się takie trudności jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność.
Przyczyny organiczne - niekorzystne oddziaływanie czynników chemicznych, biologicznych, fizycznych na CUN w okresie płodowym lub okołoporodowym, które powodują mikro uszkodzeniami mózgu. Są to dzieci urodzone przedwcześnie, w zamartwicy, z niską masą urodzeniową, z długotrwałego porodu, w złym stanie fizycznym (w skali Apgar poniżej 8 punktów).
Hormonalne - w okresie płodowym wystąpiła nadprodukcja hormonów np. testosteronu co w konsekwencji blokuje rozwój lewej półkuli mózgu.
● mikro uszkodzenia CUN, (mózg inaczej się rozwija - lewa półkula),
● to zaburzenia koncentracji uwagi, spostrzegania i pamięci wzrokowej, funkcji językowych, zaburzenia odbioru dźwięków mowy ich zapamiętywania i operowania nimi, sprawności i koordynacji ruchów a także integracji wymienionych funkcji,
● głównie dotyczy trudności w czytaniu (tempo, poprawność),
● niestabilność wzrokowa (poczucie, że litery/wyrazy ruszają się, tańczą)
- gubienie się w tekście,
- niestabilny obraz liter,
- czytanie z wieloma powtórkami,
- problemy z identyfikacją liter.
● najbardziej widoczne przy czytaniu pojedynczych wyrazów lub pseudo wyrazów,
● innym objawem są zaburzenia pisania,
● patomechanizmy:
Podwójny deficyt:
a) deficyt umiejętności fonologicznych:
- dekodowanie sztucznych słów,
- słuch fonemowy - umiejętność odróżniania fonemów [głosek] np. kos-koś,
- analiza i synteza sylabowa,
- analiza i synteza fonemowa [głoskowa],
- pamięć fonologiczna, inaczej krótkotrwała pamięć słuchowa
(to zdolność zapamiętywania informacji językowej na czas potrzebny do jej przetworzenia. Mierzy się ją na trzy sposoby: testami powtarzania wyrazów sztucznych, powtarzania serii niepowiązanych ze sobą cyfr, sylab lub słów, bądź powtarzania zdań),
b) deficyt umiejętności szybkiego nazywania
- szybkość wydobywania z pamięci informacji leksykalnych potrzebnych do nazywania spostrzeganych bodźców (litery, cyfry, kolory, zwierzęta, owoce, warzywa, przedmioty itp.),
● wtórne zaburzenia dyslektyczne mogą powodować obniżone rozumienie czytanego tekstu (dekodowanie, pamięć),
● całość zaburzeń może skutkować trudnościami w zapamiętywaniu/przypominaniu.
● częstość występowania podawana w różnych badaniach waha się od 5 do 17 %.
● występowanie w polskiej populacji ok. 13 % (w tym 3-4 % dysleksja głęboka). [Bogdanowicz, 1983].
● przewaga chłopców (4:1).
● współwystępowanie: ADHD, CZR, CAPD.
● najbardziej przekonywującym objawem jest brak rozwiniętej umiejętności automatycznego rozpoznawania niepowiązanych wyrazów
Objawy w poszczególnych obszarach:
● czytania:
- czytanie "niepewne", szczególnie gdy dziecko czyta głośno,
- częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie,
zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych,
- gubienie podczas czytania początków lub końcówek wyrazów,
- trudności w rozumieniu tekstu po przeczytaniu na głos,
● pisania:
- prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym: liczne
przekreślenia, kilkakrotne próby zapisania wyrazu,
- wolne tempo pisania,
- utrzymywanie się trudności z różnicowaniem liter: p-b, o-a itd.,
- trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (tom-ton)
- dodawanie, pomijanie lub niewłaściwe umiejscawianie liter lub wyrazów,
np. szyja: szja-szyia
● orientacji w schemacie ciała oraz przestrzeni
- ma trudność z odróżnieniem strony lewej i prawej (prawe ucho, lewe oko)
- nie wskazać prawidłowo kierunków: góra-dół, prawo-lewo, nad-pod
● rozwoju lateralizacji
- oburęczność, brak ustalenia dominującej strony ciała
● dużej motoryki
- dziecko niezgrabne ruchowo, ma trudność z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych - chodzenie po linii, stanie na jednej nodze
- trudności w sportach wymagających koordynacji wzrokowo-ruchowej
np. jazda na rowerze
● małej motoryki
- mała sprawność manualna np. trudność z zawiązywaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem nożyczek
- niewłaściwy kierunek kreślenia linii pionowych ( od dołu do góry ) i poziomych (od prawej do lewej )
- zbyt słaby lub zbyt silny nacisk ołówka na kartkę papieru
● funkcji wzrokowych
- trudności z odróżnianiem podobnych kształtów liter lub figur np. d-b, p-g
● koordynacji wzrokowo-ruchowej
-trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki,
-trudnościami z rysowaniem po wzorze i odtwarzaniem szlaczków
● funkcji mowy
- trudności logopedyczne
● słuchu fonematycznego
- występują trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z-s, b-p, k-g )w porównywanych słowach typu: kosa - koza
● analizy i syntezy słuchowej
- w wydzielaniu sylab i głosek ze słów oraz wyrazów w zdaniach,
- w tworzeniu słów z usłyszanych głosek i sylab
● pamięci słuchowej
-zapamiętaniu wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
-zapamiętaniu nowych wyrazów, imion i nazwisk kolegów, podstawowych danych
Dzieci dyslektyczne nie powinny:
• czytać głośno w obecności całej klasy (mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu lub w czasie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych) ,
• czytać zbyt długich książek ,
• pisać dyktand.
Z kolei nauczyciel nie powinien:
• stosować rywalizacji i stawiać za wzór zdolniejsze dzieci, którym dziecko dyslektyczne nie jest w stanie dorównać,
• omawiać błędów w obecności całej klasy.
W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy:
• stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu,
• utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w ciągu dnia,
• polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej,
• przy ocenie prac pisemnych z języka polskiego nie brać pod uwagę błędów w pisowni, brać pod uwagę ich zawartość merytoryczną,
• wydłużać czas pracy z tekstem, czas pisania sprawdzianów, (np. umożliwić dokończenie na przerwie),
• pozwolenie na korzystanie ze słownika ortograficznego na lekcjach i podczas sprawdzianów, motywowanie ucznia do dokonywania autokorekty prac pisemnych,
• w większym stopniu egzekwować wiedzę w formie wypowiedzi ustnych, a nie pisemnych,
• pomoc w zrozumieniu dłuższych poleceń lub bardziej złożonych zadań z treścią,
• umożliwienie oddawania domowych prac pisemnych w formie wydruku komputerowego,
• nieocenianie poziomu graficznego prac,
• częste przypominanie dyktowanego tekstu,
• wymagać pełnej znajomości zasad poprawnej pisowni (ó, rz, ż, ch, h),
• należy dostrzegać nawet niewielkie sukcesy ucznia,
• polecać audiobooki (+ śledzenie tekstu w książce),
• zachęcać do czytania przez kolorowe nakładki (żółte lub niebieskie),
• nie ścierać za szybko tekstu z tablicy,
• nieczytelne fragmenty prac odczytywać z uczniem,
• większe ilości materiału zaliczać partiami,
• przeznaczać więcej czasu na pamięciowe opanowanie materiału,
• sadzać uczniów w pierwszej ławce,
• stosowanie różnego rodzaju wzmocnień → zachęty, pochwały,
• organizowanie sytuacji zapewniających przeżycie sukcesu w celu uzyskania wiary we własne siły,
• otoczenie opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym powierzaniem ról możliwych do spełnienia.
Życie codzienne osób dorosłych *:
● trudności z wypowiadaniem się, szczególnie przed publicznością,
● trudności z czytaniem na głos,
● trudności z zapamiętaniem sensu przeczytanego tekstu,
● wolniejsze tempo czytania, niechęć do czytania grubych książek,
● popełnianie błędów w pisowni, niska jakość pisma,
● problemy z wypełnianiem formularzy,
● prowadzeniem samochodu,
● zapamiętaniem układów tanecznych,
● zapamiętywanie nazw i danych,
● trudności z zapamiętaniem i dokładnym przekazaniem inf. odebranych przez telefon,
● trudności w dodawaniu w pamięci,
● mylenie numerów autobusów, telefonów itp.,
● mylenie kolejności cyfr przy wybieraniu numeru telefonicznego,
● mylenie dat i godzin,
● trudności z odróżnieniem prawej i lewej strony,
● problemy z czytaniem mapy i orientowaniem się w nieznanym terenie.
* (m. in. na podstawie KODD - Kwestionariusza Objawów Dysleksji u Dorosłych)
Za co szczególnie nagradzać:
- za wkład pracy i wysiłek (nie porównywać z resztą klasy, wypadanie na tle klasy),
- za chodzenie na zajęcia terapii pedagogicznej,
- za inne dobre osiągnięcia w nauce,
- dobre zachowanie,
Wtórne zaburzenia emocjonalne
- zniechęcenie,
- brak wiary we własne możliwości,
- niska samoocena, poczucie niskiej wartości,
Dekalog dla nauczycieli dzieci dyslektycznych (prof. Marta Bogdanowicz)
Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.
Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je to do pracy.
Nie łudź się, że dziecko „samo z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „przysiądzie fałdów” lub że ktoś je z tego „wyleczy”.
Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą (psychologiem, pedagogiem, logopedą).
Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela - terapeuty (w formie terapii indywidualnej i grupowej),
bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
9.Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.
Więcej informacji na: www.ptd.edu.pl
Książki : prof. Marta Bogdanowicz
prof. Grażyna Krasowicz-Kupis
Opracował: Łukasz Godek, psycholog, PPP-20, W-wa.