dr Maciej J. Nowak
aplikant radcowski
adiunkt w Katedrze Prawa i Gospodarki Nieruchomościami
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
„Gospodarka nieruchomościami” - próba definicji
Wstęp
Szereg pojęć zarówno z punktu widzenia prawa, jak i praktyki wymaga szczegółowego zdefiniowania. Przykładem może być tutaj pojęcie „gospodarki nieruchomościami”. Jest ono bardzo ważne dla szeroko rozumianej problematyki dotyczącej nieruchomości z kilku powodów. Wśród najbardziej istotnych przesłanek warto wskazać, że pojęcie to zostało wykorzystane w samej nazwie „ustawy o gospodarce nieruchomościami”, oraz fakt, że na licznych uczelniach wybrane przedmioty dla studentów lub słuchaczy studiów podyplomowych noszą nazwę „gospodarki nieruchomościami”, lub też „podstaw gospodarowania nieruchomościami”. Z uwagi na powyższe należy wspomniane pojęcie doprecyzować. Celem artykułu jest zaproponowanie optymalnej definicji gospodarki nieruchomościami, która byłaby możliwa do przyjęcia w polskim prawie (także z punktu widzenia innych dyscyplin nauki) oraz określenie jej miejsca w systemie prawnym. Propozycja nowelizacji ustawy ma na celu wyeliminowanie występujących obecnie licznie w praktyce niedopowiedzeń pojęciowych. Cel artykułu może zostać zrealizowany jedynie poprzez analizę zarówno obecnego stanu prawnego, jak również najważniejszych pozycji literatury, składającej się w szczególności na opinie prawników, ekonomistów oraz geodetów. Uwzględniono ponadto współczesne uwarunkowania międzynarodowe związane z gospodarką nieruchomościami.
Na początku rozważań wskazać należy, że w artykule stosuje się zamiennie pojęcia „gospodarka nieruchomościami” oraz „gospodarowanie nieruchomościami”. „Gospodarowanie” stanowi pochodną słowa „gospodarka”. Tak też jest ono używane w polskim prawie i nie budzi to większych wątpliwości.
Gospodarka nieruchomościami w ustawie o gospodarce nieruchomościami
W ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 ze zm.) wprost nie zdefiniowano wspomnianego pojęcia. Jednakże w artykule 23 podano najważniejsze przykłady gospodarowania zasobem nieruchomości Skarbu Państwa (nieruchomościami państwowymi/ skarbowymi) przez starostów. Wśród nich znalazły się: ewidencjonowanie nieruchomości zgodnie z katastrem nieruchomości, zapewnienie wyceny tych nieruchomości, sporządzanie planu wykorzystania zasobu nieruchomości, zabezpieczenie nieruchomości przed uszkodzeniem lub zniszczeniem, obliczanie należności za nieruchomości udostępniane z zasobu, windykacja tych należności, współpraca z innymi organami gospodarującymi nieruchomościami państwowymi, zbywanie, nabywanie nieruchomości, wydzierżawianie, wynajmowanie i użyczanie nieruchomości, podejmowanie czynności w postępowaniu sądowym dotyczącym nieruchomości oraz składanie wniosków o założenie ksiąg wieczystych dla nieruchomości. Na podstawie art. 25 - 25 d ustawy podany powyżej zespół czynności składa się również na gospodarowanie nieruchomościami stanowiącymi zasób gminy (nieruchomościami gminnymi), zasób powiatu (nieruchomościami powiatowymi) oraz zasób województwa (nieruchomościami wojewódzkimi). Warto w tym miejscu podkreślić, że wspomniane, wymienione w ustawie czynności są zarówno natury prawnej (podejmowanie czynności w postępowaniu sądowym, założenie ksiąg wieczystych), ekonomicznej (zapewnienie wyceny nieruchomości, obliczanie należności za nieruchomości), jak i technicznej (zabezpieczenie nieruchomości przed uszkodzeniem lub zniszczeniem). Podkreślić ponadto należy, że do większości czynności niezbędna jest znajomość zarówno zagadnień prawnych, ekonomicznych, jak i technicznych. W związku powyższym już na tym etapie można wnioskować, że gospodarka nieruchomościami musi stanowić pojęcie interdyscyplinarne. Należy się również odwołać do wykładni językowej oraz wykładni logicznej zawartej w ustawie. Zgodnie z jej artykułem 1 poza zasadami gospodarowania nieruchomościami publicznymi, ustawa określa zasady podziału nieruchomości, scalania i podziału nieruchomości, wywłaszczenia nieruchomości i zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, udziału w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej, wyceny nieruchomości oraz działalności zawodowej, której przedmiotem jest gospodarowanie nieruchomościami. Zwłaszcza ostatnia z wymienionych informacji jest tutaj istotna. W ustawie zostały bowiem przybliżone zasady funkcjonowania pośredników w obrocie nieruchomościami, zarządców nieruchomości oraz rzeczoznawców. Podmioty te występują w odniesieniu nie tylko do nieruchomości publicznych, ale zdecydowanej większości innych rodzajów nieruchomości. Biorąc więc pod uwagę powyższe, z samej ustawy wynika, że gospodarka nieruchomościami - również w rozumieniu ustawowym - jest pojęciem zdecydowanie szerszym, niż zespół czynności wymienionych w art. 23, odnoszących się wyłącznie do nieruchomości publicznych (czyli nieruchomości gminnych, powiatowych, wojewódzkich oraz państwowych). Inne założenie skutkowałoby sprzecznością poszczególnych zapisów ustawowych.
Gospodarka nieruchomościami w literaturze przedmiotu
Literatura pojęcie „gospodarki nieruchomościami” definiuje w różny sposób. W podręczniku przygotowanym pod redakcją J. Kopyry podkreśla się, że termin ten może być i jest w praktyce rozumiany dwojako: po pierwsze może oznaczać tylko i wyłącznie problematykę uregulowaną w ustawie o gospodarce nieruchomościami, a po drugie - ogół zagadnień dotyczących nieruchomości. Pierwsza opcja wiąże się z rozumieniem gospodarki nieruchomościami w ścisłym powiązaniu z nieruchomościami publicznymi. Takie rozumienie wspomnianego pojęcia często pojawia się w praktyce prawniczej. Wiąże się ono z występującą w polskim prawie zasadą, zgodnie z którą instytucja prawna występująca w danej ustawie utrzymuje swoje znaczenie tylko względem zagadnień uregulowanych w tej ustawie (a nie w innych aktach prawnych). Zasada owa sprawia, że w praktyce nie zawsze jasne jest to, co przez gospodarkę nieruchomościami należy rozumieć. Dowód takiego stanu rzeczy to wskazane powyżej twierdzenia. Ujawniona bowiem w cytowanej pozycji pod redakcją J. Kopyry rozbieżność interpretacyjna dotyczy wszakże jednego z podstawowych pojęć z punktu widzenia prawa nieruchomości.
Zgadzając się z Autorami publikacji co do faktu różnego rozumienia pojęcia gospodarki nieruchomościami, należy więc odpowiedzieć na pytanie, czy dalsza akceptacja takiego rozróżnienia jest słuszne. Warto podkreślić, że nawet przyjęcie za słuszne pierwszego z zaprezentowanych znaczeń prowadzi przy obecnym stanie prawnym do kolejnych niejasności. W komentarzach do ustawy o gospodarce nieruchomościami podkreśla się bowiem, że podjęta problematyka w samej ustawie nie wystarcza i konieczne jest tutaj posiłkowe odwołanie do innych aktów prawnych (np. kodeksu cywilnego). Powinno wpłynąć to również znacząco na sposób interpretacji zasygnalizowanej w poprzednim akapicie zasady. Dalszy przegląd najważniejszych tez literatury (zarówno natury prawniczej, jak i ekonomicznej) uzmysławia stopień różnorodności interpretowania wspomnianego pojęcia. R. Pessel zaznacza, że pojęcie „gospodarowania nieruchomościami” występuje w przepisach ustaw związanych z gospodarowaniem mieniem Państwa, a w szczególności w kontekście przepisów regulujących zarządzanie i dysponowanie nieruchomościami Skarbu Państwa. R. Brol podkreśla, że na „gospodarkę nieruchomościami” składają się elementy administracyjne, techniczne i ekonomiczne. J. Szachułowicz przez gospodarowanie nieruchomościami rozumie „ciągły proces, na który składają się działania faktyczne i prawne”. Autor jako szczególny przypadek gospodarowania nieruchomościami wymienia gospodarowanie nieruchomościami publicznymi. Podobne stanowisko zajmuje G. Bieniek, określający gospodarkę nieruchomościami jako ogół czynności faktycznych i prawnych, które się składają na zarządzanie, dysponowanie, zajmowanie się nieruchomościami. W odniesieniu do nieruchomości publicznych zdaniem Autora, można mówić o „uszczegółowieniu” zasad gospodarki nieruchomościami. W komentarzu do ustawy o gospodarce nieruchomościami pod redakcją tegoż autora, przez „gospodarkę nieruchomościami Skarbu Państwa/ jednostek samorządu terytorialnego” rozumie się korzystanie, zarządzanie i dysponowanie tymi nieruchomościami w formach prawnych przewidzianych w dziale 2 ustawy. W monografii S. Źróbek, R. Źróbka i J. Kuryja gospodarka nieruchomościami została zdefiniowana jeszcze inaczej. Zgodnie z tym ujęciem „gospodarowanie nieruchomościami może być traktowane jako zespół relacji i procedur zachodzących między podmiotami a przedmiotem gospodarowania (...) Gospodarka nieruchomościami to także system obejmujący relacje pomiędzy podmiotami a nieruchomościami oraz procedury prowadzące do podejmowania decyzji związanych z gospodarowaniem przestrzenią”. J. Kotlińska przyjmuje z kolei, że definicja „gospodarki nieruchomościami” występuje w ustawie o gospodarce nieruchomościami.
Uwzględniając powyższe stanowiska należy stwierdzić w kilku miejscach ich wzajemną sprzeczność. Sprzeczności tej nie da się wyeliminować do momentu, kiedy nie zostanie przyjęta jedna, wyczerpująca, niebudząca wątpliwości definicja gospodarki nieruchomościami. Definicja owa powinna zostać wprowadzona do polskiego systemu prawnego. Z przytoczonych rozważań wynika jednak kilka istotnych wniosków. Na „gospodarkę nieruchomościami” składa się szereg czynności natury prawnej, ekonomicznej i technicznej. Ewentualna definicja „gospodarki nieruchomościami” w ustawie powinna uwzględniać więc również dorobek literatury ekonomicznej, czy technicznej. Ponadto sama ustawa o gospodarce nieruchomościami nie wyczerpuje i nigdy nie będzie wyczerpywać w pełni materii prawnej związanej z gospodarką nieruchomościami. Aby nie odwoływać się do bardziej szczegółowych aktów prawnych warto wskazać chociażby kodeks cywilny, czy ustawę o księgach wieczystych i hipotece, bez których analizy nie da się w pełni charakteryzować czynności składających się na gospodarkę nieruchomościami. W tym kontekście, jedyny wniosek, który nasuwa się w odniesieniu do obecnie obowiązującego stanu prawnego jest taki, że specyfika związana z gospodarką nieruchomościami publicznymi stanowić będzie jedynie uszczegółowienie pojęcia gospodarki nieruchomościami i przystosowanie go do konkretnych sytuacji stanowiących lex specialis. Jakiekolwiek inne założenie wiązałoby się z niedopowiedzeniami w sferze prawa (niejasne byłoby, w którym momencie się zaczyna, a w którym momencie kończy ustawowa „gospodarka nieruchomościami”) oraz zasygnalizowanymi powyżej sprzecznościami. Niezależnie od wspomnianego wniosku słuszna wydaje się propozycja modyfikacji obecnego stanu prawnego we wskazanym zakresie.
Gospodarka nieruchomościami na świecie
W Polsce brakuje więc spójnego modelu gospodarowania nieruchomościami publicznymi. Odmiennie jest na świecie. W większości krajów Unii Europejskiej gospodarka nieruchomościami zintegrowana jest z systemami katastralnymi, systemem ksiąg wieczystych, planowaniem przestrzennym, systemami podatkowymi oraz infrastrukturą danych przestrzennych. Ważne jest również samo administrowanie nieruchomościami. Komisja Gospodarcza dla Europy przy Organizacji Narodów Zjednoczonych przez administrowanie nieruchomościami rozumie proces identyfikowania, rejestrowania i udostępniania informacji o prawach związanych z nieruchomością, wartością i użytkowaniem w celu realizacji polityki gospodarowania nieruchomościami. Pojęcie gospodarki nieruchomościami publicznymi doprecyzowane jest również na seminariach Międzynarodowej Federacji Geodetów FIG. Zgodnie z tezami z nich wynikającymi gospodarka nieruchomościami to system obejmujący sposoby i procedury umożliwiające realizację zagadnień związanych z prawami do nieruchomości oraz ekonomicznymi zagadnieniami związanymi z rynkiem nieruchomości. Najważniejsze elementy gospodarowania nieruchomościami zgodnie z tym ujęciem to również administrowanie nieruchomościami, a poza tym właściwa polityka przestrzenna. Na jakość gospodarowania nieruchomościami duży wpływ ma również bezpłatny system informacji o nieruchomościach.
Propozycja prawnej definicji gospodarki nieruchomościami
W oparciu o przedstawione tezy można również zaproponować optymalną definicję gospodarki nieruchomościami jako ogółu czynności o charakterze prawnym, ekonomicznym oraz technicznym składających się na zarządzanie, dysponowanie i obciążanie nieruchomości (przedmiotu gospodarowania) podejmowanych przez podmioty gospodarowania. Taką (bądź zbliżoną) definicję można ponadto wprowadzić do polskiego systemu prawnego. Zgodnie z powyższym rozumieniem sama „gospodarka nieruchomościami” nie powinna oznaczać tylko i wyłącznie gospodarki nieruchomościami publicznymi (a jej definicja nie może nawet skłaniać zróżnicowanych przecież odbiorców do tak wąskiej interpretacji). Takie, nadmiernie zawężone rozumienie wspomnianego pojęcia doprowadzić może bowiem do pewnego nieporządku terminologicznego. Można przyjąć, że na gospodarkę nieruchomościami składają się między innymi (ale nie wyłączne) czynności określone w art.1 oraz w art. 23 ustawy o gospodarce nieruchomościami, z zastrzeżeniem, że odnoszą się one do wszystkich nieruchomości i są podejmowane przez podmioty gospodarowania. W tym miejscu należy się zastanowić nad rozumieniem pojęcia podmiotów gospodarowania. Nie jest ono na pewno tożsame z pojęciem uczestników rynku nieruchomości (gdyż trudno np. przypisywać notariuszowi jakiekolwiek uprawnienia z zakresu gospodarki nieruchomościami zgodnie z zaproponowaną definicją). Pomimo to powinno jednak obejmować swoim zasięgiem poza właścicielami, użytkownikami wieczystymi, dzierżawcami, najemcami (i podmiotami posiadającymi względem nieruchomości inne prawa rzeczowe, bądź prawa wynikające z wywodzących się z grupy umów podobnych do najmu prawa obligacyjne) zarządców nieruchomości, w pewnym zakresie pośredników nieruchomości, a nawet osoby dbające o stan techniczny tych nieruchomości.
Zastrzec należy jedynie, że czynności administracyjne związane z wywłaszczeniem nieruchomości stanowić będą gospodarkę nieruchomościami jedynie z punktu widzenia podmiotu publicznego, na którego rzecz wywłaszczenie jest dokonywane. Przejawem składających się na gospodarkę nieruchomościami działań wywłaszczanego właściciela nieruchomości mogą być czynności mające na celu zachowanie dotychczasowego prawa własności (np. odwoływanie się od decyzji administracyjnych), ewentualnie określenie lepszych warunków wywłaszczenia (udział w negocjacjach poprzedzających wywłaszczenie). Podobne zastrzeżenia jako potencjalna czynność związana z gospodarką nieruchomościami może budzić sama wycena nieruchomości. Jednakże biorąc te zastrzeżenia pod uwagę należy podkreślić, że wycena dokonywana jest w interesie, bądź przynajmniej na wniosek podmiotu gospodarowania, co może skłaniać do zakwalifikowania jej do omawianej grupy czynności.
Biorąc pod uwagę powyższe wydaje się również sensowne rozdzielenie materii podejmowanej w ustawie o gospodarce nieruchomościami na co najmniej trzy mniejsze ustawy. Pierwsza ustawa powinna nosić nazwę „ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami publicznymi” (albo może nawet „ustawy o nieruchomościach publicznych”) i odnosić się do tematów poruszonych w pierwszych trzech działach obecnie obowiązującej ustawy o gospodarce nieruchomościami. Na początku tej ustawy powinna zostać sformułowana definicja „gospodarki nieruchomościami” (zgodnie z zawartą na początku podrozdziału propozycją) z wyraźnym zastrzeżeniem, że „gospodarowanie nieruchomościami publicznymi” to tylko jeden z rodzajów „gospodarki nieruchomościami” (zasada ta może zostać zaznaczona chociażby w słowniczku ustawowym). Druga ustawa powinna dotyczyć wyceny nieruchomości, a trzecia - zawodów związanych z nieruchomościami (zarządca, pośrednik w obrocie nieruchomościami, rzeczoznawca majątkowy). Taki podział materii ustawowej ułatwiłby rozumienie poszczególnych pojęć w polskim prawie.
Wypada podkreślić również i to, że w praktyce mogą występować różne cele gospodarki nieruchomościami. O ile w odniesieniu do podmiotów publicznych przeważa wymóg „prawidłowej gospodarki”, o tyle w odniesieniu do pozostałych rodzajów nieruchomości cele mogą być różne, uwzględniające wszystkie subiektywne preferencje poszczególnych podmiotów gospodarowania. Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, że w czynnościach związanych z gospodarką nieruchomościami nie jest najważniejsza racjonalność celu (chociaż ta będzie istotna w wielu szczegółowych wypadkach, np. nieruchomości publicznych), ale to, kto daną takie czynności podejmuje oraz czy wspomniane czynności wiążą się w sposób dostateczny z przedmiotem gospodarowania.
Podsumowanie
Wydaje się, że w chwili obecnej, z uwagi na brak jednoznacznej definicji w polskim prawie, pojęcie „gospodarki nieruchomościami” może być w różny sposób rozumiane. Dzieje się tak, pomimo obszernej literatury, odnoszącej się do wspomnianego tematu z punktu widzenia różnych dyscyplin nauki. W podobnej sytuacji wskazana byłaby nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami w określonym powyżej zakresie, co pozwoliłoby uporządkować zakres najważniejszych pojęć. Wskazane byłoby ponadto przeanalizowanie tego, który z instrumentów ustawy o gospodarce nieruchomościami powinien zostać o tyle zmodyfikowany, by uczynić bardziej przejrzystym system informacji o nieruchomościach. Uzasadnieniem powyższych zmian są zarówno tezy polskiego piśmiennictwa, jak również występujące na świecie i w Europie uwarunkowania związane z gospodarką nieruchomościami.
Bibliografia
1. G. Bieniek, Gospodarka nieruchomościami (w:) G. Bieniek, S. Rudnicki (red.) Nieruchomości. Problematyka prawna, Lexis Nexis, Warszawa 2007.
2. G. Bieniek (red.) Komentarz do ustawy o gospodarce nieruchomościami, t. I, Zachodnie Centrum Organizacji, Zielona Góra, 2002.
3. R. Brol (red.), Ekonomika i zarządzanie miastem, Warszawa 2004.
4. J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin, Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Beck, Warszawa.
5. H. Kisilowska (red.), Nieruchomości. Zagadnienia Prawne, Lexis Nexis, Warszawa 2009.
6. J. Kotlińska, Finansowe aspekty gospodarki nieruchomościami komunalnymi w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009.
7. J. Kopyra (red.), Prawo nieruchomości, Poltext, Warszawa 2009.
8. E. Kucharska - Stasiak, Nieruchomość w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
9. R. Pessel, Nieruchomości Skarbu Państwa, Lexis Nexis, Warszawa 2008.
10. M. Renigier, R. Wiśniewski, R. Źróbek, Koncepcja systemu gospodarowania zasobami nieruchomości (w:) S. Źróbek (red.), Gospodarowanie zasobami nieruchomości, Studia i materiały Towarzystwa Naukowego
11. J. Szachułowicz, Gospodarka nieruchomościami, Lexis Nexis, Warszawa 2004.
12. W. Wilkowski, T. Budzyński, K. Sobolewska - Mikulska, A. Pułecka, Współczesne problemy katastru i gospodarki nieruchomościami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2006.
13. R. Źróbek, Międzynarodowe seminarium FIG/FAO dotyczące gospodarki nieruchomościami państwowymi i publicznymi, Verona 2008, „Przegląd geodezyjny” nr 11/2008.
14. S. Źróbek, R. Źróbek, J. Kuryj, Gospodarka nieruchomościami, Wydawnictwo Gall, Katowice 2005.
Nieruchomości, vol. 14, nr 2, Towarzystwo Naukowe Nieruchomości, Olsztyn 2006.
15. S. Źróbek, R. Źróbek, Wybrane aspekty doskonalenia systemów gospodarowania zasobami nieruchomości (w:) S. Źróbek (red.), Gospodarowanie nieruchomościami, Studia i materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, vol. 16, nr 2, Towarzystwo Naukowe Nieruchomości, Olsztyn 2008.
Strony internetowe:
J. Kopyra (red.), Prawo nieruchomości, Poltext, Warszawa 2009, s. 144.
J. Jaworski, A. Prusaczyk, A. Tułodziecki, M. Wolanin, Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Beck, Warszawa, s. 8.
R. Pessel, Nieruchomości Skarbu Państwa, Lexis Nexis, Warszawa 2008, s. 73.
R. Brol (red.), Ekonomika i zarządzanie miastem, Warszawa 2004, s. 87. Jednakże podobny, pomijający zupełnie sferę cywilnoprawną podział gospodarowania nieruchomościami jest niemożliwy do zaakceptowania. Próba mimowolnego utożsamienia czynników ekonomicznych z czynnikami cywilnoprawnymi jest tutaj z góry skazana na zaistnienie w tej sferze błędów merytorycznych z prawnego punktu widzenia.
J. Szachułowicz, Gospodarka nieruchomościami, Lexis Nexis, Warszawa 2004, s. 20 - 21.
G. Bieniek, Gospodarka nieruchomościami (w:) G. Bieniek, S. Rudnicki (red.) Nieruchomości. Problematyka prawna, Lexis Nexis, Warszawa 2007, s. 85 - 87.
G. Bieniek (red.) Komentarz do ustawy o gospodarce nieruchomościami, t. I, Zachodnie Centrum Organizacji, Zielona Góra, 2002, s. 34 - 35.
S. Źróbek, R. Źróbek, J. Kuryj, Gospodarka nieruchomościami, Wydawnictwo Gall, Katowice 2005, s. 60.
J. Kotlińska, Finansowe aspekty gospodarki nieruchomościami komunalnymi w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009, s. 60.
M. Renigier, R. Wiśniewski, R. Źróbek, Koncepcja systemu gospodarowania zasobami nieruchomości (w:) S. Źróbek (red.), Gospodarowanie zasobami nieruchomości, Studia i materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, vol. 14, nr 2, Towarzystwo Naukowe Nieruchomości, Olsztyn 2006, s. 50.
W. Wilkowski, T. Budzyński, K. Sobolewska - Mikulska, A. Pułecka, Współczesne problemy katastru i gospodarki nieruchomościami, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2006, s. 31 - 32.
S. Źróbek, R. Źróbek, Wybrane aspekty doskonalenia systemów gospodarowania zasobami nieruchomości (w:) S. Źróbek (red.), Gospodarowanie nieruchomościami, Studia i materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, vol. 16, nr 2, Towarzystwo Naukowe Nieruchomości, Olsztyn 2008, s. 9.
http://www.fig.net/news/news_2008/verona_september_2008.htm, zob. też R. Źróbek, Międzynarodowe seminarium FIG/FAO dotyczące gospodarki nieruchomościami państwowymi i publicznymi, Verona 2008, „Przegląd geodezyjny” nr 11/2008, s. 24 - 25.
Uwzględniając powyższe należy pamiętać jednak o tym, że wywłaszczenie pozostaje formą utraty praw do nieruchomości. Trudno je jednak interpretować jako formę gospodarki nieruchomościami ze strony podmiotu gospodarowania. H. Kisilowska (red.), Nieruchomości. Zagadnienia Prawne, Lexis Nexis, Warszawa 2009, s. 17, 38.
Występowanie takich preferencji zaznacza E. Kucharska - Stasiak. Idem, Nieruchomość w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 49.