PODSTAWY PSYCHOPATOLOGII

ALEKSANDER BESZŁEJ

Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się

• opisywaniem

• interpretowaniem

• wyjaśnianiem

• klasyfikowaniem zjawisk psychicznych, które stanowią odchylenie od prawidłowych czynności psychicznych

Objawy i zespoły psychopatologiczne

• Objawy psychopatologiczne są to zjawiska dające się stwierdzić w wywiadzie, bezpośrednim badaniu lub obserwacji, które świadczą o nieprawidłowych funkcjach psychicznych, przejawach życia psychicznego i mają dla lekarza wartość
  diagnostyczną, prognostyczną i terapeutyczną

• Zespołami psychopatologicznymi nazywamy określone stany zaburzeń psychicznych składające się z objawów stałych, typowych i ewentualnie objawów dodatkowych, charakteryzujące się określonym przebiegiem (np. zespół depresyjny, paranoiczny, maniakalny)

Analiza psychopatologiczna obejmuje:

• Informacje od pacjenta opisujące jego stany wewnętrzne (przygnębienie, lęk, złość, niepamięć, omamy, radość, szczęście)

• Informacje badającego na podstawie obserwacji pacjenta (niepokój ruchowy, drżenie, ubóstwo ruchu, przyspieszenie lub zwolnienie psychomotoryczne, bladość, czerwienienie się)

• Odczucia i reakcje badającego wynikające z kontaktu z pacjentem (wrażenia spłycenia, niedostosowania, zobojętnienia, impulsywności, katatymi, paratymi, paramimi)

Ograniczenia poznania psychopatologicznego
(błędy i złudzenia badającego)

• Niewłaściwe zachowanie badawcze:
  -błąd sędziego (postawa wartościująca)
  -błąd uprzedmiotowienia (asyntonia)

• Niewłaściwy schemat poznawczy
  -błąd ignorancji
  -błąd doktryny (nadmiar sztywnych przekonań

• Nieświadome oczekiwania lub uprzedzenia wobec pacjenta (błąd tendencyjności)
  -przecenianie spostrzeżeń pozytywnych
  (efekt Galatei, Pigmaliona)

• -przecenianie spostrzeżeń negatywnych
  (efekt Golema)

Objawy psychopatologiczne a przeżycia prawidłowe

• Objawy homonomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych ilościowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowością lub nieadekwatnością do sytuacji, wpływem na funkcjonowanie i mogą być źródłem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrój obniżony w zab. depresyjnym)

• Objawy heteronomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych jakościowo, nie występują u osób zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjątkiem są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne).

Podział objawów psychopatologicznych

Objawy zaburzeń czynności poznawczych

Objawy zaburzeń czynności emocjonalnych i motywacyjnych

Objawy zaburzeń integracji czynności psychicznych

Czynności poznawcze

Czynności poznawcze pozwalają człowiekowi
- rozpoznawać zjawiska środowiska zewnętrznego i własnego organizmu (spostrzeganie i uwaga)
- utrwalać je (pamięć)
- scalać w spójny system indywidualnej wiedzy o świecie (myślenie, język).

Czynności te umożliwiają adekwatne reagowanie i wpływanie na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne.

Czynności poznawcze

• 1. Spostrzeganie - odzwierciedlanie przedmiotów za pomocą zmysłów.

• 2. Uwaga - ukierunkowanie czynności poznawczych, mechanizm ograniczający nadmiar informacji.

• 3. Pamięć - czynność poznawcza, która polega na utrwalaniu (zapamiętywanie), przechowywaniu, rozpoznawaniu, odtwarzaniu informacji.

• 4. Myślenie - przetwarzanie informacji w wyobrażenia, pojęcia, zdania, oraz operowanie nimi (analiza, wnioskowanie, abstrahowanie, uogólnianie itd.) a zatem tworzenie indywidualnego systemu wiedzy o świecie, które umożliwia przystosowanie się do wymogów życia.

Podział objawów zaburzeń czynności poznawczych

• Zaburzenia spostrzegania

• Zaburzenia uwagi

• Zaburzenia pamięci

• Zaburzenia myślenia

Zaburzenia spostrzegania

• Złudzenia (iluzje) - zniekształcone spostrzeżenia, realnie istniejących zjawisk lub przedmiotów. Złudzenia mogą być fizjologiczne, gdy występują w warunkach utrudniających właściwe rozpoznanie bodźca np. pod wpływem strachu, zmęczenia, ciemności) i są korygowane oraz złudzenia patologiczne, których przeżywający nie koryguje mimo dowodów błędności.

• Omamy (halucynacje)- spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, są rzutowane na zewnątrz, towarzyszy im poczucie realności (błędny sąd realizujący). Mogą być wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, dotykowe, czucia ustrojowego

• Pseudoomamy (pseudohalucynacje), omamy rzekome) - spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, lokalizowane są w przestrzeni wewnętrznej chorego, towarzyszy im poczucie realności np. pseudoomamy słuchowe - "głosy" mogą być umiejscawiane przez chorego w obrębie własnego ciała, np. w głowie, w klatce piersiowej, brzuchu.

• Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy)- spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, są rzutowane na zewnątrz lub do przestrzeni wewnętrznej, nie towarzyszy im poczucie realności. Do zjawisk tych zalicza się automatyzmy sensoryczne (np. błyski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze słowa, melodie). Objawy te najczęściej występują napadowo i zwykle związane są z padaczką.

Podział zaburzeń uwagi i pamięci

• Podział zaburzeń uwagi
  Uwaga nadmierna lub niedostateczna przerzutność uwagi, zaburzenia skupienia uwagi (koncentracji), niedostateczna trwałość uwagi, niedostateczna podzielność uwagi, niedostateczna rozpiętość uwagi (zakres). 

• Zaburzenia pamięci

Cechy pamięci: utrwalanie (zapamiętywanie), przechowywanie, rozpoznawanie, odtwarzanie (przypominanie).

Pamięć można podzielić na pamięć bezpośrednią (ultrakrótką), operacyjną (świeżą, dynamiczną, przemijającą) oraz pamięć trwałą - statyczną

• Podział zaburzeń pamięci:

A.   Ilościowe czyli dysmnezje dzielimy na hipermnezję (pamięć wzmożoną), hipomnezję (pamięć osłabioną, ograniczoną), amnezję (niepamięć, luka pamięciową), ekmnezję (przeżywanie przeszłości jako teraźniejszości; tradycyjnie tym terminem określa się też znaczne ograniczenie pamięci wydarzeń niedawnych przy dość dobrze zachowanej pamięci wydarzeń wcześniejszych)

B. Jakościowe czyli paramnezje dzielimy na pseudomnezje (omamy pamięciowe- fałszywe wspomnienia przeżywane jako rzeczywiste), konfabulacje (fałszywe wspomnienia wypełniające aktualną lukę pamięciową), allomnezje (złudzenia pamięciowe, iluzje pamięci, zniekształcone wspomnienia, kryptomnezje (wspomnienia bez świadomego poczucia ich odtwarzania, bez rozpoznania ich wtórności np. nieświadomy plagiat), złudzenia utożsamiające (błędna identyfikacja w czasie aktualnie przeżywanej sytuacji np. deja vu - już widziałem, deja vecu - już przeżywałem, jamais vu -nigdy nie widziałem, jamais vecu - nigdy nie przeżywałem).

Zaburzenia myślenia- podział

• Zaburzenia treści myślenia:

·    Urojenia - fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością i/lub niezgodne z obowiązującymi w danym środowisku poglądami i normami, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo oczywistych dowodów błędności. Istotną cechą urojeń jest ich chorobowy kontekst tj. występują zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym różnią się od kłamstwa, przesądu, omyłki, niewiedzy itp.) Podział wg treści i budowy.

• -Treść: urojenia prześladowcze, ksobne (odnoszące), oddziaływania, wpływu, odsłonięcia, owładnięcia, niewierności małżeńskiej, hipochondryczne, depresyjne (grzeszności, winy, poniżenia, zubożenia, nihilistyczne), wielkościowe,

• -Budowa: urojenia proste (pojedyncze, zwykle katatymiczne -życzeniowe), paranoiczne, paranoidalne, inkoherentne

· Idea nadwartościowa - wyizolowane usystematyzowane przekonania, często dotyczące własnej osoby, jej szczególnej roli lub misji do spełnienia, którym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji, przy dużym zaangażowaniu emocjonalnym. Zachowanie jest mało elastyczne i dysfunkcjonalne.

· Natrętne myśli (obsesje) - uporczywie narzucające się wbrew woli myśli, wyobrażenia, wspomnienia lub impulsy do działania, z towarzyszącym przekonaniem o ich niedorzeczności; oceniane krytycznie i traktowane jako własne

·  Automatyzm psychiczny- przeżycia znacznego zmniejszenia lub utraty wpływu chorego na funkcje poznawcze i motoryczne, które są odczuwane jako występujące wbrew woli i postrzegane jako obce (najczęściej występują jako połączenie urojeń oddziaływania i omamów rzekomych)

Zaburzenia formy myślenia

• Zaburzenia toku myślenia obejmują spowolnienie, zahamowanie myślenia, otamowania, przyspieszenie, gonitwa myślową, rozwlekłość, lepkość myślenia, perseweracje, werbigeracje, stereotypie, mutyzm i słowotok.

• Zaburzenia struktury myślenia

· 

Myślenie paralogiczne: odstępstwa od obowiązujących reguł logiki, łączenie nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń, niezrozumiałe, stosowane przez pacjenta zasady relacji logicznych (równoważności, sprzeczności, wynikania)

- Przykładami myślenia paralogicznego są myślenie nadmiernie konkretne/ nadmiernie abstrakcyjne, nieprawidłowe gospodarowanie pojęciami (posługiwanie się pojęciami o znaczeniu prywatnym np. neologizm, metonimia, kontaminacje, nadmierne włączanie), niewłaściwe wnioskowanie (np. ambisentencja, ambitendencja), myślenie magiczne: przekonanie, że słowem, spojrzeniem, gestem można wpływać na bieg zdarzeń, myślenie symboliczne: przypisywanie pewnym znakom, przedmiotom, działaniom itp. szczególnego znaczenia.

·   Rozkojarzenie

·   Splątanie

ZABURZENIE CZYNNOŚCI EMOCJONALNYCH
I MOTYWACYJNYCH

ALEKSANDER BESZŁEJ

Katedra i Klinika Psychiatrii AM

we Wrocławiu

EMOCJE

• Pojęcia: emocje, uczucia, afekty często używane są zamiennie

• Emocje wyrażają stosunek człowieka do innych osób, rzeczy, zjawisk, do siebie, swego organizmu lub własnego działania. Mają funkcję informacyjną, motywującą do działania i energetyzującą, a więc nadają dynamikę i kierunek przeżyciom i zachowaniom

• Uczucie określa emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze (np. uczucie miłości, przyjaźni, lekceważenia, pogardy)

• Afektem tradycyjnie określano silniejsze i prostsze emocje (np. radość, gniew, wściekłość, pożądanie, złość, wstręt)

OCENA EMOCJI

• Proporcja przyjemność-przykrość
  -przyjemność (miłość, radość, szczęście, satysfaskcja)
  -przykrość (cierpienie, lęk, rozpacz, gniew, wstręt)

• Proporcja symbioza- separacja (libido-agresja)
  

• Zaburzenia emocji dzielimy na:

      1. Zaburzenia nastroju

      2. Zaburzenia dynamiki emocji

     3. Zaburzenia dotyczące zgodności/niezgodności

emocji z treścią przeżyć

Zaburzenia nastroju

Nastrój to dłużej utrzymująca się emocja, wyraźnie zabarwiająca zachowanie i przeżywanie

• Podział zaburzeń nastroju
  
  A. Nastrój obniżony/depresyjny, dystymiczny,

podwyższony/maniakalny, dysforyczny,

euforyczny, moriatyczny, ekstatyczny

B. Lęk patologiczny

C. Złość patologiczna (dysforia)

Pojęcie lęku, strachu, obawy

Lękiem określamy poczucie zagrożenia, trwożliwego oczekiwania, występujące w sytuacji kiedy jego źródło jest nieznane, nieuświadomione lub nie stanowi realnego zagrożenia. Lęk może być fizjologiczny i pełnić funkcję adaptacyjną

Strach występuje wobec bezpośredniego zagrożenia

Obawa - zagrożenie jest przewidywane

Przeżywaniu lęku, strachu, obawy towarzyszą objawy pobudzenia układu wegetatywnego

Objawy lęku

• Objawy psychiczne
  - poznawcze- treść przeżyć lękowych (myśli o niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia, życia, możliwości utraty kontroli), zaburzenia uwagi i pamięci

- emocjonalne- zagrożenie, obawy,

napięcie, panika, niemożność odprężenia

• Objawy behawioralne:
  proste (niepokój lokomocyjny i manipulacyjny) złożone (walka, ucieczka, osłupienie)

• Objawy somatyczne:
  pobudzenie układu wegetatywnego (np. drżenia tachykardia, częstomocz, nadmierna potliwość)

Rodzaje lęku

• lęk napadowy - krótkotrwaly, nawracający o znacznym nasileniu z intensywnumi objawami wegetatywnymi oraz z poczuciem poważnego zagrożenia zdrowia lub życia często z obawą utraty kontroli nad swoim zachowaniem (obawą przed "zwariowaniem")

• fobiczny - lęk, wobec zwierząt ,przedmiotów lub w specyficznych sytuacjach z towarzyszącym silnym pragnieniem unikania ich

• lęk uogólniony - ciągły, wolnopłynący z objawami wegetatywnymi z nadmiernym poczuciem zagrożenia, obawami w codziennych sytuacjach życiowych

Lęk jako cecha obejmuje

• 1.     stałe wszechogarniające uczucie napięcia i zagrożenia

• 2.     częste przeżywanie uczucia zakłopotania, niższości

• 3.     dominującą potrzebę bycia lubianym i akceptowanym

• 4.     nadwrażliwość na krytykę i odrzucenie

• 5.     unikanie wchodzenia w bliższe związki z innymi

• 6.     tendencje do przesady w ocenianiu potencjalnych zagrożeń

Złość patologiczna (dysforia)

Negatywnie przeżywane wzburzenie, związane z poczuciem frustracji, z towarzyszącym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym

Dysforia może mieć charakter:

· A. wybuchów złości (wściekłości) - gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowanie złości, zwykle z agresją lub autoagresją (nietrzymanie afektu, utrata kontroli nad złością)

· B. złości uogólnionej (nastroju dysforycznego)- dłużej utrzymujący się stan patologicznej złości, głównie z drazliwością, rożaleniem, agresją słowną

Zaburzenia dynamiki emocji

• zobojętnienie uczuciowe (hipopatię lub apatię)

• spłycenie uczuciowe (sztywność, bladość lub słabe modulowanie afektu), zubożenie emocjonalne (osłabienie uczuć wyższych)

• zaleganie uczuć / lepkość uczuciową

• chwiejność uczuciową (nadmierną zmienność, nietrwałość emocji)

• nietrzymanie uczuć (afektu) zwiększona skłonność występowania silnych emocji krzyk, głośny płacz, śmiech, którym towarzyszy agresja - osłabienie kontroli emocji

Zaburzenia dotyczące niezgodności emocji z treścią przeżyć

• Paratymia

• Katatymia

• Ambiwalencja emocjonalna

• Hipotymia

• Hipertymia

Zaburzenia czynności motywacyjnych

• Motywacja - mechanizmy zaangażowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania (wola, dążenie, działanie)

• Motywacje można przedstawić jako zwiększenie lub zmniejszenie napędu psychomotorycznego

Zaburzenia czynności motywacyjnych
podział

• Zaburzenia aktywności ruchowej

• Zaburzenia aktywności impulsywnej

• Zaburzenia aktywności złożonej

Zaburzenia aktywności ruchowej

• spowolnienie, zahamowanie lub osłupienie

• przyspieszenie, pobudzenie, raptus

• ruchy mimowolne (drżenia, dyskinezy, dystonie, ruchy pląsawicze, tiki, mioklonie)

• stereotypie (powtarzanie czynności), manieryzmy ruchowe

• natręctwa ruchowe (kompulsje)

• parakinezy (katalepsja, zastyganie, giętkość woskowa)

• deficyt/nadmiar ruchów dowolnych

Zaburzenia aktywności impulsywnej

• Impulsywność zwiększona/zmniejszona

• Impulsywność popędowa (zaburzenia łaknienia, pragnienia, snu, popędu płciowego)

• Nawykowe działania impulsywne (podpalanie, kolekcjonowanie patologiczne, kradzież, hazard, włóczęgostwo)

• Nawykowe unikanie (fobie) - złożone (społeczna, agorafobie) i specyficzne

Zaburzenia aktywności złożonej

• Zwiększenie/zmniejszenie zainteresowań
  

• Zaburzone wzorce złożonych zachowań
  -ekspresyjnych (natręctwa, stereotypie, manieryzmy, grymasowanie)
  -interaktywnych (trudny kontakt, autyzm,

wycofanie się, niedostosowanie)
-intencjonalnych (paranoiczność, lękliwość, histrioniczność, zależność, makiawelizm, anankastyczność, ksobność, ekspansywność, dyssocjalność, zdystansowanie/samotnictwo

Zaburzenia integracji czynności psychicznych dzielą się na:

• Zaburzenia świadomości (ilościowe i jakościowe)

• Zaburzenia orientacji auto i allopsychicznej

• Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby

• Zaburzenia sprawności intelektualnej

• Zaburzenia osobowości
  

Zaburzenia integracji czynności psychicznych prostych w bardziej złożone zakłóca zachowanie i przeżycia pacjenta, ograniczają takie właściwości jak: uporządkowanie, harmonijność, celowość, utrudniając lub uniemożliwiając dostosowanie ich do zmieniających się okoliczności i potrzeb.

Zaburzenia świadomości
(ilościowe i jakościowe)

• Ilościowe zaburzenia świadomości (przytomności) to:
  - senność patologiczna,
  - sen głęboki (półśpiączka) z reaktywnością wyłącznie na silne bodźce
  - śpiączka ze zniesieniem wszelkiej reaktywności.
  

• Jakościowe zaburzenia świadomości:
  - przymglenie proste,
  - zespół majaczeniowy,
  - zespół pomroczny albo zamroczeniowy,
  - splątanie (amencje)
  
  

Zaburzenia orientacji

• Tradycyjny podział zaburzeń orientacji obejmuje
  
  1. zaburzenie orientacji autopsychicznej (dezorientacja w zakresie postrzegania własnej osoby, zaburzenia schematu ciała, depersonalizacja)
  
  2. zaburzenie orientacji allopsychicznej (zaburzenia poczucia otoczenia, czasu, miejsca, sytuacji oraz derealizację

Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby Zaburzenia sprawności intelektualnej

Zaburzenia poczucia zdrowia/ choroby
W skład zaburzeń poczucia zdrowia, choroby możemy zaliczyć krytycyzm, poczucie choroby i udawanie choroby (np. pozorowanie choroby, symulację, metasymulację)

Zaburzenia sprawności intelektualnej

Zaburzenia sprawności intelektualnej są głównymi objawami zespołów psychopatologicznych takich jak upośledzenie umysłowe i otępienie

Zaburzenia osobowości

Zaburzenia osobowości to utrwalone dezadaptacyjne wzorce wewnętrznego przeżywania oraz zachowania społecznego - prowadzące do indywidualnego cierpienia lub konfliktów interpersonalnych (rozwijające się od wczesnego wieku lub w wyniku urazów psychicznych ewentualnie po zmianach organicznych UON u osób dorosłych)

Zaburzenia osobowości dzielimy na:

· specyficzne typy zaburzeń osobowości

· trwałe zmiany osobowości (np. po silnych albo przewlekłych urazach psychicznych ewentualnie zmianach organicznych UON u osób dorosłych)

· osobowość mnogą

• dezintegrację osobowości (rozszczepienie, rozpad)

---